BVG     Atrás    Índice de Páxinas

O DÍA

     SENTÍA DEIXAR MADRID SEN TER PASADO UNHA LONGA XORNADA ruibalesca, sen ter andado unhas cantas horas da tarde e da noite co Ruibal recén chegado de Africa.
     Chuviñaba. Anselmo decidiu coller, para ir a Fuencarral, un taxi. Pouco podia costar, despois de todo.



     ESTABAN OS tres -Luciano, Oswaldo e Moncho- no café, na mesa do fondo que adoitaba ocupar Oswaldo.
     Acomodouse Anselmo entre Oswaldo e Moncho, fronte a Luciano.
     Debían de levar xa ben tempo xuntos, pero Luciano non denotaba cansanzo ningún e falaba con forza.
     -Como xa Protágoras afirmaba -dicía Luciano- o home é a medida de tódalas cousas. É a medida humana de de tódalas cousas -seguiu Luciano, pronunciando a palabra "humana" con especial énfase.
     Oswaldo sacou tabaco e Luciano e Anselmo aceptáronllo. Despois de botar a primeira bocalada de fume, dixo Luciano entusiástico:
     -Aristóteles era unha mente dunha talla inmensa. Inmensa, fixate ben.
     Dirixíase a Oswaldo, que comprendía ben o galego de Luciano -Oswaldo era castelán- e asentía coa cabeza.
     -Era un filósofo viril. Porque Platón é, quen o discute, extraordinario, pero non chega, nin con moito, á categoría de Aristóteles; é menos serio, é máis irresponsable.
     Luciano entusiasmábase co seu propio entusiasmo. Emprincipiando con forza nova, dixo:
     -A doutrina do hilemorfismo da metafísica de Aristóteles é o máis xenial que se ten escrito: é o máis xenial que se ten escrito -repetiu.
     E tras dunha pausa:
     -É que só a forza de anos e de experiencia vital se da un conta do alcance da doutrina aristotélica da materia e a forma. Porque apreixar o verdadeiro miolo de esta doutrina é moi distinto que aprendela escolarmente. Escolarmente calquera pode aprendela, pero iso non vale de nada.
     Continuaba Oswaldo a dar o seu asentimento coa cabeza. Luciano precisaba falar cunha persoa namais; non sabía, ou non podía, por deficiencia de voz, falar a varias asemade. E, polo común, cando falaba de temas filosóficos, dirixíase a Oswaldo.
     -Cada vez -dixo- afírmome máis nas miñas ideas filosóficas.
     E quedou como ensumido nun éxtase interno, considerando, quizais, como no fondo coincidía co hilemorfismo.
     Apuradamente, Oswaldo díxolle que debía escribilas.
     -¿Eh?
     Luciano non oía ben. Puxo concavamente unha man por tras da orella, para mellor recoller o sonido, e fixo que Oswaldo repetise, máis alto, que debía escribilas.
     Quizais houbese no fondo desta suxerencia de Oswaldo certa insconsciente ironía. Oswaldo pensaba que as ideas filosóficas de Luciano eran interesantes e agudas, pero ao mesmo tempo de pouca base científica e excesivamente anárquicas.
     -Teño pensado escribilas -dixo Luciano-. Xa teño escrito algo, o que pasa, que o teño todo sen ordenar; son apuntes espontáneos que despois me poden servir de materiais de traballo.
     Levou á boca o cigarro e logo dixo:
     -O malo é a falta de tempo. Os traballos estes precisan calma.
     Oswaldo, autenticamente sorprendido, dixo que non sospeitara que Luciano xa tivera algo escrito.
     -Escribir é o de menos -retrucou Luciano-. Para escribir só fai falta tempo e calma.
     Case sen transición ningunha, emprincipiou:
     -A idea do Logos non hai quen ma refute.
     E Luciano púxose a falar do Logos.
     O Logos era o concepto central da súa filosofía. A cal tiña raíces neoplatónicas, a pesar de el afirmar a superioridade de Aristóteles; por outra banda, o propio Luciano declarábase plotiniano. Sobresaía a súa filosofía por un optimismo xeneroso, por unha cega fe na universal harmonía. Todo estaba ben, ordenado conforme a unha norma cimeira e infinita. O absurdo era namais aparente; a tese contraria derivábase dunha estreita visión da realidade. Todo estaba ben, repetía Luciano, todo estaba presidido, informado por un Logos. Luciano -como Ruibal- contrapoñía dúas clases de homes: os vulgares, os de visión estreita, e os autenticamente relixiosos -é dicir, os que comprendían e reverenciaban o Infinito. E non se daba, segundo Luciano, nin un só grande home que non fose, neste senso, autenticamente relixioso.
     -...Hai un Logos ata para o máis concreto, para o máis insignificante, para este vaso -dixo Luciano.
     E colleu con forza o vaso para volver pousalo golpeándoo, sen rompelo, contra o mármore da mesa.
     Nunca Luciano, por moito e moi seguido que falara, discurseaba. As frases, as palabras, saíanlle improvisadas, espontáneas, sinceras, cheas de vida. Dicía o que pensaba en cada intre; non tiña en conta o que dixera antes, nin o que fose dicir despois. De aí que abundase tamén en ocorrencias inesperadas e felices, moitas das cales eran neoloxismos graciosos, para expresar matices especiais, esquecidos na linguaxe cotiá. Luciano era home anti-retórico.
     Moncho, Anselmo e Oswaldo, escoitábano con interese inacabable. Dúas horas a escoitalo, pasaban para eles velozmente. Eles case non falaban; polo xeral, asentían mudamente -anque a función esta máis ben a cumpria o individuo ao que Luciano, en cada caso, se dirixise: Oswaldo, como se sabe, cando desenrolaba Luciano materias filosóficas. Non obstante, producíanse tamén con Luciano momentos de áxiles diálogos, diálogos interrogativos con frecuencia, facendo Luciano, unhas veces de interrogante, outras de interrogado.
     Este segundo caso realizouno agora Oswaldo. Aproveitando unha pausa de Luciano, atento a saborear o cigarro, preguntoulle Oswaldo:
     -¿Has leído ya El Ser y la Nada?
     -Non. Vou pola metade, máis ou menos.
     Marcou Luciano unha nova pausa, deulle ao cigarro a chupadela derradeira, fruncindo os ollos, botou con delectación o fume e, despois de apagar a colilla no cinceiro, dixo:
     -É un libro que non pode un despachar apuradamente.
     -Ademais é moi longo -dixo Anselmo.
     -¿Eh?
     -É moi longo. Debe de ter máis de cincocentas páxinas.
     -É longo, si -dixo Luciano-. Pero a dificultade non é esa:é que é un libro denso e dialecticamente ben apestillado. Dialecticamente ben apestillado-repetiu-.Agora, eu xa sei onde ten os puntos fracos...
     Descansou Luciano nun xesto de reflexiva tranquilidade, seguro de que non se había ver obrigado a rectificar, como resultado da lectura de O Ser e a Nada, nada de canto en filosofía defendía el.
     -Eu xa sei onde ten os puntos fracos. Heino seguir lendo, pero...
     Aínda que Luciano non rematou a frase, o senso dela quedaba claro: os puntos fracos, quería dicir Luciano, persistirían á traves da obra toda.
     -Sartre a min dame a impresión dun home fondamentemente cabreado que non cre no que di.
     Oswaldo riu con francas, abertas gargalladas.
     -Agora, é unha mente lúcida -seguiu Luciano, imperturbable-, dun rigor lóxico evidente.
     Logo, comezou:
     -Sartre parte do fenómeno de conciencia.
     Luciano falou do fenómeno de conciencia segundo Sartre. Oswaldo interviña de cando en cando con certas observacións de tipo histórico.
     -Eso ya lo había dicho Husserl -dicía, por exemplo.
     -É igual, aínda que o dixera Husserl; Husserl non chegou ás últimas consecuencias.
     Achábase Luciano falando do être en soi e do être pour soi -estas expresions dicíaas en francés- cando veu Luis Antonio Soto. Luis Antonio tendeulle a man a Luciano, que lla apretou leda e amistosamente, dicíndolle: ¿Que hai, Soto? ¿Que contas, home?.
     Luis Antonio era tamén galego. Sentouse á beira do propio Luciano, que seguiu falando do être en soi e do être pour soi. De alí a pouco, nun momento de unánime silencio, Luis Antonio dixo:
     -Eu de Sartre lin soamente dúas obras de teatro. Pero non sei... non as entendín ben.
     Luciano dixo que el do teatro de Sartre non lera nada.
     -Hai moito que non leo teatro -engadiu-. No teatro hai unha chea de limitacions e de formulismos que cada vez soporto menos.
     De repente, como arrepentido de ter manifestado un xuizo demasiado categórico, agregou:
     -Entendámonos: hai obras de teatro xeniais. O que quero dicir é que, persoalmente, síntome cada vez menos predisposto a abordar a literatura teatral.
     -Ya te entiendo -afirmou Oswaldo con aire de complicidade.
     Luis Antonio empezou:
     -En non sei...
     lnterrompeuse desconcertantemente. Dáballe por facer aquilo de cando en cando, especialmente con persoas coas que non tivese moita confianza. Emprincipiaba unha frase con forza e cortábase supetamente.
     Así que o que Luis Antonio non sabía -ou o que non tiña- era que dicir.
     Luciano animouno:
     -Fala sen medo.
     Luis Antonio, ao cabo, aínda soubo remediar a situación:
     -Eu non sei- dixo- se o teatro e mellor velo representado ou lelo.
     -Iso depende -contestoulle Luciano-. Non se poden dar regras xerais.
     Falou Moncho -e como levaba calado tanto tempo, saíulle a voz algo difusa:
     -Depende moito da categoría dos artistas.
     -¿Eh?
     Era raro que Luciano entendese inmediatamente unha voz nova, e máis sendo difusa.
     -Que depende moito da categoría dos artistas, porque se os artistas son malos, fastidian a obra, por moi boa que sexa.
     -Os artistas xogan un papel fundamental, dende logo -asentiu Luciano.
     Despois, Luciano contou a lectura que estaba facendo dun libro de física analítica -así dixo el- de autor norteamericano, libro que lle interesaba apaixonadamente. E, sorprendendo a todos, pediulle a Moncho:
     -Ti, que es matemático, explícame nuns segundos os conceptos de seno, coseno, tanxente, cotanxente, secante e cosecante.
     Moncho, algo confundido, tentou, sen a enerxía necesaria, esquivar a solicitude aquela.
     -Hai tanto tempo que non repaso eses temas que non sei se me acordarei...
     -Son conceptos fundamentais -afirmou Luciano sen escoitar os reparos de Moncho- que saen a cada paso no libro, e non se poden seguir os razoamentos sen ter deles unha idea precisa. Eu teño namais unha idea aproximada, porque dende o bacharelato non volvín estudialos e onde queda xa o bacharelato... o seno, por exemplo. ¿Que é o seno?
     Moncho vacilou. Timidamente, dixo:
     -Cun papel, para debuxalo, veriase mellor.
     -En teño papel -dixo Luciano.
     E dun peto da chaqueta sacou unha cuartela en branco. Anselmo e Moncho permutaron as sillas, para que Luciano puidese ver mellor os debuxos do primeiro. Debuxou Moncho, con xeito, unha circunferencia trigonométrica e foille amosando a Luciano o seno e o coseno, a tanxente e a cotanxente, gráfica e analíticamente expresados. Luciano facilitáballe o traballo, porque, con asombrosa rapidez, dicíalle: Entendido. Xa está claro. Da secante e a cosecante tiña Moncho máis esquecidos os coñecementos, pero, a forza de discorrer, deunos sacados. Á final, botou unha ollada Luciano a todo canto Moncho escribira e debuxara.
     -Está ben. Está claro -dicía como para el mesmo. E logo, máis alto-: Voume quedar coa cuartela, para repasala despois na casa.
     E dobrou a cuartela con coidado e gardouna no peto.
     -Heiche deixar un libro de matemáticas de bacharelato que me parece que teño na casa -prometeulle Moncho-. Nel veñen moi claros os temas fundamentais da trigonometría.
     -Ah, moi ben. Pois un dia calquera que te acordes, tráemo.
     Lucíano quedou por un momento pensando. Poucas persoas Anselmo coñecia que ao pensar puxesen un xesto tan vivo e intelixente. Os ollos, un pouco apretados, brillábanlle máis, en canto que os fixaba como nun punto lonxano, e a cara en conxunto adquiríalle unha plenitude expresiva, pero unha plenitude natural, espontánea; nunca suxería Luciano a idea dun esforzo mental penoso.
     -É importante sempre a etimoloxía das palabras -dixo-. Nunca os nomes están postos sen algunha razón. A etimoloxía de tanxente ou a de secante están claras. Pero a de seno non caio eu en cal pode ser...
     Tódolos circunstantes trataron de descubrir, vanamente, a etimoloxía de seno.
     -O seo é algo así como a profundidade creadora... o seo da Natureza -dicia Luciano.
     Preguntoulle Oswaldo se seguía lendo a Einstein.
     Luciano contestou que si. En realidade, todo aquel interese pola física e as matemáticas espertárallo a lectura dun libro de Einstein. Non obstante, dixo:
     -Para comprender a Einstein non fai falta saber matemáticas. Einstein é moi claro e exprésase coa claridade e a humildade do sabio verdadeiro.
     Falou Luis Antonio:
     -Eu non sei onde lin que, segundo Einstein, no mundo había moi poucas persoas capaces de comprender a súa teoría; pero moi poucas: non sei se dicía seis namais...
     -Non é certo -dixo Luciano-. Eu a Einstein compréndoo perfectamente. E vou aínda máis lonxe que Einstein.
     Oswaldo de novo riu.
     -Dígoo con toda seriedade -asegurou Luciano-. Vou aínda máis lonxe que Einstein.
     Era evidente que Luciano dicíao de veras. Anselmo preguntábase -non ousou preguntarllo a Luciano- en que se fundaría para soster que aínda ía máis aló que Einstein. E supuxo, quizais temerariamente, que Luciano pensaba nun Logos, nun Absoluto, presidindo e ordenando a relatividade.
     Namentres, Luciano falaba sumariamente do tránsito de Einstein da formulación dunha teoría restrinxida da relatividade a unha teoría da relatividade xeral. Pero, xusto entón, procedente de outra mesa, veu un home groso, de bigote ancho e cara festiva, e agardou en silencio a que Luciano rematase. E, despols de rematar, Luciano saudouno.
     -¿Que hai, Gregorio?
     A Gregorio coñecíano tamén Oswaldo, Luis Antonio, Anselmo e Moncho. Tiña, ben seguro, unha das mentalidades máis difíciles, máis raras, do Vello Continente.
     Constantemente serio, con aquela seriedade súa que non se sabía se era real ou irónica, sen dicir nada, entregoulle un papel a Luciano. Luciano leuno calmosamente.
     -Esta ben -dixo Luciano ao rematar de lelo. E preguntoulle se o fixera el.
     Gregorio, con seguridade mentindo, dixo que non. Que o fixera un amigo.
     Falaba Gregorio moi baixo e repousado, como se tratara sempre dos asuntos máis intranscendentes.
     -Está ben -repetiu Luciano-. Ten certo misterio.
     Pouquiño a pouco, foron lendo todos o papel de Gregorio. Transcribía, con letra moi clara e ben feita, un poema que se chamaba Poema en Ut e emprinciaba así:

En los escombros venerables de esta Europa Kapput Los bizantinos pormenores de la razón raciocinante sólo para una mente liliput Pueden hacerse objeto de una atención moral suplantadora. No me importa la hora. Que sea la del vermut...

     Anselmo preguntoulle a Gregorio polo significado do poema.
     Nel habia alguén agardando por algo, afirmou Gregorio.
     Oswaldo dixo que agardando por Godot.
     Gregorio sorría, mudo, o xesto malicioso. Apoiado na mesa e dirixíndose máis ben a Oswaldo e a Luis Antonio, dixo logo que era un poemo máxico.
     Preguntoulle Oswaldo se é que o fixera algún bruxo.
     Gregorio non lle contestou. Continuou coas súas incoherencias, agora para dicir que era un poema de cabra. Que tiña algo de pasto.
     Oswaldo dixo que el máis ben lle atopaba algo de ferrocarril.
     -Eu algo de hidróxeno -dixo Anselmo.
     -¿De hidrógeno? -preguntou Gregorio, supetamente interesado.
     -Si.
     -De hidrógeno no -dixo Gregorio.
     E agregou que o hidróxeno era anfibio.
     E, despois dun segundo de silencio, no que quedou mirando fixamente para Anselmo, como se quixese rexistrar concienzudamente como acollía este a súa idea da esencia anfibia do hidróxeno, rompeu Gregorio en gargalladas miúdas e seguidas. Logo, volveuse poñer serio.
     A particularidade máis acusada de Gregocio era esta: ser capaz de provocar e de soster por horas, por tempo ilimitado, unha conversa tan incongruente como a que a conta do poema se desenrolara. Mais aínda así non queda Gregorio ben caracterizado. Hai que sumar este dato: Gregorio, ou dicía incongruencias ou non falaba. Non se daban nel posibilidades intermedias.
     Un feito que Anselmo notara había tempo era que Gregorio sentía fondo respeto, fonda admiración por Luciano. Respeto e admiración que se traducían en que, dediante de Luciano, falaba Gregorio moito menos e tomaba unha actitude máis ben pasiva, algo tímida.
     -Me voy -anunciou Gregorio.
     Ao mellor tiña medo de estar interrompendo a Luciano.
     -¿Te vas xa? -dixo Luciano, a quen a presencia de Gregorio non parecía molestarlle nada.
     Oswaldo preguntoulle se ía meditar sobre o poema.
     Despois de Luciano, era o que máis confianza tiña con Gregorio, por telo tratado con maior frecuencia.
     -No -negou Gregorio.
     E afirmou que a meditación era contraria á intelixencia. E que el solo meditaba cando estaba durmindo. Porque entón había maxia.
     E Gregorio riu de novo. Logo, marchou.
     Falaron de Gregorio. Luis Antonio calificouno de personaxe absurdo.
     -Igual pode ser un tonto que un xenio -dixo Moncho.
     Luciano, agora con certa abulia, sen se preocupar de convencer, declarou que Gregorio tonto non era, senón que tiña unha intelixencia sui generis e que ás veces discorría ideas acertadas.
     Dende logo, Gregorio non carecía de aspectos desconcertantemente favorables. Era, por exemplo, bo pai de familia e tiña un arrequecedor negocio. Ademais, debuxaba. A Luciano amosáralle varios debuxos e Luciano atopáraos cheos de finura. De tódolos xeitos, a disxuntiva de Moncho -tonto ou xenio- daba que pensar. Se Gregorio simulaba ser tonto, era cando menos un xenio da simulación. Aínda que ¿non caía dentro do patolóxico aquela teima en se facer pasar por tonto, por absurdo? ¿Ou nel influían móbiles insospeitados? Por outra banda, mesmo no caso de que nada simulase, tampouco podería un consideralo como un tonto ordinario. lntelixencia sui generis era evidente que a tiña.
     -¿E o poema? ¿Faríao el? -preguntou Anselmo.
     Oswaldo dixo que a letra, polo menos, era a del.
     Luciano que, en canto que se discutía o problema da personalidade de Gregorio, estivera fumando caviloso, encarouse de repente con Moncho para lle preguntar polas asignaturas que había no primeiro curso da carreira de Ciencias Exactas.
     Moncho, pouco a pouco, conforme as ía lembrando, enumeroullas.
     -Empeza outra vez. Vou apuntalas -díxolle Luciano, despois de o ter escoitado atentamente.
     Empezou outra vez Moncho e Luciano apuntounas, tódalas asignaturas, nun pequeno block.
     -¿E non se cerrou aínda o prazo de matriculas dos alunmos libres? -seguiu preguntándolle Luciano a Moncho.
     Moncho dixo que pensaba que non. Luciano formuloulle outras cantas preguntas, cada vez sobre puntos máis accidentais e accesorios. Por exemplo, unha das preguntas foi onde estaba a Facultade de Ciencias e que medios de locomoción había para chegar a ela.
     -O luns hei de ir pola Secretaría da Facultade -decidiu Luciano-. ¿A que hora pechan a Secretaría?
     -Paréceme que á unha -dixo Moncho sen ningunha convicción.
     Con escepticismo, preguntoulle Oswaldo a Luciano se é que tiña interese en facer a carreira de Ciencias.
     Forte e entusiasticamente, contestou Luciano:
     -Vou facela. Síntome hoxe con ganas e non quero desaproveitar a oportunidade.
     E seguidamente:
     -Hai que embelecer a vida, que carai, anque morra un ao día seguinte.
     -¿E podes ir ás clases? -preguntoulle Luis Antonio.
     Luciano dixo que ir ou non ás clases non tiña demasiada importancia. En todo caso, se vía que lle facía falta, buscaría un profesor particular. Nos momentos aqueles, Luciano non admitía impedimentos, nin grandes nin pequenos. Pero Moncho, Anselmo e Luis Antonio eran tan escépticos coma Oswaldo tocante á viabilidade de aquel novo proxecto de Luciano. Entre un milleiro máis de causas, porque os proxectos de Luciano morrían asoballados por outros proxectos posteriores. Así, o de ir as clases de francés de poucas horas antes quizais estivese xa enteiramente esquecido despois do nacemento destoutro de estudiar Ciencias Exactas. Morrían, pois, non por escasez, senón por demasía de vitalidade; pola vitalidade anárquica e constantemente activa de Luciano. E o admirable era que Luciano nin tan sequera o sospeitase, polo menos aparentemente. A experiencia, no campo este como noutros moitos, non lle afectaba, ou lle afectaba inversamente que á maioría dos homes: dándolle, en vez de restándolle, mocidade. E iso que era unha experiencia variada e de rara intensidade. O certo é que Luciano manifestaba, e con algunha obstinación, estar "mellor que nunca", como nun óptimo momento. Vivía máis de cara o vindeiro que un adolescente. Os proxectos que discorría eran do máis diverso e inesperado. Dende comprar unha bicicleta ata cursar a licenciatura de Ciencias Exactas.
     O de comprar unha bicicleta propuxérallo unha tarde a Oswaldo en presencia de Anselmo.
     -¿Que che parece, Oswaldo, se compramos unhas bicicletas?
     Oswaldo acollera con risas a idea. Anselmo tamén.
     -Falo en serio. ¿Por que non compramos unhas bicicletas?
     Dixo Luciano que conviña practicar deportes. Cunhas bicicletas poderían organizar excursións tódolos domingos, dado que o tempo era espléndido.
     Co tempo que había que non montaba el en bicicleta, replicáralle Oswaldo, non daría resistido nin douscentos metros.
     Contestoulle Luciano que era cuestión de entrenamento. Emprincipiando por treitos pequenos, ás poucas semanas serían capaces de resistir trinta quilómetros ou máis.
     Dende logo, o interese de Luciano polas bicicletas non nacera por xeración espontánea. Polos días aqueles estábase a celebrar a Volta Ciclista a España e Luciano afeicionárase a ela e lía tódalas tardes o xornal para saber os resultados da etapa do día. Afirmaba ter descuberto, ao cabo, o mecanismo íntimo dunha Volta Ciclista -que ata entón non dera comprendido. E animado, sen dúbida, por tal descubrimento, quería se converter el mesmo en ciclista.
     Polo demais, había en Luciano unha faceta deportiva, e mesmo unha faceta taurómaca, malia a súa falta absoluta de afeición ao toureo.
     No sanatorio no que, por terceira vez, o meteran, case á forza, para lle tratar unha importante lesión pulmonar, acabárano botando fóra, dicíase, porque quería espallar entre os enfermos, como medio terapéutico, a práctica intensa do deporte, e para iso comprara unha pelota. Claro que esta non fora a única actividade revolucionaria que as teorías de Luciano sobre a orixe e os remedios das doencias pulmonares producira. Unha delas, por exemplo, derivábase do alto concepto que a Luciano lle merecían as virtudes do xofre. O certo é que, de volta na súa casa, practicando as súas teorías puxérase ben. Ninguén comprendía como, pero puxérase ben. Ata o punto de que podía levar un réxime de vida máis irregular e despreocupado que o dun bohemio medio.
     A faceta taurómaca de Luciano consistía nunha increíble aventura -e só impropiamente cabía falar de aventuras de Luciano, quen, por frívola, despreciaría unha mente desexosa de aventuras. O coincidente de tódalas versións de tal aventura era que, a raíz dunha discusión entre amigos, Luciano defendera unha nova teoría do toureo, baseada nun coñecemento científico da psicoloxía do touro, e que se amañara para tourear, e que o escándalo fora tremendo. Namais unha vez, e debido á incitación dos contertulios, Luciano se referira, dediante de Anselmo, á famosa corrida. Queda, pausadamente, culpara do seu fracaso a certos defectos do touro.



     -¿GÚSTANCHE AS matemáticas? -preguntoulle a Luciano Luís Antonio.
     -Tódalas ciencias son bonitas -dixo Luciano-. Pero as matemáticas son especialmente importantes e axudan ao desenvolvemento das facultades lóxicas do individuo. A min as matemáticas gustáronme sempre; o que sinto é que non tiven un bo profesor de matemáticas no bacharelato.
     Sen acedume, coa obxectividade e serenidade nel habituais, seguiu:
     -O malo é que hai sempre unha confabulación de circunstancias adversas que torcen o destino ideal de un.
     Deixando agora o estilo impersoal, contou:
     -Primeiro tiven que estudiar dereito, aínda que fose unha carreira que me interesaba relativamente pouco; mais estudieina por compracer ao meu pai. Despois a guerra, despois a enfermidade...
     Aquí parou e logo, como cedendo sen se decatar a unha demanda instantánea do tema, dixo:
     -A enfermidade significou para min unha experiencia crucial e deulle á miña vida un xiro enteiramente novo. Nunha enfermidade longa como a miña, preséntanseche      -Luciano dirixíase a Luís Antonio- dous problemas principais: un, o das túas relacións co Infinito. Eu, o problema este, resolvino ben. O outro problema é o das túas relacións co próximo. O próximo, instintivamente, fuxe do enfermo; é doloroso, pero humano e doado de comprender. Agora, o enfermo, ao se sentir no medio dunha especie de soidade invisible, adquire pouco a pouco unha nova moral; unha moral social con base máis realista.
     Aquelas palabras de Luciano saían como envoltas en sombras, ou como faíscas de sentimentos radicais, íntimos. Había que oílas pasivamente, porque ninguen sabería comentalas con oportunidade. Por iso, Luís Antonio interesouse pola segunda das contrariedades biográficas, dende o punto de vista dun destino "ideal", que Luciano enumerara: ou sexa, pola guerra.
     -A guerra debe de ser tremenda -dixo Luís Antonio.
     Luciano era heroi de guerra. Por circunstancias xeográficas, loitara no bando de Franco, onde acadara o grao de alférez.
     El evitaba toda referencia á súa fazaña e case todos cantos a describían eran xente sen experiencia bélica. Dicíase que salvara moitas vidas nunha orixinal e arriscadísima operación da que el saíra gravemente ferido -e altamente condecorado.
     -Á guerra -contestou Luciano- non se lle poden aplicar adxectivos categóricos.
     -O curioso é -dixo Luís Antonio- que case tódolos que na guerra interviñeron contan anécdotas dos xefes e dos compañeiros máis que da guerra mesma.
     -É natural -dixo Luciano-, recórdase sempre o máis humano.
     Logo afirmou que a imaxe que de ordinario se ten da guerra non se corresponde coa realidade.
     -Eu na guerra entrei polo frente de Oviedo -dixo Luciano.
     E contou como fora recibido por unha chuvia de morteiros.
     -O morteiro e a peor arma -dicía-, porque cae vertical e contra el non hai maneira de se protexer.
     Pola noite seguiran caendo morteiros e disparos de artillería.
     -Despois enteireime de que aquela fora unha das batallas máis serias da guerra; durante trinta horas non pararon de tirarnos cañonazos.
     Despois de aquilo quedara inmunizado, dixo, en certa medida, contra o medo, a pesar de que logo pasara por circunstancias aínda peores, obxectivamente consideradas, nas batallas do Ebro e de Teruel.
     -Pero a experiencia e especialmente valiosa -afirmou Luciano.
     Como exemplo contou que, ao final da guerra, presenciara el como algúns soldados veteranos se adicaban, por deporte, a parar co casco fragmentos de metralla.
     -Claro que, así e todo, hai veces que cando un máis confiado está fastídiase. A un amigo meu caeulle un cañonazo cando estaba escribindo unha carta.
     Falouse seguidamente dos soldados. Luciano dicía que os soldados, en xeral, era boa xente. El pasara con soldados galegos a guerra toda.
     -Son algo xeremíacos e pesimistas, pero intelixentes e resistentes e duros.
     Anselmio cavilaba, escoitando a Luciano, en como perdía forza o pasado: en como tres anos vividos no frente agora eran materia de prácida conversa.



     DESPOIS DUN breve silencio, Luciano preguntoulle a Anselmo:
     -¿Así que ti vas traballar nunha granxa?
     Non fixera Luciano referencia ningunha ao casual encontro que os dous tiveran horas antes. A Anselmo non lle sorprendía. Unha vez, despois de permanecer ben tempo fóra de Madrid, saudárao Luciano como se nada, como se acabasen de se veren. E o corrente era case que nin saudara, que "entrara en materia" inmediatamente, na materia que en cada momento lle preocupase. Tiña unha rara capacidade para non dar importancia ningunha a todo canto, a xuizo del, non fose importante.
     -Si, eso é -contestou Anselmo.
     -E a granxa é grande, ¿non é?
     Dixo Anselmo que aínda era ben grande. Dixo tamén que, así e todo, non era unha granxa montada como negocio, senón un luxo máis ben, unha especie de capricho de Xosé Ramón Parada, un multimillonario amigo da familia, namorado idealista do campo.
     -Pois ti halo facer ben -opinou Luciano, animoso.
     Anselmo quedou sorprendido. Unha vez namais, e había xa moito tempo, faláralle a Luciano -e non era probable que recibira ulteriores informes de Oswaldo nin de Moncho- da vida nova, do novo e case bucólico estado que aceptara como administrador dunha granxa, nun pobo galego do interior. Mais parecéralle que Luciano, distraído con outros pensamentos, non se enteirara. E resulta que se enteirara de todo. Anselmo díxose para os seus adentros que de análogos erros, erros tocantes á psicoloxía, ao comportamento, á personalidade mesmo dos amigos íntimos, estaría , sen dúbida, el, estaríao a xente toda, cheo.
     Dixo Luciano:
     -Eu coñezo a Xosé Ramón Parada, pero non o teño tratado moito. En cambio, son bo amigo dun irmán, de Antonio Parada. Con Antonio estiven na guerra. É home algo raro, pero eu sempre lle tiven simpatía.
     Anselmo estivo un segundo calado e caviloso. Ao cabo, dixo:
     - Namais coñezo a un irmán de Xosé Ramón, Manuel : ten sona de mala persoa.
     Luciano quedou confuso.
     -Manuel, Manuel, a Manuel era a quen me refería eu.
     E, tras de repoñer forzas nunha nova pausa, dixo:
     -Home, é un individuo que ten moitos defectos, pero quéroche dicir que é un bo amigo, un amigo verdadeiro.
     A confusión aquela era, dende logo, o que menos Anselmo agardaba.
     -Si, seguramente -dixo-. En moito non o coñezo.
     E, deste xeito, cada un cedendo un pouco, Luciano e Anselmo quedaron en harmonía. O que non está de acordo ó porque non quere, pensou Anselmo.
     Se en vez de Luciano fose outro, Anselmo botaríase a rir. Pero con Luciano -como con Xesús en Londres- era perigoso rir en certos casos. Feríao que o que el tomaba en serio non se tomase en serio, e el, de ordinario, falaba en serio de todo -mesmo, por exemplo, de Manuel Parada. Había que ter presente que Luciano era sereno pensando, pero el psicoloxicamente non o era, nin sereno nin obxectivo, aínda que parezan difíciles de conciliar tales fenómenos. Un feito así, para compréndelo, quizais fose necesario velo. Anselmo vírao. Vira como Luciano houbera pegarse cun curmán seu, e traballo levara impedilo e agarralo.
     -Porque e que, ademais, dase a casualidade de que a este home se quero desfágolle a cara -dicía Luciano, irado e suxeito, pero non por iso menos fecundo en teorías.
     As condicións físicas de Luciano eran evidentemente inferiores ás do contrincante, pero non sería difícil que, en caso de se desencadear a pelexa, Luciano, por pulo moral, saíse victorioso.
     Certo que o incidente aquel debérase, non a falta, senón máis ben a sobra de seriedade. Debérase, a máis de a unha persoal antipatía vella e recíproca, a unha biografía de Kafka que a Luciano lle gustara moito e da que o curmán dixera que non tiña valor ningún... Logo afirmaba Luciano que había que ser intransixentes con individuos como aquel que, por teren saído ben de algúns negocios feos, figurábanse xa por riba dos demais en todo, mesmo en gustos literarios.
     A pesar de todo, non carecía Luciano de senso do humor, nin moito menos. Máis é, unha frase nel habitual para cando quería louvar a unha persoa, era dicir dela: É un home que ten moita gracia. Dicíao serridente, festexando intimamente á persoa en cuestión, e tamén con certa tenrura.



     ESTABA O café deserto e esmorecente -aínda sendo sábado. Certo que tamén era un café de pouca clientela . Só en dúas ou tres mesas había xente, como desenrolando conversas secretas. Contrastando con tanta decrepitude, o mozo entusiasmo moral de Luciano cobraba caracteres heroicos.
     A vella e grosa señora encargada dos servicios e da venda de tabaco, mistos e fichas de teléfono, marchaba nos momentos aqueles, despois de sacar o branco avantal, semicoxeando, cuberta con abrigo negro e un bolso de igual color pendurándolle da man dereita. Pasou por xunto dunha muller co pelo violentamente tinxido de loiro, que acababa de entrar e fumaba, con xesto apampado, sentada no diván, de costas a parede, diante dun vaso de leite, a cal dixolle:
     -Qué ¿a descansar?
     -¡A ver! Desde las nueve de la mañana que estoy aquí -contestoulle a señora.
     Luciano e Luís Antonio falaban de literatura rusa. Luís Antonio dicía que comprara un libro de contos de Gogol.
     -¿Quen che gusta máis a ti, Gogol ou Andreiev? -preguntoulle a Luciano.
     Luciano moveu a boca, como falando para el mesmo e logo, con aire de benevolencia, dixo:
     -Gogol ten máis humus.
     Luis Antonio, intelixentemente, non lle preguntou que era o que por humus entendía.



     COS OLLOS abertos, Oswaldo durmíase. Xa nin trataba de vencer o sono. Afundido na silla, a cabeza baixa, mantiña unha inmobilidade escultórica.
     -Ti durmes, Oswaldo -díxolle Luís Antonio.
     Oswaldo sacudiuse, volveu o rostro de súpeto para Luís Antonio, e díxolle apuradamente que o parecía, pero que, en realidade, non estaba durmindo.
     E de alí a pouco, tras de petar nerviosamente cos dedos na mesa, quedou de novo na mesma postura.
     -O erotismo é moi aburrido. É dunha implacable monotonía -dicía Luciano
     -Pero o amor... -quixo argüir Luís Antonio.
     -¿Eh?
     Luis Antonio dixo, sen crer moito no que dicía, que o amor era o que aledaba máis a vida.
     -Ben, conforme -asentiu Luciano-, pero non hai que confundir o erotismo co amor. Eu referíame ao erotismo como motivo artístico, literario ou, simplemente, como motivo para conversar. Neste senso, aínda que é un tema importante -importancia tena, e moita-, un acaba por o recoñecer como dunha grande monotonía, por máis que se queira disfrazalo.
     -Si, xa te entendo -dixo Luís Antonio.
     Recollendo a cuestión que Luís Antonio suscitara, Luciano seguiu:
     -Agora, o amor auténtico, cando se atopa, non se pode negar que proporciona unha máxima felicidade. Pero é dificil encontrar a unha muller capaz de inspiralo. A intimidade da maioría das mulleres non ten interese ningún. Hai poucas, moi poucas mulleres que poda un tratar catro semanas seguidas sen que o aburran. As mulleres, polo xeral, son encantadoras, pero máis encantadoras canto máis distantes. Logo, resulta que os problemas persoais que lles preocupan no fondo sempre son iguais, e dunha elementalidade e dunha vulgaridade rotundas. E conste que eu teño coñecido a moitas mulleres e que gardo delas recordos moi bos, pero a miña conclusión final e esta.
     Fixo unha pequena pausa e logo, coa voz máis intima, dixo:
     -A min, hoxe, a única muller que non me aburre é a miña.
     Era, a de Luciano, unha muller fina e moito máis nova ca el. Anselmo teríaa visto tres ou catro veces. Chamábase Mercedes e nacera no mesmo pobo -un pobo do Ribeiro- que Luciano. A este tratábao con unha ironía garimosa e permanente, da que Luciano facía como se non se decatase, establecéndose deste xeito entrambos un xogo bilateral e divertido. Co que máis Mercedes bromeaba era co optimismo de Luciano.
     -Pero Velázquez, ao teu lado, ¿que era, Luciano? -preguntaba unha tarde en que a Luciano lle dera por falar de pintura.
     -Non quero dicir -retrucaba Luciano- que puidese eu chegar á categoría de Velázquez, porque Velázquez non hai máis ca un, pero...
     Non daba Luciano impresión de endeusamento, nin sequera de se ter en moi boa estima -e tiña en moi boa estima as súas aptitudes pictóricas-, por ben que del mesmo falase. Tampouco é que se despreciara, dende logo. Tíñase por un de tantos, en canto que el, polo xeral, estaba predisposto a lle recoñecer boas cualidades a calquera. A Mercedes, por exemplo, aconselláballe que fixese poesía.
     -Amosoume unhas poesías que fixo aos dezaseis anos e demostran un talento poético de primeira clase.
     Tiñan un fillo pequeno. De cando en cando, Luciano ensináballes unha foto del aos amigos e, despois de que todos a visen, a contemplaba o propio Luciano.
     -Vai ser todo un home -dicía-. O malo é que ha de ser demasiado apaixonado. Pero xa eu lle darei uns cantos consellos.



     LUCIANO REPETIU:
     -Coa miña muller non me aburro nunca.
     -¿Canto tempo levas de casado? -preguntoulle Luís Antonio.
     Luciano dixo que oito anos. E contou que casara sen vacilar. Ao día seguinte de coñecer a Mercedes preguntáralle se quería casar con el.



     PREGUNTOU LUCIANO que hora era. Foi Anselmo quen máis axiña consultou o reloxio. Luciano ergueuse.
     -Hoxe quero me deitar cedo -dixo.
     Moitas noites marchaba bastante máis tarde; perdía o derradeiro tranvía e tiña que ir andando os varios quilómetros que o separaban da casa.
     Púxose coidadosamente o sombreiro e despediuse, como sempre, con un deica mañá.



     VEU LOGO un silencio frío. Ata o entón estiveran todos -agás Oswaldo, ultimamente- prisioneiros da voz de Luciano: a voz de Luciano que, pensaba con asombro Anselmo, dende a tarde mellorara.
     Anselmo imaxinábase a Luciano camiñando con rápidos e curtos pasos á parada do tranvía. Dicíase frecuentemente que non tiña coche propio porque non quixera. Polos seus méritos de guerra, ofrecéranlle empregos moi ben retribuídos e non aceptara. Dicíase tamén que desaproveitara unha boa oposición. Tendo aprobado cun dos primeiros números un exercicio, chegara ao segundo exercicio tarde. Estivera de paseo cunha criada de servir que coñecera nun baile popular. De aquela, pasaba os días nos bailes máis baratos de Madrid. O certo é que agora Luciano vivía moi modestamente de certas colaboracions periodísticas.
     E Luciano non estaba pesaroso, senón que lembraba con simpatía os tempos aqueles de mozo desenfado. Ademais, como se dixo, a Luciano a experiencia, en vez de o envellecer, rexuvenecíao. Os feitos -pretéritos, presentes ou futuros- non lle pesaban; se eran contrarios, esbarábanlle. Obrara sempre conforme ao que el esencialmente era, polo que non podía ter conciencia de fracaso. Os feitos de Luciano eran importantes para os demais; porque, para os demais, o colocaban por riba do común dos homes e lle convertían posibles vicios en virtudes; o purificaban: a acción é purificadora. Pero nada máis alleo a Luciano que o falso heroísmo narcisista ou masoquista da persoa empeñada en ser heroi. Quizais Luciano, nunha mirada retrospectiva, vise co mesmo relevo momentos insignificantes e momentos extraordinarios - para os demais- da súa vida. E, no fondo, valorar, valorábase con singular humildade.
     -Nin sequera teño a impresión de que vivo eu; sinto que "me viven" -oíralle dicir unha vez Anselmo, no curso dunha polémica medio filosófica.
     Pero nunca era Luciano un cultivador de sentimentos depresivos. Ledamente aceptaba que o viviran. Aceptábao cunha mentalidade, por así dicilo, clásica -en comparanza coa cal, unha conducta tan románticamente individualista como a del ofrecía un paradóxico contraste. Con mentalidade clásica, en canto que admitía unha orde universal, un Logos, de acordo coa súa terminoloxía, e en aras de tal orde, todo, ata o seu propio aniquilamento, lle parecería ben, conforme Anselmo lle oíra igualmente manifestar.
     Anselmo imaxinábase a Luciano camiñando por Alcalá abaixo. Calquera mirada xulgaríao minúsculo e insignificante entre os ben presentados e decorativos individuos cos que, ao mellor, se cruzaba. Enganos das aparencias.
     Seguía Anselmo a pensar anárquicamente en Luciano, cando Moncho dixo:
     -Púxome non apreto. Hai tantos anos que non repaso a trigonometría que xa non sei nin os conceptos máis elementais.
     Falaron, Anselmo, Luis Antonio e Moncho, de Luciano. Oswaldo fitábaos en silencio, con ollos demasiado abertos para seren espontáneamente abertos. De seguida anuncioulles que ía marchar. E confesou, a pesar de que denantes houbera negado que estivese durmindo, que tiña moito sono.
     -Invítovos a unhas copas de coñac. ¿Aceptas, Oswaldo? -dixo Luis Antonio.
     Oswaldo non aceptou. Agradecía moito a invitación, dixo, pero o único que agora desexaba era durmir.
     E ergueuse para, seguidamente, marchar.
     -Xa ten a camisa en mal estado -dixo Luis Antonio.
     -Si -recoñeceu Anselmo-. E iso que á hora de xantar aínda me parecera limpa.
     Moncho emprestáralle a Oswaldo aquela camisa e unha cravata para que se puidera presentar a un xefe dunha empresa cinematográfica ao que, facendo uso dunha recomendación de Luciano, pensaba solicitarlle un emprego. Fora o primeiro día aos locais da empresa e dixéranlle que non estaba o señor por quen preguntaba. Fora un segundo día con idéntico resultado. Tería que volver un terceiro e quizais un cuarto e un quinto día... Coa camisa de Moncho xa en tan mal estado como a propia del -quedáballe unha camisa namais, a Oswaldo.
     Deitábase cedo aquela noite. Anselmo nunca o vira marchar para a casa tan cedo.
Compartía o seu dormitorio, nunha casa dos arredores do Puente de Toledo, cun obreiro que se levantaba denantes do abrente. Aquilo sabíase por medios indirectos, pois Oswaldo, digno como un fidalgo, calaba os pormenores concernentes ás durísimas condicións nas que tiña que vivir.
     Levaba sen cartos varios meses. Ao mediodía tomaba un prato de fabas e un ovo con patacas. Non ceaba. A comida devandita, un par de cafés ao día, tabaco do máis barato e o dormitorio, era todo canto pagar podía, e aínda así malamente.
     Pero non estaba desanimado, en realidade, senón optimista. Non obstante, ben natural era que fisicamente andase decaído, coa face lourida, propenso ao sono e ao silencio -el, en normais circunstancias, un intelecto sempre desperto, sempre disposto a tratar de problemas filosóficos, nun ton suave, persuasivo e, ao mesmo tempo, con certa solemnidade profesoral. Así e todo, aínda unha conversa filosófica avivecíao case automaticamente. Era exemplarmente resistente; constantemente ledo e amable. Co cabreo que a fame da, pensaba Anselmo por propia experiencia.
     O gracioso eran os consellos de Luciano. A amistade de Luciano e Oswaldo dependía primariamente dun eixo intelectual; pero, nos últimos tempos, prodigáballe o primeiro ao segundo, ao velo en tan grave miseria, beneficiosos consellos, ademais de axuda práctica: e era verdadeiramente gracioso Luciano dando consellos burgueses, consellos cheos de prudencia e realismo, a aquel amigo ao que lle recoñecía unha enerxía extraordinaria, mais era unha enerxía, dicía Luciano sen ironía, "de tipo hindú".




     LUÍS ANTONIO, Moncho e Anselmo, marcharon do café.
     Foron a unha cafetería. Pediron coñacs na barra, onde servían camareiras.
     Despois de beber a copa dunha vez, Luís Antonio dixo:
     -¡Ando máis fastidiado!
     Moncho, sabendo xa que o fastidio de Luís Antonio se derivaba da oposición para rexistradores da propiedade que estaba preparando, preguntoulle cando se examinaba.
     -¡E eu que sei! Agora din que a van adiantar, a oposición. Se é certo, estou apañado.
     -Bulos -dixo Anselmo-. É como no servicio militar.
     E contou que, no servicio militar, os soldados pasan sempre por unha racha eufórica, na que din que a quinta aquela terana que licenciar de seguida; despois pasan por unha racha tristeira, na que din o contrario. E nunca acertan.
     -Pero ti has tardar en examinarte, ¿non van por orde alfabética? -preguntáballe Moncho a Luis Antonio.
     Non observaban, contestou Luís Antonio, unha orde alfabética estricta nos exames da oposición; interviña tamén o sorteo. Dixo tamén que non era doado saber se conviña examinarse tarde ou non. Era ventaxoso en canto que se contaba con máis tempo para o estudio, pero desventaxoso en canto que, habendo xa polo xeral número grande de opositores aprobados, o tribunal abría menos a man.
     -¿Que di o artículo seiscentos vinteoito do Código Civil? -preguntoulle Anselmo a Luís Antonio.
     -¡Vai á merda! -díxolle Luis Antonio.
     -¿Sabes o Código Civil enteiro?-preguntou Moncho.
     -Si -afirmou Luis Antonio.
     -¿De memoria?
     -Home, sei o que din tódolos artigos. De memoria non fai falta sabelos.
     -¿Cantos artigos ten?
     -Mil novecentos setenta e seis.
     Doeuse Luis Antonio dos moitos factores aleatorios que na oposición interviñan. Había temas malos, pesados; era difícil que a quen lle caesen puidera con eles facer papel airoso.
     -Porque ademais -contaba- se o tema é aburrido, abúrrese o propio tribunal, e lóxico, e predisponse en contra do opositor.
     -Pero haberá tamén temas bonitos -dixo Moncho.
     -Home, si.
     Ademais, afirmou Luis Antonio, aínda con tódolos factores aleatorios, o que soubese ben a enorme colección de temas que formaban o programa, tiña sen dúbida unha porcentaxe alta de probabilidades de aprobar.
     -¿Que tal sabes ti o programa? -preguntoulle Moncho.
     -Home... Nunca se pode dicir... Hai partes que as sei ben, outras téñoas frouxas.
     Moncho, co modesto ton de voz característico del, dixo que, despois de todo, era cuestion de tempo. Se non sacaba Luis Antonio a oposición na seguinte convocatoria, sacaríaa noutra, pero era seguro que a sacaría. Non obstante, Luis Antonio non admitiu tal idea sen reservas. Referiuse ao fenómeno de "pasarse de rosca" un opositor. Chegaba o momento en que un opositor, saturado, xa non daba asimilado máis.
     A mañá, a tarde e parte da noite adicados ao estudio, só co fuxidío descanso do domingo, era natural que se notasen en Luís Antonio en tódolas ordes. Na fisiolóxica, por exemplo, perdera varios quilos, ademais do sono. ¿Pagáballe a pena tal sacrificio, un esforzo tan grande e tan feo? A pregunta esta magoábao .
     Así que Luís Antonio achábase nunha especie de situación-límite continuada. Pesáballe a oposición en todo momento. E había que ter en conta que el, espontaneamente, tería collido por vieiros menos "prácticos". Mais a familia quería conformalo de acordo cun ideal alleo a el, que el non sentía en absoluto. Namais aparentemente Luis Antonio era un anti-Ruibal. Proba de isto, a circunstancia de que os dous, Luis Antonio e Ruibal, anque non se tiveran tratado moito, simpatizaran mutuamente.
     Luis Antonio non resistía por moito tempo as rachas de pesimismo. Era ledo de seu.
     -Falemos de outros asuntos -dixo, e quedou ollando fixamente para os zapatos de Anselmo, posta unha man nun ombro deste.
     Como se fose aquela longa e gratuita mirada o que lle suxeriu o novo asunto co que efectuar o cambio, preguntou:
     -¿E a inglesa aquela?
     A inglesa aquela era Jenny, naturalmente.
     Anselmo non soubo que contestar.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega