BVG     Atrás    Índice de Páxinas

[páx. 55]

VII

HABÍA aquela noite moita foliada n-a cuciña, e todos estaban ao redor do lar esperando á ver cándo estaban cocidas as castañas de que estaba acugulada unha gran cazola ao pe do lume. O lar d'aquí á pouco era coma unha eira: cadrado, lousado e erguido sobr'o chan coma unha carta. D'os lados tiña unhos longos tallos con alto respaldo disposto de tal xeito, que cando cumpría, baixábano por sobre d'a cabeza d'os que estaban sentados, e servíalle de mesa. No medio do lar estaba encolgado do burro ou augarelo un caldeiro desconforme cheo de auga fervendo aos cachóns.       Parecía unha estrañeza que houbese tanta troula n-aquela casa onde desde tanto tempo non había máis que loito e negra trestura. Mais había duas razóns pr'aquela trisca: unha as castañas cocidas, e outra certas novas que trouxera un moordomo que chegara en posta de terra de Castela preto de Ourense. [páx. 56]      As castañas conservábanas verdes n-unhas grandes covas que facían n-a bodega e metíanas n-elas, capa de castañas, capa de area. Pol-o vrao soíanas cocer unha vez á a somana; e o día que as cocían sempre se celebraba aquél difrente coma si fora unha gran festa.      As novas que trouxo o moordomo, n-a cuciña non-as contou pol-o craro; mais por eso dixo o bastante pra que todos se decatasen de que agora iba a cousa de veras, e de que logo lle iban á tomar as contas, e ben tomadas, á os purtuxeses. A estalaría e algareo que con esto alí se armou, non é pra dito. O que máis e o que menos xa lle paricía que tiña alí diante á os purtuxeses, e que estaba facendo n'eles unha cañeira coma en centeo verde.      Pero volvendo á as castañas, había alí un cuciñeiro, home d'uns cincoenta anos, muy falangueiro e adivertido, que pra todos tiña o seu conto, e c'o cal todos se metían pra facel-o falar; ben que pra esto pouco él necesitaba. Por eso, era un home honrado á carta cabal, boo coma o pan e leal coma mesma lealdá. Xa fora cuciñeiro d'a casa seu pay, xa o fora seu aboo, fórao seu bisaboo, fórao seu tartaraboo, e ainda n-os decumentos da casa viña que o Rey D. Bremundo II dera o pirmeiro cuciñeiro d'onde viña aquela tronquidá, así como dera outros escravos, uns pra facel-o pan, outros pra  [páx. 57] preparar os baños, outros pra coidar o gando, e así pol-o estilo.      Pra facelo rabiar, uns furtábanlle algunha castaña; outros tizábanlle o lume pra apurar a cazola; outros remexíanlle as brasas pra que se alpurizasen as muxicas e as charamuscas, e outros facíanlle outras trasnadas.      Mais él c'unha xostra n-a man, á todol-os tornaba e arrecadaba, dicíndolles ao mesmo tempo: —Afetá que han de volver! Estades moy irtos; xa vos pondrey dondos.      —Sei-que pensas que non han de chegar pra tí, lambón! —decíalle un.      —Nunca te viches n'outra, famento.      —Ten tanta fachenda coma si fora o Rey d'a cuciña!      —Non lle fagades caso, que á él soilo lle gustan as cousas chichiritas.      —Cantádelle a copra do porco cuciñeiro.      E n-esto, dous ou tres mozos d'os máis legres d'o recovaxe, comenzaron de cantar:

Indo pra Cataluña, Camiño de Gundián, Encontrey un burro pinto Montado n-un capitán    N-a alforxa leva o viño, N-a cabaza leva o pan.

[páx. 58]

Entramos n-unha taberna Con gana de merendar.    O tabarneiro vay n-a cama, A tabarneira á mallar, Un becerro vende o viño, O porco fay o xantar.    As cuncas estaban n-o chan, E as xestas n-o cunqueiro; O gato sopraba o lume Porque era o máis lixeiro.

E ao decir esto os tres cantores botaron a gadoupa hastra dar n-a cazola; pero a xostra de Troitosindo, que así lle chamaban ao cuciñeiro, nin siquera lles dou xusgo pra escapar á tempo c'a man.      —Cantade agora: ¿quén é o máis lixeiro? —dicía n-este mentres moy teso Troitosindo, tizando o lume e sin sacar os ollos d'a cazola. —Ben sey eu con que bois aro.      C'as risas e berros que c'o canto alí se levantaron, paricía que se iba a vir abaixo a cuciña; e logo comezaron a ripitir á a unha:

O porco fay o xantar, O porco fay o xantar.

—A pirmeira vez que oín esas copras —sigueu Troitosindo coma si non pasara nada— foy n-a sagrazón d'a eirexa nova de San Martiño de Pazos. Deixáronme ir meus donos á axudar á facer a comida que se puxo despois d'a cirimonia. Moita foy  [páx. 59] á cristiandá e familia que alí se renuyeu. Despois d'a sagrazón, que fixo o señor Obispo de Lugo, púxose unha mesa brandida pra todol-os coengos, abades, frades e cregos e outros convidados que viñeron, e máis pra todol-os fiigreses d'a parroquia. Inda no-me tocara outra pol-o estilo. Acórdome ben que foy o 18 de Setembre do ano 1118. Comeron todos n-un souto debaixo d'uns toldes que se armaron por antr'os castiñeiros. ¿E queredes que vos diga cánto se gastou n-a comida e n-a festa?      —Dí.      —Casi todo pasou pol-a miña man. Pois ensumíronse duas cargas de trigo; tres de centeo; seis de cebada pra as bestas; seis moyos antre viña e sidra; de manteiga, mel, pimenta e cebolas, quince soldos; unha vaca testa, catro porcos, seis carneiros; antre bacuriños, sanganos e galiñas, quince pezas. É dicir, esto foy o que adiantou un cabaleiro que lle chamaban Sanio Martíz e máis sua muller Visclavara Ramírez (1), sint'o que puxo a parroquia. ———— (1) Todo esto é estórico, pois así o reza un decumento que vin do mosteiro de San Martiño de Santiago. E máis dice o decumento: que o cura de Pazos Pedro Astrariz e os fiigreses con licencia do Obispo de Lugo, cedéronlle á Sanio Martíz a heredá de Rasedo en pago d' o que adiantara. [páx. 60]      —E tí qué bibiches ¿viño ou sidra?      —Bibín o que me cumpreu.      —¡Vaya que tí, que pra comere eres tan xeniqueiro, que fas rastollo da nosa comida, pouco apandarías!      —Bruade, bruade, que ao fin e ao cabo, porco non porco, todos habedes de vir á afociñar á as miñas mans.      —Válgate a perdamá! En qué fundará á sua fantesía este sarnento, que nunca tivo lacha pra cuciñeiro?       —¡Oh, si como é fungón fora cuciñeiro!      —Coida que ainda está en Castrovite.      —¿E qué foy eso de Castrovite? —perguntaron algúns d'a tortulia.      —Onde vay que pasou eso —dixo Troitosindo.      —Pois foy —sigueu o outro— que cando se reuniron alí os señores Arias Pérez, Pedro Gudestéiz, Xan Díaz, Payo Gudestéiz e outros moitos máis, que ainda fixeron vir tamén ao moito honrado señor Obispo de Santiago, D. Diego Gelmírez, despois que estiveron alí unha chea de tempo barallando e platicando, quedaron ao fin moy amigos, e xuraron e perxuraron que nunca en xamáis habían de faltar á as palabras que se deran e á as promesas que alí fixeran. Porque entonces todo o reino de Galicia estaba revolto; uns tiraban pra acó, outros pra aló;  [páx. 61] uns querían por Rey á este señor Emperador que hay agora, que entonces era ¡miña xoya! un picariño que ainda andaba en mantelas; outros por darlle n-a cabeza ao Conde de Traba, bufaban e esbarafundaban e oubeaban que en Galicia non había de haber outro Rey que a Reina D.ª Urraca.      —E tí por quén estabas? —saleu un.      —No-me pidiron consello, nin tiñan pra qué. E logo ¿quén me mandaba á mín revolver os miolos pra meterme n-eses fregados? Esas infonduras non son pra o noso caletre.      —Vaya que pol-o señor Arias Pérez ben podías estar.      —Podías leval-o pra a tua granxa. O que é pra argallar, pra engaratusar e pra meterllas ao máis pintado, non vin outro coma él. Era él moy capaz de sacar viño, onde outro non hachaba auga.      Pero volvendo ao conto de Troitosindo —sigueu o que tiña á palabra— despois que os señores todos quedaron ben aconvalachados pra as suas cousas, puxéronse á xantar. Pero ainda ben non se levantaran os mantees d'a mesa, non sey nin por qué nin por qué non, armouse tal sarracina n-a cuciña, que uns salían con espetos, outros con tanazas, outros con coitelos, outros c'o pirmeiro que toparon, e mallando á quen máis pode uns n-os outros, que paricían, Dios me perdone, os deños do inferno. [páx. 62]      —Inda me tocou algunha xostrada.      —Sempre che foy así —saleu un do recovaxe— facérenas os porcos e pagal-as os bacuriños.      Eu estonces era un rapaz, pois ha de haber moy cerca de trinta anos que pasou esto, e conforme eles c'a fuga d'a pelexa iban arredándose do sitio, funme eu chegando hastra que dentro d'a cuciña pispiei á Troitosindo que estaba á contas c'unha gran cazola. Mitime dentro botando a conta de que á río revolto ganancia de pescadores; demáis que eu anque con Troitosindo non tiña moito trato, por eso ben-o conocía, pois cuasemente éramos d'a mesma igualdá. ¡Inda me parece que o estou vendo! Eu funme achegando moy á xeitiniño; pero él así que me veu, abrangueu un gran cullerón que tiña ao lado e berrando —fora! fora!— e renxendo coma un can, botóuseme encima, que si non tivera as pernas tan lixeiras, onde non probara o cullerón cheo, probárao baldeiro.      Troitosindo, teso coma un virote, estivo oindo todo o seu porceso coma quen oe chover, e soilo dixo: —Nunca che mereceron outra cousa os cursidosos.      —Por eso perdónoche todo; soilo que tí, en emenda, ben me pudiche dar un puño máis de castañas.      —Tarde piache. [páx. 63]      —Pío pra outro día, que eu por mor teu einas de comer moito ben.      Ao fin chegou a hora d'a cea, e todos coma galafates botáronse á a unha encima do barreñón en que o cuciñeiro emborcaba a cazola das castañas. E así que lIe viron o fondo, o maor d'eles dou coma d'adoito gráceas á Noso Señor. E alí, onde hastra entonces non houbera máis que leria é algazara, á os poucos momentos non se sentía nin un triste chío.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega