VÁLGATE
a mona aa política, que hastra nos ha de vir a estripar o noso conto!
Ela é (falo, por sabido, de política de baratillo), ela é a pormovedora
de todal-as tramoyas e artimañas; que, como outros tantos lazos e
redes, teñen enredada e enmarañada a sociedá; ela é a principal
istigadora de todal-as, malas pasiós e de todol-os malos intentos, que,
cal outros malinos vichos, empezoñan aos homes e lles matan todol-os
nobres e vírtudosos impulsos; ela é aquela pícara manea que, como lle
dicía aquel castellano en Barcelona a D. Quixote, pol-a sua, lle
derrete os miolos aa xente,
[páx. 296]
e lle deixa lavado e escurrido o entendemento; ela é a que a cada un lle
fay deixar a sua casa, a sua familia, o seu modo de vivir, pra obrigal-o
a marchar por camiños, casi sempre peligrosos e torcidos; ela é, en
fin, a que pon o mundo a disposicion de catro intrigantes e truchumans,
que non soen ter mais títolo, nin mais méritos pra desempeñar o
cargo que ocupan, que a sua ambicion, a sua desfachatez e a sua falta de
escrúpulo e miramentos pra emprender toda cras de fechurías, e
corrompe e bota a perder os pobos, e os empobrece e arruina, tanto no
orde moral, como ainda no material. ¿Qué estraño é, pois, que tamen
viñese a conturbar o noso conto? Por eso non digamos que aquí tivese as
maas tan escomulgadas que fixese cachos todo canto tocase; pero é porque Dios saca aas veces
dos males bens.
A noticia da morte de Gonçalvo foy pra Catuxa,
a nay de Taresa, como un deses golpes que non quebrantan ao pronto, pero van
pouco a pouco minando e roendo e limando xordamente o de
mais adentro do corpo e da alma. Ao principio, ela, que ainda era algo
falangueira, dou en poñerse calada e ensimesmada; e por mais que
Taresa se depenaba pra facela falar, era tempo perdido. Pasados quince
días ou
[páx. 297]
tres somanas despois da morte de Gonçalvo perguntoulle unha tarde aa
filla, quén-o matara. Taresa contestoulle que, pol-o que a xente dicía,
foran os alguaciles da ronda. Calou o pico, e non dixo mais nada. Ao
cabo d' outros catro ou cinco dias, volveulle a facer a misma pergunta.
A filla volveulle tamen a dicir que fora a ronda.
Estas respostas oíaas Catuxa como quen oye
chover, ou, pra mellor dicir, facialles tanto caso como ao vento.
Apertaba o bico, daba aa cabeza, e cada vez mais se encerraba no seu
ensimesmamento.
Ao mesmo paso íbaselle barrendo o apetito e os
ánimos pra comer. Entrou con ela un desgano que non lle encontraba
gusto a nada, e pra facerlle tomar unha pequena cunca de caldo, había que
poñer a todol-os santos en novena.
Ao mes da morte de Gonçalvo, volveu a
secundar a misma pergunta. Taresa respondeulle, como sempre, que foran
os alguaciles que iban na ronda.
—Boos alguaciles che dea Dios —repuxo ela desta
vez.— Ti pensas que me engaratusas cas tuas palabriñas —continuou,
querendo arromedar aa filla.— Nacinche antes que tí, e xa che
[páx. 298]
son perro vello. E no-me veñas cas tuas sécolas; pois ben sey quen-o
matou. Quen-o matou, pra que o sepas, foy Rodrigo.
—¡Rodrigo! E vosté d' onde sacou eso?
—De donde o había de sacar! quén pudo ser sinon el?
—Rodrigo non é capaz de facer eso!
—Capaz, non capaz, fíxoo, e basta.
—Pero vosté ¿cómo se astreve a asegurar eso?
Non dice todo mundo que foy a ronda? E non tivo que escapar, por esto de
Santiago o alguacil maor Mercado?
—Xa che dixen que ti non me envolves cas tuas
invenciós e cas tuas chácharas. Tes que nacer duas veces, e ainda
despois has de volver como viñeches. Falas tí moito, Taresa, de
alguaciles ¿pensas tí que non sey eu que Rodrigo está empreado no
provisorato, e que poido moy ben darse as maas con eles pra que cañasen
a Gonçalvo com' a un can da rabia? E logo pra que me ves con esas
retónicas?
—Pero, señora ¿quén lle meteu esa cisma na
cabeza? Seique iba Rodrigo a coller a Gonçalvo e poñerllo na Rua de San
Pedro diante dos alguaciles, pra que o atravesasen cas espadas.
—No-me repriques! —saleu a esto Catuxa,
poñéndose encendida e botando lume pol-os
[páx. 299]
ollos— Foy éI e foy; e tan boa eres tí como el. —E, en dicindo esto, douIle un pasamento e caeu
esmorecida.
Imposibre é describir o que pasou por Taresa,
así que veu caer a sua nay. Como si, en vez de sangre, lIe corresen
poI-as venas golfarons de chamas, pareceulle que se lIe abrasaba o corpo
e mormente a cabeza. Como por estinto, por eso acudeu a socorrer a sua
nay; hencheu a boca d' auga fresca; esburruxoulla pol-a cara; molloulle
as siens e as muñecas con auga e vinagre; bicouna e rebicouna e
pasoulle de cada vez a mao pol-a frente e apertouna contra ela como pra
comunicarlle parte do seu calor e da sua vida.
O que mais a acongoxaba, era o pensar si siría poI-o que ela dixo, poI-o
que a madre se puxera así: pero ¿como
ela podía supoñer que repetir o que pra todos era craro e manifesto
en favor d' un inocente, había de dar lugar a aquel cadro que ela
estaba vendo? Certo é que Catuxa xa había tempo que estaba bremando
por soltarlle aa filla o que entonces lle dixera; mais, como por eso e a
pesar de estar ela tan convencida de que Rodrigo fora o verdadeiro
causante da morte de Conçalvo, non podía menos de lembrarse que o
dicirllo así craro a Taresa
[páx.300]
había de serlle unha puñalada de perro, estivera sempre dubidando e
receando falar do conto. Mais, ao cabo, chegou a un punto en que xa non
lle foy posibre conteerse, e reventou crareándose do modo que vimos.
Este arranque supremo pra o dibilitado estado en que ela s' hachaba,
agotoulle todal-as forzas, e prodúxolle aquel parasismo.
Por unhos quince días estos pasamentos
repetíronlle casi cada vintecatro horas. Ao fin, foise poñendo tan
dieble, que tivo que parar na cama.
Ainda non estaba aquí o mal; sinon que tal
aborrecemento lle foy collendo aa filla, que non podía vel-a diante, nin
siquera oil-a falar. Xa desde o primeir' esmorecemento, así que volveu
en sí e veu diante a Taresa, arregalou os ollos e torceunos pra outro
lado. De que ela tomase nada da man de Taresa, non había que dicirllo; nin
por canto, tomaría ela a mais pequena bicada que lle levase a filIa.
Boo foy que como iban a vel-a algunhas viciñas e
conocidas, éstas eran as que se encargaban de levarlle aa cama e
poñerlle diante unha xícara de sustancia, e, cando mais, algun
pescadiño, cando o había; pois outra cousa non-a atravesaba; e ainda
esto soilo, a poder de rogos
[páx. 301]
e facendo mil xestos e ascos. Mais o ben que lle facían algunhas
destas viciñas, botaban-o a perder por outro lado cos recados e
mesaxadas que lle levaban. Alí, como en todol-os arrabaldes, non
faltaban de esas aduaneiras e paraxismeiras, amigas de levar e traer contos, que lle acababan de revolver a cabeza e trastornarlle o sentido.
Entre elas habia prencipalmente unha mangoleteira, que casi sempre
estaba alí metida. Con ela desfogábase Catuxa; e o que perdía de falar
ca filla, ben-o desquitaba con Bernalda, qu' este era o nome d' aquela
paraxismeira.
Empezaban por falar de calquer cousa, do que pasaba
pol-o pobo, do que fixera ou pensaba facer tal ou cal viciño, e despois
acababan pol-a morte de Gonçalvo; pois Catuxa sempre habia de ir a parar
alí, si é que non lle daba algun vahido: despois, volta a rexubar, a
romendarlle o sayo a algunha viciña, e logo a volver a mallar no de
sempre. A veces Catuxa ainda se extendía mais e con moito misterio, e
mirando fixo, fixo pra Bernalda, e baixando mais que decote a voz, pois
todas estas conversas e latricaduras eran cuchucheando dicíalle que
tiña sospecha de que quen matara a Gonçalvo fora Rodrigo, o fillo
da Baileta.
[páx.302]
BernaIda sabía como todos, ou al menos ouvírao dicir moitas veces, quens foran os verdadeiros matadores de
Gonçalvo; pero, por non levarlle a contra, calaba ou leváballe o
pálio. E como via que por aquí dáballe pol-o gusto e faláballe ao
paladar, porcuraba acaer con ela e ainda remacharlle o cravo.
Nesta intencion, díxolle unha vez.
—O que Ile poido dicir a voste, é que a noite
que mataron a Gonçalvo, chamárame a miña comadre, a Sra. Grabiela, a
figoneira de tras de San Benito, pra que lle fose a axudar a facer o
mondongo de dous porcos que comprara no mercado. Parecían dous
becerros; era unha monada vel-os. Un deles era louseño; pero tiña unha
papada que lle chegaba ao chan. Hastra ben despois das nove non
acabamos, e mismo estando dándolle a volta aa chave pra abrir a porta
da miña casa, vin pasar correndo a Rodrigo, que paricía un lóstrego.
Ainda dixen pra min: Vaya que levas boa prisa! Estonces, baiche boa!
non fixen caso nin m' acordei mais do conto; pero agora, poI-o que voste
me dice, vou caendo na conta, e decátome do que vendría de facer aquel
baila na criba. ¡Quen-o dixera d' aquel mosquiña morta! Ben dice o
refrán, que nas uñas ou nos pees, tes que imitar a quen
[páx. 303]
es. A nay, sempre foy unha atravesada; xa por boa está como está, e os
fillos han de tirar alí.
—Xa fay tempo que llo tiña eu ben
fadado —repuxo Catuxa, sospirando e dando aa cabeza.
Canto a meiciñas, bastantes foron as xaropadas
que meteu no corpo. Cada unha das que viñan a vel-a, dicíaa sua cousa,
e enxergaba unha ratahila de romedios que lle foran boos a fulana, a
zutana e a mengana. Unhas dicían que tiña a paletilla caida; outras
qu' era estélico, e outras, mais pol-o baixo, que imposibre qu' alí
non andase no medio algun meigallo.
Antre todas estas recetas e dianosis, a que mais ll'
agradou a Catuxa foy a da paletilla. Era tamén a opinion de Bernalda; a
cal s' encargou d' avisar a unha manciñeira que tiña moita fama e estaba
moy crusaria nestes palillos. Púxolle, nefeuto, a ventosa co cerro, o
vaso e as cirimonias de rito; e Catuxa, seyca pra convencerse ela a sí
misma de que a meiciña lle fixera ben, facía mais esforzo pra enviar a
comida.
A todo esto, Taresa facía que non vía; e, á
verdá, que outra cousa non-a podía facer. Ocurréuselle varias veces
avisar ao retor da parroquia; pero pareceulle que ainda había tempo.
As solarmerias da boa de Bernalda confirma-
[páx. 304]
ron a Catuxa na sua opinion de que Rodrigo fora o asasino de Gonçalvo,
e acrecentáronlle o odio aa filla; pois parecíalle que Taresa tamen debía creer e dicir, como
ela, que Rodrigo fora o culpabre, e, poI-o
consiguente, aborrecel-o e desbotal-o e apopeal-o.
Agora figúrese o leutor a situacion de Taresa,
collida entre duas tanazas, que por igual lle tiñan abocadado o corazon.
Mal si s' esbarría pra un lado; mal si s' esbarría pra outro; e mal si
continuaba queda antr' os garfios que a despedazaban. A pobre da
rapaza non facía mais que chorar, como si quixera afogar cas bágoas a
pena que lle roía a alma. A pouco tempo volveuse aos dias que naceu, e
podía pasarse con unha aguIla, e non parecía sinon que iba a daren ética.
Rodrigo e os que a conocian achacaban o vel-a
así tan desmellorada aa enfermedá da nay; pero non tardou en
correrse poI-o barrio ¿e qué cousa deixa de aldearse nos barrios? a
tecra en que dera Catuxa de colgarlle a Rodrigo a morte de Gonçalvo.
¿Quén lle dixera a Taresa en outro tempo, que
tanto mal lle había de facer a vista do seu amante? ¿Quen lle había de dicir qu' aquelas pancadas que
lle daba o
corazon no peito, aquel
[páx.305]
formigar, aquela alegría que lle reloucaba dentro, e qu' ela,
por mais que facía, non podía contar, s' había de convertir en
estrañeza e en negrura peor que da morte; pois que morto pra ela
tiña que considerar ao que estaba vendo vivo? Antes contaba ela os
momentos que lle faltaban pra ver pasar a Rodrigo pra arriba ou pra
baixo, e acompañábao e seguía-o co seu pensamento e co seu amor; ¡e
agora tiña que ver pasal-o e ver como lle levaba a mitad do sen corazon
desgarrado; mitad que xa ela non lle podia dar, nin consentir qu' él a
tivese por mais tempo! Agora tiña que renunciar aos seus soños, aas
suas esperanzas. Todal-as vias via cerradas poI-as que podía arribar ao
porto en que ela, nas suas boas horas, colocaba a sua dicha e a sua
fertuna neste mundo. Soilo lle quedaba unha porta por donde poidese
encamiñar as suas ansias e os seus deseyos; e esta porta ben quixera
ela que tardase en abrírselle; porque era o momento en que chegase a
faltarlle sua nay.
Nunca lle dixera a Rodrigo a menor cousa do
estado da sua alma, porque ela procuraba devorar soila a sua pena; pero
él leíao nos seus ollos, casi decote chorosos e vidrados, como de quen
padece mortal angustia, e así coidaba él
[páx. 306]
de esquivar a sua presencia pra non aumentar a sua door.
Tiña ela unha estampa de Nosa Señora da Angustia,
que imprentara o libreiro Vasco Diaz do Frexenal, cando viñera a
Santiago pra imprentar unhos breviarios. Esta estampa era o seu refuxio; alí esbafaba
ela as suas congoxas e as ondas de door que lle atromentaban o peito.
Mais, ao cabo, Taresa, como tan boa cristiana que
era, e ao mesmo tempo discreta e disposta, comprendeu que non facía ben
en deixarse así abatir por a sua pena, calquer que ela fose, e que
outra cousa lle mandaba a sua religion e a sua vertú. Estas
consideraciós, unidas aas refleuxiós e consellos do seu confesor, movéron-a dar un paso que nunca ela permeditara que chegase o caso de
ter que dar.
Posta un día de rodillas diante da sua conselleira,
a Virxe da Angustia, con todo o fervor de qu' era capaz, prorrumpeu
nestas palabras: «Gracias vos dou, piadosísima Madre, porque así me
visitástedes pra que merecese ser dina de imitar as vosas virtudes, e,
en particular, as vosas penas e as vosas doores. Cúmprase a voontá do
voso santísimo Fillo, noso Señor Xesucristo, e sofoque eu no meu
peito,
[páx. 307]
bondadosísima Madre, todas aquelas incriuaciós, aqueles afeutos, todas
aquelas ideyas que seyan do seu santo agrado. Arrinque eu, por agro e duro que
me seya, unha a unha as do meu corazon, e láveas e purifíqueas co recordo e
ca memoria das vosas doores e das vosas angustias, pra que soilo queden
henchidas do voso amor e da vosa gracia; pero non me pida, piadosísima Madre, o
sacrificio de que eu me faga cómprice en caluniar e en aldraxar a un inocente.»
E dicindo esto, as bágoas arrociábanlle a
cara as maas, que tiña cruzadas e levantadas coma unha Madanela.
E acertouna; pois desde aquela, fóronlle calmando
as
bravas tempestás que lIe desgarraban e destrozaban o peito, e
anque a espresion que de cote se debuxaba no seu do sembrante, era a de
tristeza, era unha tristeza conforme e risinada.
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas