No
noso interior loitan voces e desexos contradictorios; ficamos
descoñecidos pra nós mesmos, non polo medo que supón enfrontarnos,
senon pola dificultade, pola incapacidade de conquistar unha identidade.
En "días de amor e guerra", Eduardo Galeano nárranos o
proceso vital que o levou á necesidade da escritura: "de aquí non
me levanto, ata que non me coñeza", díxose a sí mesmo. Quizais
sexa esa a motivación que nos leva á escrita, o desexo, o atrevemento
de rañar na chaga da nosa existencia individual e colectiva.
A crítica ten límites, son aqueles nos que a mesma se convirte en
mera estética: a crítica coma fin en sí mesmo, a crítica como
imperativo categórico é outra forma máis de imbecilidade, "critico,
logo existo". Mais, a crítica non é actitude vital ningunha, éo no
senso de que busca o cambio das circunstancias que fan á vida non digna
de ser vivida, eo no senso de que é unha actitude de "fe" no que
todavía non se traduciu en feito. Así pois, se a crítica presupón
unha actitude de "fe", a súa función exclusiva coma "negadora", é
contradicoria, pois non vén (*) acompañada da máis necesaria: a
función "afirmativa", a actitude optimista, a "fe" no non chegado.
Pode que a moitos intelectuais lles guste vender pesimismo, e mesmo
gañar cartos con ese pesimismo, pero non basta con comprender
intelectualmente a dinámica da miseria, do dominio e do medo, porque no
máis íntimo de nós, segue latexando unha incómoda pregunta: ¿qué
debo facer?, ¿qué podo facer?.
Cando paseo polas cidades, adoito a
pensar que o urbanismo imperante é, sen dúbida, a materialización
física dunha realidade espiritual, o que Hegel chamaría "o espírito
dos tempos": Pragmatismo, rapidez, caos, beneficio a curto prazo,
carencia de patrons estéticos ou ideolóxicos? etc. O "novo
urbanismo".
Mais, se un intenta encontrar paralelismo entre a torre de babel
arquitectónica e a torre de babel política, encontraráos sen dúbida;
a ideoloxía, como referente, como vieiro político de futuro, foi
substituída polo pragmatismo; a racionalización da economía, pola
liberación absoluta do capital financieiro, polo caos neoliberal,
alcumado de "orde" polos seus apoloxetas, e a mentalidade empresarial a
longo prazo, pola privatización de servicios e a búsqueda do máximo
beneficio no menor tempo posíbel. Certo que estes feitos poden
entenderse dende o prisma do determinismo económico, mais, non
deberiamos negar tampouco que subxace unha realidade espiritual, cuxa
raigame está na concepción do mundo como "cousa" a nosa disposición,
non como entorno que se pode mellorar, coidar ou embelecer? sen obedecer
a razons de pragmatismo económico: As ideas ou proxectos, pois, no
urbanismo, non son fins en sí mesmos; o interese económico e a
filosofía da rapidez están por medio; coma tampouco as ideas ou
proxectos, en política, son fins en si mesmos, pola mesma razón.
Vivimos na "cultura da impaciencia", semella que o "futuro" sacrificouse
polo "aquí e agora", por unha abafante sacralización do presente
inmediato; mais, non se pode vivir nesa actitude "per sécula".
Ó igual que un individuo non pode amar
ó "outro" senon se ama a sí mesmo. ¿Cómo pode amar ó resto dos
pobos se non sinte querenza polo seu?. É moi recurrente dicir que, en
definitiva, ámase ás persoas, ós individuos e non ós pobos, mais
esa opinión, sendo respectábel, paréceme baleira de contido; na
configuración do noso carácter existen, evidentemente, rasgos que
pertencen á nosa instranferíbel individualidade, mais tamén rasgos
adequeridos do entorno; un pianista non é bon pianista por nacer nun
recuncho ou noutro do universo, a súa potencial habilidade, desenrolada
co tempo, é unha habilidade que lle pertence, sexa en Galicia ou sexa
en Polonia. Non teñamos en conta o feito de que esa habilidade musical
puidese ser mellor desenrolada nun país ou noutro, pois eso son
cuestions políticas, e desviariamonos do tema; máis, deixando de lado
ás habilidades innatas, non podemos negar que en nós existen tamén
rasgos adequeridos do entorno social do que mamamos. Negalos é caer no
auto-odio, ou mesmo nun individualismo baleiro de contido; mais isto non
é guindar unha lanza ó individualismo, pois moitas veces é precisa
tal actitude, cando os colectivos semellan perde-la razón: fai falta
pensar coma un individuo, cando os colectivos caen na colemia, e fai
falla practica-lo "nós", cando certos individuos fan dano ós
colectivos. Pero de tódalas maneiras, a influencia que ten o entorno no
noso carácter, é palpábel. Sempre. Non deixaría de sentirme galego,
anque o país caese nunha especie de delirio colectivo, ou nunha
imperdoábel estupidez, entón sería un individuo galego, que
recriminaría ó seu país, ás súas xentes, ou ós seus
representantes? a súa actitude, pero non caería no auto-odio, o odio
nunca construiu nada.
Ficción e realidade nas Españas.
As oito familias máis pudentes dunha
localidade calqueira, reúnense a unha hora calqueira pra artellar, ás
costas da plebe, unha fantástica estrataxema política; estrataxema que
ten, como todo na vida, certas doses de ficción, e certas doses de
realidade. Na reunión, as oito familias deciden crear dous partidos
políticos, cuxas propagandas oficiais, e cuxas actitudes, consistan
nunha especie de "confrontación dialéctica" entre ámbalas dúas
opcions políticas, "confrontación" que, sendo inexistente na
realidade, ten que ser esaxerada e mitificada convenientemente polos
medios de comunicación que eles mesmo posuen, e controlan. Acordan
tamén, estas oito familias, reunirse en segredo cada mes pra
representar o próximo "conflicto" perante as cámaras das súas
respectivas televisions, e chaman tamén ós xefes de redacción dos
periódicos que eles mesmo financian, pra poñelos ó tanto do novo
"conflicto" e instalos a crear un clima de tensión que manteña
intelectualmente afastada á "plebe" de preguntas, respostas ou
pensamentos que poderían alterar en demasía o "estado de cousas". Así
pois, o acordo total entre familias, é escondido a base de fantásticas
representacions teatrais nos plenos do axuntamento, onde os integrantes
dos dous "eternos inimigos" non deixan de guindarse insultos e
manifestarse odio mutuo, autodenominándose, ó mesmo tempo, coma a
única opción política que pode representar realmente ó cidadán de a
pé, e logrando que o cidadán de a pé, aburrido da cotidianeidade,
atope un motivo... unha razón para poder exaltarse, ou ben pra
identificarse coa "causa" dun dos dous partidos, que non son senon un
só partido, disfrazado coas siglas de dous partidos, oficialmente
enfrentados na súa particular ficción, pero realmente cohesionados na
realidade afastada dos espazos de socialización do cidadán de a pé.
Un día calqueira, sorxe un individuo
extraño na comunidade política, non pertence ós dous partidos das
familias, e tampouco frecuenta os espazos de socialización da
burguesía local, ten máis interese en facer preguntas que en facer
propaganda, esixe responsabilidades políticas polos erros, fai
preguntas incómodas, e saca conclusions sobre o "estado de cousas" que
nunca foran enunciadas nas representacions teatrais dos dous partidos de
sempre, e que son inmediatamente adxetivadas de "loucuras" por calqueira
dos seus militantes e por tódolos periodistas afins, cuxo posto de
traballo depende dos comediantes políticos. O individuo en cuestión é
sometido, inmediatamente, a unha especie de "caza de bruxas" local,
reune características inadmisíbeis na comunidade política: tómase
en serio todo o que pensa, cre no que di, preocúpalle máis ser
entendido que ser respectado, preocúpase por facer pedagoxía
política, por educar ó cidadán desinformado, manexa un discurso rico,
e mesmo contradictorio, pois non aspira a "te-las cousas claras", senon
a entender a realidade contradictoria e cambiante que o arrodea, e a
propoñer posíbeis solucions praos problemas. Ten certo aire de "working
class hero", e fala coma un Shakespeare do proletariado, o cal fai que
os actores políticos se tomen a cachondeo as súas palabras, pois ten o
imperdoábel defecto de non ser prosaico, e de saber expresarse con
profundidade e elegancia. Por se fora pouco, semella te-la ética moi en
conta, e cabréase profundamente cando eses imperativos categóricos non
se cumpren. En pouco tempo, toda a prensa e toda a comunidade política,
xa lograron "eliminar" a credibilidade política do candidato, erixido
no novo "demo" político.
Pasa o tempo, os representados seguen
vivindo igual, aínda que moito pior caos representantes; entre eternos
conflictos e promesas de cambio, as siglas dos comediantes políticos
intercámbianse cíclicamente no axuntamento, pra que a realidade cotiá
e os problemas reais, sigan sen solucionarse, e os representados
acepten, uns cons resignación e outros con fe inxenua, que realmente
teñen representantes no concello.
A dinámica "democrática" nun concello
anónimo, a dinámica democrática das Españas: eterna loita entre
ficción e realidade.
Quixera non ser cruel, mais os discursos
dos estadistas actuais, semellan estar redactados por secretarias, esa
linguaxe burocrática, enferruxada e baleira só se utiliza nas
xestorías.
Algo raro pasa en Galicia: pra
autoinculparnos polos nosos erros, recurrimos, sen dubidalo, ó
"nós". Interiorizando unha especie de sentimento de culpa
colectivo. Mais, cando se trata de autoafirmarse, de mostrar un chisco
de querenza ou orgullo, deixamos de ser "nós" pra ser
calqueira outra cousa; a conclusión que se tira deste feito é
paradoxal: para culparnos ou malquerernos, somos galegos; pra
autoafirmarnos, sufrimos de "yoísmo". ¿Acaso non será este
un problema máis cultural, máis anímico, máis de carne e oso... que
calqueira outra conclusión política?. ¿E cales son as solucions?.
Non sinto ningún tipo de superioridade
perante o home axeonllado que reza, por moito que eu goste de utiliza-la
razón. Ese home axeonllado está cheo da sinceridade de quen necesita
crer, non é perigoso... ata que a súa crenza se convirta en fanatismo;
cre porque necesita crer, e él así o admite: "creo porque
necesito crer", non chama "verdade" á súa necesidade, e
incluso admite o que moitos vaidosos racionalistaschamarían
"debilidade". O certo é que prefiro a sinceridade de ese home
sinxelo e medoñento sobre o seu destino, que non a vaidade dos que cren
poder explicar todo coa razón, chegando a matar incluso pola mesma.
Pola miña parte, utilizaría a palabra pra librar ó home axeonllado do
seu medo, mais tamén pra rebaixa la fachenda que, ás veces, demostra
o home de "razón", confundindo a ésta... coa SÚA razón.
Con iso, confórmome.
Dicía Gilles Chatelet, en "vivir e
pensar coma os porcos", que unha das características da sociedade
actual... é o abismal bombardeo de "micro-causas" que sorxen no seu
seo; a perda da identidade de crase e as que eran, ata fai pouco, as
súas reivindicacions tradicionais, sufriron unha especie de metamorfose
que se me antoxa caseque Kafkiana. As pulsions canalízanse nas
asociacions de consumidores, que "reivindican" non ser enganados polos
mercaderes... aínda que, polo visto, non lles importe ser enganados
polos medios, ou pola clase política; as campañas anti-tabaco e as
cruzadas anti-droga, caracterizadas pola súa mediática mistificación,
amosan tamén está irrefreábel paixón pola "micro-causa". Prao
intrascendente, practicamos o "nós", mais prao contrario... rebórdanos
a alma de "yoísmo". A pulsión de vida, as arelas de cambio... perderon
ese carácter de "forza histórica", de confrontación directa, de
disidencia; e perdérona, polo mero feito de non estar proxectadas
contra as bases mesma da sociedade. Agora, ante as leis "anti-botellón", sáese á rúa a protestar con efusividade, mais cando
os orzamentos en I-D militar se aumentan considerablemente, sáese a
toma-lo botellón. Ces´t la vie.
Coas verdades hai que actúar igual que
coas mulleres: hai que corre lo risco de querelas, de miralas ós
ollos, directamente... sen medo
Non nacín pra vivir en temperaturas
cálidas, só son consciente de min cando sinto, só sei quen son...
cando eros e logos comezan a insultarse baixo a pel. Hai quen desexaría
volver á placenta da nai, pra volver a experimentar ese estado de
armonía e serenidade, esa temperatura morna e afábel; pero ese estado
é tan innecesario coma transitorio. Cando asomamos a cabeza, o primeiro
que facemos é chorar e ser azoutados, buscando o alimento do peito
materno a cegas, nun prematuro grito de socorro; ¿qué clase de "demo"
tirán certos homes... pra pasar dese estado de atávica dependencia ó
desexo de dominar, de poseer, incluso, ó sexo que dá a vida, e que a
mantén coa leite do seu peito?. Quizais, os homes aínda non aprendemos
a admitir a forte dependencia do sexo mal chamado "débil", colean
todavía residuos xenéticos desa mentalidade autoritaria e patriarcal,
fomentada pola igrexa católica, e reforzada, se cabe aínda máís,
políticamente. Canto dano nos deberon facer eses anos escuros, pois,
interpretacions políticas aparte, someter á muller, ser que dá e
mantén a vida, a un rol social tan fechado, só pode ser obra dunha
moralidade que se revela contra a vida mesma. ¿E qué é senon, ó fin
e ó cabo, revelarse contra o goce exclusivamente físico do amor, senon
unha moralidade contra natura?: un atentado de certo "logos" cristiano,
contra a pulsión de vida, contra Eros.
Amor, coñecemento e liberdade; ese era o credo de Sir Bertrand Russell.
Fáltame o primeiro, ninguén quere saber nada do segundo, e a
liberdade, nestes tempos que corren, é unha verba baleirada de contido;
todos admitimos ser "libres", pero xa se sabe cales son os límites desa
"liberdade"; as marxes de liberdade nunca son absolutas... e hai un
punto no cal, exercela, incluso dentro do formalmente permitido, pon en
evidencia ó "estado de cousas". Ben, esa é a liberdade que hoxe non se
practica; liberdade de consumo... e liberdade de empresa, sí, eses son
os novos imperativos categóricos. Mais, polo xeral, por dentro, non
facemos máis que construi-las nosas propias gaiolas, coma se non
pudiésemos vivir sen prexuízos. Polo visto, toda etapa histórica
semella ter, ó mesmo tempo, a súa propia historia da intolerancia, a
súa estupidez particular; André Breton expresábao de outra maneira,
cando, coa mordacidade característica dos surrealistas, dicía: "polo
xeral, toda actividade humana, preséntaseme coma un chiste". Non
quixera ser elitista, pero coido que o sentimento do absurdo, só pode
presentarse en individuos sans.
Hoxe tiven que facer un esforzo, tiven
que admitir tódolos meus erros ante min, erixinme no meu propio xuiz e
o veredicto foi "culpábel". Sentinme mellor, hai persoeiros que pasan
toda a súa vida xustificándose, enganándose a sí mesmos: "A miña
conciencia fica tranquila" é unha vil mentira, e nesa frase ten o seu
comezo toda hipocrisía, mais eu denomínome "culpábel", e fico
tranquilo. Coido que poucos teñen a valentía de culparse a sí mesmos,
e moitos buscan "chivos expiatorios" para a súa traxedia cotidiana, e
todo por non atreverse a decir... "trabuqueime". Seguimos nas mesmas.
A loucura radica en perde lo "porqué" da
dor. Ó mesmo tempo que perdemos o "porqué", perdemos o sentido; mais o
"porqué" pérdese, hoxe en día, na consulta ó psicólogo... e no noso
constante recorrer á "industria da felicidade". No seu momento, a dor
do mundo quedaba oculta nos confesionarios, agora, o "porqué" do mundo
afógase na consulta semanal ó psicoanalista, ou na pílula da
felicidade. Se antes escondiamos "medio home" no confesionario, agora
facemo-lo mesmo recurrindo a outros medios; a "fast food" modificou os
nosos hábitos alimenticios, e a industria da "fast happiness" eliminou o
diálogo cun mesmo; ficamos descoñecidos pra nós mesmos... e praos
demais. Algo pasa neste mundo, cando se prefire a máis insoportable
indiferenza e a pasividade, cando se necesita fuxir da "realidade que
doe", a afronta-los feitos na súa crudeza e desnudez.
No deporte do balompié, ó igual que na
vida, non gañan sempre os "bos e xenerosos", nin os que prefiren un
xogo estéticamente vistoso, ofensivo, con imaxinación; a "gloria" non
está asegurada praos amantes da beleza, praos que prefiren o risco da
intelixencia, a imaxinación e o "face to face" á austeridade, á
eficiencia, ó "estar á defensiva" ou ó pragmatismo máis insípido. O
fútbol... a vida, é unha traxedia grega, no resultado final,
interveñen tanto o azar coma a necesidade, e o "heroe" sucumbe
irremediablemente a un resultado, a todas luces, inxusto. Mais, hai
outra interpretación posíbel, para Camus, o fútbol era unh simil da
vida. Simil que expresou en clave política: no fútbol hai dous bandos
enfrentados, unha masa inxente de homes que os siguen
incondicionalmente, e cuxas aficcions odianse, tamén, da mesma maneira.
Mais, hai tamén un árbitro que se ocupa de vixila-los movementos en
falso de ambos bandos, un árbitro que non é, a maioría das veces,
imparcial, e que comete erros voluntaria... ou involuntariamente: o
dereito internacional.
Ás veces un quere expresar máis do que
a palabra permite, representar máis do que pode ser representado... e
nada hai de malo nesa tolemia dos que necesitamos á palabra, coma un
fillo necesita á súa nai. Mais... quizais a escrita sea cuestión de
espera, hai que esperar a que sexamos nós os que dominemos á palabra,
a que o verbo acuda a nós espontáneamente, coma unha "exaculación".
Así, o que nun principio nos parecía inexpresábel, polos "límites"
da linguaxe, convírtese en expresábel; se deixamos que sexa a palabra
a que nos domine, e non ó revés, toda expresión literaria convértese
nun "timo"; estética sen carne, carne sen estética.
Utopía: cando o sentido común, é
ofensivo.
Por riba dun pensamento mal pensado,
existe algún máis atinado. Por riba dun sentimento mal sentido, existe
algún máis atinado. Vivir é un "erro" constante; desandar o
andado... e comezar de novo, ren máis.
Sentouse nunha rocha a observa-lo mar,
sacou do peto o documento de identidade. Pensou "esta é miña
nación".
Gardou de novo o carnet, paseou pola cidade durante unha hora... mais
sentiuse un estranxeiro
Queixádesvos de que haxa cidadans
apátridas, mais pouco debería extrañarvos, tendo en conta a vosa
forma de gobernar. Non vexo o problema na "nación", senon nos que a
malrepresentan, non vexo o problema na patria nin no patriotismo, senon
nas patrias ou patriotismos intransixentes.
O escritor é escritor en tanto que
escribe, di Manolo Rivas, ó igual cos zapateiros eran zapateiros en
tanto que facían zapatos antes de producirse en serie e a modelo
único. A concepción do traballo nas sociedades industriais presupon
que só é traballo aquello que é socialmente productivo, mais a
concepción do traballo como toda actividade que satisfai vitalmente ó
individuo é pouco menos cunha impiedade praos que levan a relixión do
traballo como estandarte. Escribir é o noso traballo porque así o
sentimos. En principio, non facemos dano a ninguén, as empresas e os
traballadores compiten entre sí, nós, só competimos contra nós
mesmos.
O argumento non ten nada que ver coa
propaganda, por iso os escépticos... os incrédulos, serán sempre
odiados no campo da política. Cando o marketing e a política se dan a
man, non podemos esperar outra cousa que vontades esforzadas en
convencer, non en facer pensar ó cidadán.
O altruismo non é cousa de santos, mais
é a vaidade máis constructiva que podo encontrar entre tódalas
vaidades: ¡deixádeme en paz, non quero o voso recoñecemento!; eso
deberían responder tódolos altruistas... pra enfontrarse ó cinismo
dos que desconfían da súa labor. Igual de decadentes son os que axudan
ó próximo pola búsqueda do aplauso caos cínicos que critican ás
súas motivacions. Mais aínda así... prefiro o altruismo dos
hipócritas que o cinismo dos egoístas. Preguntaráseme porqué, e eu
respondo: porque o altruísmo dos hipócritas é, polo menos,
socialmente beneficioso. O cinismo dos egoístas di a verdade: Vós, os
altruistas, sodes hipócritas, só buscades o aplauso. Mais, discutir
sobre a verdade ou a mentira da motivación altruísta... é
intrascendente, mesmo sobra; toda esta leria entre altruísmo e egoísmo
terminará cando tódolos altruistas exclamen ó unísono:
¡perdoádenos a nosa vaidade!; outra solución sería premiar ós
egoístas polas súas verdades... e ós altruistas polos seus actos, a
"solución" tenche a súa coña. De tódalas maneiras, e como verseaba
Brecht:
¿Non melloran, con iso, as relacions
entre o ser humano?
¿Non é ésa, a forma, de acabar coa era da explotación?.
Estuda-la vida social das hienas axudoume
a comprende-lo comportamento de certos homes; as hienas ladran en grupo
e miran de reollo á súa presa... só atacan cando está desvalida.
Robin hood camiñaba en solitario polos
bosques de Sherwood, de repente escoitou unhas voces que viñan dun
lugar non moi lonxano, escondeuse detrás dun valado e asomou a cabeza:
eran Margaret Tatcher, Ronald Reagan e Berlusconi; estaban a saborear un
descomunal picnic, acompañados de toda unha comitiva de accionistas e
maxistrados. Robin saltou do valado enérxicamente, desenvainou a súa
espada e exclamou, en ton épico ¡Alto, malandrins!, por se non o
sabedes, eu son Robin dos bosques, o meu traballo é roubarlle-los
cartos ós grandes homes para repartilos entre os pequenos, son o azoute
da burguesía.. o terror de... ? O discurso foi interrompido por unha
descomunal risotada xeral. "Veña aquí, señor Robin, veña díxolle
Margaret Tatcher.
Ós cinco minutos, Robin xa compartía
mesa e risas con Tatcher, Reagan e Berlusconi.
O orgullo dos grandes homes... e das
grandes nacions, qué sinxela. A arrogancia do home pequeno... e das
pequenas nacions, qué delicia
A distancia máis curta entre dous puntos
é unha liña recta, di a xeometría; pero na vida, a distancia máis
curta entre dous puntos é... a incertidume, no cotián non funcionan os
cálculos xeométricos, as persoas non son teoremas. Alguns economistas
e sociólogos deberían ter isto en conta.
A historia non é a raiña das ciencias,
non ten últimas respostas, pero canto pesa cando nos preguntamos:
¿podemos cambiar realmente o mundo que nos tocou vivir?. Entón é
cando miramos cara atrás, e a insignificancia que lle otorgamos á
historia como oráculo infalible, adquire unha maior trascendencia:
dámonos conta de que avanzamos a pequenos impulsos, adquirindo pequenos
logros, pequenos espazos de liberdade que son co tempo neutralizados
pola creación de novos espazos de poder, nos cales se exerce o mesmo de
maneira despótica. Particularmente, a historia deixame a mesma
sensación, despois da súa lectura, que me pode deixa-la vida cotiá...
o presente inmediato: unha sensación de ambiguedade, de misterio... de
incertidume; un relato colectivo de destinos que chocan e se
entrecruzan, tentando dar sentido ás súas vidas, loitando pola
existencia, pola realización plena dos seus desexos. Tristemente, entre
tódolos destinos, sempre hai algún... traducido en ideario colectivo,
que teima en pensar que o seu é o único posíbel; esta pulsión, este
desexo de crer que o que marca o destino dun ser, debería marca-lo
destino doutro ser, ten a súa raigame na inseguridade, no medo á
diversidade. Como diría Erich fromm: no medo á liberdade.
¿Ata que punto toleramo-la liberdade?,
eso é o que deberíamos preguntarlle á historia. Sabemos que,
excedéndonos no seu exercicio, corremos tantos riscos coma
excedéndonos na súa limitación. ¿Non nos leva, pois, este feito, a
replantexarnos a nosa dimensión... a nosa sensibilidade política?,
¿realmente non aprendemos nada?. Se as regras obxectivas que unha
comunidade marca no exercicio da política, chegan a ser un impedimento
para a solución de conflictos entre posturas que se mostran
irreconciliables, débense reestructurar esas regras, pois a postura que
se ampara nas regras obxectivas, aínda co marco legal establecido da
súa parte, pode utilizar ese mesmo marco legal para facer un perigoso
exercicio de paternalismo e autoritarismo. Palabras como "empatía"
deberían recuperarse na sensibilidade política de occidente, porque
nos asuntos humanos, non se pode coñecer se non hai vontade política
por coñecerse; o problema dos espazos de poder... non son a súa
existencia, senon o seu uso para distorsiona-la realidade: o "poder" é
o primeiro en poñer nome ás cousas... ós feitos sociais; nomes que
poden crear "public opinión" para simplifica-lo complexo e viceversa
ou homoxeneiza-lo diverso. Non é de extrañar, pois, que neste mundo, a
palabra estea desvalorizada: escoitasé ás palabras do mercado, non ó
mercado das palabras.
Os que non confían na capacidade de
resposta dos pobos, non coñecen en absoluto ó ser humano. Cando os
parias non atenden a razons, levántanse por simple pulsión de vida; a
toma de conciencia non é só un proceso do intelecto, tómase
conciencia de certas necesidades que sorxen no seo da sociedade civil,
na comunicación eo diálogo directo cos individuos que a integramos.
Tómase conciencia dunha necesidade cando ésta vai alén de
particularismos... cando xa non pode ser relativizada baixo a feble
mirada do subxetivismo. As reivindicacions que sorxen na sociedade
civil, non poden interpretarse, pois, cun prisma exclusivamente
"político", é un erro. Non se pode cousifica-la sociedade
civil coma se ésta fose unha sociedade "política": é
política en tanto que pode alertar á clase política dos seus erros e
ineficacias, pero non o é no senso de que non ten autonomía
lexislativa, precisa recorrer ós órganos de goberno que mellor ou
peor a representan. Unha sociedade civil en cuxa raigame estea
interiorizada a vontade de poder funcionar coma "contra poder"
é máis necesaria que nunca nesta crise da democracia
"representativa". Supoño que a toma de conciencia de sermos
cidadans non individuos aislados irá aumentando en medida que moitos
individuos perdan e perdón pola retranca capacidade de consumo.
No occidente civilizado existe total
liberdade sexual, o matrimonio entre homosexuais non está todavía
permitido, pero pódese acceder ó diverso e infinito mundo do porno por
cable; mulleres á carta para un mundo á carta. ¿Qué lle apetece
hoxe, unha norueguesa ou unha Alemana?.
Existe unha forte conciencia cívica nas
Españas, unha forte cohesión social. Cando os gobernos vedan o
botellón, os descontentos protestan con indubidable efusividade, cando
aumentan os orzamentos para defensa, fanse todos soldados, así
afórranse a molestia de protestar. Os gobernos das Españas son
liberais, os seus votantes poden deixarlles face-lo que lles pete, agás
meterse co seu bandullo: protestar pola veda do botellón é de extrema
urxencia, ¿e o aumento orzamentario en defensa?, ¡ca!, ¡pamplinas!,
esa protesta levaríanos ó "mundo das ideas", o que impora é te-lo
bandullo cheo, ¡protestemos pola veda do botellón!..e fagámonos todos
soldados, "no piense tanto muchacho".
A "riqueza global" de occidente viaxa en
globo, e os seus cidadans observan o globo dende abaixo: carallo, que
ben reloce nos balances dos telediarios, diría un despistado. Os
campesinos venden por 60 euros os seus productos, que pasan ás mans de
dúas persoas antes de chegar ó mercado... cun prezo de 600 euros:
¿será ese máxico aumento de prezo o que viaxa no globo da riqueza
global?.
No modernísimo occidente gástanse miles
de millons en corporación dermoestética, ¡non pode ser concebible un
mundo con acné!, hai que face-lo posíbel por erradicar esa lacra
social. ¿Qué é iso da Tasa Tobin para axudar ós parias?, ¡hai que
interpreta-las cousas no presente home!, establecer prioridades: ¡por
un mundo sin acné!.
No mellor dos posibles mundos, gástanse
millons de euros en armas, e os científicos divídense o traballo para
remetalas a tempo. Cando estudantes e traballadores se manifestan,
alguns deputados rosman... "non están formados". Certo, non saben
fabricar armas.
En occidente proclámase ós catro ventos
a "fin da historia", polo visto, no planeta terra está todo ben atado,
non hai lugar para queixas, romanticismos nin lamentos. Namentres,
gástanse cifras astronómicas para buscar auga e recursos noutros
recunchos do universo. Polo visto, a pesares de vivir no "fin da
historia", pénsase demasiado no futuro, e incluso gástase nel.
España é un país curioso, os seus
habitantes din odiar ós "yankees", pero se lles quitas o tabaco que
éstes lles venden... morrerían de ansiedade, se lles quitas os
antidepresivos que lles venden... póñense histéricos, e se lles
prohibiras ve-lo falso sentimentalismo de Hollywood que as súas
televisions e cines lles compran, morrerían, seguramente, de
aburrimento, e logo baixarían ó bar da esquina e tomaríanse un cen
pippers...con Coca-cola.
No atentado do 11-M bastou a existencia
dun exemplar do Corán para que todo o mundo, en internet, na vida
pública e nos cafés... denominase ó Islam "relixión de
fanáticos".
Nembargantes, tempo atrás, na cruzada Irakie, tanto os cristians coma
os non cristians das Españas, parecían non ter en conta que, alá por
terras bagdadies, nas habitacions dos soldadiños da guerra preventiva,
había tantas biblias coma soldados.
En España televísanse os problemas dos
ricos, e os non tan ricos choran con eles, para olvidar os seus
problemas. Televísanse as bodas dos monarcas, e os cidadans choran de
emoción con eles... pagándolle-los custos do enlace.
Algo debe pasar cando un decreto lei que
vai contra o interese da comunidade pero a favor de catro lobbies non
consegue tan sequer move-las paixons dos individuos que a integran,
namentres que os partidos de fútbol das seleccions nacionais son
capaces de paraliza-las costumes e a actividade cotiá do país.
¿Porqué ás veces teño a sensación de que, neste mundo, os homes só
se unen prao intrascendente?.
Líbreme "Deus" do resentimento e a
envexa dalguns pobres ou da prepotencia dalguns ricos. Os sentimentos
máis decadentes do ser humano, non poden categorizarse en termos de
clase, é absurdo. Envexa e prepotencia encóntranse arriba e abaixo,
pálpanse no individuo, non só na clase.
Pragmáticos e idealistas andan sempre a
tirarse os trastos á cachola. O certo é que outro galo cantaría se a
pulsión utópica non confundise desexos con realidades e se o
pragmatismo non confundise á realidade social cos seus desexos de
deixala tal como está, "per sécula". Temos que interpretarnos como
persoas e colectividades transitorias, en constante cambio, por eso,
denantes de querer "cambia-lo mundo", hai que facer un esforzo por
"situarse" nel. Ir alén do mundo para interpreta-la realidade, é
contraproducente, se un non se acorda de baixar a tempo; anclarse na
terra tamén, porque pérdese capacidade creadora para soluciona-los
conflictos que, na incertidume do presente, parecen insolucionables. Xa
vale de tanta mediocridade: todo pode ter solución, e se non a ten,
búscase.
A ciencia non foi creada prao dominio,
creo que hasta hoxe en día, con contadas excepcions, nunca se puido
observar que as nosas estructuras sociais e políticas non estivesen ó
servicio do dominio. A imaxe do home primitivo ameazando ós da súa
especie cunha machada, despois de descubrir que tamén podía servir
para facerse obedecer, é a imaxe que ilustra perfectamente ese atávico
instinto creador ó servicio dos que, cos coñecementos científicos e
tecnolóxicos, non buscan "progreso", senon monopolio e dominio. Na
sensación de impotencia que me produce ver tanto potencial creador ó
servicio da morte, é onde todavía me sinto un home con sensibilidade
"relixiosa". No fondo, esa frase tan repetida, consistente en afirmar
que o home non "progresa", non é senon unha evidencia que oculta un
sentimento común, ese sentimento que sorxe cando un abdica da crenza de
que o home está feito á imaxen e semellanza dalgún Demiurgo infinito
en bondade e sabiduría. Ante esta evidencia, só vexo tres posturas
posibles; a primeira consiste na desidia ou na indiferencia, a segunda
na mera xustificación ou explicación da barbarie, do cal xa se ocupan
alguns científicos, coma se coa explicación xa acabase a súa tarefa.
A terceira postura é a nosa, a dos tolos de remate, que adoecen da
"vaidade" de pensar outros mundos e mostra-la espalda do mundo, de
mostra la diferenza entre o "ser" e o "deber ser", entre o existente e o
posíbel.
E nembargantes, é ahí, nese punto, o
que flue entre o existente e o posíbel, onde os vaidosos nos gritan
"!calade!"... para seguir vendo o vaso medio cheo onde está claramente
medio baleiro; é ahí, nesa reacción por parte dalguns, onde un pode
claramente intuir que un só pode exerce-lo seu dereito á crítica ou a
liberdade de pensamento someténdose ás condicions e ós temas que o
"statu quo" permite. No imaxinario sensible da posmodernidade hai un
"horror vacui" a toda trascendencia que non consista na búsqueda do
equilibrio psicolóxico dos manuais de autoaxuda; o auxe das filosofías
Zen non ilustran senon esa demanda de "equilibrio" que ten unha
sociedade neurasténica e con crise de identidade. A posmodernidade
dinos que non existe "a verdade", pero unha cousa é a verdade e outra,
ben diferente, é a verdade dos feitos: as hambrunas, a miseria e a
loita pola vida nos tres cuartos do planeta e mesmo no cuarto restante
non son verdades no senso amplo da palabra, pero son feitos sociais,
realidades palpables, con corpo; pero a despolitización do suxeito da
posmodernidade e a súa búsqueda do "equilibrio" psicolóxico non pode
funcionar se non é fuxindo da mórbida sensación que provoca a
contemplación de certas realidades humanas. Froito desta
despolitización e da compulsiva paixón polo consumo desordeado e
acelerado de "cultura" e demais mercancías, coa mesma velocidade que
imprime o ritmo de producción capitalista, é a multiplicación dos
puntos de referencia para interpreta-la realidade. O subxetivismo,
levado ata o seu límite máis profundo é unha consecuencia da abismal
oferta cultural que crea mitos, valores e símbolos en serie, e que
aparecen e desaparecen coa mesma rapidez que caracteriza ó irracional
ritmo de producción capitalista.
Mais, no punto que oscila entre o "ser" e
o "deber ser" é onde comenza a "verdadeira" filosofía, o punto onde o
pensamento deixa de rendir culto a unha soporífera neutralidade,
converténdose nun pensamento combativo e conflictivo. Por iso non quero
saber nada do "equilibrio" psicolóxico, da "felicidade" posmoderna, que
consiste en esconde-la cabeza no burato como as avestruces. Penso que a
función da palabra, é sempre facer intelixible o que loita por facerse
intelixible, o que se nos presentaba como inintelixible, a palabra debe
evitar que o medo a comprender castre o exercicio da intelixencia. Facer
xuízos de Valor onde ninguén se atreve, falar do que non se fala, da
realidade que se mantén por medo na máis absoluta opacidade,
sacrificar a "neutralidade" pola valentía de opinar sen
ambigüedades... esa debería ser a función da palabra; porque é na
contemplación da miseria humana, onde só vexo dous tipos de respostas,
e se cabe, unha terceira; a primeira, consiste na súa contemplación e
no choromiqueo oportunista, a segunda é a simple búsqueda de
culpables, e a terceira... debería se-la nosa, o exercicio da
intelixencia para atopar solucions, o atrevemento, a valentía. A
palabra que aspira a esta función, ten que ser, necesariamente,
intransixente coa intransixencia.
Na sociedade de consumo, as empresas producen obxectos para que os seus
traballadores consuman, no seu tempo de ocio, os obxectos que eles
mesmos producen; semella que a sociedade, por facer un razoamento ó
absurdo, traballa para proporcionarse o seu propio tempo de ocio. Digo
eu, que postos a fabricar, poderiamos poñernos a fabricar mulleres,
¿ou?. Bromas aparte, coa dinámica consistente na reducción
de salarios, para reduci-los custes de producción e cos continuos
recortes de plantilla e o conseguinte paro subsidiado, chegará un
momento en que a oferta de obxectos non tirá a conseguinte demanda; o
paro non é, precisamente, unha situación que fomente o consumo, e
moito menos, a reducción salarial. De momento, podemos dicir que, na
sociedade de consumo impera a precariedade laboral e a heroica loita de
moitos fillos, que dependen dos seus pais, por labra-la súa
independencia; se se fixese unha comparanza entre o nivel de renta per
cápita medio das Españas e as condicions obxectivas que certos bancos
poñen para a concesión de cretos, certos apoloxetas da sociedade de
consumo acercaríanse máis ó clima anímico e á realidade cotiá.
Toda a historia do home non é máis que a historia do dominio duns
seres sobre outros, e o esteril intento, por parte duns poucos e en
certos contextos históricos, de rompe-la susodita dinámica do dominio.
Uns fano co pensamento, convencidos de que se pode logra-la
emancipación sen recurrir á revolta violenta, outros defenden o
contrario, convencidos de que a teoría e a diplomacia de nada serven
sen un violento pragmatismo. E así seguimos, ano tras ano, século tras
século. Os gobernos anhelando o "control" e a
"seguridade", coa inestimábel axuda da prensa mercenaria,
estigmatizan a quen pensa cara abaixo e para os de abaixo; aos que
tentan se-la voz dos que nunca a tiveron; para os que recorren á
violencia co mesmo fin, están os exércitos e os corpos de policía.
Pero o control non pode exercerse por sí so, non chega coa súa
presencia; necesita mercenarios; cando a fame apreta, e crecen as bolsas
de marxinalidade... é preferíbel din alguns ser un mercenario con
estómago cheo, que ter dignidade.
Certamente, tomar decisions
"impopulares" en política, pode dignificar a quen é capaz de
facelo. Pero o feito de que ese individuo teña a valentía de non ser
un "home-masa" non quita, nin moito menos, que as
consecuencias das suas decisions sexan funestas. Grandeza tería quen,
tomando unha decisión "impopular", acaba beneficiando á
comunidade sen necesidade de sometela, porque esa decisión tomaríase
sen a sensación de seguridade que dá o consultar á masa, e ademais
porque non se precisou botar man do autoritarismo. Aznar tomou no seu
momento, unha decisión que él calificaba de "impopular pero
necesaria", e a pesares do que moitos periódicos non dubidaron en
louvar á valentía (sic) do presidente, os resultados da súa
decisión, tempo despois, é un país sumido no caos. Lichtenberg tiña
unha gran frase para desmitificar ós que falan de Aznar como un
estadista valente (sic): "face-lo contrario é tamén imitar,
imita-lo contrario". Eso fixo o "grande estadista"
Xa non se pode falar de "alternativas" en política, a
despolitización total do cidadán medio, convirte ó xogo democrático
nun cachondeo, nun "azar" do que se aproveitan sempre as dúas
forzas políticas de sempre. O bipartidismo non só infecta á
Península, tradúcese nos demáis países Europeos e na cámara europea
de representación. O pluralismo político é unha realidade formal, só
iso; formal.
Teño dubidas sobre o proceso de
unificación dos Estados europeos; certo é que eset proceso a priori
abre un abanico amplo de posibilidades para que as empresas galegas,
vascas, catalanas e Españolas teñan máis liberdade de movemento.
Mais, para crear mercado, necesítase certo aval económico, non se pode
crear mercado se non hai axuda económica para impulsar ás empresas, se
só un baixo porcentaxe do empresariado galego pode, efectivamente,
unirse á Europa do librecambio, o descontento da porcentaxe restante
será palpábel; seguramente se tardará moito en abandoar o
euro-escepticismo: autónomos, pequenas empresas e estratos sociais
máis desfavorecidos daranse conta antes ou despois de que seguirán
suxeitos a un espacio xeográfico que abrangue, como moito, a
península. Dise tamén que os nacionalismos son necesariamente
inompatibles cun área de libre mercado, que son un "estorbo";
pódese entender este tipo de opinions, pois para aupar ás "novas
ideas" hai que desprestixiar ás "vellas". Eu,
sinceiramente, intuo que é precisamente a INEXISTENCIA desde libre
mercado, ou a existencia EFECTIVA para uns poucos, o que impulsa
necesariamente ás reivindicacions nacionalistas. Esto non é unha lanza
en contra do librecambio de mercadorías, senon unha lanza en favor
dunha actitude crítica fronte os que xa o ven realizado, sen ter en
conta os seus desaxustes, as súas inxustizas e a situación global dos
traballadores europeos. É lóxica a existencia de reivindicacions
nacionalistas, "o mercado" non é perfecto, poden surxir
espazos marxinados neste espacio de librecambio, as identidades
colectivas serven, precisamente, de instrumento de cohesión para esos
espazos marxinados, pero tamén poden instrumentalizarse para que o
forte empresariado adquira máis cotas de poder político-económico
dentro dun pequeno espazo xeográfico.
O descrédito das nosas
democracias-mercado teñen unha explicación que vai alén da súa
estructura, a explicación ten un prisma psicolóxico, é unha verdade
destas que se chaman "intuitivas": nos nosos parlamentos non
se dice o que se pensa, pénsase o que se di; os gobernos teñen que
falar ós cidadans namentes miran de reollo ós impredecibles designios
do mercado, ó igual que un mariñeiro ten que mirar de reollo ás
mareas denantes de sair a faenar co barco. Só cando existe medo ou un
excesivo respeto mutuo, hai necesidade de "pensa-lo que se
di". Cando os políticos adícanse a pensa-lo que din e non a decir
o que pensan, o resultado é un forte alonxamento do clima anímico da
sociedade civil e dos seus problemas e demandas. Non é de extrañar,
pois, que exista unha lóxica desconfianza cara a democracia
representativa, porque a vinculación da política coa cidadanía ten
que ser algo máis ca unha mera vinculación formal.
Lichtenberg escribiu unha sátira moi
lúcida que versaba sobre o acordo entre dous reises, Francisco I de
Francia e Carlos V; o primeiro acordoulle ó segundo unha declaración
na que dixera "lo que quiera mi hermano, yo también lo
querré". Francisco quería o reino de Milán, e Carlos V
respondeulle "sí, acórdome desas declaracions, pero o certo é
que ti queres Milán, e eu... tamén o quero". O mesmo que pasaba
antes entre acordos e desacordos entre monarcas, pasa agora entre
acordos e desacordos entre mercaderes: "Sí, pero o caso é que o
meu colega quere o mercado de Sudáfrica, e eu tamén o quero".
Pois nada home, a loitar polo mercado, non vos manquedes.
Pódese entender que co tempo un se
adapte ós eufemismos e ós convencionalismos; falando en termos de
lingua e costumes. Pero resulta estarrecedor que esta necesidade de
"garda-las formas" acabe por converterse nunha xendarme mesmo
na intimidade do individuo, cando pode ser libre de sentir e
pensar...sen ter que mirar a ninguén de reollo.
Este é o mellor dos mundos posibles
praos intelectuais do capitalismo neoliberal: falar de "economía
de guerra en tempos de paz" é ser "realistas", pero
avogar por unha cultura de paz é ser un "utópico".Polo
visto, no mellor dos mundos posibles hai que aforrar e traballar pras
futuras guerras; non quixera eu saber cómo sería para eles o peor dos
mundos posibles.
Antes, pra alivia-la dor existencial,
collíase unha pluma e un papel; o resultado era "crime e
castigo" de Dostoievsky. Agora, están as pílulas da felicidade e
os antidepresivos; e o resultado é unha falsa felicidade.
Todos insisten en poñer como imperativo
categórico a búsqueda da felicidade, insístese neste imperativo dunha
maneira tan compulsiva que me resulta xa bastante sospeitoso.¿será que
só se busca o que non se ten?.
Poucos adultos hai que non se abraien
cando observan o descaro e a inocencia dos nenos; e moitos adultos hai
que non permiten estas virtudes ós adultos.
Ás veces dá a impresión de que
"facerse maior" é unha máxima que consiste en cansarse
prematuramente da vida. Ante tal máxima prefiro tirar de chupete ata os
cincoenta.
O caldo de cultivo prao despotismo na
política é a desmemoria, disque o soño de moitos estadistas sempre
foi unha sociedade civil con Alzheimer.Recordemos, entón: Non houbo
ningún gobernante en España que non estivese afectado polo atávico
virus do belicismo; os balcans e Irak son realidades que non olvidamos,
pero polo visto o relatorio histórico sempre oscila entre o eufemismo e
a cruda realidade; a memoria colectiva funciona como a individual: mira
cara adiante pra olvidar os erros do pasado e agárrase á Fe nos tempos
mellores; pero ás veces o exercicio desa Fe ten como consecuencia unha
perda brutal de memoria; unha cousa é a Fe, outra ben diferente os
feitos, e esto son feitos: a política de estado que se practicou en
España recorreu sempre ata o de agora á "guerra
preventiva". Digoo pra que ninguén se olvide, e logo se bote as
mans á cachola exclamando: "!qué decepción!".
Bertolt Brecht dicía cousas claras en
dez liñas.Os estadistas de hoxe en día precisan catro discursos e non
logran sair da ambiguedade; pero xa se sabe que unha cousa é o arte, e
outra ben diferente, a política.!Horroroso paradoxo!, a política
recurrindo á ambiguedade e o arte buscando a claridade.
Cando non hai más remedio que facer da
necesidade, virtude, o irracional pode chegar a converterse en racional.
O mellor exemplo témolo na loubanza ó traballo e ó sacrificio que se
facía en moitas igrexas do rural. Ignoro se agora se fai o mesmo, pois
non adoito eu a visitar tales sitios; pero o certo é que un pode
entender porqué a igrexa segue a divinizar certas virtudes: a igrexa
conxela o devir e o cambio social, no seu momento divinizou o sacrificio
e o traballo porque eran virtudes precisas para a física supervivencia;
vivir no rural en tempos do franquismo non daba saída a practicar
outras virtudes.O pracer revélase sempre contra o sufrimento, ¿qué
fixo a igrexa pra evita la "rebelión do pracer" no rural
galego?, convertir ó sufrimento en virtude e ó pracer en pecado: esta
curiosa filosofía foi o motor de toda a nosa vida privada e pública
durante trinta e seis anos, a pesares do pacto constitucional, coido que
aínda eramos cativos pra democracia, e coido que aínda estmos
recuperando todo o atraso cultural e político que perdemos durante eses
tres escuros decenios.
Un extraterrestre baixou á Europa e
preguntou cal era o noso Deus."Non sei" respondeulle un
despistado "pero seica adoita a levar un madeiro nas costas": O extraterrestre foise ó día seguinte.
O home que padece a historia, interpretaa
dunha forma moi diferente ó home que ten a oportunidade de participar
nela.Éste ten que falar ó primeiro con certo aire patriarcal, ten que
pedirlle incluso un pouco de Fe, pois precisa esa Fe pra gaña-lo seu
voto de confianza. A historia non é unha substancia, non ten
interpretación omnisciente algunha; pois ó igual que o individuo
humillado asocia certos recordos con fortes sentimentos, así
recordarán a historia os "humillados e ofendidos". O
individuo que recorda con amor, odio ou saudade, non relata os feitos
igual que o individuo que asiste indiferente ó espectáculo do mundo:
as mesmas imaxes non espertan o mesmo sentimento en todo un auditorio,
é por iso polo que fai tempo que deixei de crer na obxectividade. Se se
me permite un lixeiro sarcasmo, direi que os que aquí en occidente
visten unha palestina ó pescozo, estarán a mil anos luz de recorda-lo
pasado como os fillos de moitos palestinos a recordaran cando sexan
pais. Iso se lles deixan chegar ata esa ideade. Non, non é o mesmo
asistir ao espectáculo pasivamente que participar nel: circunstancias
diferentes son memorias diferentes.
Onte vin a imaxe máis estarrecedora da
miña vida: un neno duns cinco anos con dous cartons baixo a sola dos
seus zapatos, pisoteando os cartons coma se os mesmos lle queimasen a
pranta dos pes. Os cartons levaban debuxadas as bandeiras de Israel e
Estados unidos; o neno estaba imitando ós seus maiores, que facían o
mesmo, e incluso animaban ó rapaz a seguir con tal ritual. Lecturas
políticas aparte, o rapaz estaba aprendendo a odiar.
Se pablo Iglesias resucitase, volvería
ó seu nicho pra fundar un sindicato de almas en pena. Coido que non
gostaría moito de certos socialistas modernos.
Non adoito facer caso dos que glorifican
á razón humana.A razón humana creou o dereito romano, ¿e non cantas
inxustizas se cometeron non nome da "lex"?. Fai pouco
presenciamos como o susodito dereito xustificaba a doma e castración de
Irak; morreron miles de civiles. A razón humana é tamén satirizada
por Castelao nas súas cousas: "lex, canto pesa e canto
fede". O dereito romano, asignatura de obrigado estudio nas
facultades, tampouco limitaba o afán imperialista das tropas dos
Césares supoño que por iso lle chamarían "romano", os
"barbaros" non tiñan dereitos. Poderiamos seguir poñendo
exemplo tras exemplo, e dariamonos conta de que a lei pode xustificar o
que o common sense non xustificaría nunca. Resumindo, non é a razón o
que guía o comportamento dos homes, é a necesidade a que empuxa á
razón a busca-las suas propias xustificacions...aínda que éstas
precisen distorsiona-los feitos.
Eu confío na ciencia, nos homes xa non
confiaría tanto; non é a musa da ciencia a que instrumentaliza o seu
uso pra intereses meramente privados, esa musa ten un rostro ben máis
ambiguo e maquiavélico: chámase Estado. Ámbalas cousas foron creadas
polos homes: a ciencia e mailo susodito estado; cando estas dúas
palabras entran en simbiose, cando política e ciencia se mesturan é
caseque mellor poñerse a temblar, sobre todo se a primeira só busca
lexitimar o uso interesado da segunda; témome que non fai falla que
recorde o de Hiroshima,¿non?. Esta instrumentalización da ciencia pra
intereses meramente individuais, para a anexión de novos territorios
con novos recursos, para ameazar a estados a cambia-la súa política
económica, para maximizar e multiplicar por vinte a eficiencia
productiva das empresas...etc, ilustra ás claras que nunca foi "a
comunidade" ou "o pobo" o que tivo verdadeira voz nas
democracias-mercado, como tampouco é o a comunidade o pobo, entendido
no senso romántico da palabra o que a mín máis me gusta o que ten
decisión ou participación efectiva nas decisions de índole
socio-económico. Ás veces un quixera crer na existencia dun Deus sabio
e benevolente que utilizase con intelixencia os coñecementos
científicos, esto é lóxicamente un desexo máis que unha realidade,
poisque un, dende que é pequeno, adoitou a ser sempre un descreído.
Se o estado creación humana foi e é a
proxección dos intereses individuais, se o estado foi e é o alicerce
da "guerra preventiva" ou "legal", a única Fe
posíbel que acode ó meu ser íntimo é a Fe na autoridade dun Deus
benevolente; máis honestamente eu non podo afastarme das miña
íntimas conviccions: Deus, estado e nación son creacions
humanas...demasiado humanas, poisque polo contido destas verbas xa
correu demasiado sangue.O deber de calquiera escritor con dignidade,
sería poñer sempre a vida por diante das ideas, ou tentar capturar as
ideas que defendan á vida...endexamais á morte. E tamén tería que
se-lo seu deber moral afastarse das ideas que prometen o ceo sexa éste
neste mundo ou no outro a coste de calquiera sacrificio humano.
O cidadán chantouse diante do político
e ante o grupo de periodistas que o adulaban: "Desprézovos"
dixo."¿porqué? preguntou incrédulo un dos
periodistas."Porque vós facedes que xa non se sinta a dor
allea".
(sen ánimo de xeneralizar)
Díxolle un rapazolo a outro: "o
día de mañán, ¡o estado desaparecerá!". "!Carallo!, ¿e
logo chegará o socialismo?" preguntoulle despistado. "Non,
home non, agora que os pobos xa non contan pra nada na economía e todo
se concentra nas cidades; pasaremos a estar gobernados por
cidades-estado; e os bancos das cidades serán empresas tipo "el
corte inglés" ou "carrefour" ou "zara".
"!carallo! exclamou de novo o despistado entón as próximas
revoltas non serán na bastilla...!senón no Corte Inglés!. "Non
home non, tí non estás acorde ós tempos...a próxima revolución
tirá lugar cando as cidades estado fabriquen un decreto ley pra
controla-lo consumo; xa me imaxino o lema dos descontentos:
"¡consumidores do mundo, unídevos!".
Dádelle ós homes teorías teolóxicas,
metafísicas ou científicas, e ós dous días xa estarán extorsionando
ós seus veciños en nome de "Deus", a "liberdade"
ou "Darwin".
Dicía Brecht, que no seu teatro non
buscaba tanto a identificación coma o distanciamento. Consideraba que a
identificación, a "hipnose", facía ós espectadores
partícipes dos problemas da persoaxe central, pero esta mímese entre
espectador e persoaxe sacrificaba a capacidade reflexiva, o
distanciamento, a posibilidade de que os espectadores pensasen outras
experiencias, solucions ou emocions posibles; a posibilidade, incluso,
de que os espectadores se enfadasen dos enfados da persoaxe central.
Quizais debería adopta-la mesma actitude na vida cotiá: cando o
individuo busca a identificación, acaba por crer que pensa, sinte e
quere o mesmo que os actores do drama cotián; non fai falla ser moi
lúcido para darse conta de que, cando andamos desnortados, obedecemos
ó principio da imitación para non dar demasiado a nota e pasar
desapercibidos. A proposta de Brecht para o seu teatro, podería valer
tamén para a vida; ¿vida?, ¿teatro?, ¿alguén me pode explica-las
diferenzas?.
Un home de pensamento sen sensibilidade,
está tan coxo coma un poeta sen pensamento. A poesía é unha muleta
praos límites da razón, e o pensamento, un apoio praos límites da
poesía. Sei que a alguns poetas gustaríalles pensar que a poesía é
algo inabarcábel e infinito, algo que se renova constantemente, mais
tamén o pensamento é algo en constante evolución. Na poesía esta a
FE da razón; cando ésta é consciente dos seus límites, cando non
pode defenderse por sí soa, escapa do cárcere que ela mesma crea, non
lle queda máis remedio que cantar, poetizar...suxestionar. A poesía
pon énfase no vínculo emocional do individuo coas súas ideas,
crenzas...símbolos. Ó final, a razón abdica no seu intento por ser
omnicomprensiva; o individuo, levado polo natural instinto de
supervivencia, polo amor propio...reafírmase nas súas crenzas, pero xa
non falando, senon poetizando.
Hoxe dinme conta do importantes que son
as palabras: adiqueime a contempla-las cousas e puxen a mente en
branco. Qué horror, as cousas non poden ter vida sen palabras; pode que
os físicos disfruten explicando o movemento dos corpos e as súas
leises, pero o que eu quero é dar vida ás cousas, convertílas en
símbolos.
No feito de que ata as persoas máis
ruins e abxectas poidan ser amadas, radica a grandeza ou a loucura do
amor.
Case tódolas persoas necesitamos puntos
de referencia, un centro vital que dea sentido á nosa existencia.
Poderíase dicer que tales puntos de referencia "limitan" á
persoa, pero esa resposta non é senon a resposta dos indecisos, que
chaman "liberdade" á súa indecisión. Supoño que para eles
a liberdade consiste na ausencia de compromiso, unha liberdade con
pulsión evasiva, unha liberdade cobarde. Mais é o individuo que se ata
e se compromete o que actúa con verdadeira liberdade, poisque éste
sabe a motivación que o guía tanto nos seus acertos, coma nos seus
erros: fracasar, pero ó menos, saber porqué se fracasou. Acertar, e
saber porqué se acertou. Nada quero saber dos apoloxistas da falsa
liberdade, a "liberdade" dos tempos modernos, o "laisez
faire" cotidiano; baixo esa liberdade subxace pulsión evasiva:
consiste en permanecer ocultos ós demais e a sí mesmos, en deixarse
levar por unha cómoda pereza, abandonarse e escapar do compromiso. É
máis fácil deixarse levar polo "azar", porque quen se deixa
levar non experimenta coa vida, non a pon a proba e nada lle esixe; é
máis fácil dicer que as cousas pasan "porque sí"
acomodándose nunha total esterilidade intelectual que recoñece-lo
importante papel que xoga a nosa liberdade de decidir e actuar en
consecuencia, porque iso é liberdade: liberdade para decidir, para
comprometerse...e mesmo para descomprometerse; as cousas non son
azarosas, hai un sentido detrás...sin ese sentido estamos orfos, e non
estou a falar de Deuses, poisque buscar sentido á vida é necesidade
vital, necesidade de utiliza-las verbas para rañar na chaga da
existencia.
A literatura non dá votos, pero pode ser
o instrumento ó servicio dunha imperiosa necesidade de trascendencia,
necesidade que pode cambiar segundo o contexto social. No meu caso,
teño claro cal é a necesidade do meu tempo: iluminar o escurecido,
crear e pensar outros mundos, profundar e enriquecer en tódolos
minúsculos detalles da cotidianeidade; pode que certas instancias ou
sensibilidades políticas impidan os dous primeiros obxectivos, pero
para o último non hai máis trabas ca un mesmo, non hai máis límite
que o que cada un se impón.
Freud observou con ferida lucidez que
os homes viviamos sempre o presente con certa inxenuidade; esta frase
cambiou a miña perspectiva sobre a vida: deixou de interesarme a
veracidade do vivido, menos que o aproveitable do vivido, é
dicer...todo aquelo que fai ás experiencias dignas de ser vividas, de
ser sentidas. Pero esta frase de Freud esconde tamén outras preguntas;
escarabellando un pouco máis nesa conclusión dámonos conta de que
sempre houbo experiencias dignas de ser vividas; isto é tan certo coma
que vivimos en perpetua "inxenuidade". ¿Non será entón
necesaria unha dose de inxenuidade pra face-la vida soportábel?. O
certo é que toda experiencia, boa ou mala, é vida, e como tal, ten que
ser afirmada.
Neste post-modernísimo mundo lévase o
"especialista", o coñecemento está tan estratificado e
diversificado, tan dividido en micropartículas de realidade, que xa non
sabemos onde situar a liña que separa a pedantería científica do
coñecemento útil. A consecuencia desta extremada diversificación do
coñecemento é o sacrificio da expresión subxectiva, empapada de
carnalidade, de sentimentos, medos soños e afectos; o amor, neste
insípido, frío e post-moderno recuncho do universo é "unha
simple reacción química" e non un sentimento que require unha
expresión subxectiva, unha estética, un sentimento que ten que
renovarse continuamente e que hoxe máis que nunca necesita novas
formas e cauces de expresión: o mundo non é algo que aspira só a ser
explicado; é algo que aspira tamén a ser vivido; as palabras por sí
soas non bastan, minten cando non levan experiencia, carne..vida.
O coñecemento debería ser un medio, non
un fin en sí mesmo: coñecer para liberar ó home dos seus medos, para
dicer sí á vida e a todo aquelo que aspire a autoafirmarse sen
necesidade da violencia, coñecer para enfrontarse ós que fomentan a
uniformidade de pensamento e sentimento. Non hai coñecemento se o mesmo
só aspira ó poder, se só aspira a te-lo monopolio da verdade; de nada
serve a capacidade de coñecer se sacrifica a nosa capacidade de amar.
Os que falan da vida coma un punto e
final; equivócanse. A vida é sempre un punto e seguido; coido que as
películas de Hollywood fixeron crer a alguns que a vida ten principio,
desenrolo e final; e que aínda por riba ese proceso obedece sempre á
mesma lóxica: unha lóxica na que os "bos e xenerosos"
sempre trunfan e na que todo volve ó seu cauce natural a pesares das dificultades. Qué estupidez, qué febles e inxenuos somos ás veces,
canta diferencia media entre a verdade e o desexo.
Ansiedade: soliloquio.
Por diante miña, son consciente de que
hai moitos mundos ou experiencias posibles; pero non podo crer
neles...non os vexo, non os sinto, non os palpo. Teño a
"enfermidade" do escéptico que precisa ver, palpar, sentir e
ulir...para logo crer. No presente, ansiedade, necesidade de
trascendencia, de sentido, de desacougo; refúxiome na cobarde matriz do
pasado, escapando da molesta pulsión que busca e non palpa o futuro,
pero que debece por él. O futuro, ás veces, dame medo, poisque en nome
do futuro xa morreron millons de seres, enganados pola eterna promesa da
paz, a concordia, a xustiza, a liberdade "y la madre que la
parió"; ¿cómo non sentir medo cando acode a min esa pulsión con
sede de futuro?, ¿qué fago eu con este pequeno rebumbio de emocions
que me proen por dentro?, ¿ónde está o obxecto do meu desacougo, a
miña luz morna e cálida?, ¿ónde está o meu abrazo materno?.
Observeino e sentino máis dunha vez: as
persoas ás que máis quixen, son as persoas ás que puiden admirar por
algún rasgo do seu carácter durante algún tempo; tamén son as
persoas nas que máis penso e que máis influencia tiveron no meu
temperamento. Pero o amor é egoista: tamén foron éstas as que máis
me decepcionaron, sinxelamente por caer no erro de crer que eran
perfectas ou ben por pedirlles demasiado; ó final só me queda o
recordo dun cariño sinxelo e leal, e a tristeza por non poder
conservalo.
Onte, no teatro das belas artes de
Madrid, estrenouse unha obra de teatro chamada "me cago en
Dios". Polo visto, a obra é unha parodia das imposicions dos
dogmas relixiosos. Un grupo de individuos subiu ó escenario no medio da
representación pra saldaren contas a base de bofetadas por tan
"impía" representación. Segundo o arzobispado de Madrid, e
seguramente praos improvisados cruzados da cristiandade que subiron ó
escenario a labazada limpa, a obra era "un insulto ós sinceiros
sentimentos relixiosos"; e de feito, érao. Pero non sei eu se a
protesta a hostia limpa é unha actitude digna de individuos con
"sinceiros sentimentos relixiosos"; estes homes de Fe, en
troques de poñe-la outra meixela, optaron por calentárllelas ó actor
da obra. Supoño que toda Fe...ten o seu CID particular, qué carallo.
Escoitando a certos comunistas, teño a
impresión de que o seu íntimo anhelo é matar burgueses, non acabar
coa miseria. Pouco se pode construir con esa filosofía.
Para que certas empresas sexan rendibles,
é preciso aupalas ó "top ten" do mercado especulativo da
bolsa; quixera crer que os ministros das nosas democracias-mercado non
teñen amigos ou familias con accions ou intereses no mercado bursátil,
pero como a Fe na bondade ou no exercicio "desinteresado" da
política non son pra min máis ca mitos, prefiero prescindir desa Fe.
Hai unha sospeitosa relación causal entre o interese individual de
certos estratos sociais pola "loita" nos mercados e o
imperativo da "necesidade da competitividade" defendida nos
ministerios; ó final o "interese xeral" é o interese
individual barnizado de populismo no shakesperiano tatro das
democracias-mercado: nin sindicatos, nin sociedade civil, son
eficientes en decisions de índole socio-económica...tampouco son tidos
en conta: ó final, o famoso imperativo da competitividade tradúcese
en subsidios temporais para os despedidos e recurtes de plantilla a
grande escala.
Cando me enterei por primeira vez de que
todo partido tiña o seu particular grupo de marketing, unha horrorosa
revelación en forma de metáfora invadiu o meu espírito: acordeime
daqueles anuncios de compresas nos que a menstruación era presentada
ridiculamente coma un motivo de femenino orgullo; foi entón cando
comprendín porque se nos presentaba a certos candidatos con inxenuo
orgullo. O marketing é o novo arte da post-modernidade, convirte ó
necio en sabio e á mentira en verdade; o marketing gañou e gaña
eleccions...e mesmo vendeu e pode vender guerras.
Os ilustrados franceses non tiveron en
conta que o home, aparte de estar dotado das "luces da
razón", tamén está dotado un chisco das brumas da violencia como
recurso; ésta última non pode ser freada coa axuda exclusiva das
verbas, pois "as luces da razón" teñen os seus límites, non
o poden comprender todo e non poden frear a quen quere impoñer ideas
pasando de diplomacias. As verbas de Chesterton teñen, neste caso,
moito sentido: "A única guerra defendible é unha guerra
defensiva, e unha guerra defensiva, pola súa propia definición e
natureza, é aquela da que o home volve apaleado, sangrante, e presume
tan só de non haber morto". Son estas verbas as que me impiden ser
"neutral" no conflicto Israel-Palestina, e tamén as que me
impiden ser "neutral" na guerra civil Española ou en
calqueira conflicto nos que se poda inferir claramente a existencia do
agresor e a do agredido, o último é o recurso dos que obedecen á
vida, o primeiro e o recurso dos que queren a morte. Eu defendo sempre
á vida.
Non sei porqué, pero dame a impresión
de que neste país certos partidos están máis centrados en
"gañar" ao contrario que en face-lo posíbel pra que as súas
ideas e propostas se acomoden ós feitos; froito desta loita fraticida
por "gañar" ó contrario é a paradoxa que supuxo e supón
ver a certos progresistas falar e gobernar como conservadores ou a
conservadores gobernar e falar coma progresistas. Ir á caza do voto é
fácil, basta con capta-las necesidades da "plebe" e
promete-la satisfacción das mesmas, pero esta estratexia só da froitos
a curto prazo; se os conservadores teñen que falar coma progresistas
durante un tempo pra facerse co poder, farano, e se os progresistas
tivesen que falar coma conservaores prao mesmo, faríano tamén.
Habería que convencer a certos deputados ou secretarios xerais de que o
parlamento non é un campo de fútbol nin un combate de boxeo; pero
supoño que esta paixón por "gañar" ó contrario é o
residuo psicolóxico dun país con desmesurada paixón polo balompié.
Como dato anecdótico, cabería recorda-la promesa que chegou a figurar
no "programa" de Don Mariano Rajoy para as últimas eleccions
xerais: Internet de banda ancha pra todos,!si señor!, viva o
tecno-populismo do partido popular...os males do país pasan por ter
internet de banda ancha en
tódolos fogares (.....)
Se en occidente se sacase unha lei seca
global contra o consumo, como se fixo no seu momento nos states coa lei
seca do alcohol.Os narcos pasarían de facer negocio coa coca e
comezarían a adicarse ó comercio clandestino de móbiles, perfumes e
demais obxectos; e non me extrañaría nada que entón os empresarios,
aterrorizados polo devir das súas finanzas, saisen a reivindicar ás
rúas a legalización das drogas.Resumindo: os narcotraficantes
pasaríana cumpli-la función dos antigos empresarios, e os empresarios
pasarían a se-los novos narcotraficantes.
Un homiño miudo espertou e abriu ipso
facto a fiestra. Na estrada albiscou con perplexidade como os
automóbiles eran conducidos por chimpancés e como os homes se colgaban
das polas das árbores; observou como os gatos se bañaban no río e
como os patos escapan da auga.Pechou a fiestra, dende ese día albiscou
o mesmo e acostumouse ó irracional espectáculo: asimilou o irracional
por repetición e por costume e comezou a crer na racionalidade do
irracional. Ós intelectuais orgánicos do capitalismo neoliberal
pásalles o mesmo que lle paosu a este homiño miudo; saen ás fiestras
dos seus encaobados despachos, observan a miseria do mundo, asimílana
por repetición e acaban explicándoa racionalmente máis que facendo
un esforzo intelectual para reducila. A miseria queda así xustificada
con argumentos científicos e o irracional comeza a ser asumido como
"racional" en tódalas altas esferas da política e da
economía. Por desgracia, os chimpancés seguen conducindo automóbiles,
e-por facer un retranqueiro paralelismo- certos homes seguen a facer
política.
Cando unha persoa non ten argumentos pra
contestar ou convencer ó outro, tenta por tódolos medios xenerar
compaixón e probar co sentimento de culpa.¿Para qué?, para que o
"disidente" de turno non se atreva a seguir pensando por
vieiros que non se correspondan co políticamente correcto.Recurrir ó
papel de víctima é unha estrataxema á que recorre moito o poder para
busca-la empatía co sentimentalismo das masas;o partido popular exprime
esa estratexia perfectamente na súa política anti-terrorista...e
saelle polo visto moi ben.Eles tamén saben moi ben como un lobiño
pode disfrazarse de cordeiro, ó fin e ó cabo levan escondendo a súa
fascista cosmovisión dende que se supón deixaron de ser franquistas
e convertéronse por arte de maxia en demócratas,!voilá!,en tres anos.
O ríxido partido que goberna as Espanhas tamén sabe como facer
voltar ás " ovelliñas negras" ó rebaño...nesto nótase
moito a educación relixiosa que mamaron moitos dos seus líderes: a súa
dialéctica maniquea e a súa constante creación do medo nas masas son
unha proxección da relixión do medo aplicada ó discurso político.
As maiorias absolutas son o xérmolo da
perversión democrática; os abusos do PSOE no seu tempo e as actuais
incongruencias do PP así o demostran. Xa o dicía Nietzsche: o poder
volve estúpidas ás persoas. O exercicio do poder, aínda que reciba a
aprobación da masa, necesita ser limitado...e necesita ter uns
principios éticos,non só de palabra, senon de feito.
É difícil que os políticos e os
escritores poidan conxeniar; míranse de reollo e con receo.Os primeiros
comen por vender Fe e falar pra colectivos;os segundos comen por poñer
os dedos na ferida do mundo e máis sumerxerse no individuo. Son mundos
contradictorios e case que irreconciliables.Aínda asíprecísanse
escritores nas cadeiras do congreso!, o discurso político cada vez é
máis académico, espeso e falto de inxenio.
O neoliberalismo é á economía o que o
ateísmo máis visceral á relixión; non quere rendir contas a ninguén
dos seus actos e non cre no sentimento de culpa, a pesares da miseria que
provoca a aplicación do seu dogma.
Falar de tolerancia sempre provoca un
chisco de escepticismo,nunca chega o mundo a ser enteiramente tolerante.
Por unhas razons ou por outras, a dinámica da nosa sociedade
valora máis uhas virtudes sobre outras, o que as posue...pode
prosperar, o que non as posue é á súa maneira un disidente ou un
excluído social. A exclusión social non só é medíbel en termos
exclusivamente económicos,ten tamén a súa realidade humana:unha
persoa pode ser eficiente e pode estar integrado económicamente
falando, se o seu traballo é socialmente productivo. Pero é tamén un
excluído se non pode entrar na dinámica da competitividade dunha
sociedade cada vez máis esixente ou ben porque non se sinte individuo
na sociedade de consumo e da cultura de masas.
Progreso non é exclusivamente
"riqueza global" ou "tecnoloxía", o estado de
cousas non se pode medir pola mera existencia de tecnoloxía avanzada, e
moito menos se pode medir con estatísticas matemáticas; no fondo todos
sabemos iso. É preciso establecer outros paradigmas para falar de esa
ambigua verba chamada...progreso.
Chamar "radicais" ós disidentes, esa é a dinámica das élites intelectuais.
As persoaxes dos escritores son, en certa
maneira, unha proxección do seu universo emocional e mental. Nas súas
novelas refléxanse os medos, soños e prexuízos que artellan a súa
intimidade. Na variedade de temperamentos que agocha unha boa novela,
agóchase tamén esa especie de "caos" que o escritor
tenta conventir en orde;agóchase a complexidade do escritor. Xa sei que
ó mellor non gusta o que vou a dicir pero...moitos escritores
fabricamos persoas en follas baleiras porque non somos capaces de
darlles forma na nosa vida cotiá; ben por enfermiza timidez ou ben por
incapacidade. Os que escribimos exercemo-la liberdade cara adentro,
porque exercela cara afora traeríanos moitos problemas. Tampouco
precisamos a vaidade nin a apariencia na vida pública, porque xa
bastante vaidosos e problemáticos podemos ser coa pluma na man.
Poderíase dicir que,en realidade, os escritores somos uns cobardes,
que argallamo la nosa propia vinganza ou opinión en segredo; certo é.
Máis se o facemos é porque a vulgaridade, a mentira e o prexuízo
teñen que ser combatidos con dúas cousas:co corazón e coa cabeza. Os
escritores sufrimos de corazón todo o que fai indigna a vida
real...máis logo temos que medita-las emocions, convertir as verbas en
coitelos afilados e mete-lo dedo na chaga do mundo;non chega coa
linguaxe académica de certas administracions e de certos políticos.
Non.
Sempre soñei con ser un viaxeiro
anónimo,con poder chegar a calqueira sitio e ser un descoñecido.
Porque
o que é descoñecido, é libre; non ten porque obedecer ó seu pasado e
pode comezar de novo, e non está obrigado a ofrece-lo seu pasado a
ninguén...pode reinvertarse a súa identidade. O que é descoñecido
sempre é temido pola masa ou polo grupo...sinxelamente porque ninguén
ten aceso ó seu pasado e ás súas experiencias;iso imposibilita que se
poida recurrir á condea moral e o que posibilita que se faga sempre a
mesma pregunta ante o chegada do descoñecido:"¿quen é ese
home,libre e solitario?". Os forasteiros sempre serán temidos alá
onde cheguen.Porque non teñen identidade e porque,ante o medo ó
descoñecido,os homes precisan sempre conceptos, etiquetas ou
nomes.¿Pero para qué as precisan?; sinxelo: precísanas para poder
controlar ás persoas. A liberdade asusta, este mundo teme a quen non
sinte medo, teme a quen ousa facer algo máis que falar de
liberdade...teme a quen a practica. As identidades son necesarias, pero
moitas veces son cadeas coas que o suxeito se limita a sí mesmo; cadeas
que buscan o dominio sobre o suxeito.Cando as verbas se utilizan pra
recurrir á condea moral ou para busca lo dominio; deixan de ser
liberadoras pra convertírense en seres inertes.Só os medoñentos
precisan as verbas para crear cadeas.
Tres da mañanciña; escoito as noticias. O
lider do mesmo partido que aplaudiu fervorosamente no congreso unha
revolución pro-bélica non dubida en louvar ás víctimas do terrorismo
por "defender as ideas sen necesidade das pistolas".Ás veces
pregúntome si as palabras serven para algo, se a xente ten realmente
memoria ou se realmente as persoas son conscientes das súas propias
contradiccions; o presidente do goberno é o paradigma perfecto de
idealista solemne que pensa que é o que dice ser,ignorando ou olvidando
quen sabe as alarmantes contradiccions entre os valores que defende e
as accions que leva a cabo. Esta clase de idealistas só se ven a sí
mesmos onde se gustan...ó igual que aquela persoaxe que se tachaba de
boa persoa cando daba limosna a un mendigo pero ignorábase cando
maltrataba á muller.A moral de dobre vara é tamén unha das armas
preferidas do presidente:louva ás victimas do terrorismo pola súa
loita exclusivamente dialéctica e non violenta pola liberdade...maís
critica duramente a todo aquel que critique a súa resolución
pro-bélica na non a olvidamos guerra de Irak.
Se un presidente di que as ideas non
precisan a axuda das armas, está a dicer directa o indirectamente que
a fin non xustifica os medios; pero si logo aproba e aplaude unha
resolución pro-bélica nun parlamento democrático, o que está a dicer
é que a fin,xustifica os medios. A contradicción é evidente, pero non
son demócratas quenes nos gobernan, senon pésimos discípulos de
Maquiavelo e sofistas de plástico.
É ridículo dicer que as verbas xa non
serven pra nada; o feito de que ó longo da historia moitos gobernos
precisasen a xurisprudencia para frear o pulo vital do pensamento dinos
claramente que a palabra é un arma poderosa,que non é un ser
etéreo...senon con capacidade para perturbar e crear remordementos de
conciencia.Tamén é un feito a queima masiva de libros na Alemaña dos
anos trinta e en outros tantos réximes; ¿qué contén un libro senon
verbas?,¿e porqué busca o silencio o que precisa queimalas?; ben saben
os piromanos das verbas que éstas poden ser liberadoras.
O artista e o científico achéganse os
conflictos sociais de maneira moi diferente.Namentres o científico pode
xustificar obxectivamente os problemas... o artista fuxe de calqueira
racionalización do problema; ó artista interésanlle ante todo as
persoas e ignora calqueira xustificación académica; o artista vive na
república das emocions, tenta facer unha condea moral a un mundo no que
os números están cada vez máis por riba das persoas.O artista quere
aprehender o lado humano do conflicto; apela á conciencia do suxeito
para non deixarse enganar pola aséptica e xélida linguaxe das
administracions, fai un masoca exercicio de empatía co sufrimento alleo
e critica ás consecuencias humanas dunha civilización que se
autoproclama como modelo a seguer. Por iso certos artistas son un perigo
para calqueira goberno; porque o poder tende sempre a xustificarse a sí
mesmo...ten que mentir para manterse no trono e vive da media verdade ou
da mentira. O artista mira sempre de reollo ós políticos...e os
políticos fan o mesmo cos artistas, certos políticos mesmo semellan
embrutecerse cando chegan ó trono; consideran ó arte e ós artistas
coma un enemigo e convírteno no seu inimigo.Máis o arte é a arma
perfecta da sociedade civil para crear conciencia; cando a realidade
supera ó individuo...éste precisa soñar con outros mundos,precisa o
poder do símbolo para esixir reflexión á sociedade, precisa o símbolo
para respirar,para ter fe no futuro.
Non quero saber nada de patrias; o que eu
quero é unha gran matria.A patria é mandona, hermética e viril..exclue
a quen non lle obedece.A matria é meu soño; a matria non esixe
condicions pra formar parte dela, acolle a tódolos seus fillos sen
distincions, xúntaos e regáñaos cando se pelean entre sí,é
comprensiva e afábel. A matria non é prostituta; non ofrece o seu amor a
cambio de cartos; o amor da matria é desinteresado.Pero a matria tamén
se enfada; tórnase en patria cando algún fillo tenta secuestrala só
pra el; vólvese arisca,inestable e fuxidiza; os fillos da matria
enfádanse co seu irmán polo seu egoismo, e a matria sofre polo seu
comportamento.
A matria mira ós ollos,escoita,comprende e abre os seus brazos a
todos; ten mirada serena...sorriso triste e intelixente; a matria,sí,esa
é a Galiza que eu quixera; unha Galiza que sexa matria, non patria.A
matria ten múltiples caras, tantas coma fillos son acollidas no seu seo;
é un ser orgullosamente pluriforme,unha cidade xardín..un universo
dentro doutro universo
As cousas teñen alma; os obxectos teñen
historia.As rúas, os discos..os obxectos que caen nas nosas man e que
utilizamos de forma práctica, teñen a súa historia, sí.Os obxectos
están empapados do pouso cultural que lle imprimen as verbas; se as
verbas desaparecen, desaparecen tamén os obxectos. Un aparello de pesca
non representa tan so o seu uso práctico e inmediato para fins
productivos; simboliza ó artesanal fronte ó tecnolóxico, á
sabiduría transmitida oralmente e sen medios técnicos fronte á
producción en serie do mundo moderno, á paciencia fronte ó aquí e
agora. As cousas, sí, teñen historia, vivifican o necesario caixón da
memoria, se perdemo-las cousas perdemos un anaco de historia e se
perdemo-las verbas perdemos esa esencia que as cousas levan. Ás veces
dame a impresión de que este mundo non ten historia, vive baixo a
lóxica darwiniana do mercado e da producción en serie, baixo o masivo
boom de continxentes noticias, baixo o imperio do intrascendente; vender
noticias, vender obxectos, vender cousas..sen máis finalidade que o
consumo en serie; os obxectos de hoxe serán sustituídos polos obxectos
de pasado mañán..e así sucesivamente; o que conta horrorosa
trivialidade é o beneficio, ignorando toda finalidade pedagósica ou
cultural.
Cruzo a rúa e albisco ó lonxe dúas figuras que adornan unha en cada
esquina o parque que está situado xusto diante da miña pensión:
unha serea cos peitos firmes a turxentes, cabelo húmido e embravecido,
pescozo esbelto. Ó outro lado do parque..a figura dun varón con xesto
pensativo e ausente, está espido; ten un corpo fibroso, case que
perfecto. Obedecen, as dúas figuras, ós ideais gregos de beleza:
orden, proporción e medida.Pero a pesares da súa perfectísima
perfección, as dúas estatuas fican alonxadas unha da outra, non se
dignan en mirarse; ilustran a incomunicación e o receo que impera entre
o varón e a muller destes post-modernísimos tempos..unha distancia
fría, hermética e terriblemente sospeitosa, a distancia do desengano.
Sigo camiñando, olvídome das insípidas estatuas e cruzo o parque
conversando en voz baixa; miro cara a dereita..unha imaxe me golpea,
deslumbra pola súa beleza e polo seu simbólico significado, é un
canto á esperanza en tempos que obligan á vellez prematura: un banco
de pedra, estreito..non máis dun metro, dous ancians increiblemente
xóvenes bicándose coma raparigos. Sonríen, fálanse, volven a xuntar
os seus beizos..son bicos inocentes,faltos da paixón da xuventude..pero
cheos da mesura e o cariño pulido pola senectude. Non podo evitar darme
a volta. Capturo máis segundos da imaxe e simulo pararme coa intención
de prender unha cigarreta. Sego a observalos de reollo; volvo a sonreir.
No ano 88, Leonard cohen cantaba aquelo
de "First we'll take Manhattan, then we´ll take Berlín"; no ano
89..cae estrepitosamente o muro de Berlín.A pesares de todo, todavía
hay quen nega á poesía, á intuición e á creatividade a súa
garantía de verdade.Qué se lle vai facer, Leonard.
O home ensina toda a potencial
brutalidade que garda en sí mesmo cando o uso mesmo desa brutalidade
está lexitimada. Por iso como diría Theodor Adorno o fin non é
condea-lo mal, senon ofrecer resistencia física e intelectual ao
mesmo.Témome que poucos asesinos houbo na historia da humanidade que
non estivesen seguros de que o demo falaba polas boquiñas dos seus
inimigos..máis non das súas.Resistir ó mal é face-lo posíbel porque
sexa a cultura a que venza ó atávico impulso da brutalidade en masa.
Non é doado falar de valores apolíneos
en tempos dionisíacos, unha das enormes ventaxas coas que conta o
sistema é que pode convertir en "mercancía" ou
"moda" calqueira manifestación artística que atente contra
os mesmos valores que o capitalismo neoliberal precisa para sobrevivir;
é a pescada que se morde a cola constantemente.
Falar de paz en tempos de guerra é
"inxenuidade", falar de "economía de guerra en tempos de
paz" é seren realistas. Vale.
Certo é que falar de Paz, tolerancia,
respeto e igualdade é fácil,pois o discurso xa o temos máis que
aprendido; ás veces incluso as verbas dun pacifista soan a panfleto
adolescente; seino..sabémolo.Pero o que está claro é que tampouco é
moi difícil xustificar todo o que representa o contrario das nosas
verbas.., lévase facendo durante toda a historia da humanidade.
Se me perguntasen onde está a miña
patria, non podería responder en dúas verbas; patria é todo o que
acolle, todo o que dá calor, patria é calqueira lugar que non exclue..
patria é debería ser todo o que respira hospitalidade. Patria son os
meus recordos e os meus afectos, patria son as persoas que me axudaron
no seu tempo, as que agora me axudan e as que poidan axudarme nun
futuro; patria é o tempo compartido cos seres queridos, a nostalxia dos
bos momentos.. e a ponzoñosa nostalxia dos malos, patria é o soño
incumprido; patria é a Galiza que eu quixera.
Os que teimamos en escribir non nos
perdoamos o non poder vivir cen vidas nunha..de ahí arrinca a
necesidade da escritura.
A conciencia da mutua necesidade, eso é
o amor. A súa definición non pode caer nas mans de ningunha filosofía
nin do afán clasificador da razón. Hai unha parte en nos mesmos que
sempre se atopa baleira, unha parte onde a execrable e teimuda voz da
soidade nos susurra; queirase aceptar ou non, dúas soidades que se
necesitan recíprocamente, están destinadas a amarse.
Alguns non lle perdoamos ao mundo que
sexa como é, somos idealistas ata o extremo de non querer ver a
sinxeleza da cotidianeidade; ese é o estigma moral dos que enchemos
líneas sen parar a conciencia da insoportábel diferencia entre o
"ser" e o "deber ser".
Os científicos pensan despois de
obligárense a sí mesmos a facelo; os artistas escriben obedecendo a un
impulso que pode surxir en calqueira momento, non se obligan a pensar;
pensar, pra eles, é unha insoportábel necesidade, como insoportábel
necesidade é pras baleas ter que subir periódicamente na procura de
osíxeno.
"Todo cambia, nada permanece";
diría Heráclito.
"Certo, pero iso non é excusa pra
non querer recordar"; responderíalle.
As verbas existen, sí, pero non dunha
forma etérea, senon física..; son materia, son carne viva; son unha
resposta ás emocions humanas e á necesidade de darlles forma. E por
iso, por seren emocions..son pluriformes e flexibles..necesariamente
flexibles.
Non soportar a visión do sufrimento
alleo non é sentimentalismo algún; é tomar en serio o propio
sufrimento..proxectalo nas demais persoas e "participar" da
súa dor; máis non para disfrutar coa mesma como semellan facer
algunhas relixions senon pra tela presente en verbo e carne..saber da
súa existencia e face-lo posíbel por evitala; esa creo eu debería
se-lo imperativo moral de calqueira cultura, política ou civilización
que se precie ou queira preciarse como tal.
¿Qué importa a verdade cando a vida dá
pracer?, di o amor. ¿Qué importa a vida cando a verdade sofre?, di o
idealismo. Hai tempos nos que o odio á mentira e necesario, hoxe
vivimos eses tempos.
A certos historiadores: é fácil ser
"neutral" e "obxectivo" cando non se vive o que se
conta..,recorredes a archivos e máis a bibliotecas para reconstrui-lo
pasado..¿pero consultates a quen o viveu?
Hai un dereito que está por riba de
calqueira outro: o dereito á vida; hai un deber cívico que está por
riba de calqueira outro..o deber de protestar (e incluso calumniar) a
quen nega este dereito. Nin a ONU, nin os considerados "estados
fortes" de occidente dan claras mostras de ter en conta este
dereiro, ao contrario.
Sete da tarde.., pérdome nunhas liñas
de Manuel Rivas namentres tento ignora-lo murmullo do cotián ; levanto
un chisco a cabeza e alvisco un extrano horizonte pola fiestra; teño a
sensación de asistir a un capítulo de "Metrópole": a xungla
urbana mesturándose coa temperanza do mar, rañaceos dispostos ao chou
configurando unha especie de babel arquitectónica postmoderna.., un
caos disfrazado de orde, unha simbiose entre natureza e civilización,
un brusco contrastre entre as luces de neón e a furia contida do mar..;
é a república do cemento fronte a vida.., unha constante apoloxía do
sintético fronte ao real, unha realidade fría, hermética, insípida
e gris..como as fachadas dos rañaceos.
|