BVG Atrás Índice de Páxinas |
O niño de pombas |
||
Capítulo VIII |
m3alopezferreironino1.008.html
[páx. 65]
VIII
Mentras n-os baixos do pazo de Mariña todo mundo estaba tendido á a larga e ninguén sabía o que tiña de seu, soilo ela n-a sua cámara con algunha d'as suas doncelas estaba desperta e vixiaba. A carta de Ramil deixáraa como atontada. Liíaa e reliíaa, e canto máis a lía, menos á entendía, digo, máis era o que ela vía detrás d'aqueles renglóns. ¡Cántas veces pasaron como lóstregos pol-a sua maxinación aqueles mesmos pensamentos que agora vía estampados n-a carta, pero que n-o auto lle desaparecían cal muxicas que se esmorecen ao desprenderse d'as uces do lar! Mais agora era outra cousa; sin darse ela conta, aquela carta espertou n-o seu peito tal nesporeiro, que o corazón lateáballe coma si lle quixera sair pol-a boca. N-aquela noite non pegou ollo; e así pasou a outra noite e mail-a outra. O pior do caso era que aqueles mesmos pensamentos que antes se lle presentaban e fuxían sin deixar rastro tras sí, agora amostrábanselle coma
[páx. 66]
horrerosas pantasmas que lle repochaban e botaban n-a cara a sua ruindá e mala correspondencia. Facíanlle renembrar o que Ramil fixera por ela, máis do que ningún fillo pode facer por sua nai; poñíanllo diante coma un espello e modelo de cabaleiros e homes de ben; e á todo esto quedaba abatida, porque maxinaba que non lle correspondera como debía, e que ela era unha ingrata e unha desleigada. Peormente esto d'a ingratitú era coma un tizón ardendo que lle atravesaba a alma. E ainda anque non fose máis que por esto, ela degaxaba agora por corresponderlle. Pero, ¿de qué xeito e maneira lle iba á corresponder ela? Por máis que matinaba, non conseguía outra cousa que elevárselle a cabeza, barrérselle o sentido, atafegárselle o alento, apretárselle o corazón, e quedar como aparvada. Quixo Dios que se acordou que o santo ermitaño Famiano lle dixera que cando se vise en algunha tribulación se fose xunto do Abade de Carboeiro, que era home ben suficiente pra guiala, darlle boos consellos e sacala das suas dúbedas e máis das suas congoxas.
Non quixo máis Mariña; e n-a mesma tarde do día que tuvo tal acordanza, encamiñouse á Carboeiro. Ao chegar á a portaría axudárona á apear da besta, pois estaba tan dieble que paricía que iba n-o escano. N-esto avisaron ao Padre Abade, que tan pronto soupo que estaba alí a señora Ma-
[páx. 67]
riña, presentouse enseguida n-a portaría. Era un señor moy agasalloso, pero ainda que non-o fose, pol-a sua natural bondá, á Mariña e á toda a sua familia sempre a respetara e estimara él moito e máis toda a comunidade. Estaba ben enteirado de todo canto Ile había pasado á a nobre doncela; de todo canto había tragado e sufrido ela, que era tan boa, tan sensibre, que non podía ver unha lástima sin que sentise n-o seu corazón d'aquí á pouco a misma mágoa que a que o próximo padecía, e pol-o mesmo percurou de agarimala e darlle valor e conforto, porque ben persumía que era o que ela viña buscando. Como a veu tan anotada, pra que ela estivese máis tranquila e tivese máis libertá pra desfogar as suas penas, levouna á un lugar apartado. Costoulle moito ainda así e todo facela serenar. Ao fin, así que colleu algún folgo, entre xemas e saloucos, comezou a sua relación axudándoa o Padre Abade, pois cando á ela se lle cortaba a voz, seguía él espresando o que supoñía que ela quería dicir. Así Mariña foise animando e collendo folgo; e cando chegou ao punto que lle pareceu á propósito, amostroulle a carta que poucos días antes recibira de Ramil. O Padre Abade púxose á lela con moita atención, e desque acabou, díxolle:
E qué mal che dice Ramil n-esta carta?
Mal ningún; pero o caso é éste: Eu non re-
[páx. 68]
puno o casarme con él; tanto non-o repuno que me parece que non hay home n-o mundo que coma él pudera facerme feliz, c'a felicidá que acá n-a terra se pode ter. Pero esto non-o podo facer pol-o parentesco que temos; e pol-o mesmo teño medo que él entenda que é pol-a pouca gana que eu teño de corresponderlle; e ben sabe Dios que si me pidira a sangre d'as venas ¿cómo non lla había de dar á quen tanto ben me fixo?
Pois tranquilízate, filla, saleulle o Padre Abade, mirando pra ela tan fixamente que paricía que c'os ollos lle quería dicir algunha cousa que corre da miña conta o facer que él sea correspondido e que tí poidas corresponderlle, e tanto como tí poidas desear.
Mariña como adimirada arregalou os ollos, porque pra ela o que acababa de oir era un misterio; pero como o dicía Fray Froilán, que este era o nome do Padre Abade, por forza n-esto había algunha cousa que ela non entendese. ¡Quén sabe pensaba ela pra sí si Fray Froilán Ile pidirá licencia ao Papa! Pero esas licencias nin ainda llas dan á os Reises!
O Padre Abade ben notou a sua confusión; e por entonces non creyeu conveniente mallar máis n-o asunto.
Outro día falaremos con máis calma díxo-
[páx. 69]
lle; pero tí entramentes, estate tranquila e confiada, que xa verás que tes motivos pra estalo.
Con esto Mariña bicoulle a man e despideuse hastra de alí á catro ou cinco días que quedou de volver, pois así llo dixera o Padre Abade.
Fray Froilán era como d'uns sesenta anos, home moy prudente e de moy bon goberno. Traballou moito n-o convento; e atraídos pol-as suas vertudes, pol-o seu caraute tan agarimoso, chegou á xuntar unha gran cumunidade. Ainda hoxe se conserva (a lo menos nós vímolo) un letreiro esculpido no sobrelume d'unha porta intrior que díz así:
ERA: I : C : LXXXVI: ET QVOTVM KLS : AVGVSTAS
IN : NOMINE : D : NOSTRI IHSV : XRI
ABBAS : FROILA : FECIT : ISTAM : EDEM : IVNCTA: SVORVM
FRATRVM KATERVA (1)Non é de maravillar, pois, que Mariña saíse contenta de xunto d'él. É verdá que algunhas dúbedas e receos ainda se lIe viñan á a cabeza; pero logo refleusionaba que Fray Froilán non-a había de engañar.
(1) N-o nome do Noso Señor Jesucristo, n-a era de MCLXXXVI (año de 1148) o 1.º d' Agosto fixo esta casa o Abade Froila en unión c' a caterva ou comunidá dos seus frades.
[páx. 70]
Antes de montar na besta, entrou n-a eirexa do convento, que entonces ainda non era a que hoxe, por desgracia, está feita d'aquí á pouco un montón de ruinas. ¡Un montón de ruinas unha d'as mellores xoias da nosa arquiteutura! Mais anque é ben certo que de desgracias e de ruinas xa estamos cheios hastra as galadas, por eso o pasar por alí sin siquera facer unha pequena renembranza d'o que foy aquela eirexa, sería moita estrañeza. E logo renembrar que alí estouvo n-a consagración da pirmeira eirexa o grorioso Patriarca galego San Rosendo ¿non é unha tentación? Daremos, pois, á maneira d'unha noticia necrológica, como dice o insine arqueólogo francés Lefèvre-Pontalis ao facer a discrición das ruinas da eirexa de San Ebremundo de Creil, d'a nosa de Carboeiro. Tiña de longo contando c'o gordo d'as paredes corenta e sete varas, e de ancho dez e sete. A pranta d'ela componse de tres naves, un cruceiro, o áuside prencipal que se pode andar todo ao redor, e outros cinco áusides máis pequenos, dous á os estremos d'os brazos do cruceiro na parte do Levante, e os outros tres bastante máis grandes saíndo á a chirola que rodea ao áuside prencipal.
As tres naves, d'as que a do medio ten de ancho o dobre d'as outras, estaban estremadas por seis machóns de pranta cadrada, tres de cada
[páx. 71]
banda; pero os machóns n-os seus catro lados tiñan embutida hastra pouco menos d'a mitá unha culuna que sube hastra o arranque d'os arcos. A nave do medio estaba cuberta de artesonado que sostiñan tres arcavaos unha miaxiña apuntados, apoliñados sobre os seis machóns d'os lados. Era tamén máis alta que as outras e de altor tiña satenta cartas, medidas desde a clave d'os arcos hastra o chao. As naves d'os lados estaban cubertas de esas bóvedas de nervaduras ou aristóns saintes (enxarxamentos lle chamaban os nosos antigos maestros d'obras), amparadas tamén por tres arcos torales que van d'a parede ao machón d'enfrente.
O cruceiro ou nave travesa tiña trinta varas de longo e oito de ancho. O altor d'él era o mesmo que o d'a nave maor; era, pol-o tanto, un señor cruceiro. Estaba tamén cuberto de artesonado que sostiñan catro arcos tamén lixeiramente apuntados, pousados os dous d'os estremos en culunas embutidas n-a parede e os dous do medio no-s últemos machóns d'as naves e máis n-os dous machóns que estaban á a entrada do áuside prencipal. A os estremos do cruceiro estaban, como xa dixemos, duas capilliñas cuase redondas.
Viñan logo o áuside prencipal e as duas entradas d'a chirola que o rodeyaba. O áuside, ao cal se subía por dous pasos de escaleira, hachábase ce-
[páx. 72]
rrado pol-os dous machóns d'a entrada, e catro culunas redondas, contra as cales é de creer que estivesen empolronadas reixas de pau ou de ferro.
N-a chirola, como dixemos, desembocaban tres capelas ausidales. A do medio, que viña á ser coma a cabeceira d'a eirexa, era un pouco maor que as outras e estaba adicada á San Benito. A d'a dereita estaba adicada á Nosa Señora de Belén, e a outra servía de sancristía. A chirola estaba cuberta con bóveda de nervadura, e todal-as capelas con bóveda de cascarón ou media cúpula.
Vamos agora á a parte d'a ornamentación. Os capiteles son paricidos á os d'a Catedral de Santiago e con esto xa está dito todo. Soilo que en Carboeiro, tamén os plintos ou zócolos d'as culunas teñen a sua ornamentación consistente en rosas xeométricas de variados debuxos, funículos, axedrezados, etc... Tamén hay moito vario e bonitura n-as grapas das enxutas ou esquinas d'os plintos das culunas.
N-a pranta estaban incruidas tres torres, unha sobre o estribo que está á a esquerda d'a porta prencipal, e duas á a entrada d'a chirola antes d'as capelas d'os lados. As tres se servían por escaleiras de caracol metidas n-a parede; e n-as d'os lados da chirola, estas mismas escaleiras que daban subida á as torres, baixaban á a espaciosa crita que
[páx. 73]
ocupaba casi o mesmo tarreo que o áuside prencipal, a chirola e as tres capelas ausidales. A bóveda d' crita estaba montada sobre as paredes e cinco recios machóns redondos. Tiña tamén tres capelas ausidales, que debían corresponder á as d'arriba. Luz non tiña máis que a que lle viña por unha estreita ventana aberta n-a cabeceira. Hoxe esta crita está pobrada de nubes de morcegos. Son os habitantes que n-este sigro d'as luces mellor lle aditan. A escaleira d'a torre d'a fachada, daba tamén n-unha estreita tribuna que viña a ser coma unha ancha repisa da parede.
Todo ao redor d'a eirexa, arrimado á as paredes, corría un banco de pedra, que servía de zócolo e tiña matada a arista d'a beira c'un baquetón.
A eirexa estaba alumeada por nove grandes rosas caladas, tres n-a fachada e as outras seis n-os dous estremos do cruceiro, e máis por vinte e oito, máis que ventaas, regandixas coma as que se estilaban n-aquel tempo.
Ademáis d'a prencipal, aberta por suposto na fachada do Poniente, entrábase n-a eirexa por outras tres portas laterales, abertas duas, unha cuase frente á a outra, n-os pirmeiros entrepanos de paredes despois d'a fachada, e a terceira n-o estremo Norte do cruceiro. Esta debía de ser a que comunicaba direutamente c'o convento.
[páx. 74]
Todas estas portas, pol-a parte d'afora, tiñan as suas culunas e archivoltas e o seu tímpano ou dintel semicircular ca-suas estatuas de santos. A porta principal, por suposto, era a máis adornada. Subíase á ela por cinco pasos de escaleira. De cada lado tiña catro recantos e en cada recanto unha culuna; e sobre os capiteles e impostas d'as oito culunas, pousaban catro archivoltas moy vistosas, cos seus follaxes moy saintes e dobrados e retorcidos con moita variedá e gracia. N-a terceira archivolta, empezando por abaixo, estaban esculpidos os vinte e catro Ancianos do Apocalipse. N-o tímpano víase de alto relieve a imaxen de Noso Señor, sentado no seu trono e en autitú de bendicir. Ao redor víanse tamén as feguras d'os catro Avenxelistas.
Ainda había outras duas cousas, que por elas mericía esta eirexa que todol-os galegos a mirasen coma a miniña dos seus ollos. Refírome n-esto á as pinturas que cubrían as paredes da capela que servía de sancristía, pero que n-un prencipio debeu estar tamén adicada á algún Santo. A pirmeira vez que estiven n-esta eirexa (e xa hay anos) ainda tiven a fertuna de poder contemprar e ademirar as ditas pinturas, que anque xa moy deslucidas ou cuase borradas, premitían por eso formarse algunha ideya do asunto que alí estaba representado. Volvín despois por alí segunda e
[páx. 75]
terceira vez, con algúns amigos, e as pinturas ¡vaiche boa! xa desapareceran de todo. En vez de pinturas había musgo e edras, que tiñan casi tapizada a parede. Na pirmeira vez fixen algúns lixeiros apuntes, que non sey si será presunción, pero que creo que merecen que os repita aquí. As pinturas estaban direutamente sobre a pedra sin ningún estuco nin outro preparativo ningún. A a direita, conforme se entraba, víase representada coma unha eirexa, co seu techo cuberto de estrelas e o seu suelo formado de cadrados encarnados e amarillos fegurando coma un tableiro de axedréz. N-esta sagrada morada aparicía un Obispo do altor d'unha presona, co seu báculo, mítora, alba branca e casula encarnada e borceguís tamén brancos e punteagudos. O recinto n-a parte alta estaba tamén adornado de unhos á maneira de pabellóns colorados. As coores que máis dominaban eran a amarilla e a encarnada; maormente ésta que persentaba varios tonos e matices.
As pinturas paricían de prencipios do sigro XIII, e de pouco despois de estar acabada a eirexa; e o Obispo alí representado poida que fose o Papa San Sisto, de quen foy diácono San Lourenzo, o patrón d'a eirexa. As pinturas d'os outros lados xa marcharan.
Antes de pasar á a outra cousa que facía sin-
[páx. 76]
gularisma esta eirexa, convén fixar o tempo da sua costrución. Esto énos fácil, porque n-unha d'as paredes d'o corpo da eirexa líase craramente esta iscrición:
E : I : CC : VIIII : KI : ILS : HOC : TEMPLVM : FUNDAVIT : ABBAS :
FERNANDVS : CVM : SVORVM : CATERVA : MONACHORVMou sea: «N-o ano 1171 fundou este tempro o Abade Fernando ca sua caterva de monxes». Agora o Abade Fernando finouse n-o ano 1192, como rezaba a sua iscrición sepulcral aberta n-unha gran lousa que decía así en versos leoninos: «En este túmulo yaz o venerabre Abad Fernando. Beato e de moy boas costumbres o afirman e pubrican os Reises, os Manates, os Próceres e máis os Poderosos do reino. Foy moy ilustre, espréndido e sempre moy amigo d'a xente de ben. Goce d'a paz Fernando n-a mansión do Ceo. Ano 1192». (1)
(1) A os lados d'a lousa sepulcral do Abade Fernando, que está pretiño d' a capela maor, había outras duas. Unha era d' un cabaleiro, a memoria do cual non debemos deixar esquecida. Dicía así, desfeitas as aberviaturas: ERA : M : CCCLXXVI • ET QVOTUM : TERTIO : KLS : DECENBRIS : HIC : IACET : FERN DVSRODERICI : DE : INSOLA : MILES. Ou sea: A 29 de Novembre de 1338. Aquí iaz Fernán Rodríguez de Insoa cabaleiro.
A pedra do outro lado dicía: PEDRO DE CASTRO 1607.
Ao lado esquerdo do cruceiro, n-o muro d' o vendaval, baixo d' un arco oxival do sigro XIV ou XV había o sepulcro d' un Abade ca sua estatua yacente.
A pirmeira noticia que tiven de estas ruinas, recibina do meu bon amigo Licenciado D. Francisco Antonio Tallón, que morreu de Párroco non fay moitos anos en San Xuan de Toiríz, partido xudicial de Lalín. Dios teña a sua alma n-o Santo Paraíso.
[páx. 77]
Temos logo que a eirexa debeu de adificarse entre os anos 1171 e 1192, e toda d'un tirón, pois así o dicen a uniformidá e armonía que reinan entre todol-os seus membros. Mais esto d'a uniformidá e armonía debe entenderse d'a parte de ornamentación, non percisamente d'a estrutura. E esto era xustamente o que facía singular esta eirexa. N-ela podíamos ao xeito estudiar os pasos que foy dando o estilo románico hastra convirtirse en oxival. (1)
Hastra a altura d'os capiteles o estilo que domina alí é o románico enxebre. Despois o arquiteuto, que debía ser home compreto n-a sua arte, botou as suas contas, e ora por aforrar os gastos d'os acimbres, que n-unha bóveda sempre teñen que ser moy costosos, ora por dar mostra d'a sua
(1) Esto podémol-o máis facilmente facer, gracias á as escelentes fotografías que non hay moito sacóu o meu caro amigo o presbítero D. José Límia Rodríguez. Esto máis lle teñen que gradecer a Patria e mail-o Arte.
[páx. 78]
habilidá, decideu cubril-as naves pequenas e mail-o deambulatorio con bóvedas oxivales. E aquí é ben saber en qué se diferenciaban as bóvedas románicas d'as oxivales. As pirmeiras estaban feitas sobre recios acimbres, á chapacuña e tan atesadas, que formaban unha sola peza. Esta maneira de custruir viña xa d'os Romanos, e é o que chaman sistema de concreción. Como as paredes d'os lados estean firmes, non hay medo que nin por pesos, nin por golpes, as bóvedas veñan abaixo. (1)
Mais as bóvedas oxivales, a lo menos desque o estilo chegou ao seu compreto desarrollo, son coma os teitos de madeira: as nervaduras son os puntóns, e os entrepanos que quedan antre as nervaduras son as táboas. Do modo que se pousan as táboas sobre os puntóns, do mesmo se pousan as lousas, que canto máis delgadotas sean, mellor, sobre as nervaduras. Soilo que n-os teitos de madei-
(1) As bóvedas propiamente bizantinas diferenciábanse d' estas románicas, en que, como estaban formadas pol-o regular de ladrillos, cando non infundían n-o medio d' a masa olas ou á modo de alcatruces focos de barro, para aforrar os acimbres, poñían as hiladas d' os ladrillos paralelas á os arcos que amparaban á as bóvedas. N-o sistema románico, non: os materiales d' as bóvedas en vez de ir paralelos á os arcos, van paralelos á as paredes, ou en sentido perpendicular respeuto d' os arcos.
[páx. 79]
ra, as táboas poden coller tres, catro ou máis puntóns, e n-as bóvedas ou cubricións oxivales, cada lousa non pode coller máis que duas nervaduras; ou máis ben, cada tres nervaduras sosteñen duas lousas. Pero esto enténdese n-o arranque d'as bóvedas. As bóvedas románicas cargan por igual n-as paredes, mais as oxivales cargan n-os puntos onde arrancan as nervaduras; e por eso cómprelles toda aquela maquinaria de estribos, arbotantes, etc., que, digan o que digan, quitar quítalles á os adificios moito do aspeuto monumental.
Mais volvendo ao arquiteuto, o malo era aditar as nervaduras á os pilares, que como xa dixemos eran do estilo románico. Estes, como socedía n-o último período do estilo románico, eran cadrados con unha culuna embutida en cada lado. D'os pilares saían os arcos dobres que rodeyaban os outros arcos que pousaban sobre as culunas. N-o estilo oxival, en vez de arcos dobres hay nervaduras, e éstas acaen mal sobre as aristas d'os pilares; pol-o que o arquiteuto matou e arredondeou as aristas desde os capiteles pra arriba, pra que mellor poidesen recebir as nervaduras. En algúns sitios en que as nervaduras arrancaban de antre dous arcos, enchufounas antre eles como mellor pudo, en vez de pousalas sobre repisas máis arriba ou máis abaixo d'os capiteles, como fixeron despois.
[páx. 80]
A casa conventual, anque grande, sacando algunhas iscriciós, unha d'elas por certo moy notabre que estaba en versos latinos, non ofrecía alí gran intrés. O que máis chamaba a atención cando eu a vin a pirmeira vez, era a chaminea, que verdadeiramente era un monumento de arquiteutura civil. Xa hay tempo que debeu caer esmendrellada.
E agora perdónenme os leitores este pequeno homenaxe que me arrancou a ademiración de tan notabre monumento, que poida que fose o prencipal causante d'esta miña arrousada.
© 2006 Biblioteca Virtual Galega |