BVG     Atrás    Índice de Páxinas

[p. 43] IV NON ERAN PANTASMAS    Ao pee da serra de Corno de Boy, preto do lugar de Sacel, nace de homilde orixen o rio Pambre, o cual rodeyando o Castro das Seixas, centro das fechurías de Vasco Gomez, corre de Nordés á Sudoeste regando pol-a dreita as parroquias de Moredo, Felpós, Carballal, Cuiña, Viña ou Ambreixo, Mato, Remonde e San Breixo, e pol-a ezquerda as de Morlan, UIloa, Maceda, Laya, Quindimil, Meixide, Camiño, Curbián e Pambre, hastra que despois d' unha carreira d' unhas catro légoas pouco mais abaixo do ponte da Mácora vese atallado pol-o Ulla que lle barre as suas augas.    Non é sin falta de misterio pol-o que facemos esta mais que lixeira mencion do rio Pambre; nas suas beiras desarrolláronse a maor parte dos feitos que vamos á discribir, e logo dous días despoís que alcontramos aa filla do señor do Vilar de Mella na costa de Carelle, ben á deshora [p. 44] pol-a ponte da Mácara e pol-a de Pambre víanse atravesar atravesar, bultos, que pantasmas non-o sirían, pero parecer paricían-o. Por onde mais atravesaban era pol-a ponte de Pambre, que conducía á eirexa deste nome, a cual erguíase solitaria preto do rio na cima d' un cotarelo antre uns desconformes pedrouzos que a tiñan como medio escondida. Era do sigro XII; e pol-o consiguente do estilo románico-bizantino do último período; e con esto xa está dito como siría á sua traza, unha nave reutangular, e logo o arco trunfal e despois a áuside cadrada ou casi cadrada e cuberta de bóveda (1).    Ao pee da eirexa non había estonces mais que un pardiñeiro, que fora casa, en que os señores d' Ulloa recollían e gardaban as rendas e tiñan un caseiro. Despois da desfeita da casa dos Ulloas, os caseiros limparon a madeíra e a tella, tocaron o pindin para outra parte e deixaron as paredes ispidas de todo.    Como, pol-o que dixemos, por onde mais bultos pasaban era pol-a ponte de Pambre, chegarémonos alí á var si podemos pescudar algo do que era aquela nouturna porcesion. Pantasmas, abofellas que non eran, poque non hay que creer en tales enven- (1) Hoxe esta eirexa está cerrada ao culto e convertida en graneiro e almacén de trastos vellos. [p. 45] ciós; imposibre que non fosen homes, e mais debian de sel-o.    A noite ainda non estaba moy escura; pero alí naquel fondo aparecía tan pecha que ¡noo! algo facía dubidar. Para mais, e fácele que na ponte sintísemos así un lixeiro asobío como de xente que está cuchucheando. Pero sigamos, que á lo menos alguns xa son nosos conocidos; eran Alberto e Domingos que estaban con outro peisano na burata d' unha gran cachopa que había aa beira do rio mismo acarón do sitio onde despedía a ponte.    —Qué alegrón non che recibín eu —decía Domingos —cando che me deron o recado! Mismo estou bremando por vel-o! Trouxéronm' o recado aa xunta da noite d' onte; estaba eu acomodando a facenda, e veu un escudeiro do señor do Vilar e chamoume pra o curral, e desque se enterou ben de que estábamos soilos díxome ao oido: —Si ques ver ao señor Gonzalo Ozores d' Ulloa, mañaa á unha da noite asperao na eirexa de Pambre. Mándache aviso o señor do Vilar, porque quen ês, e que para todo se pode contar contigo; pero coidado con falar desto con naide mais que cos homes que vexas alí, e para eso con moita coutela.    —Pois agora debe estar pra chegar —ouservou Alberte. —Cuasemente cando pasamos por frente de Remonde oin eu cantar os capons, e xa hay un boo anaco. (1) Era hirmán de leite de Beringuela; e os señores do Vilar trouxéron-a de piquiniña pra casa pra educal-a ca filla. [p. 46]    —Pois a min —saleu o outro peisano que era un caseiro ou servizal do señor do Vilar na parroquia de Sancibrao preto de Millide —veume á avisar a mesma filla do meu amo, que chegou aa hora de xantar, e eso que facía un sol que esmechaba, aa porta da miña casa ca sua collaza Lionor (1). Viñan á cabalo e mais por eso sudaban a rego.    —Dannos inxempro á nós —saltou á esto Domingos —pois que unha señoriña tan fidalga coma e a filla do señor do Vilar, ande nesas carreiras, evos cousa d' ademirar e estrañar.    —Boite! A señoriña Beringuela eche moy fina; —dixo á esto o peisano de Sancibrao —ten rasgo e garbo pra todo; non quero ver outra señora tan atenta e disposta coma ela.    —E mais facíavos unha boa parexa para o Sr. Gonzalo Ozores —ouservou Alberte.     —Deño non digas —repuxo o de Sancibrao —pois igoalar habían de igoalar ben.    —Eu do Sr. Gonzalo Ozores —dixo Domingos —pouco m' alembro. Cando él saleu da terra era, coma quen dí, un rapaz; pero xa estonces ¡vaiche boa! campaba él coma un dos mais xentiles e garridos mozos da nosa Galicia. Por eso eu noo creo; pero ese conto non e pra nos. [p. 47]    Nesto sinteuse un troupeleo como de bestas que baixaba pol-a costa, que formando un recodo, viña dar aa ponte.    —Ahí os tendes —marmulou Alberte —e tí, Mingos, escarrancha ben os ollos, que ó vas á ver en carne e oso.    —Ende ben, on —contestou o outro.    A compaña das bestas veu baixando a costa ao paso, atravesou a ponte algo mais xeito; e dempois dou aa espora pra subir aa eirexa. Eran dous cabaleiros sobre dous valentes machos e con eles dous pions.    Alberte e os seus compañeiros tamén sairon do seu tobo e puxéronse en camiño tras dos cabaleiros. Ao chegar xunto da eirexa, un dos pions racolleu as bestas e levounas ao pardiñeiro que estaba acaron. Ao redor da eirexa, e antre os penedos, non se vían mais que sombras que estaban quedas e silandeiras como aereas e ensensibras espantonias. Por eso, así que sintiron chegar os d' a cabalo, comenzaron de rebulir e de querer chistar calandiño unhas cas outras.    Un dos cabaleiros sacou unha chave e desfechou a porta da eirexa; arrimouse á un lado e deixou que pasase pra dentro o outro cabaleiro. Nesto o cabaleiro que abrira a porta, dirixeuse como pudo aas sombras, e en tono irto e seco, díxolles: —Adentro! —Nafeuto, todos entraron menos unhos seis ou sete, que quedaron fora rondando a eirexa. [p. 48]    En realidá, o que facian aqueles homes (e todos eran leigos), viña á ser un desacato; entrar así sin mais nin mais tan á deshora era unha profanacion. Mais estonces non era cousa tan nunca vista que a eirexa fose sitio en que se fixesen xuntas comunales, se ventilasen asuntos civiis, se notificasen cartas e sentencias e se celebrasen outros autos púbricos de carauter segrar. lnda por moito tempo o adro das eirexas era o lugar propio e sinalado aos concellos e xuntas populares. E certo que os Concilios e os Perlados cramaban contra o abuso de celebrárense nas eirexas taes autos; mais á veces, co gallo de que era por necesidá e pol' o ben común, non se reparaba nas ditas prohibicions.    Cando estiveron todos dentro, o outro dos pions, que acompañaban aos cabaleiros, destapou un farol que levaba, abreuno, e ca luz dél, acendeu duas velas que topou sobr' a mesa do altar. Todos estaban de xiollos rezando cada un para si.     Despois d' un anaco de oracion, levantouse o cabaleiro que entrara diante na eirexa; o pion do farol recolleulle unha ancha e larga hopelanda en que iba envolto, e estonces apareceu un guerreiro, vestido de pees á cabeza de relumbrantes armas, menos o casco que llo tiña na maoo outro cabaleiro. Todo era de bruñido aceiro; a rechamante cota co seu faldon, que lle [p. 49] cinguía o toro do corpo, e estaba formada de aceiradas lámeas cas suas correspondentes xogas; o gorxal, as hombreiras, os brazales, os codales, os avambrazos que Ile envolvían os nembros que en taes nomes se indican; as escamosas luas que Ile gardaban as maus; os gardarrens que Ile amparaban os cadrís; os quixotes que lle rodeyaban as coxas; as rodilleiras e as grabas que lle defendian as canelas; e tamén os zapatos cos seus escarpes que lle cubrían os pees.    Aquela súpeta e non esperada aparicion deixounos á todos barados; mais logo foron saindo do seu asombro, cando o cabaleiro lles dirixeu a palabra nos siguentes términos:    —Fieles e leales vasallos da casa d' Ulloa: a hestoria das miñas desventuras évos ben conocida, como eu tampouco inoro a das vosas. De todol-os vínculos que antes mantiñan unidos na casa d' Ulloa aos señores cos vasallos e aos vasallos cos señores, soilo queda un, un, que é a comun desgracia. Eu vexo os meus castelos derrocados, as miñas torres carteadas e abandonadas, os meus paaços roubados e queimados, á todol-os meus perseguidos, descarriados e reducidos á mandingar de maus alleas o que era seu; e vexo tamén as vosas casas abertas á toda cras de violencias e malfeitorías; as vosas terras e fácendas como si as tivérades de emprestado; as vosas pre- [p. 50] sonas suxetas á mil maneiras de agráveos e veixámenes. Mais anque non-os queda mais qu' un vínculo, unha lazada, ésta por sí sola ha de ser tan forte, e tan valente, como foron todol-os noos e liazas que sempre nos tiveron unidos e hirmanados.    De toda a antiga grandeza e poderío da miña casa soilo me fica unha cousa, os recordos; e esta cousa é o alento que me dá ánimos; a escora que me ten en pée; á dooce e rugosa vision que me fay menos agro e agobiador o peso desta vida. E nafeuto eu recordo que con meu tartaraboo Fernán López d' Ulloa estiveron os vosos antepasados na batalla das Navas de Tolosa; con outro meu aboo concurriron no tempo do santo Rey Fernando aa conquista de Córdoba e de moita parte da Andalucía; e despois con outros meus parentes hacháronse na do Salado e en Alxeciras; e quizaibes, quizaibes alguns dos que estades aquí presentes anduvestes ao meu lado nas miñas campañas.    Eu non podo, é certo, resinarme cas miñas desgracias e desventuras; eu quero pelexar con elas hastra morrer; pero por grande que seya en mín este deseyo, por altiva e imperiosa que me seya esta asixencia do meu esprito e da miña alma, quero por eso sometel-a ao voso parecer, quero saber de vos si eu debo ou non repoñerme contra a miña mala ventura. [p. 51]    Alguns —sí, si, —soltos que se lle escaparon á varios dos circunstantes interrumpiron aquí ao cabaleiro. Con esto a espresion do seu sembrante tomou nova forza e mais fogo; os seus fiteiros ollos, que se vian aa luz das velas do altar, pois él estaba de lado acaron da mesa, paricía que lanzaban rayos; e a sua nobre aución e os seus enérxicos e briosos además, si revelaban a axitación que fervía naquel peito, tamen sinificaban a firmeza e a mananimidá do seu esprito.    —Quero saber —continuou él —si á vos vos intresa o facer saltar as cadeas que vos atanazan e opremen, e romper as sogueiras que vos afogan, e si non convendría que xuntásemos todol-os nosos esforzos para barrer esa manada de lobos, que nos devoran e despelexan e non consentir mais que fagan rastrolIo de nos e de todo canto temos. Nosos anamigos estan fortes e poderosos, é verdá, e son moitos, anque non tanto como se pensa; pero de nosa parte está a xustiça; e o favor deste Señor en presencia do cual estamos —e cenaba ao crucifixo que estaba no altar— non-os ha desamparar. ¿Queredes, pois, dicidirvos á dar o golpe? Esto é o que eu deseyo que me digades con toda a franqueza e leyaltá de vosa alma aquí diante deste Señor que quixo morrer por libertarnos á todos.    Un —sí! —xordo resoou como un rouco [p. 52] bruido en todol-os rincós da eirexa; que tal foy a prontitú, a fé, a convincion e a concordanza con que todol-os d' asambrea, e serían arriba de 80 homes, contendo mal o folgo no peito, responderon á aquela proposta.    —De quen sodes vos non se pudía asperar outra cousa —sigueu o cabaleiro. —Poís agora, o que compre é que cada un percure provistarse de armas, quer de espada, quer de lanza, quer de chuzo, quer de arco, e estar dispostos para cando ricibades o aviso que vos ha de dar o meu amigo, que aquí tendes presente, o señor do Vilar de Mella, con quén tamén, como si fora comigo mesmo, vos habedes d' entender cando vos acurra algunha dubida ou dificultá, mentras eu, por razoos que fácelemente podedes adiviñar, non podo sair á campo descuberto.    Pero todo esto é nada si nos falta unha cousa; e esta cousa é o facer estes preparativos ca mayor reserva e sixilo, e gardar todos sobr' o feito o mais compreto e ousoluto sacreto. E para esto xuremos todos diante deste Señor que nos está vendo e ouvindo, e que algún día nol-o ha de de mandar, que nada habemos de dicir de canto aquí se falou, nin de canto estamos dispostos á facer e axecutar.    O pirmeiro que xurou foy o señor do Vilar, e tras dél foron xurando todos; e aca- [p. 53] babado o xuramento o mesmo señor do Vilar tomou a palabra dicindo:    —Soilo nos falta unha cousa pra rematar o auto, e é que todos lle renovemos ao ilustre cabaleiro, que aquí temos diante, o dibido acatamento e o reconozcamos por noso señor e valedor.    E ainda ben non acabou de dicir esto, achegouse ao outro cabaleiro qu' estaba sentado nunha cadeira, fíxolle a reverencia e bicoulle as maus. Todos, un por un, foron facendo o propio; e é de adivirtir que os mais deles ao bicarlle as mans á aquel cabaleiro por quen tanto suspiraron, non poideron conterse de rociarllas cas suas bágoas.    Non dixemos quen era o ilustre cabaleiro que recibira este hamenaxa. Era ben escusado ¿quén podía ser si non Gonzalo Ozores? O cual por medio de Beringuela recebeu a contestacion de Vasco Fernandez á aquela carta que vimos nos derradeiros párrafos do capítolo II.    Pasaba das duas da noite cando se desfixo a xunta, e cada cual colleu pra onde lle prougo. Gonzalo Ozores e Vasco Fernandez foron hastra Millide, alí separáronse e Gonzalo encamiñouse para Sobrado, e Vasco pra a sua casa do Vilar de Mella.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega