v1susodetoroconversa002.html
(O MAÑOSO)
Houbo un momento no que os meus
pais emprenderon a aventura de comprar unha taberna, penso que
foi idea do meu pai e que á miña nai non lle facía moito
chiste. O que pasa é que xa eramos tres fillos e viña outro en
camiño, chegamos a ser seis. O primeiro local que tivemos
chamábase O Mañoso. Debémolo ter do ano 60 ao ano 63
ou 64. O Mañoso está aínda, moi desfigurado hoxe, ao
lado da Facultade que hoxe é de Xeografía e Historia, e que
naquel momento para os santiagueses era o que chamábamos todos a
Universidade, por antonomasia. Daquela alí estaban moitas
carreiras xuntas: Dereito, Filosofía e Letras... Practicamente
todas as carreiras de letras estaban alí.
E eu de neno teño xogado pola
facultade, por aqueles corredores. Entrabamos os nenos...,
coabámonos para dentro aos lugares prohibidos a correr e
deambular polo edificio adiante. Lembro aínda cos ollos do neno
aqueles espacios grandes... Anos máis tarde estudiei alí a
miña carreira universitaria. Recordo que fronte a isto que
chamabamos a Universidade estaban os estudios de Radio
Galicia-SER, e eu recordo de acompañar a un irmán máis
vello a levarlles os cafés porque eramos o bar achegado, entrar
nos estudios da Radio...Tamén uns anos máis tarde, cando tiña
catorce, fixen alí un programiña semanal.
Ou sexa que nun espacio moi pequeno
estaba a Universidade, a radio...O característico de Santiago é
a alta concentración cultural nun espacio moi pequeno. Santiago
é un verdadeiro pote a ferver no que cocen o pasado e o
presente, o popular e o culto...Mira, por exemplo, no Mañoso,
moitos anos antes de ser da miña familia, tomaban tazas,
"chiquitas", Alvaro Cunqueiro, Luis Seoane...E eu
admiro a Seoane por riba de todos os artistas galegos. Para min
é unha estupenda plasmación humana da miña idea de artista,
Seoane era antes de nada un grande artista plástico, que palabra
tan fea esta para chamarlle a un artista. E tamén era un
intelectual comprometidísimo, fecundo, proteico, diverso, que o
mesmo facía un mural, que un gravado, que un óleo sobre
bastidor, que editaba libros antifascistas, antifranquistas, que
os escribía el. Eu adoro a Seoane, e ao seu lado que tristes,
aborrecidos, mortuorios, tantos santóns "gallegueros".
Carallo, Seoane si que foi un artista e un intelectual vivo. Era
un moderno dos bos, exilado dun país derrotado, aquí non había
sitio para el. E desgraciadamente o galeguismo que ficou aquí
foi quen formou novas xerazóns na súa ladaíña morriñenta, e
non aquel republicanismo liberador dos exilados. O galeguismo e o
mundo intelectual que ficou era tan lastimoso..., como o país
todo, naturalmente. En fin, a historia de España toda, a da
Galiza, é unha putada. Gracias a Franco, aos franquistas e mais
a nai que os pariu a todos. Perdemos o mellor. )
Sobre todo lembro un mundo popular
moi vivo. Recordo que os xoves en Santiago era o día da feira.
Nese día a cidade transformábase, e isto durou ata que eu tiña
quince ou dezaseis anos, ata que estudiei sexto de bacharelato. A
feira estaba no centro da cidade de Santiago, no centro da
alameda e alí se xuntaba a cidade e o campo. Os xoves chegaba
xente de todas as aldeas e pobos da Galiza, e chegaba xente de
Lugo, de Ourense, da provincia de Pontevedra, de todos os lados.
E chegaban persoas e animais. A veces viña, unha cousa curiosa
hoxe inconcevíbel, nos mesmos automóbiles na parte de diante
xente e na parte de atrás animais. Entón a xente viña cos
animais e viaxaba dentro ou enrriba do coche cos cestos sobre a
carrocería. Os xoves Santiago enchíase de labregos, labregas e
animais. Era marabilloso porque transformábase nunha cidade
absolutamente medieval. Os xoves Santiago olía aos callos dos
bares e a calor humana e húmida. Penso que foi o poeta Uxío
Novoneyra o que escribiu da "Europa da gleba", palabras
significativas.
O bar enchíase de labregos e
tratantes. Eran os nosos avós, os nosos pais labregos. Ao fin e
ao cabo nas cidades, na nosa xeración ou dúas ou tres atrás,
todos vimos da aldea. Os nosos avós visitábannos e de feito no
meu caso era literal. No meu caso viñan os meus avós da aldea
da miña nai, sobre todo polas grandes festas de Santiago, á
feira da Ascensión, que era unha grande feira de cabalos, e a
Feira do Apóstolo: a grande feira galega. Viñan os polbeiros e
facíase o polbo a feira, e recordo os seus nomes, moi
paveros, como eran "O Capitán Pirata", "O fillo
do Capitán Pirata", "O neto do Capitán
Pirata"... Cada polbeiro colocaba a súa tenda e era unha
marabilla de ruído e recendos.
Arredor da feira viñan feirantes.
Eu recordo clientes nosos na taberna do Mañoso. Recordo a un
home moi pintoresco que se chamaba o señor Papiri. Era un home
que non sei se era xitano. Falaba galego unhas veces, castelán
outras..., falaba galego moi ben, e dende logo á súa clientela,
como eran galegofalantes, faláballes en galego. El vendía
cousas miúdas. Vendía desde pastillas de xabón ata adorniños,
un pouco de bixutería, panos... de todo un pouco. Eu lémbroo
berrando: "¡Vinde porcas, vinde. Vinde porcas, que non vos
lavades! ¡Pastillas de xabón a peseta, braghas de cú aberto,
medias que cheghan á cheminea!" E é gracioso que as
mulleres, facéndolle caso, reuníanse ao redor del. Facía o
reclamo con humor. Na comunicación persoal no noso pais hai unha
marxe moi grande para o humor e para a picardía. A nosa linguaxe
popular está chea de picardía e de intencións, a comunicación
é un xogo de intencións amagadas e encubertas constantemente,
é como un combate irónico constante.
Tamén lembro a una muller xitana,
chamábase Arxentina, la mujer adivina. Ela vendaba os
ollos e facía de adiviña. Naturalmente, acertaba gracias ás
informacións subrepticias que lle transmitía o seu
acompañante.
Os xoves era unha embriaguez, un
tumulto, unha inundación de diversidade, de vida. A cidade
estaba embriagada de vida. Ademáis recordo o rito dun prato
típico que sempre houbo en Santiago, os callos á maneira
galega, cos garabanzos. Miña nai por certo facíaos moi ben. En O
Mañoso facíanse moi ben e viñan os veciños a buscar os
callos. Recordo aquela como unha etapa de bastante apuro,
viviamos nunha casa pequeniña encima do negocio. Houbo que
instalar una ducha na adega, onde estaban os pipos de viño. Así
recordo eses ritos da hixiene, que non era a idea de hoxe, nin
como se vive hoxe o corpo e a hixiene. Desde logo duchabámonos
un día á semana. Hoxe, sobre todo a xente nova, vive unha certa
histeria da hixiene, do olor do corpo, e hai que recordar que na
vida dos nosos pais, e desde logo na vida da miña infancia, a
xente se bañaba normalmente un día á semá porque moitas veces
non había nas casas auga corrente, e a auga ademais quentábase
na cociña, non había termos nin duchas eléctricas ou de gas.
Quentar a auga na cociña levaba tempo e había que xuntar auga,
e bañábanse varias persoas na mesma auga. Eu recordo en Sar
unha tina de zinc e irse bañando os irmáns.
Mellorou moito a hixiene, e iso é
estupendo. Mais tamén quero dicir que hai entre algunha xente
algo de histeria coa hixiene e os microbios e os olores e todo
iso, e que nos está a facer un pouco intolerantes, logo viaxamos
a outros países e queremos trasladar o noso criterio actual de
hixiene e facer diso un absoluto. Non nos damos conta de que o
que estamos vivindo é relativo, é algo novo ademais. Eu teño
oído a xente nova nosa xulgar con moita dureza os costumes de
limpeza dos ingleses, por exemplo, cando eses hábitos eran os
que tiñamos todos aquí non hai tantos anos.
Logo tamén acórdome de neno da
vida na taberna, en O Mañoso. Naquel época Santiago
estaba aínda moi vivo, cheo de veciños. Hoxe o casco, Santiago
histórico, está morto, é una momia moi ben conservada, moi
fermosamente conservada, mais non ten veciños. É un triste
fracaso, fóronse os veciños e nada máis queda quen non pode
marchar, entre a especulación, os reparos excesivos para amañar
as vivendas por dentro e os ruidos nocturnos debido aos horarios
dos bares non hai quen queira vivir alí. Daquela estaba chea de
veciños e de nenos a corricar polas rúas. As tabernas e os
cafés estaban cheos de clientela, de santiagueses.
Recordo un cliente noso que era
descendente dunha xinea local de debuxantes e pintores, que se
chamaba Villafines. Este señor Villafines recórdoo vir pola
taberna e pintar con xiz un debuxo nun encerado que tiñamos alí
colgado no que se anunciaban as tapas. Recordo que como o debuxo
tiña moito mérito pois deixouse estar e aguantou moito tempo na
taberna, sen poder anunciar as racións. Tamén acordo outro home
que viña pola nosa casa, o bar, un cliente que tamén debuxaba,
e facía deseños para una tenda de mobles. Cada semana facía un
debuxo alí na pizarra das tapas, supoño que competindo un pouco
con Villafines. Eu tiven alí un exemplo artístico, unha
referencia artística naquelas persoas modestas. E de feito foi
daquelas que eu tamén empecei a debuxar. Podía ter eu 5 ou 6
anos, e empecei a debuxar. Recordo que os meus pais exaltaban os
meus debuxos, e llos ensinaban orgullosos aos siareiros. E
recordo xa daquela de facer algún debuxo a algún cliente...
serían garabatos, claro. Esas cousas que teñen algúns pais, os
meus desde logo estaban orgullosísimos de todos os seus fillos,
aínda hoxe.
(Teño moi craro que foron os nosos
pais, especialmente miña nai, quen alimentou a ambición para a
vida de todos os irmáns, e quen nos deu tamén confianza en nós
mesmos. A miña nai é sorprendente, dá por suposto que os seus
fillos somos capaces a todo. Por exemplo, cando tiven un
desagradábel enfrontamento público con Fraga Iribarne, á miña
nai preocupábanlle naturalmente as consecuencias para min, pero
con todo ela estaba menos preocupada ca min. Ela daba por suposto
que un fillo dela podía enfrontarse perfectamente a Fraga e á
súa administración ou a quen fose se o consideraba pertinente,
e desde logo se o facía era porque habería razóns para ese
enfrontamento. Ela únicamente me animou a que tivese coidado,
¡a que o fixese con prudencia! A miña nai é un fenómeno. E
desde logo na súa imaxinación nunca concebiu límites para os
seus fillos.
Tampouco o meu pai foi manco niso. Hai un par de anos, non
conforme con que os meus libros fosen tendo unha boa acollida
razoábel, dime coa inocencia de quen fala desde o fondo da alma,
"bueno, a ver si me das una alegría y te dan el Premio
Nóbel antes de que yo muera". (Riso) Un día destes voume
ter que dar algo de présa con iso, porque o meu pai está xa moi
maior. )