Visualizar obra

O primeiro que começou a pagar as costas dos preitos do Arcebispo, foy Gonçalvo. Como uns quince días despois da xunta de que acabamos de falar; logo da mediodia chamouno seu amo e,
     —Gonçalvo tees que facer un viaxe —díxolle.
     —Como non sea moy largo.
     —Mais largos xa os tés feitos.
     —Non, pois agora fáimelle ben mal conto.
     —¿Logo qué che doe?
     —Ben-o sabe sua mercé.

[páx. 58]

     —Home, nin son santo, nin bruxo, para adiviñalo.
     —Pero logo ¿non pode ir outro?
     —Xa estiven discurrindo e non alcontrei outro pr' o o caso como ti.
     Gonçalvo, en todo esto, non levantaba os ollos do chan, e estaba tan atado, que casi non atinaba a falar.
     —Bah! será costion de amoríos —prosigueu o amo despois de unha pequena pausa, para sacalo do atolladeiro.
     —E por canto tempo será o viaxe? —perguntou Gonçalvo dando aa cabeza.
     —Por unhos vinte días.
     Pero, siñor, ¿non podia buscar outro?
     —Non-o encontro; ti xa estiveche en Valladolí, poI-o menos duas veces; hay que levar unhos papeles de moita importança que, nin por canto, queria que os roubasen, ou se perdesen. Hay que entregalos alá en moito sagreto a un siñor, de que xa che darei as señas, e todo esto con moito sixilo e reserva. Agora dime ti si esto pode facelo calquera.
     —Eu, siñor, si non fora o que é, non digo a Valladolí, sinon que iria ao cabo do mundo por darlle gusto a sua mercé. Pero.....
     —Pero..... pero..... o que tardan en madurar

[páx. 59]

os teus peros! De maneira que por unhos días que pases sin ver a rapaza, xa te pos tan mol e tan derretido, que non che se pode tocar ¿onde vay o teu peito? Ti eres o Golçalvo de antes?
     —Non é por eso, señor. Si me poño mol e derretido é porque a ten engatusada un menecreque de un quintanista, e non hay medio de traela ao rego. Antes, a nay sempre me recibia con moito agasallo e eu contaba con ela para irme enxaretando pouco a pouco no seu corazon. Pero hay unhos dias que hastra a nay non me pon tan boa cara nin está conmigo tan agasalleira, e teño medo que, mentres eu estou fora, acabe de virárseme. Entonces, alá vay toda a miña esperanza e o meu traballo todo!
     —Todo en este mundo ten remédeo menol-a morte. Xa se vé, vosoutrol-os namorados sempre vedes visiós e sempre vos parece que se vos escapa a pantasma tras a que corredes. Pero eu che prometo que, ou pouco hei de poder, ou tan pronto volvas de Valladolí hei de asistir, aas vosas bodas, anque non seya mais que para sacarte de coidados.
     —¿E en Valladolí hei de parar moito tempo?
    —Solasmente alguns dias, mentres o señor, a quen levas as escrituras, non se enteira delas e che dá a contestacion. ¿E ti astréveste a ir solo?

[páx. 60]

Mellor é que leves a alguen contigo, que vas mais seguro, e os dias agora non teñen nada.
     —¡Non! a ir, mellor vou soilo, que vou mais solto e lixeiro.
     —Mirao ben, que buscar un compañeiro pouco traballo costa.
     —Xa o teño mirado.
     —Pois ben, e non se pode perder tempo, que apuran de Valladolí; hoxe estamos a 21, podes sair pasado mañan no mellor macho que encontres na caballariza. Pasas a noite boa en Lugo, descansas ali o dia de Nadal, e ao outro día, despois de oida á misa, sigues o camiño. Levarás ben gardado o prego das escrituras e ainda non será malo que o leves cosido aa roupa. Alí xa van as señas do señor a quen van dirixidas.
     Saleu Gonçalvo de xunto o seu señor mais enfoscado e ao mesmo tempo mais encendido que unha pimenta. O seu primeiro impulso foi ir correndo aa casa da teceláa e falarlle do seu viaxe; despois, pensouno millor e dixo: —Para falarlle desto inda hay tempo.— Por eso tampouco pudo pasar aquel dia sin facerlle a sua acostumada visita, e como as palabras de Taresa tíñaas que comprar caras, desahogaba ca nay, que lle iba dando corda.
     A víspora do viaxe, foi ao fin a despedirse.

[páx. 61]

Iba camiiñando pé ante pé, como si o levaran para a forca. ¡Quén diría que era o mesmo que o que outras veces iba, alancoando como un galgo, para aquela casa! Pero desta vez levaba as pernas trabadas, como estaba o seu corazón. Nunca camiñara con tanto receo e ao mesmo tempo con tanta ansia, para a casa da teceláa. Estaba ésta, como xa dixemos, na calle de Bonaval. A casa, anque terreña, tiña moito buque. Compoñíase de catro cámaras, sin contar o zaguan que a dividia en duas mitades. Na primeira habitacion da esquerda estaban tres teares e unha gran ucha. Todo n-aquela casa respiraba aseo e limpeza; na outra habitación estaba a cociña con unha cambariña cerrada con taboado. No outro lado, frente a cociña, estaba o cuarto donde dormian as duas, nai e filla, e, frente a os teares, estaba outra cámara aa sua maneira tan ben arranxada como a do mellor cabaleyro. Sete ou oito taboletes de castaño, un banco da mesma madeira, unha mesa tamen de castaño e unha gran ucha labrada con feguras e froles compoñian o axoar da aquela habitacion. Encima da mesa habia duas estatuiñas de acebache, unha de San Domingo, e outra de San Francisco, e, no medio, outra imaxee, tamen de acebache, de nosa Señora do Rosario. A ucha verda-

[páx. 62]

deiramente era unha obra maestra de talla. No frente tiña labrados cinco arcos sostidos por colunas retorcidas, das que chaman salamónicas. Baixo dos arcos estaban tallados uns xarróos con ramilletes de froles, que picaban volveretas e paxariños, dibuxados con tanta gracia e tanta finura, e tanta realidá, que daban tentación de botarlle as mans. A ucha fora obra do maestre Felipe, famoso entallador que por aqueles tempos houbo en Santiago, e regalo da nobre e virtudosa señora doña Urraca de Moscoso, nay do segundo Conde de Altamira D. Rodrigo Osorio de Moscoso. Como é sabido, esta señora, despois que lle morreu o seu marido D. Rodrigo de Moscoso, recolleu na sua casa pícaros e pícaras, orfos e probes; e criounos casque co mesmo amor que si foran seus fillos. Catalina, a teceláa fora unha das mozas que estiveran na casa de doña Urraca; e tan prendada dela quedara a nobre dona, que, para o casamento, mandoulle a ucha ben chea de brancura.
     Gonçalvo, procurando contéer os martillazos que lle daba o seu corazón, atravesou por fin o lintel e colouse na tenda da teceláa. Despois do saludo de costume, colleu un tallo e sentouse preto de Catalina.
     —Teño que facer un viaxe largo —díxolle,

[páx. 63]

despois de un pouco de silencio e cravando ao mesmo tempo seus ellos nos dela, como para descubrir a impresion que Ile faría o que iba a decirlle— e por unhos dias non me veredes por aquí.
     —¿E logo? —preguntou Catalina, sin deixar de dar á lanzadeira.
     —E logo; meu amo empéñase en que vaya a Valladolí.
     —¿E que vas buscar a Valladolí?
     —A perder vou algo, ou quizais moito, a buscar, nada. Teño que levar unhas escrituras, que diz que fan moita falta na Chancilleria.
     —¿E agora, no corazon do inverno e en vísporas de Noite boa, vas a poñerte ao camiño?
     —Agora no corazon do inverno ¡oh! eso era o de menos. O que teño eu medo é que outros ou outras, entramentes, tamen viaxen, que gana non lIes falta.
     Catalina calou e sigueu dando aa lanzadeira.
     —E vos ¿pensades tamen viaxar? —prosigueu Gonçalvo, despois de alguns momentos de silencio e para darlle pee aa teceláa para descubrir o seu peito.
     —Nunca che tiven ese frato, e, agora, moito menos. Boa che estou eu para viaxes con esta reuma que me ten medio barada e estos afogos

[páx. 64]

que me dan de noite. Anque me ves aqui ao banco —prosigueu, para virar o rumbo da conversacion— solo Dios sabe o que pasa por dentro. —Se non touvera que acabar esta tea, que xa fay o menos quince dias que debía estar levantada, non porque eu che estivese aqui dándolle ao veo. Pero xa se ve, todos, e maormente o probe, nacen para traballar, e boo é cando tén que. Para mais é para o señor Rodrigo de Bendaña e, nin por canto, queria que mañan me durmise a tea na casa.
     —Pois sabedes tia Catalina —insisteu Gonçalvo— que a min méteseme na cabeza que cas vosas reumas e todo, vos tamen viaxades? Será aprension miña; pero nadie me quita que, dende fai quince dias, que vos vin sentada aa porta de ese Sr. Rodrigo, non me poñedes tan boa cara como antes —e, ao decir esto, Gonçalvo baixaba a voz para que non-o ouvise Taresa, que tamen estaba traballando sin levantar man. A decir a verdá, esta precaucion era ben escusada, porque Taresa mostraba non teer moita ansia do que falaba Gonçalvo.
     —Con que conto ves agora —respondeu Catalina— tan boa cara che poñía antes como agora.
     —¡Oxalá poidera eu creelo como o decides;

[páx. 65]

estonces non me metía medo o viaxe, pero si vos me desamparades ¿ónde hei de acudir eu? Cando contaba con voso arrimo, non digo que me fosen doces os menosprecios e os desdees de outros; pero éranme levadeiros, porque me sostiña o teu amor e o teu agarimo; pero agora que me empeza a faltar o teu favor, teño que ausentarme e ainda sabe Dios por canto. ¿Qué fixen eu para que asi me desbotedes? ¿qué gozo podredes teer en verme viaxar por eses mundos de Dios co corazón partido en anacos? Eu conozo que non son dino da vosa filla, mais vos, que sodes sua nai, dicídeme que hei de facer pra ser merecedor dela ¡dicídemo por favor! dicídemo antes que marche, siquera que eu vaya mais consolado pol-o camiño.
     —Vaya, non babilonées —repuxo Catalina, esforzándose pra non descubrir a sua emocion.
     —Ay ¡si poidérades ver o meu corazon, xa diriades si babiloneaba! Babilonear eu, cando vexo que se me escapa das maus o meu ben, a miña dicha..... ! Babilonear eu, cando vexo que me abandona e desampara a que era a miña úneca esperanza! Non seades tan dura, tia Catalina, que querades verme agonizar por eses camiños. Xa que Taresa me desprecia, por compasion non me despreciedes vos tamen.

[páx. 66]

Catalina, que xa habia un pouco que non atinaba a traballar. —Home non me atormentes —prorrumpeu comovida— nin te desprecio, nin teño por que despreciarte, e non sey de onde sacache esas invenciós que che se meteron na cabeza ¿sei que son eu unha aduaneira ou unha tarambana, para andar con esas monadas?
     Gonçalvo respirou con forza, como si botara fora un gran peso.
     —Gracias tia Catalina —dixo despois de unha pequena pausa—pol-o consolo que me dades; siquera agora vou tranquilo, que xa sacudín fora este can que me roia as entrañas; siquera agora podo falar con vos con anchura, e co cariño con que sempre vos falei. Pois ben, eu marcho, e quero que vos seades a depositaria do meu corazon; non creyo que haxa outra mellor persona a quen deixalo. A lo menos, mentras eu estea co corpo lexos, poI-os latidos da prenda que vos queda, podedes saber cales son os meus sentimentos e que eu non me departo de vos.
     E dicindo esto, levantouse e adiantándose cara a Taresa:
     —E tí qué queres que che traya de Valladolí? —díxolle, adozando a voz canto pudo.
     —Que non teñas novedá no camiño —res-

[páx. 67]

pondeu a moza— que o arcanxe S. Rafael che acompañe na ida e na volta.
     Eu ainda queria algo mais, pero bóo e. E, esto dito, Gonçalvo despideuse, e mirando pra o marco da porta, como si estivera maxinando si haberia algun medio para marchar e quedar, saleu, non sin volver duas ou tres veces a cabeza para atras, e, asi que se puxo fora, botou a escape pra a casa.
     As duas tecedeiras, nay e filla, estiveron un bóo pedazo sin despegar os labios. Ao fin, a nay rompeu o silencio e, dirixíndose á filla, díxolle:
     —¿E logo ti qué pensas facer con ese home?
     —O que teño que facer xa o teño feito —contestou Taresa.
     —¿E pensáchelo ben? Parece mentira que seas tan dura e que non te abrandes con tanto agasallo, nin con tantas boas razóos como che se fan. Ou crees que partidos como este hanche de vir todol-os dias pol-a porta? ¿Qué mal che fixo Gonçalvo, para que asi te poñas tan fosca con él? ¿Ou maxinas que te vay a desnorar, si te casas con él?
     Taresa ben quixera calar e non contestar palabra, pero, por non faltar ao respeito e a cortesía que debia aa nay:
     —Nin Gonçalvo me fixo ningun mal —dixo

[páx. 68]

— nin creyo que me desnore a sua compaña. Ben-o sabe Dios, o mesmo ben que deseyo para min deséyollo a él. Pero eu non poido querelo como él pretende que o queira.
     —Pero ven aqui, santa de Dios, ¿ti queres quedar soila no mundo como unha ave, cando eu che falte? ¿Non era mellor que quedases ao arrimo de un home? E ¿quén mellor que Gonçalvo pra vivir con él en santa compañia? El é bóo rapaz, ten asegurado un pedazo de pan, que, co que a ti che queda, ben vos ha de chegar para os dous; conta ca axuda e proteucion do Sr. Froitoso de Ulloa, quérete como home pode querer a muller..... ¿Qué mais deseyas? ¿Non é torpedá a tua, querer desbotar esta acasion que, son segura, na tua vida volverás a teer outra como ela? ¡Por donde che foy a petar! ¿Ti sabes a cantos peligros e a cantas bulras está esposta unha muller soila neste mundo, e unha muller dos teus anos? Podrei eu estar tranquila, mentras che vexa encachinada neses teus caprichos?
     —Non iñoro os peligros a que está esposta unha muller soila neste mundo; mais penso que son mayores os da que queda atada con un home a quen ela non pode amar, porque todo lle repuna en él, os ditos, os xestos, os feitos,

[páx. 69]

en fin, todo. Esto de unirse e unirse para sempre e decote con un home a quen nin pintado leva o sangre de o ver, creo que é a peor cuita que a cristiana lle pode pasar.
     —Ben te entendo; desde que estás enfeitizada por ese morriñoso, nin ves por outro ollo, nin pensas que haxa no mundo outro home sinon él. Todo che repuna en Gonçalvo; todo o que fay o outro, para ti está como unhas mialmas. Ben che dicen ali, que mais vale caer en gracia que ser gracioso; pero non penses que has de se feliz porque salIas cos teus caprichos. Metéuseche no periquito que has de casarte con ese, e non hay quen te desbanque.
     —Será capricho, pero paréceme que é un capricho que naceu comigo. Téñolle pedido moito a Nosa Señora diante das suas imáxees da Quinta Angustia, da Cerca, de Belén e de Santa Maria do Camiño, con todo o fervor e con todo o amor que puden, que me caya a benda dos ollos, se a teño. Téñome consultado co meu padre confesor moitas veces, para que me guie e alomine, e non me foy posibre de viir a cabo de que houbese que repocharme por este meu capricho. Fay moitos anos que conozo a Rodrigo, téñoo visto na igresia, na casa, na calle, téñoo visto conversar, téñoo visto riir e adiver-

[páx. 70]

tirse, e nunca encontrei en él cousa, que nin eu nin ninguen non poidese aprouguer.
     —Ben, ben, xa vexo que falar contigo sobre eso, é perder o tempo. Ti casar, casaraste; pero ha de ser sin a miña bendición.
     —Sin a vosa bendicion non me casarei, quedarei solteira; porque non creyo que queirades casarme aa forza.
     Catalina calou; o seu corazon de nay e de muller comprendeu logo a grandeza do sacrificio que a filla lle facia; e a mesma maravilla que lle produxo a anegacion e mananimidá de Taresa, coseulle os seus labeos.

A tecedeira de Bonaval