BVG     Atrás    Índice de Páxinas

O DÍA

     EN CONSECUENCIA, ANSELMO ACABOU FALÁNDOLLE A MONCHO DE Xesús, das máquinas italianas de café, e incluso da cafetería Pierrot, rexentada por unha francesa morfinómana e na que innumerables veces ao día poñian un disco con El Relicario.
     Pensou Anselmo en Xesús -coa perspectiva de calquera maña espertar en Addis-Abbeba-, e en Artemio, argallando unha nova escapada, e en Igartua, atormentado polo ideal do home de acción, e en Luciano, e en Lito Freire; pensou en Ruibal... Todos eles eran persoas distintas: aparecíanselle con aire de figuras delirantes. Tiñan razón Ruibal e Luciano, díxose Anselmo. A humanidade podíase dividir en dúas clases. Nunha entraban os singulares e os valiosos; na outra, a masa dos vulgares.
     Pero non era que tódolos homes valiosos delirasen. Anselmo evocou dúas viaxes lonxanas, en departamentos de terceira, como de costume. Unha, con tres mineiros andaluces, dous deles xa de idade e o outro adolescente aínda. Ían para Asturias, de volta dunhas vacacións. Falaban do traballo, dos soldos, de onde se vivía mellor ou peor, de pozos mineiros: falaban a modo, cavilosamente, sen concebir nin unha idea que non estivera xustificada por feitos inmediatos e inesquecibles. A seriedade e a sabedoría do adolescente non eran en nada menores que as dos dous homes. Cearan bocadillos de queixo e de cando en cando pasábanse a botella de viño. No vagón facía frío. Así que chegou a hora de dormir, os tres mineiros, de común acordo, porfiaron para que Anselmo lles collera unha manta e se abrigara con ela. Imaxinaban, sen dúbida, que a viaxe aquela en terceira era para el obra dunha dura e recente situación de necesidade. Con tal interese lle ofreceran a manta, que Anselmo comprendeu que a debía coller. Os mineiros durmiron sen abrigo ningún.
     A outra viaxe fora cunha cadrilla de segadores ourensans. Viñan reloucantes. Atrás deixaban as penalidades da sega baixo do sol ardente de Castela. Cantaban en galego e algo en castelán. Traían as caras queimadas e tamén, ben seguro, a lembranza de moitas horas de sede. Debían de ter suado mares de auga nas inmensas chairas de trigo: a frescura das fontes das súas aldeas era para eles algo equivalente ao Paraíso. As fontes. Tempo e tempo pasaron falando das fontes, de cal era mellor, a da auga máis rica. Barullaban como soldados que veñen cumpridos, despreocupados de que o resto do vagón quería durmir. Pero así e todo, seriamente obedecían ao xefe -o cal era xefe xeral e nos cantos, polo tanto, director do coro. Unha das cancións castelás dicía:

De los hijos de mi padre yo soy el más calavera, pues me paso día y noche cruzando toda la tierra.

     Pensou Anselmo: cuestión de palabras. Un emigrante vagando por toda a terra autocalificábase, simplemente, como "calavera".
     Outra das súas cancions, esta en galego, tamén propia de emigrantes, era máis dramática:

Sabe Dios de eiquí en un ano onde estará este meu corpo, se aínda eiquí ou noutro lado ou na sepultura morto.

     Non tódolos homes valiosos deliraban. ¿E el? Anselmo acabou pensando nel mesmo.
     Sempre sen plan, sen rumbo e en forzosa pobreza por diversas cidades e vilas... Pero non estaba descontento de tal biografía. Sentía como Ruibal. O que o común da xente consideraba ben ordenado a el non lle interesaba. Xa de pequeno, cando as nubes da chuvia viñan destragar o tempo, el intimamente aledábase.
     Non vira xeito mellor de pasar os tempos que corrian -dos que a Guerra Fría, en senso lato, en canto incidente tamén na tráxica situación política española, podía ser símbolo. E non era exactamente que a Guerra Fría lle roubase horas de sono.



     MONCHO DIXO que non tiña ganas de cear e Anselmo, por non ir só ao restaurant, acordou non cear tampouco.
     Saíran da cafetería. Non chovía. A rúa estaba seca; quedaban namais pucharcas minúsculas nos pequenos ocos do pavimento, pero seguía o ceo anubrado.
     Anselmo e Moncho metéronse por Valverde.
     -Onte coñecin a un dos tíos máis pelmas do mundo -dixo Moncho.
     Era un que quería contar anécdotas ininterrompidamente. Anécdotas sen gracia ningunha, máis o peor eran os preámbulos. Antes do comezo, puntualizaba: Contáronme, non sei se será verdade ou non -dende logo, a quen mo contou, eu por embusteiro non o teño, pero claro, tampouco podo asegurar que sexa verdade etc., etc... A tódalas anécdotas poñíalles un preámbulo prorrogable ad infinitum.
     Anselmo, de repente, botou, case berrando, unha interxección violenta.
     -¿Que che pasa?
     -Luis Antonio, que non me deu o diñeiro.
     Luis Antonio esquecérase de llo dar e el de pedirllo.
     -Pero aínda vos podedes ver.
     -Dificilmente -dixo Anselmo.
     Pararon, na mesma Calle de Valverde, perante o portal de Moncho. Despedíronse. Pero acababa Moncho de se meter no portal, cando deu volta e chamou por Anselmo, que emprincipiara a cruzar a rúa.
     -Por se non te vexo... Feliz viaxe.
     E apretáronse as mans.
     Moncho era parco en xestos e palabras: un tipo como inglés, mesmo no seu aspecto. Gustáballe a arte -literatura, pintura, cine, música- e o confort. Todo o demais, contando tamén cos estudios técnicos que, con desgana, estaba facendo -todo o demais, parecía non lle importar nada.
     Anselmo non tiña sono. Estaba a poucos pasos da Calle de la Ballesta. Boa zona para unha busca de Ruibal. Decidiu facela.



     ... ENTROU EN tres ou catro clubs con barudos porteiros en uniformes circenses -e dentro, música decadente, fume, palabras, a unha media luz cómplice todo; entrou nunha taberna sofisticada e amenizada por un mal acordeón e estaba xa medio resolto a se trasladar a unha especie de soto, ou cova, ou cave, eco cada vez máis imposible do Paris existencialista da post-guerra, pero, finalmente , nun café paradoxicamente favorecido en tempos por militares norteamericanos, cando un anacrónico pianista tocaba valses alí de Chopin, un amigo que atopou díxolle que lle parecía que Ruibal ía en Segovia. Aquel fora un día de casualidades, pero quizais nunca máis a deusa Casualidade lle ofrecería un novo encontro con Ruibal, pensou Anselmo con certa melancolía.



     ANSELMO SEGUIU a camiñar, para se espabilar co fresco, sen meta e a grande velocidade. Ao pouco tempo, decatouse de que pasaba polos arredores da comisaría de Canabal. Era Canabal un policía amigo del, nado non pobo caurelao. Se cadra está, díxose Anselmo. E discorreu facerlle a Canabal unha visita.



     ERA UNHA casa moi vella, en estado case ruinoso. "Unha merda -queixábase Canabal-. Non nola acaban de reformar." Subiu Anselmo as escaleiras, que estaban desconxuntadas e renxían ao pisalas. Atopou a Canabal de leria cun compañeiro sentado ante unha mesa de despacho.
     Canabal saúdouno barullento.
     -¿Onde te metes? -dicíalle-. Xa tiña ganas de verte, pero non hai maneira.
     -¿Como que non hai maneira?
     Canabal fíxolle un ademán de que escoitase calado, como se lle fose dar unha noticia importante.
     -Estou agardando por un coche que nos ven da Dirección Xeral de Seguridade -díxolle-. ¿Ti tes algo que facer?
     -Nada -contestou Anselmo.
     -Pois podes vir comigo. Se a idea non che disgusta.
     -Home, ben sabes que non.
     Canabal volveuse cara ao compañeiro para anunciarlle que lle ía presentar a un dos individuos máis valiosos da Península Ibérica.
     Levou a cabo a presentación.
     -Anselmo James, Plácido Escudero.
     Tiña Canabal afonía crónica. Tiña unha voz fondamente baixa, aínda que escura, rouca.
     -Senta.
     Anselmo sentouse nunha alta silla de madeira. Paseou os ollos polo despacho. Un cuarto ispido; as paredes, escurecidas, ornadas namais que por un calendario. Por dous lados, comunicaba con outros despachos, apagados entón, invisibles nas tebras, a pesar de que tiñan portas de cristais.
     -Vouche regalar un puro -díxolle Canabal.
     O propio Canabal estaba fumando un. Sacou outro dun peto e entregoullo, non obstante as advertencias de Anselmo de que, por falta de costume, era mal fumador de puros.
     -Os puros son da belle époque -dixo.
     -Eu estou na bella época -dixo Canabal.
     E Plácido comentou que así era: sen muller, sen fillos, sen familia, ¿como non o ía estar?, e seguidamente riu con risas excesivas, por pouco espontáneas, do que dixera.
     Plácido tiña bigote, polo que Anselmo lembrou o disgusto que este varonil adminículo lle producía a Jenny. Era Plácido persoa manifestamente namorada dela mesma. Mantíñase nunha reserva estudiada e as poucas veces que interviña facíao coidadosamente, sen dúbida para que un individuo como el, como Anselmo, tan louvado, tan ben recibido por Canabal, non deixara de admiralo. Ía Canabal contraatacar a Plácido, cando soóu o teléfono. O propio Canabal contestou. A conversa, quizais de asuntos profesionais, foi, polo menos pola parte de Canabal, tan breve, tan cortada e monosilábica, que non se crería que tivese senso ningún.
     Así que deixou o teléfono, Canabal, en vez de contraatacar a Plácido, preguntoulle a Anselmo que facía, que tipo de vida levaba. Anselmo encolleu os ombros e preguntoulle a Canabal:
     -¿E ti? ¿Sigues indo ao café os domingos?
     Referíase a un café da Glorieta de Bilbao, no que os domingos se xuntaban amigos comúns
de Canabal e de Anselmo e trataban da Guerra Fría e asuntos conexos.
     -O domingo pasado non fun.
     Por uns minutos máis, Canabal, Anselmo e Plácido, estiveron latricando variada e lixeiramente. Plácido, de tódolos xeitos, non saía da pose de reserva estudiada e ocupaba na conversa como un segundo plano, entrando nela, polo xeral, en forma de apostilas, ben ao que dixese Anselmo, ben ao que dixese Canabal; aínda que, neste último caso, sempre para manifestar a súa disconformidade. Anselmo fumaba axustándose ao tempo calmoso do puro.
     Non tardou en soar unha buguina na rúa. "Xa están aí", dixo Canabal.
     Canabal e Anselmo baixaron; non así Plácido, por fortuna.
     -Heiche presentar ao comisario -dicía Canabal, en canto descendían as escaleiras -. Eche unha belísima persoa; xa o verás. E é un traballador modelo. Agora, por exemplo, ven con nós porque lle deu a gana, non porque teña necesidade ningunha de vir.
     E engadiu:
     -É farmacéutico.
     -¿Ten farmacia? -preguntou Anselmo.
     -Non.



     ERA O coche longo, con tres ringleiras de asentos e carrocería de madeira. Subiron Anselmo e Canabal e acomodáronse atrás de todo. O comisario achábase dediante, á beira do chofer. Canabal, con seriedade repousada, especial, presentounos.
     -Don Felipe -dixo-, quiero presentarle a un amigo mío, Anselmo James.
     En difíciles posturas, principalmente don Felipe que tivo que se volver para atrás erguéndose un pouquiño no asento, Anselmo e o comisario apretáronse as mans.
     -¿James? -interrogou don Felipe.
     -James, si -confirmou Anselmo.
     O comisario, moi perspicaz, preguntoulle a Anselmo se tiña ascendencia inglesa.
     Anselmo contestoulle que lle parecia que si.
     -Non, pois pinta de inglés non a tes -díxolle Canabal-. Ti tes tipo mediterráneo.
     Don Felipe preguntou, algo impaciente:
     -¿Nos vamos?
     Falaba don Felipe con sorprendente dozura. Era a voz o único que Anselmo distinguía del, debido á interna escuridade do coche.
     -Si, vamos -dixo Canabal.
     E mandou ao chofer que os levase primeiro pola Glorieta de San Bernardo, para alí recoller a Osuna.
     Preguntou don Felipe se Osuna estaba agardando por eles alí.
     -¡Ah!, muy bien -exclamou ao confirmarlle Canabal que así era.
     Tiña don Felipe un tic nervioso consistente en que, despois de falar, sacudía os ombros supetamente, como non calafrío traicioneiro.
     Arrincaron. Don Felipe encostouse no asento e quedou como contemplando fixamente o negro ceo a través do parabrisas.
     -Por alí -díxolle Canabal a Anselmo, sinalándolle co dedo unha dirección- abriron haipouco un local a estilo parisién. Estache bastante ben posto. Ten uns compartimentos e neles poden gardar os clientes as bebidas que queiran; botellas de whisky ou de xinebra, por exemplo. Cando chega un cliente, abre o compartimento que lle corresponda e colle a botella. O dono é home de vista. A nós invitounos o día da inauguración. Díxonos que había que evitar liortas. Aos pederastas, por exemplo, para que non vaian, pensa recargarlles o prezo. A policía pode estar tranquila comigo, díxonos.



     CHEGARON A Glorieta de San Bernardo. Xa estaba Osuna agardando por eles, parado no bordillo da acera. Entrou no coche. Era home baixo e levaba sombreiro. Acomodouse no medio do coche. Non tardou Canabal en facer a nova presentación: Pedro Osuna, Anselmo James. O chofer preguntou que cara onde tiraba. Íalle contestar Canabal, cando se lle adiantou Osuna, ordenándolle ao chofer que fose por Alberto Aguilera. Arrincou o coche; Osuna, case ao oído de don Felipe, detallaba os motivos do roteiro que ordenara, o plan que, segundo el, conviña seguir. Don Felipe asentía constantemente coa cabeza. Anselmo fumaba o puro.
     A Canabal, de repente, deulle por propoñerer un alto e visitar a un tal Emilio ao que, dicía, había moito que non vían. Opúxose Osuna, alegando que non podían perder o tempo, pero, ao cabo, dobregouse á vontade insistente de Canabal.
     -Ya que te empeñas.
     O coche colleu por unha rúa estreita. De seguida, os cinco -é dicir, o chofer tamén- entraban nunha especie de taberna elegante, limpa, con luz fluorescente, chan de baldosas e mesas de mármore. Un señor groso, en mangas de camisa, saíu recibir a don Felipe, a Osuna e a Canabal, con grandes mostras de cordialidade. Era o Emilio, o propietario da taberna. Logo, todos, agás Emilio, subiron catro chanzos e sentaron nunhas mesas do fondo -Anselmo e Canabal nunha; don Felipe, Osuna e o chofer, noutra-, aillados do resto da taberna polos catro chanzos de altura. Pediron viño e, por ocorrencia de Canabal, que non ceara tampouco, uns pratos con racións de queixo e pan.
     -Xa verás que viño máis bo teñen aqui -dixolle Canabal a Anselmo.
     Despois de comer a primeira ración de queixo, Anselmo atopouse con que Canabal lle estaba contando unha como autobiografía xustificada, como se Anselmo o houbera acusado de algo.
     -Ao rematar a guerra, cando me licenciaron -dicía Canabal- eu non sabía que facer. Non tiña xa folgos para continuar a carreira de dereito.
     Anselmo escoitábao cun interese aparente maior do que o asunto merecía. Poñiase Canabal patético, igual que todo aquel que se quere presentar como víctima dun destino adverso.
     Estando en total desorientación e incertidume, seguiu contando Canabal, presentáraselle unha boa oportunidade de ingresar no Cuerpo General de Policía. Non lle pesaba tela aproveitado. Gañaba o necesario por un traballo cómodo e non facía mal ningún.
     A pesar de aquela fase de patetismo, Canabal era o contrario dun angustiado. Era un epicúreo. Era un bon vivant, pensaba Anselmo. O símbolo máis propio de bon vivant era, para Anselmo, o puro. E o clásico era sorpréndelo, a Canabal, tanto no café como fóra del, fumando puros.
     Na outra mesa, Osuna faláballe sen parar a don Felipe, que asentía, tamén sen parar, coa cabeza, outorgándolle un aplauso silencioso, mental, que, ao parecer, era o que a Osuna lle gustaba. O chofer permanecía a parte, calado e humilde.
     De seguida Osuna emprincipiou a se impacientar e a dicirlle a Canabal que lle parecía que estaba prohibido falar en galego, e que xa era moi tarde, e que rematara o queixo dunha vez.
     Canabal, con retranca, contestoulle que non se apurase, que a presa era inimiga da sabedoría.
E notábase o sufrimento de Osuna ao se recoñecer impotente para lle dar a Canabal unha resposta digna. De tódolos xeitos, se non fose pola impaciencia de Osuna, terían marchado moito despois.



     SIMPLEMENTE, INFORMABA Canabal a Anselmo camiño do coche, tratábase de vixiar un pouco os establecementos públicos e coidar de que os pechasen á hora mandada.
     Partiron de novo. Anselmo, canso de fumalo, tirou pola ventanilla do coche o resto do seu do puro. Osuna mandoulle ao chofer que parase dediante dunha casa na que lle parecía que había unha taberna que sempre cerraba tarde.
     -Non, señor -negou Canabal rotundamente.
     -¿Cómo que no?
     Canabal repetiu que non. Aquela taberna, dixo, xa non seguía; fora sustituida por un comercio. O ton de seguridade de Canabal a Osuna producíalle, sen dúbida, fonda impresión, pero, por orgullo, non se deixaba convencer. O chofer, en espera do resultado da polémica, puxera no mínimum a velocidade do coche.
     -Usted pare, por si acaso -teimou Osuna.
     Parou; saíu Osuna e tornou bafexando coa noticia de que, efectivamente, a taberna xa non existía, pero tamén coa de que non se arrepentía de ter baixado. Deulle a don Felipe un longo alegato xustificativo de porqué non se arrepentía de ter baixado, alegato que nin Canabal nin Anselmo, ocupados nunha interesante conversa sobre os prezos dos restaurantes económicos madrileños, puideron atender. Cando arrincou o coche outra vez, Canabal e Osuna parolaron de algo concernente ao cine, á radio e a unha homenaxe. E aconteceu que a parada seguinte foi diante dun cine: non sabía Anselmo cal; xa non se preocupaba nin de onde estaban. Baixaron todos, agás o chofer, e entraron no cine.
     No ben iluminado escenario, un señor en traxe de etiqueta dirixía, diante dun micrófono, e con voz abouxadora, preguntas e máis preguntas a unha señorita que falaba con moi pouco xeito, tímida e asustada. Aquilo era un programa que quizais estaban retransmitindo pola maioría das emisoras de radio españolas. Achábase ateigada de público a sala. Don Felipe e Osuna marcharon de seguida; Canabal e Anselmo quedaron de pé, ben encostados na parede, á beira da porta de entrada. De repente, unha acomodadora enfocounos coa lanterna e advertiulle a Canabal que non se podía fumar. Canabal díxolle que el non estaba fumando, que non era o mesmo fumar que levar un puro na man, aínda que non estivese apagado. Tal argumento, evidentemente verídico, non foi aceptado; a empregada púxose aínda máis esixente, polo que Anselmo e Canabal acordaron abandonar tamén o cine, no que, por outra banda, non había nada que lles resultase atractivo. Hai que sinalar, en honra de Canabal, que non lle quixo amosar á despistada acomodadora ningún obxecto acreditativo da súa condición de policía.
     -¿Aínda non remataches co puro? -preguntoulle Anselmo, asombrado, no hall do cine, a Canabal.
     -A min os puros gústame fumalos moi despacio.
     Estaban xa don Felipe e Osuna -este moi impaciente- dentro do coche, agardando por eles. Subiron. Arrincaron. Canabal meteuse un pouco con don Felipe.
     Preguntoulle que lle parecera a rapaza do escenario.
     Don Felipe tusiu e moveuse timidamente no asento, antes de contestar:
     -Nada mal, nada mal.
     Saíu Osuna dicindo que don Felipe tiña mellor gusto que Canabal e que a rapaza do escenario non valía nada, pero Canabal interrompeuno e afirmou que aquela era unha conversa namais para solteiros. Polo tanto, soamente podían intervir nela don Felipe, Anselmo e máis el...Tocante ao chofer, non sabia se estaba casado.
     -¿Está Ud. casado? -preguntoulle.
     -Sí, señor, y con tres hijos.
     -Logo, vostede tampouco pode intervir.
     Pero a conversa rematou alí. Rendeu pouco. Canabal, iluminado por unha lembranza que se lle presentou supetamente, díxolle a Anselmo:
     -¿Sabes quen me preguntou por ti?
     -¿Quen?
     -Horacio.
     -¿Horacio? Home, non sabía eu que tamén ti coñeces a Horacio.
     -¿Eu a Horacio? -dixo Canabal con certo aire de superioridade-. Pois mira: vouche dicir dende cando coñezo eu a Horacio.
     E contoulle que había xa máis de dez anos que o coñecía e tamén, con detalle, as circunstancias en que o coñecera.
     -Hoxe é sábado -pensou Canabal-. ¿Queres que vaiamos facerlle unha visita?
     Afirmou Canabal que os sábados pola noite adoitaba ir Horacio a un café da Calle de la Princesa, onde se xuntaba con outros amigos, todos eles adiñeirados e desocupados, para formar unha tertulia semanal.
     Anselmo dixo:
     -Non estaría nada mal, facerlle a Horacio unha pequena visita. Hai moito que non o vexo.
     Efectivamente, non o volvera ver dende aquela noite, xa lonxana, na que lle presentara a Jenny.
     O que non quería era Osuna. Osuna repetía que era moi tarde e dicía que había que ir á homenaxe cinematográfica. Mais Canabal, negando que fose tarde e entendéndose co chofer directamente, acabou por impoñerse unha vez máis.



     ERA UN café moderno, cafetería máis ben, amplo e cheo de tertulias sabatinas e nocturnas, a maioría delas de xente como de trinta e tantos anos. Anselmo e Canabal albiscaron a Horacio no fondo do café, na tertulia máis numerosa. Foron saudalo, en canto que don Felipe e mais Osuna -o chofer non se movera do coche, porque non quería beber máis nada- quedaban na barra para beber, don Felipe unha botella de cervexa e Osuna un coñac, invitados por Anselmo.
     Horacio ergueuse e saíu ao encontro dos dous amigos, aos que lles tendeu a man efusivamente, mais aínda non acabara de apretar a de Canabal cando este, descubrindo a outro amigo na tertulia de Horacio, achegouse apuradamente a saudalo e deixounos, a Anselmo e mais a Horacio.
     -¿Que tal? -preguntoulle o segundo ao primeiro, con xesto picaresco e como con segunda intención.
     A Anselmo figurábaselle Horacio mellor peiteado, cun cabelo máis brillantemente negro, máis lustroso que nunca; se cadra era pola luz eléctrica.
     -Estás fallando -díxolle Anselmo, sen lle contestar ao ¿que tal?-. A estas horas e perdendo aqui o tempo...
     Horacio puxo xesto de cansazo. E xustificouse. Pouco máis ou menos, veu manifestar que a duras penas puidera estar ceibe aquela noite de mulleres e disfrutar dun paréntese que moito precisaba. Logo, recaeu na mesma pregunta, claramente formulada agora:
     -¿Sabes algo de Jenny?
     Sería asombroso como o incumprimento dunha lei física que Horacio non se tivera enteirado da relacion de Jenny con el, pensou Anselmo. E iso que Jenny fixera todo o posible por evitalo, debido a íntimos e sutiles reparos. Unha vez pregáralle a Anselmo que cando vise a Horacio non lle contase que saía con ela. Preguntoulle Anselmo porqué e ela non soubera máis que lle dar unha resposta indecisa e vaga.
     -Porque no me gustaría...
     Contoulle logo que Horacio a chamara por dúas veces á oficina e ela mandara que lle dixeran que non estaba.
     Anselmo díxolle a Horacio:
     -Nada. Non sei nada dela.
     Horacio levou entón a cabo unha louvanza de Jenny. E pouco a pouco foise manifestando xa sen cautela ningunha.
     -¿Ti sabes o traballo que Jenny me levou? Ata o día aquel que a coñeciches... Aquel día si; aquel día xa foi distinto.
     Horacio empregou un ton arelante e admirativo para dicir:
     -Agora que, dende longo, pagar pagou a pena o traballo.
     -Parece mentira -replicoulle Anselmo- que non seduciras a Jenny xa o primeiro día.
     Horacio defendeuse, querendo despregar a serenidade de aquel ao que lle sobra razón. Había unha diferencia, dixo. Era esta: que, antes de Horacio, non tivera Jenny ningunha experiencia amorosa completa. Era unha diferencia importante.
     Como se Jenny os tivera vencellado máis, Horacio e Anselmo sentáronse a tomar algo xuntos: Horacio un vaso de leite, pois, para estar en boa forma amatoria, alcohois non os probaba, nin fumaba. Canabal sentárase tamén, co amigo da tertulia de Horacio.
     Contou Horacio tres conquistas que fixera en dous días. Despois, dixo que unha ecuatoriana multimillonaría e guapa quería casar con el. Non era como para despreciala, a posibilidade de tan ventaxoso matrimonio, pero Horacio quería seguir solteiro por tres ou catro anos máis: máis en menos como Hellen, a irmá de Jenny, pensou Anselmo. Anselmo, por corresponder, contoulle a Horacio unha aventura cunha princesa vietnamita.
     Como era de prever, non tardou Osuna en acenar enérxica, desesperadamente, para que Canabal comprendese que xa deberían ter marchado había un pedazo. Canabal ergueuse, ao cabo, e Anselmo tivo que cortar a Horacio na primeira parte da historia dunha quinta conquista.



     ASÍ COMO o negro cabelo de Horacio brillaba, así tamén o conxunto de Horacio producía como unha sensación oleosa. No coche, Anselmo pensaba na loucura de Horacio. Supetamente decatouse de que consistía nunha particularidade tan simple como pensar que non había no mundo nada cordo, normal e importante, fóra do erotismo, como Luciano diría. Por iso falaba dos asuntos eróticos con tanta naturalidade e, en certa maneira, con tanta indiferencia; unha indiferencia tamén oleosa, mesmo en fases esaxeradamente pornográficas. Emprestarlle atención anque namais fose a unha película ou a un partido de fútbol, a Horacio nin se lle pasaba polas mentes.
     Parou o coche por diante do primeiro rañaceos, dende o punto de vista cronolóxico, da Plaza de España. Repetidas veces oíra mentar Anselmo a homenaxe cinematográfica, principalmente a Osuna, mais non sabía de que se trataba. Preguntoullo a Canabal.
     -Uns premios -dixo Canabal-. É unha cea de gala que fan en honor dos artistas e dos directores e dos guionistas que levaron premios.
     Interesouse Anselmo por máis detalles, pero as noticias de Canabal eran de orde abstracta.



     METÉRONSE NO ascensor. Tampouco agora o chofer os acompañaba. Osuna dialogou co rapaz ascensorista, o cal, finalmente, premeu un botón e subiron ata o derradeiro piso -mais o ascensorista e máis Osuna trabucáranse: alí non era. Alí unhas cantas parellas bailaban pracidamente, coa cidade toda de Madrid, visible a través das grandes cristaleiras, espallada aos pes como unha inmensa alfombra escintilante, pero eran parellas alleas totalmente á homenaxe cinematográfica. De novo no ascensor -ou descensor, neste caso- baixaron un pouco: desta vez acertaron.
     Saíu recibilos unha especie de maître co que Osuna e don Felipe quedaron falando amigablemente. Canabal e Anselmo achegáronse a un pequeno bar no que lles puxeron unhas copas de coñac. Oíase a música dunha orquestra e un anárquico e cercano enxame de voces, e de cando en cando pasaban rápidos e atarefados camareiros ou aparecía unha elegante parella.
     Conducidos polo maître, asomáronse á homenaxe os catro. Presentaba o consabido aspecto abraiante. Había infinidade de mesas, todas elas ocupadas. Canabal adicouse a sinalar estrelas cinematográficas: Aquela é tal... Aquela é tal... ¡Home!, tamén está tal outra ...Non paraba de descubrir estrelas.
     Tamén agora guiados polo maître, trasladáronse os catro a unha mesa medio escondida nunha esquina. Evidentemente, desentoaban no medio de tanto traxe de noite e tanta etiqueta. Pero a Anselmo, o modesto e antigo traxe que levaba posto, dáballe un ledo e paradóxico sentimento de superioridade.
     Trouxéronlles dúas botellas de champagne. Agasallo do maÎtre. Osuna, co champagne dediante, manifestou certo nerviosismo. Don Felipe non saía dun beatífico silencio.
     A música parou. Fixouse Anselmo en que a maioría dos cidadáns sentados por entre as estrelas eran barrigudos e calvos cabaleiros que fumaban habanos. Polo micrófono, unha voz vibrante, demasiadamente potente para as necesidades auditivas da sala, emprincipiou a lectura da lista de individuos premiados, especificando sempre o nome do premio concedido e a película pola que se concedera. Acudían os artistas a recoller os premios entre "breve e compacta" salva de aplausos. Un deles partiu dunha mesa veciña da que ocupaban Anselmo e compaña, e era un castizo artista cómico ao que Anselmo tiña visto traballar en algunha película. Pensou Anselmo que os membros do tribunal que o recompensaran de tal xeito non debian de ser, precisamente, uns estetas. Ao tornar o cómico para a mesa, Osuna deulle a noraboa e el as gracias a Osuna.
     Canabal atacou a Osuna. Preguntoulle porqué o felicitara.
     Afirmou Osuna que lle dera a noraboa porque antes el o saúdara.
     ¿Como podía pensar que o saúdara?, replicoulle Canabal. ¿É que o coñecía de algo?
     -Pues sí, seguramente él me conoce a mí.
     Canabal puxo xesto de absoluta e burleira incredulidade. A Anselmo chocáralle máis que nada a seriedade conmovida do cómico -barrigudo e calvo tamén- ao agradecer a noraboa de Osuna: fíxolle lembrar a un colexial adolescente cun diploma na man.
     Rematáronse os premios; tocou as notas dun vals vienés a orquestra e emprincipiou o baile. Eran os momentos máis gratos da homenaxe, pero, mesmo en tales momentos, deulle a Osuna por repetir unha e outra vez que non había máis remedio que marchar, que sería un abuso permancer alí por máis tempo, principalmente considerando as amabilidades que con eles tiveran. E aínda que Canabal argüía que non estaban molestando, como don Felipe, nun intre de interese polo mundo externo, manifestouse de igual parecer que Osuna, os catro acabaron por se levantar e, pasando polo medio das parellas que bailaban, foron a saída, na que, agradecidos, se despediron do maître.
     Xa no piso baixo, logo de abandonar o ascensor, Osuna, Canabal e don Felipe -este último con escasas e breves suxerencias- estableceron o plan a seguir no inmediato. Oíu Anselmo que, á final, dicía Osuna a Canabal, recalcándollo ben, que dentro dunha hora o máis tardar fose buscalos.
     -¿Estamos?
     Subiron todos ao coche, que foi pola Calle de San Bernardo e despois por outra rúa; seguidamente, o coche parou e saíron del Osuna e mais don Felipe, os cales se despediron cun deica logo -en castelán, claro- , non sen primeiro Osuna repetirlle a Canabal que coidase de ir buscalos dentro dunha hora o máis tardar.



     -NOS IMOS agora botarlle un vistazo ao baile -dixo Canabal.
     -¿Que baile?
     Canabal nomeou un famoso baile "popular" -é dicir, barato e multitudinario.
     Partiron. Canabal preguntoulle a Anselmo que lle parecera don Felipe e engadiu, sen dar tempo a que Anselmo contestase:
     -É unha belísima persoa.
     -Excelente -dixo Anselmo,
     E era bo, verdadeiramente, o concepto que Anselmo formara de don Felipe. Semelláralle home dunha timidez paradisíaca.
     -En cambio Osuna... Eu non digo aforcalo. Pero botalo vestido a unha piscina. ¿Sabe nadar?
     Canabal dixo que non pagaba a pena preocuparse de Osuna. Certeiramente, calificouno de pelotilleiro.
     Logo, Anselmo formulouse unha pregunta que xa se tiña algunha outra vez formulado. Era: ¿Que pensa de min Canabal? Anselmo estaba fixo de que espertaba en Canabal unha simultáneamente secreta e evidente admiración. O que non deixaba de ser chocante, porque Canabal contaba cun grande espírito critico e, polo tanto, escéptico. Anselmo sospeitaba que a causa principal de tal admiración dependia do feito de el ter sempre vivido como vivira, sen un traballo regular -e especialmente, do de ter vivido por países estranxeiros. Quizais isto -pasar en Paris algún tempo, outro en Londres- fose un anhelo de Canabal ata entón insatisfeito, unha especie de soño dourado.



     CHEGARON AO baile. Canabal asomouse á taquilla; o empregado que despachaba as entradas, ao velo aparecer, chamou por alguén e, de seguida, dunha porta que había á beira da taquilla, saíu un señor alto, groso, suarento, cunha chaqueta demasiado curta para el, que saúdou a Canabal como se o tratara moito. Ao pouco tempo, emprincipiaron os dous a falar de quinielas de fútbol; Canabal desafiou ao señor a que lle trouxese dous boletos de quinielas para el cubrilas, coa condición de que se nun dos dous non daba acertados, polo menos, doce resultados, tería que pagarlle ao señor unha comida no restaurante que quixese: no caso contrario, tería que pagala o señor. Aceptou este o desafío para a semana seguinte. Logo saturado de quinielas, de apostas, de partidos e de banquetes, Anselmo comunicoulle a Canabal que agardaría por el dentro do baile. Pasou sen que os porteiros, que xa o viran vir con Canabal, lle pedisen entrada.
     Había nunha sala de baile tan grande como aquela atmósfera como de templo profano, no que interviña tamén o feito de que a música se oíra con esa particular resonancia que ten en certos espacios largacíos, ao se perder en multitude de mínimos ecos; así resultaba que unha música tan frívola como aquela cobrara estraña solemnidade. Víanse moitos homes, a maioría paseando en grupos de dous ou tres coas mans nos petos, e tamén, en menor número, mulleres, apoiadas nalgunha columna ou na baranda -dende a cal se dexergaba, abaixo, a pista de baile-, en espera pasiva e paciente. Os homes, de ordinario, miraban para elas a distancia e con ningunha se paraban, o que estaba xustificado por motivos económicos ou por motivos estéticos. Algúns, así e todo, acaroábanse a elas para encetar un diálogo endexamais versallesco.
     Foi Anselmo á baranda e apoiouse cos cóbados nela. Había que descender doce ou quince chanzos para ir a pista de baile.
     Un home cunha pata de pau e unha loira esbelta estaban dando na pista unha maravillosa lección de baile. A muller loira deixábase levar moi ben por el: e el, pola virtude da arte, trasformaba un corpo ruín e incompleto -ou fragmentario, como se di en Paradox, rey- nunha grácil figura dinámica compenetrada cun son cubano. Era un espectáculo fascinante.
     Sumouse logo Anselmo ao número de paseantes máis ou menos de vagar.
     Nunca se lle ocorrera levar a Jenny ao baile aquel, díxose. Sería un prato forte para ela: como experiencia interesante non estaría mal.
     Paseaba Anselmo en dirección da saída cando se atopou cunha imprevista rapaza nova de ollos verdes. Preguntoulle se acababa de chegar. A rapaza parouse e contestoulle que si cunha simpatía sincera e leda espontaneidade. Chamábase Esperanza, dixo.
     Anselmo preguntoulle se tiña devanceiros ingleses.
     Ela riu. Era santanderina.
     -¿Sabes quiénes son los antepasados?
     Consecuencia da lembranza de Jenny, Anselmo tiña tendencia aqueles días a preguntarlle á xente se sabía o significado das palabras, anque fosen de uso corrente. Algúns -só os máis ignorantes- podían sentirse ofendidos. Esperanza, non.
     Pensou Anselmo que Canabal andaría a buscalo. Tiña que dar con Canabal.
     Percorreu a toda velocidade a sala. Non estaba. Foi á taquilla. De alí marchara había tempo, dixéronlle. Saíu á rúa. O coche continuaba alí. Preguntoulle ao chofer, concentrado na lectura dun xornal. Nada sabía de Canabal. Chovía. Anselmo tornou para o baile. O chofer seguiu coa lectura do xornal.



     NUN MOMENTO calquera podía se desencadear unha conflagración atómica universal. Mais andaba Anselmo atrasado de noticias.
     ¿Que pasaría con Quemoy e Mat-Tsú? ¿Que pasaría despois da violenta morte do rei Feisal? ¿Que pasaría co conflicto de Berlin?
     Os soviéticos querian entregar o Berlin Leste a Alemania do Leste, pero as potencias do Oeste protestaban, porque o Berlin Oeste estaba na Alemania do Leste.
     Canabal non aparecía.
     En canto que el me busque e eu o busque, non nos habemos atopar. É axiomático. Polo tanto, eu deixarei de buscalo e el deixará de me buscar. E, de tal maneira, tampouco nos daremos atopado. Así discorreu Anselmo.
     O mellor era deixarlle ao chofer a encomenda de que cando Canabal preguntase por el o chofer lle dixese que non o agardase. Isto é o que Anselmo fixo.
     E aínda tivo este pensamento: se cadra Canabal desapareceu porque eu fun vetado -¿por Osuna?, ¿ou quizais don Felipe non era tan paradisíaco como semellaba?- como espectador do resto da noite policial. ¡Adeus tamén a Canabal!
     Eran os momentos derradeiros do baile. A xente, homes principalmente, desfilaba xa para a rúa. A trompeta soaba máis desolada e desafinada, máis pura e incongruentemente. Unha muller berrou algo falando dun xaponés de New York. Un xaponés de New York. Podía ser, despois de todo.
     Viu, lonxe, a Esperanza, escapando de dous gamberros que a perseguían. Os motivos estéticos estaban de parte dela.
     Serían as dúas e pico, pero sentíase como nadando nun aberto oceano de posibilidades inmediatas. Nin sequera motivos económicos o coartaban; contaba, na "sección segura" da carteira, coa reserva. Nadando nun aberto oceano de posibilidades inmediatas cara a un futuro libre, non ameazado pola vida nova -a miña vita nuova, díxose dantescamente-; que era unha vida nova máis, nada definitivo, anque os estreitos de mente pensasen bobamente o contrario, anque pensasen que xa era hora de "sentar a cabeza".
     A orquestra poñía todo canto estaba da súa parte para remedar unha apoteose final. Ao mellor, aínda lle daba tempo de baixar á pista con Esperanza e nela pegar uns cantos brincos incontrolados en homenaxe á miseria e á grandeza da humanidade negra.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega