BVG     Atrás    Índice de Páxinas

[páx. 29]

IV

QUÉN-O pensara! N'aquela mesma noite entr'a xente do pazo de Donseón houbera un gran proverio e moita fuliada por mor d'os lumes de San Xoán. N-un patio intirior, e non n-o campo qu'estaba arrentes d'a cerca, pra non estorbaren á os guardias e vixías que estaban á a espeutativa, fixeran unhas grandes lumaredas e emprencipiaron á brincar por encima, porque dicían que aquel fumazo era boo para curar e preservar d'a sarna. Soilo que á veces algún que non tasmeara ben o anchor d'a lumeira, caía antes de chegar ao outro lado e chamuscábase todo, mentres os demáis comezaban de ouvear e correr a chacota con él. O peor foy cando aquel mouro vello que vimos á a entrada do castelo, que tamén lle dera por curar a sarna, cayeu espatarrado coma un sapo cuase n-o medio d'a fogueira, levantando unha gran fumareda de cinza, muxicas e charamuscas. Estonces sí  [páx. 30] que a foy. Qué de allaridos! qué de aturuxos! qué de apopeos contra o probe do mouro!       —Inda lle paricía que era pouco teixo —berraba un— e quixo poñerse máis.      —Non, que o fixo pra volverse vermello ?saltaba outro.      —Chamádelle burro ?dicía un terceiro.      —Agora sí que vas á quedar teso e curar a trencura! —Non que non! —engadía algún.      —E por qué non lle chamarán tamén acalca toupeiras á ese cachourizo!      —Ben empregado; á él que era tan nifroso, cadroulle mismo coma si tomara un pucho de cireixas.      —Non que quixo cural-a sarna ou algún bafo, e con eso quedou escorreito e limpo coma un buxo; non que non; non é verdá porteiro?      —Ben se conoce que n-esto de dar brincos non está moy crusario.      Por eso, como nunca faltan almas boas, algúns, máis caridosos, axudárono á sair de antr'as brasas e á atafagar o fogo que lle prendera na roupa, a cal, á dicir verdá, como era tan inxela cuasque o deixara en coiro.       E máis Xurdo, ou Xorxe, como lle chamaban ao mouro, teixo, trenco e todo, era boo coma unha baraza de lan. Pasaba de vinte anos que o trouxera  [páx. 31] D. Sueiro de terra de Toledo, onde estivera co gran Conde de Traba e outros cabaleiros galegos que alá foran pra defender a fronteira contra os Almoravís. N-unha derrota que lle meteron os nosos á os Mouros, fixeran unha gran presa de homes, cabalos, diñeiros, panos, vasos, e moitas máis alhaxes e cousas. Despois, cando foron á repartir, tocáronlle á D. Sueiro o negro Xorxe, que gardaba unha d'as tendas do axército dos Almoravís, e máis Daniel, que estonces era un rapaz que trajían pra arrear as bestas. Tróuxoos consigo D. Sueiro pra Galicia como coutivos e escravos, pero foinos tan ben insinando e adoutrinando, que ao pouco tempo bautizáronse ambos e dous, e cumprían tan n-o seu punto as obrigacións que lIes impuña a nova Ley que abrazaran, que xa paricían cristianos vellos. Anque coutivos e escravos, alternaban cos demáis criados libres d'a casa, con tal igualanza e hirmandá que todos paricían uns. Cando todos se xuntaban n-a cuciña ao redor do lar, si non era un cuciñeiro vello que había n-a casa, era Xurdo o que cuase sempre tiña a palabra, contando n-o seu chapurrado linguaxe cousas d'a mourería, d'as custumes da sua terra, e de feitos e pasos que él vira ou oira, anque á veces era fácele que él engadese algo da sua cabeza.      Ao seu novo amo chegouno á querer tanto,  [páx. 32] que inda non chistaba D. Sueiro, inda non facía a menor cena, alá iba Xurdo voando, pois paricía que lIe lía n-o peito, pra darllos satisfeitos e cumpridos, todol-os seus gustos e deseyos. Cando morreu D. Sueiro, pouco faltou pra que non-o tivesen que enterrar con él, tan collido e agarrado estaba c'a caixa. E pasados algúns días, en que andivera coma aloucado, botouse á os pes de D.ª Aragonta, sin falarlle máis que con xemas e saloucos, como dicíndolle: —Si vos no-me queredes como escravo, dispoñede da miña vida como for d'a vosa voontá.      A a hora d'a morte mandou D. Sueiro no seu testamento que desen libertá á todos os seus escravos, pero Xurdo, sacado n-o nome, non quería renuncear a escravidú. O día d'a Patrona de Donseón, alá iba Xurdo á a eirexa ca-suas candeas pra tel-as acesas tod'a función. E logo á todo canto probe alcontraba, dáballe esmola pol-a alma do seu difunto amo.       Este era Xurdo, e cando él se vía n-a sua garita gardando á entrada do castelo e que se arredaba a xente por vel-o á él tan teso, quedaba máis foncho que o mellor Emperador n-o seu trono.       E mentres en Donseón estiveron n-esta troula, que durou boa parte d'a noite, n-a casa de Ramil tamén andiveron á voltas cos lumes, pero éstes non tiñan que ver cos de San Xoán.  [páx. 33]      Ramil percurou enteirarse de si socedera algunha desgracia, pero como lle dixeran que soilo morreran algúns ranchos, bestas e gando, xa quedou o home atranquilado; nin siquera tratou de averigoar quén fora o verdadeiro autor do incendio, porque esto xa o supoñía. Pol-o que despois se veu, o lume botárono pol-os bufarros d'as cortes e máis d'a leñeira. O que él fixo foy achavellar e reforzar ben as portas e as entradas do pazo de Donseón, e aumentar as vixías, porque naide lIe sacaba d'a cabeza que iba á presentarse alí Gondesindo a facer unha d'as suas.       Por algúns días non se sinteu nin oyeu n-aquela redonda o menor chío de roído ou alboroto. N-esto veu Daniel de volta do seu viaxe, que como tiña tan boas pernas n-un día púxose sin matarse moito en Tuy. Alcontrou toda a cidá remexida por causa d'a guerra c'os purtuxeses. Non se falaba d'outra cousa, de si iba á vir ou senon iba á vir o Rey D. Afonso de Purtugal, e do que facerían ou non facerían os nosos. Así é que pouco caro lle custou á Daniel o enteirarse d'o que fixeran os purtuxeses cando estiveran en Tuy, e máis d'o que fixera o Conde de Toroña D. Gómez Núñez, que alí era coñecido coma a ruda, e de quén levara consigo pra Purtugal. PoI-o que oira falar n-os recovaxes de xente que por deleve lIe cadrou alcon- [páx. 34] trar, soupo que con D. Gómez iba n-unha gayola de ferro un cabaleiro que o metera n-ela un seu hirmán, que non sabían qué enfado tivera con él, e que ao parecer á este cabaleiro e máis á outros que iban con él leváranos pra un castelo que estaba preto d'a Ponte de Lima.      Daniel encamiñouse alá insiguida, e como n-o caraute, n-os además e ainda n-o vestir pouco tiña de galego, pois él era da Berbería, non chamou nada a atención á os purtuxeses, que o tomaron por un d'os cristianos que vivían antre os mouros n-o Mediodía d'España, quizaibes tratante en bestas. O caso foy que él enxeniouse tan ben, que c'o gallo d'as bestas foise metendo n-o castelo en que estaba Sancho e poido enteirarse, así com'a descazón, de cómo se hachaba, de cómo o trataban e do que pensaban facer d'él e máis d'os demáis que estaban con él.       E todo esto e máis que vira e oira, foy contando Daniel de pe á pa á Mariña e Ramil.       —Tratar, pol-o d'agora, trátano ben —dixo ao últemo— e oín dicir que o tiñan alí con outros cabaleiros en arrees pra canxalos por os cabaleiros purtuxeses que ten presos o señor Emperador.      Con esto Mariña quedou un pouco máis consolada e asosegada; pero á os poucos días veu a nova de que entraran na Limia os purtuxeses co Rey D. Afonso á a cabeza. Pra máis non estaba estonces  [páx. 35] alí o gran cabaleiro galego D. Fernando Yáñez de Limia, que non sey ónde iba, si en Toledo, ou na Navarra, onde tamén había guerra, ou n'outro sitio. Ao mesmo tempo chegou aviso pra que todol-os cabaleiros fosen imediatamente á xuntarse cas tropas do Conde de Galicia, D. Fernando Pérez, e máis do Conde de Lugo, D. Rodrigo Vélaz, que iban correndo á sairlle ao encontro ao Rey de Purtugal.       Ramil, por sabido, tan pronto tivo aviso, saeu á escape c'uns cantos escudeiros, poucos, porque pol-o que pudera soceder, quixo deixar bastantes n-o pazo de Donseón. Alcontráronse os dous axércitos n-un sitio que chamaban Cernesa; pero como os nosos xuntáranse á a presa, iban medio revoltos e escamallados; e así os purtuxeses poidéronos envolver e derrotar de mala maneira; tanto que o mesmo Conde D. Rodrigo estivo á pique de caer prisioneiro si non é por dous de seus escudeiros, que así que o viron en tal apreto, botáronse con tal furia sobre os que o colleran, que llo arrincaron d'as mans.       O pior do caso pra o noso conto, foy que tamén Ramil cayeu prisioneiro con outros moitos cabaleiros. Veuse rodeyado cos seus d'unha tropa de purtuxeses que sin door do corpo o acometían con tal carraxe e gana, que él, que non era froxo, ao cabo non tivo máis romédeo que rendirse e darse preso.  [páx. 36]      No nos pararemos aquí agora en contar cómo rematou esta entrada do Rey de Purtugal n-a Limia; baste saber que D. Fernando Yáñez fíxoo sair máis que de paso, e pra máis sinalado c'un boo lanzazo que lle meteu un dos seus pións.       Volvendo á Ramil, levárono preso ao Campamento do Rey D. Afonso; e por canto, un d'os pirmeiros con quen topou, foy Gondesindo, o cal comezou de apopealo e chamarlle mil vituperios.       —Vay agora —decíalle— á rondarlle a casa de Donseón. ¡Pensas tí que non sey eu os trapicheos que tees c'a loba de Mariña! Que veña ela agora á libertarte d'as miñas mans.       Ramil estaba que ardía e non fumeaba, e ideyas lle viñan de botarse á él á dentadas e facelo anacos; pero refleusionou que nada facía con aquelo. Mais por eso, cravando n-él os ollos coma pra atravesarlle a alma, díxolle renxendo os dentes:      —Xa sabía eu que eras un ruín villán; pero nunca coidei que a tua vildá chegase a tanto!      Boo foy que algúns cabaleiros purtuxeses á quen mesmo daba noxo o ver aisí tratado á un nobre guerreiro, que non por falta d'él, senon pol-as voltas d'a virada fertuna, quedara así rendido, percuraron despartilos, e levaron á Ramil ao depósito onde estaban os arrees, mentres non chegaba o día do canxeo.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega