AS esculcas que
fixo Ramil, déronlle por resultado que, n'afeuto, un
d'aqueles dous bultos que tanto lle fixeran cavilar, era Gondesindo, o señor de Donrramiro e
hirmán e verdugo de Sancho. O pirmeiro que se lle acurreu foy que xa que Gondesindo estaba por alí era para
facer outra d'as suas, e que d'esta vez tocáballe a Mariña o ser o branco dos seus ruins e infames
maquinamentos. Por eso se apurou él pra volver logo ao castelo de Mariña.
Mais Ramil estaba moy cavocado. É certo que Gondesindo aborrecía con
toda a sua alma á sua hirmán, pero non porque él ousase á ollos vistos chiscarlle nin
siquera no pelo d'a roupa. Si fora posibre que él tivese antre as suas mans o corazón de Mariña sin que ela o
vise, machacaríao, estrucharíao, pondríao en talladas; pero de facerlle á ela cara á cara o máis
menor desmán, non era él ca-
[páx. 20]
paz. Tiña medo que a mirada d'a hirmán o aterrase coma o rayo achanda as máis rebustas
torres. D'ónde nacía este medo, este terror de Gondesindo? Quizaibes dos seus propios
remordementos; quizaibes do imperio que él alcontraba, sin saber por qué,
n-as fauciós e n-os además de
Mariña; quizaibes de ver representadas n-a fegura d'ela as sombras de seus pais, abrayadas e alritadas contra os
seus malos feitos; quizaibes de todo xunto; pero o certo é que él trataba de fuxir d'ela coma o
anamigo da cruz. Mais esto non era impiditivo pra que cando a collese á tergo, lle fixese canto máis mal
poidese.
Ramil, que non caíra n-esto, o que tratou foy de asegurar e apetrechar
ben o castro ou pazo onde vivía Mariña. Recorreu todal-as murallas, portas e ventaas pra ver si
estaban ben fortes e seguras; rexistrou a despensa, a bodega e a fonte, e o pozo da auga; ensaminou e
recontou as armas; mandou surtir a casa c'a maor abundanza que se pudo; convocou e
renuyeu á
todol-os criados, sirventes e achegados e sinaloulles á cada ún o seu posto e a arma que había de
levar, e tomou todal-as demáis providencias e medidas necesarias, non soilo pra defender o pazo contra
unha sorpresa, sinon tamén pra sostel-o inda que fose contra un cerco posto en toda regra. Él pol-a
sua par-
[páx. 21]
te estaba disposto á servir de barreira co seu corpo, morto onde non chegase vivo.
Todos estes traxíns e faenas non lle quitaron que ao outro día que
chegou, mandase á Daniel á ver si podía pescudar algo do paradeiro do probe Sancho. Doulle unha
boa guía, pra que él tivera por ónde dirixirse n-o seu viaxe, e soupese á ónde había de ir á parar, e á
quén lle había de facer as perguntas moy disimuladas en que o impuxo pra que naide se decatase.
Agora, por si á algún leutor cursidoso lle entrasen ganas de saber
quén era este Ramil, que tant'intrés amostraba pol-as cousas de Mariña, vou á dicir en poucas
palabras algo da sua parentela, pero antes comezarei pol-a de Mariña, pois en parte era a mesma, como que
decendían d-unha mesma tronquidá.
Mariña era filla de D. Sueiro Ares, un potentado cabaleiro de Deza, e
de D.ª Aragonta Sánchez, señora non menos nobre e ilustre, tanto en verbo de riquezas e facenda,
como de sona e nombradía. Tiveran sete fillos, anque tres, os pirmeiros, morreran xa grandiños.
Mariña era a máis vella d'os que quedaran, e os outros eran Gondesindo, Sancho e Alvira, que era a máis
nova.
Do pai de D. Sueiro todo o mundo dicía en Deza que era decendente do
Rey D. Ramiro, non
[páx. 22]
do D. Ramiro d'a batalla de Clavijo, sinon d'outro D. Ramiro que reinara
antes en Deza, e que como tal Rey firmou n-unha escritura do ano 788, que antes estaba no Archivo de San
Martiño de Santiago, e que agora gárdase na Bribioteca d'a Universidá, e máis quizaibes, quizaibes
n'outra do Tumbo de Celanova do ano 782. E él por tal se tiña, pois así o rezaban os pergaminos e os
decumentos d'a casa, e máis que era pusuidor de terras e granxas, que levaban (e inda hoxe o levan) o nome
do Rey D. Ramiro (a parroquia de Donrramiro, preto de Lalín) e máis do Rey D. Silón (a parroquia de
Donseón, en Deza).
Catro anos fixera que morrera D. Sueiro cando emprencipiou o noso conto,
e que morrera doña Aragonta estaba pra facer o ano. Mentres viviron foron o espello en que
se miraban todol-os señores de Deza e d'outras terras. A a familia percuraron educala
n-o santo
temor de
Dios e imbuila en todas aquelas máisimas, práuticas e preceutos d'os que depende a nosa boa conduta
n-esta vida e a eterna felicidá n-a outra. E quen dí os fillos, dí os criados, os colonos e todas cantas
presonas eran seus súditos, que á todos trataban con amor e agarimo propios de pais. Daba groria o vel-os con
qué recollemento e devoción estaban n-a eirexa, e qué reverentes á a misa, á as vísporas, á as
vixilias e á as
[páx. 23]
demáis funciós relixiosas. Os fillos, pol-a sua parte eran pau de obra, pois todos cantos
consellos e avisos recibían de seus pais, caían no seu tenro corazón como en branda cera, que tomaba todas
cantas formas lIe poñían. Soilo Gondesindo fora sempre un entreberte e un estroloxo que non deixaba
cousa con cousa, e co-seus hirmás fora sempre un cotifón e un pitirrante.
Todo foy pasando ben mentras viveu o pay, pero asomade D. Sueiro cerrou
o ollo, aquelo foy unha desfeita. A Gondesindo prantóuselle n-os miolos, que pois él era o
maor dos varóns, á él lIe perteecía o rexir e gobernar a casa. Tan arroutada era esta pretensión, que ainda
nin siquera chegara á a maor idá, e D. Sueiro xa tivera bon coidado de nomear curadora
d'os fillos á
doña Aragonta e máis á algúns amigos da sua confianza.
Pero á Gondesindo non había que falarlle d'esto. Pra él, él era
competente e máis que competente pra gobernal-a casa e mail-o estado, e máis estados que se
lIe puxeran diante, e non quería oir de curadores nin de curadorías, e tiña xurado e perxurado que
había de sair c'a sua. E non marrou. C-uns compinches do seu pau, que n-a mocedá nunca faltan pra calquer
tramoyada, desapareceu do pazo de Donseón, que era onde residía c'a nay e cos hirmás, e de socato e á
as escondidas meteuse
[páx. 24]
n-o de Donrramiro. E logo que se veu ben apetrechado n-él, escomezou á botar
por ela e á mandar avisos á os rendeiros e foreiros d'as terras que foran de seu pay, pra que lIe
levasen á él todal-as rendas e direituras que soían pechar. O propio fixo cos curas e capelans das eirexas de que
D. Sueiro tivera o padroazgo. E probe do que non lIe obedecese ou fixese caso, que alá iba él coma un
alarbio c-unha boa camada d'outros tan boos coma él, e botábase encima de todo canto encontraba,
facendo ao mesmo tempo mil estropicios. E eso que xa él tivera ansia de poñer
n-os coutos d'a casa
xueces e moordomos, que, por sabido, eran d'os galafates que andaban n-a sua campaña. Con esto todo o
mundo lIe tembraba, e ninguén s'astrevía á faltar á os seus chamamentos e á deixar d'acudirlle cas
rendas e demáis dereitos d'a casa.
A nay e mail-os hirmás víanse, como non podían menos, acurrados, pero
calaban e sufrían por non dar un estampido. E boo foy que como a casa estaba tan ben forrada,
inda poideron ir aguantando así bastante tempo, pero ao fin, como onde se saca e non se pon, logo se
chega ao fondón, tamén emprincipiaron á sentir faltas pra o que o seu estado requiría. E
anque D.ª Aragonta a probe facía canto podía pra disimular a carraxe que lle bulía dentro, os fillos,
mormentes Sancho e Alvira, esta-
[páx. 25]
ban doentes e depenábanse cas talabartadas do hirmán. Mandábanlle recados e máis
recados, e él a calada por resposta, e ainda á un propio que Ile pareceu que se desvergonzara algo
con él, cortouIle as orellas pra que soupese ter crianza, díxoIle, e máis pra que levase a
contestación á seus amos. Unha vez foron a nay e máis Mariña á ver si o podían reducir, pero él, así que as
ventou, escondeuse ou escapou pra non vel-as diante. Volveu outras duas veces Mariña soila, e o mesmo. O
único que poideron conseguir, foy que Iles deixase libres uns cantos lugares, pero dos máis probes e
pequenos, que máis paricía bulra que outra cousa.
Doña Aragonta tivera tentaciós de dar parte d'él ao Rey D. Afonso
n'algunha das veces que viñera a Santiago, pero opoñíaseIle tanto o ter que acusar á un
fillo diante d'un Rey tan xusticieiro, que tantas veces o pensou, tantas veces o deixou. Ao fin, os pesares e
desgustos que lIe acasionou aquel mal fiIlo, á quen ela criara con tanto amor e cariño, foron-a chegando e
amolecendo, e á os tres anos de morto D. Sueiro tamén ela espichou e dou a sua alma á Dios.
Mariña sigueu co-seus hirmás Sancho e Alvira, e eles mirában-a e
tratában-a coma unha segunda nay, pero con Gondesindo cada vez as cousas foron á pior. Sancho xa non
poido aguantar
[páx. 26]
máis, e iban á quen máis podía. Cada ún ca sua tropa de xente armada andaba
recorrendo as terras e cotos d'a casa, e cando se alcontraban había sarracina larga.
N-esto socedeu o levantamento do conde de
Toroña D. Gómez Núñez, e
Gondesindo fixo corpo con él, e xuntouse ca sua xente en Tuy. En canto á Sancho, foy un
d'os
pirmeiros que obedecendo á as ordes do señor Rey D. Afonso VII, presentáronse contra os rebeldes.
Mais como Gondesindo ca-suas trapazadas era capaz de engatusar á un santo, encamelou á os que
levara Sancho hastra que se lIe viraron os máis d'eles, e con esto púdoIle botal-a xarpa; e cando D.
Gómez se veu obrigado á liscar pra Portugal, escapou con él do modo que dixemos. A Alvira xa Gondesindo a
atrapara antes, unha vez que fora ela á ver unha casa que tiñan n-a parroquia de Bendoiro. E con
esto quedara Mariña soila, sin máis emparo que o de Dios e máis a axuda que Ile daba Ramil.
E agora que sabemos quén era Mariña, veñamos a Ramiro ou Ramil. Ramil
era fiIlo de D.ª Adosinda, hirmán de D. Sueiro, e tía carnal pol-o conseguente de
Mariña e de seus hirmás. O mesmo día que casou D. Sueiro, casou ela cun riquismo cabaleiro de Deza que lle
chamaban D. Ares ou Arias Sandinz. Non tiveron máis fillo que á Ramil, e eso
[páx. 27]
cando xa cuase
perderan a esperanza de ter familia. E ainda correu a loya de que n-o nacemento d'él socedera non sey qué
milagre ou cousa así. A os vinte anos quedou orfo de pay e nay, e véndose así soilo, buscou o agarimo dos
seus curmáns, que o querían como d'a casa, mormentes Mariña, que pol-o que él a atendía e respetaba,
éralle a modo de nay.
Contaría él á este tempo á o máis uns vintesete anos, e facería
dous ou tres meses que viñera de Toledo, onde estivera tres anos sirvindo ao Rey D. Afonso VII contra os
Almoravís, que sempre estaban co ollo posto n-a imperial cidá. Él de corpo era moy aposto e moy
prantado, e anque farfantón, moy proporcionado en todol-os seus membros e moy xentil
n-os seus además,
pero esto non era nada ao ver d'as altas prendas que lle hermoseaban a alma.
Cando volveu de Toledo e veu a desconcordia que había antre seus
curmáns, sinteuno tanto coma si os alcontrara á punto de morreren, pero como sabía a mala
caste que era Gondesindo, decatouse axiña de parte de quén estaba a razón. Desque veu soila á Mariña
non se separou d'ela un istante, e cando por pirmeira vez o vimos n-a Ponte Taboada, viña de Tuy, á onde
fora porque deran en dicir que mataran á Sancho, e a hirmán
[páx. 28]
non acougaba mentres non soupese de certo
o que pasara. Dempois, receando como dixemos algunha barrabasada d'as de Gondesindo, sigueu á
pe quedo en Donseón, pero á a madrugada do terceir día viñéronlle
á trajer recado de que aquela
noite a sua casa ardera pol-os catro costados.
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas