NUN
d' os últimos dias de Abril, con unha boa hora de noite, saía a prisa
do Pazo arcebispal, un mozo con ambal-as maas metidas nos bolsillos do
calzon e calcando ben os pees contra o' chao, como quen quer correr o
frio. Pouco antes de chegar ao escurelo da praça do Campo, ou do Pan
vella, como hoxe Ile chaman, saleulle ao encontro un home moy envolto
non tabardo, e cuberto con un chapeo, que tiña enterrado hastra os
ollos.
—Ola! Rodrigo —díxolle moito, falándolle
[páx. 130]
como si o conocera de vello, e mostrara moito interés por el— conque da
oficina, eh? e agora aa casiña?
—Vay sendo hora —respondeu o mozo.
—¿Sey que hay moito que chuzar no provisorato? E mais, xa que
cadra, queríache dicir unha cousa, que poida que non che deixe de
conviñir. Tí a min é fácile que no-me conozas; pero eu xa hay tempo
que te conozo e xa conocin a teu pay, e sey os traballos que pasas para
manteer a tua nay e as tuas hirmaas. (Dios cho ha de premiar). Pois á
min agora proporciónaseme a acasion de favorecerte, e facer que poidas
sacar aa tua familia, non digo da probeza, pero da angustia e tristura
na que xa hay tempo que está. Pero vamos andando —que todo esto dixérallo
estando parados— vamos andando, que o que che quero dicir, ben o podo
facer sin estar parados ao frío. Ben sey que o Provisor quérete e
está moy satisfeito de tí (nada fai de mais), hastra sey que é tal a
confianza que ten de tí, que a veces déixache a chave do almario dos
sellos. Non e verdá?
—Algunha que outra vez, cando está moy ocupado
—contesto u
Rodrigo.
—É o bastante para que tí, sin comprometerte, poidas
facer un gran negocio e dar un boo
[páx. 131]
alegron aa tua nay, que te consume porque non lle podes dar todo o
que che pide. Non tees mais que facer que, cando che se presente a
acasion, coller un sello do Arcebispo don Alonso de Fonseca, que morreu
en Toledo, e prantal-o nun documento que che darey. E, sin mais que
esto, xa ganache, poI-o pronto, dous centos rayás de prata, que me parece
que non che vendrán mal.
—Os douscentos rayás de prata, gárdeos —repuxo o mozo, con
bastante aire.
—Home, non te atufes tanto, que eu, o que che digo, dígoo
poI-o teu ben. Porque sey o que pasas na casa; canto che costa contentar
a tua nay e vestir e manteer a tuas hirmaas; os apuros que a veces tees,
para pagar a renda da casa, a botica, e todo o demais que che fay falla,
que non é pouco; por eso pensey que o proporcionarche o modo de
facerte, por pouco traballo, con unha bulsa de prata que che saque de
afáas, e que ainda che deixe algo de reposto, non sería cousa que che
alterease os nervos.
—Moitas gracias poI-os seus favores, si o son; mais, como
eu nunca tuven esas mañas, non quero poñerme agora a facelas. —E
dicindo esto Rodrigo, apretou o paso, ca intençon de deixar ben atrás
ao seu acompañante.
[páx. 132]
O cual, siguíndoo de cerca. —Ben se conoce que eres un rapaz: non
seas tonto —ensistía— que eso mais perdes; si ti non o queres facer,
non faltará quen-o faga: a conta é a misma.
—Nada teño eu que ver con eso; e o que teño que ver e con
que non-o faga Rodrigo Abril.
—Pénsao ben —respoudeu o outro—
Dios queira que non che
pese —e d'ou volta.
Que este moço, Rodrigo, era o novio de Taresa, xa me
parece que lles sobra sabelo aos nosos leutores. Era Rodrigo mais ben
alto que baixo, delgado, de boo corpo, algo moreno, e con uns ollos
negros que parecía que falaban, pero que falaban o que tiña alá mais
adentro no seu peito. A espresón do seu sembrante era todo soavidade e
dulzura, que ainda facia resaltar mais a circuspeuçon dos seus modos e
ademaas. Anque, naturalmente, alegre e riideiro, sabía acomodarse sin
esforço e afeutaçon aas diversas eisixencias e casos da vida social.
Como xa dixemos, él era o sostén de sua nay e de suas hirmaas, das
quaes a mais velliña tiña quince anos e a outra doce; pero, cánto non
sufria, especialmente ca primeira, por facer esta obra de piedá filial!
A madre nunca tuvera boo xenio, mais, desde que enfermara e encamara,
non se
[páx. 133]
aguantaba, e solo parece que encontraba
contento e alivo en mortificar e apopear ao fillo.
É certo que, a veces, parecía que o quería meter no corazon,
pero esto era de Páscuas a Ramos, e para volver con mais furia a
incirrar nel e atanazalo. Si se deixaba estar na casa, chamábaIle
nugallán, preguiçeiro. E esa é a tua ansia —decíalle— o que ti queres
é que eu morra de fame, mal fillo; qué criança fixen contigo! Si saia
da casa, aos seus quefaceres, entonces era un descastado, que deixaba
abandonada a sua nay, e escapábase para non socorrela. Si se chegaba aa
cama para acariciala,—vaite de ahí, sácate de diante —Iogo saltaba
ela, seique pensas que me engañas cas tuas labias e cas tuas garatuzas.
E si non lle decia nada, o chamarlle túzaro, estafermo, zamacuco, era o
menos. Cando se chanceaba e entretiña cas hirmaas, logo salía ela —para todos tes mel, a fel solo a gardas para a tua
nay— En fin, Rodrigo
non podía andar nin estar quedo, abrir a boca, nin cerrala, sin incurrir
nas rosmas e nos sofióos da nay, pero por eso a piedá filial facíalle
suaves as ligaduras con que estaba fortemente amarrado a aquela serpe,
que tanto se compracía en mordelo e atormentalo. Nesta diaria tarea
non hachaba él outra compensacion que a satisfacion que sen-
[páx. 134]
tía, cando comprendía que lle acertara 'o gustó, o cual ela
gardábase ben de descubrirllo; e as mesmas cavilacions, e o mesmo
empeño que él puñía en ganar un pedazo de pan para a sua xente,
distraíano nas suas penas e amarguras.
Dez anos tiña cando morrera o pai, e anque quixeran poñelo a
xastre, a agulla non se lIe, apañaba na man. Todo o seu afán, desde
neno, era deprender a ler e escribir, e cando lIe caia nas mans algun
papel escrito, hasta que consiguía soletrealo todo, letra por letra,
non sosegaba.
Por suposto, esto tíñao que facer a escondidas do pay;
mentras lle viveu, e despois, da nay; porque nin un, nin outro lIe
consintian que se pasase horas mortas contemprando e dándolle voltas ao
papel, nin que perdese o tempo en taes quisquilladas. Por sorte sua,
alguns dos frades de San Francisco chegaron a teer noticia da sua afiçon
decidida, e traballaron ca nay para que o deixase deprender a ler e
escribir; pois eles comprometíanse a enseñalo e ainda axudalo a vestir
e manteer. Orraca, que así se chamaba a nay, a força de rogos e instanças,
cedeu; e entonces Rodrigo, que xa lle paricía que non podía apetecer
mais neste mundo, púxose aas letras co mismo afan e calor que si se
tratara de
[páx. 135]
conquistar un imperio. En pouco tempo chegou a ser un dos boos
calígrafos que había en Santiago; mais como entonces a curia estaba en
bastante quebra, pol-o número desconforme de Escribanos, Procuradores e
axentes que non se deixaban vivir uns a os outros, pouco proveito sacaba
do seu afán, maormente que a nay nunca se vía contenta con nada. En
esto foy cando se mudou para a calle de Bonaval e cando conoceu a
Taresa.
Logo que veu o Arcebispo D. Gaspar de Abalos, un frade de
San Francisco, paisano do Provisor, recomendoullo para a oficina. Ao
doutor Plasencia gustoulle o rapaz, poI-os seus bóos modiños e poI-o
baixado que era ao traballo.
Conforme o foy conocendo, así lle foy dando maores probas
de estima e de apreço, hastra o punto de que entre todol-os escribentes
do Provisorato; era él de quen mais fiaba e a quen mais quería. Todo o
que había que escribir en negocios graves e reservados, procuraba
darllo a él, e con él era con quen mellor se quedaba de noite
traballando. A mayor parte dos dias despois que se marchaban todol-os
demais escribentes, quedábase con él no seu despacho extendendo autos e
sentenças, redautando articu-
[páx. 136]
lados de informaçoos e copiando documentos. E sucedía a vecés que,
como era tan azucre en punto, si a algun dos outros oficiaes lle
escapara algún pequeno error, ao extender algún estromento, facíallo
de novo escribir a él con toda limpeza e perfeuçon.
Tal era o mozo que dixemos que saira a escape de noite do
Palaço arcebispal nun dos últimos dias de Abril, e que cando se iba
retirando para a casa, vírase de socato detiido por un home que
aparentaba ser seu benfeitor. Mais vel-aquí que dous dias despois,
casque no mesmo punto, tropezou con un embozado, que xa que non fose o mesmo que o d'
outro dia, moito era o que se lIe somellaba.
—¿E logo.... supoño —díxolle—
que te
convencerías de que non
debes baterlle ca porta nos fociños a fertuna, cando che ven pol-a
casa?
—Non teño porque maltratala; pero de ese modo non
quero vel-a pol-a miña casa.
—Non ch' o creo; porque acasion como esta non che é de
desperdiciar. iCántos quixeran verse no teu pelexo, que de seguro xa
era cousa feita e refeita!... A metá das moedas aqui as tes; —continuou,
sacudindo unha bulsa— a outra metá tendral-a cando queiras, e ainda
mais, pois contigo non hey de reparar.
[páx. 137]
A todo esto Rodrigo estivo calado, mais que por outra
cousa, poI-o esforço que estaba facendo para reprimir o coraxe que
Ile daba oir aquelas palabras. Ao fin, non podendo xa conteerse —sáqueseme de
diante —rompeu— sua mercé e sua bolsa; e si non sabe qué facer dela,
empánea.
—Nunca pensey que a tanto chegase —repuxo o
outro—
a tua brutidá
e a tua parviolada. Lástima me dás pol-o teu louco empeño en desbotar
o que nun abrir e cerrar de ollos poidías adiquirir para consolo de tua
nay, de tuas hirmaas e de tí mismo.. Mais, xa que así o queres, así o
terás. Pero paréceme que ainda o has de pensar mellor, que a cousa non
é para menos. ¡Adios! Hastra outro día.
Libre Rodrigo de tan importuno encontro, correu
ledo para
aa casa, canto mais que él pensou que xa non tiña que acordarse mais
do asunto. Pero ao outro día, aa mesma hora e no mesmo sitio, saleulle
ao paso un, envolto nunha capa corta, cuberto con un sombreiro anchas
alas. Por debaixo da capa deixaba ver un largo espadín.
Veño a saber —saleu— que é o que resolviche respeuto
do que che propuxeron onte.
—Xa o dixen.
[páx. 138]
—Hastra agora non dixeche nada, pero compre que o digas no
auto; e, si non, atendraste aos resultados.
—Atiido aos resultados xa estou; e outra resposta da que
dín, nin a dou no auto, nin en praços.
—Boa mosca che pegou, rapaz; pero deixa que xa
calmarás.
Xa t' acordarás de ser tan papalanatas; e sácateme logo de diante,
papón, porque me veñen tentacioos de atravesarte de parte a parte. E
esto dicindo... tomou a boo paso pol-a Algara arriba, ao mesmo tempo
que Rodrigo, non pouco caviloso e confuso, colleu poI-as casas Reaas
para a casa. E, nefeuto, fonda impreson fixeran, ao fin, no seu ánimo
aqueles tan repetidos sucesos, e o que mais o depenaba era , non poder
adiviñar qué entríngulis se encerraba n' aquelas ocultas maniobras.
Por mais de que matinou, non pudo dar co fío d' aquel novelo.
Por fin, cando pasados unhos oito dias, empezaban a
esparexerse as nubes que lle escurecian e atordoaban a alma, estando
unha noite, como de cote, diante da mesa da oficina escribindo, sinteu a
voz do Provisor que o chamaba desde o seu despacho, que estaba ben
preto. O cual nada tiña de particular, porque esto o
[páx. 139]
Provisor estaba facéndoo a cada paso. Pero d' aquela vez, sin saber por
qué; aquela voz do Provisor: ¡Abril! resonou nos seus oídos d' unha
maneira que lle fixo dar volta a sangre. Correu Rodrigo para ver o que
se lle ofrecía ao seu xefe. O cual, díxolle secamente: —Traime ese
proceso da Puebla. —Era un espediente sobre unha capellanía, que fixera
revolver non pouco ao Provisor, e que xa estaba para o fallo.
Volveu Rodrigo aa sua mesa e púxose a buscar o proceso.
Busca d' arriba, busca d' abaixo, o proceso non paricía. Él estaba
seguro de que llo dera o Provisor facía unhos catro días, co encargo de que
o tuvese a man, para cando llo pidise, e de que o puxera sobre a sua
mesa. Repasou todol-os legaxos un por un, nada; o proceso non paricía.
Volveunos a repasar, tampouco; mirou nun estante que tiña detrás,
menos. A todo esto —¿Cándo ven ese proceso? ¿Ese proceso ven ou non
ven? —berraba a cada paso o Dr. Plasencia; de maneira que o pobre
Rodrigo, non tendo outra salida— Non sey si o levarían o Fiscal ou
algún Notario, que eu aquí no-o encontro.
—Nin Fiscal, nin Notario —interrumpeu o
Provisor— tiñan que
tocarlle ao proceso; ten que estar ahí aa forza. Quéroo para mañán aa
[páx. 140]
primeira hora. Non falta mais que desaparezcan os espedientes do
Provisorato:
Retirouse Rodrigo tan atoado e confuso como, é
de supoñer.
Naquela noite non pudo pegar ollo, nin fixo outra cousa que encomendarse a todol-os santos e pidirlle a San Antonio que lle deparase o
proceso; pois el non adiviñaba que podera ser del.
Ao outro día foy algo mais cedo par' a oficina, repasou
todol-os follorios que tiña na mesa e no estante, e botou unha boa olIada a ver si
aviscaba o proceso poI-as demais mesas e estantes; todo foy tempo perdido.
Sentouse no tabolete, atordoado sin saber que facer, si ir xunto do
Provisor, ou agardar a que o proceso se lle puxese diante, hasta que un
berro do doutor Plasencia sacouno do seu ensimismamento. Como ao que
levan aa forca, presentouse diante o Provisor, que lle repiteu:—O
proceso da capelanía da Puebla!
—Señor, por mais que o busquei, non puden dar con
él.
—Non ch' o din fay tres ou catro dias?
—Si, señor:
—Non che dixen que m' o tiveses listo para
cando ch' o pidise?
Si, señor.
[páx. 141]
—Cómo é logo
que non parece? Aa carcel hasta que pareça, sin perxuicio do mais que
proceda.
E ao punto chamou a un alguacil e cenando a
Rodrigo. —Acompaña ese mozo aa carcel.
Rodrigo foy siguindo paso a paso ao alguacil, como si o
arrastrara a sacreta forca d' un, feitizo. Hastra que se veu entre
catro paredes, hastra que botou a vista ao rededor e non veu mais que
escuridá e lobreguez; hastra que veu que se lle cerraba a única porta
que o podía poñer en comunicaçon co mundo e ca xente, non
comprendeu a negrura da sua situaçon, nin todo o rigor da sua
desdicha.
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas