BVG     Atrás    Índice de Páxinas

Nun curruncho moi especial da Terra de Montes —en Beariz de Montes, parroquia de San Salvador de Xirarga Galicia— hai unha casiña humilde que como a maioría das casas nas aldeas galegas, deixou de ser habitada fai moitos anos. Está esquencida. Mesmo que nunca tivo aires dun Pazo galego; en tempos remotos, ela acobertou a predicadores da fe cristián e, máis tarde, artesáns e labradores.      O Pazo non era extraño no medio rural galego máis abundante, pero, algo raro e distinto que marcaba a distancia social entre as familias de unha mesma comarca con menos terras produtivas. A maioría non estaba moi lonxe dalgún pazo ou "casa rural galega" onde toda a labranza e os demais afaceres estaban ó redor da casa principal que, de unha forma ou de outra, había conseguido sair do enraizado minifundio para algunha cousa parecida do que se costuma chamar de camiño aberto para o latifundio.      Porén, entón; ¿por que unha casiña tan simple, humilde e abandonada pode ter tanto encanto?      " Todo o encanto que vemos e percibimos ó redor de nós, está naquilo en que verdadeiramente acreditamos".      A casiña é de pedra, coas paredes moi anchas, case que medio metro, hai moitos anos que foi feita pra servir de refuxio a un predicador que levaba as verbas de Deus deica o corazón daqueles pobos de orixe celta. A maioría eran gandeiros e pequenos labradores, uns poucos tiñan outras profesions. Eles, en principio, vivian nas encostas máis ó abrigo por mor dos invernos bastante chuviosos e fríos; ós poucos, foron se espallando por case todo o Val que, a pesar do clima ferino, era un Val moi verde e florido.      Esas terras, ó que parece, naqueles tempos quedaban lonxe dos dominios dos frades que administraban o Mosteiro de Aciveiro e, para facilitar a catequese e a explotación laboral da mesma, máis tarde, por orden de Xelmirez, chantaron outra administración na Torre do Castro de Presqueiras, Concello de Forcarei —"Terra de Montes"— Provincia de Pontevedra.      Segundo algúns historiadores e, principalmente os "contos", case que sempre verdadeiros e contados polas familias máis antergas deste "Val do Alén", así chamado por quedar lonxe da Torre do Castro de Presqueiras que era considerado coma un posto avanzado dos Xuíces Merinos, é dicir, os Xuíces nomeados coma representantes do Reino de Galicia; para auxiliar e ó mesmo tempo "vixiar" ós propios frades do Císter do Mosteiro de Aciveiro, nas súas actividades administrativas e relixiosas.      Porén, o que aparece nos escritos, é que había constantes rixas entre eles e, máis tarde, iso trouxe algunhas ganancias para os gandeiros e labregos da Comarca da Terra de Montes que, había moito tempo viñan loitando polo dereito total dos frutos das terras por eles traballadas —Os Irmandiños— así chamaban ó agrupamento dos labregos galegos que nesas terras tamén loitaron moito por eses dereitos da terra e algúns pagaron con a propia vida.      A casiña construida no Val do Alén, hoxe o Lugar de Alén, que fai parte da parroquia de Xirarga, Beariz, Ourense, por moitos anos deu abrigo para un pequeno grupo dos frades do Císter, que atoparan aquí pobos de orixe celta un pouco romanizada, por iso, tiñan coma obxectivo principal catequizar as xentes deste Val para as crenzas da igrexa católica, pois, a mor parte, aínda practicaba algúns rituais dos seus ancestrais de crenzas nas divinidades indoeuropeas: nas Fontes de Auga, no deus da Tempestade, na Natureza e na Terra- Nai...      En redor desa casiña, ao longo dos tempos, despois de pasar para as mans de unhas familias que servían ós frades e con o nacemento dos fillos desas familias, outras casas foron sendo construídas, unhas arrimadas as outras con as paredes servíndolle de medianil: quedando a parte terrea para gardar os animales (a corte) e por enriba servindo para a moradía da familia como era costume nos pobos da rexión deica case o final do século XX.      Ademais dos predicadores, despois de servir a moitas xeracións de familias, máis tarde, pola diáspora da emigración, na parte terrea, ela foi usada para durmir os animales e porriba para gardar algúns frutos da terra. Ós poucos, foi quedando "abandonada", triste e soa.      (...) A casa de pedra ficou pechada e triste. Triste coma un dos seus últimos moradores cando a mirou de novo, moito tempo despois de ter que correr os camiños do mundo pola maldita diáspora. El quedou pensando na súa adolescencia moi feliz, no tempo en que a mirou pola última vez antes de ter que marcharse por mor da devastadora diáspora da emigración. Ela continuou triste coma el que ó mirala esquencida e desfigurada, procurou disimular o estado d'alma que o martirizaba deixandoo con unha fisionomía postiza. Dentro da casa: o abandono, o esquecemento dos servicios prestados por moitos anos de tanta serventia a moitas persoas.      De cotián, el poñíase a carón da casiña como se estivese soñando, imaxinando ver as persoas subir e baixar polas escaleiras de cantería, desgastadas polas chapras dos zocos durante alguns centos de anos. En seu delirio momentáneo e visionario; ouve unha voz a susurrar nos seus ouvidos:      "Non hai moito que se poida facer a non ser chorar as lembranzas dos mortos que nela viviron, pois, eles perviven, paradoxalmente, coma incorporados a ela e ós vivos, súas almas conservan unha atración irresistibel en relación á casa onde viviron os seus corpos".      Para el, a casa non foi apenas un depósito de mobles e o lugar onde permaneceron as intimidades das persoas que nela viviron. Por moito tempo, ela abrigou persoas, gardou as preces, alegrías e confidencias das mesmas. Ofreceu repouso da cama onde soñavan, se refuxiavan na enfermidade e descansaban por algún tempo na hora da morte, antes de deixa-la materialmente.      Un conxunto idisoluble entre Deus, o Home e a súa Morada; formando case que un Espírito Único.      El, na súa mente soñadora, vaille dando personalidade á casiña, características propias, identidade, enfin, ao punto de que en algún momento ela recibir o "Sopro da Vida", a mesma vida dos que longamente con ela conviviron. Casa e persoas se funden; é a metamorfose do inanimado no Ser que palpita ó movemento da memória que busca o elo perdido nun momento de recordos inesquecibles.      Ó ollala de novo, el sentiu algunha cousa inesplicabel: cabisbaixa e humilde, aquela humildade e candura que herdou dos que nela soñaron, choraron e viviron. Quería sair dalí —e ben de présa pra non sufrir mais, pero, súas pernas quedaran irtas e clavadas no chau do curral a poucos metros de distancia. Parecía que dentro dela había algunha cousa pensante que o prendía totalmente no seu pensamento. Instantaneamente víñanlle recordacións da casa como a coñecera na última vez que morou nela que, para el— era coma se fora un Pazo.      A súa mente, por un intre, atopouse fluctuando no túnel do tempo de cando aínda era un rapaciño. Mirouse a carón de tódalas persoas que facían parte da súa convivencia, principalmente os irmaos, a nai, unha tía-nai, os primos e o avó... e, a través das lendas e contos, en sua mente visionaria, tamén via a Tía Cañiza e o Tío Gallego a carón da lareira. Tantas cousas agradables, inclusive os veciños que eran porta con porta con aqueles bos dias ou boas noites. As galiñas e os galos cacarexando e cantando de madrugada no poleiro. As vacas bruiando na corte e os porcos gruñindo no cortello.      As mañás moi frías coa xeada nos camiños, nos muros, cómaros ou nas hortas todas vestidas de un branco chispando de tanto que relucían. Andar polo camiño cos zocos cheos de chapras e quebrando o xeo (lazo) que parecía un cristal cobrindo as puzas da auga cando chovía.      O soño delirante, a pesar de durar poucos segundos, viaxou pola eternidade e, coma o tempo non perdoa; a casa continuaba triste polo envellecemento da serventía de varias xeracións e a demolición de algunhas de súas partes. Ela sentíu moita dor e sufrimento, asimesmo, ollava-o con unha dulzura discreta do trunfo inaudible, unha especie de libertación para quen quedou moito tempo soa e pasou a considerarse inservible, imprestable, húmida e fría, na solidón do vacío que non se preenche máis. ¡Volveuse un traste!      A el, doulle unha nítida impresión —nas lembranzas de antano— ver as flores de unha mimosa cair sobre os toxos arnales do curral. As mulleres e os rapaces á sombra, contando contos ou falando da vida dos outros ó mesmo tempo que escollían os xuncos antes de malla-los co macico de madeira e poñe-los ó sol pra secar co gallo de facer os carapuchos e corozas, polainas para ir regar os campos ou ir coas vacas.      ¡Se a sombra da mimosa puidese falar, só un pouquiño! Daría pra escribir unha das máis bonitas e importantes historias destes lugares impregnados de misticismo e de unha cultura moi localizada: cada aldea, cada parroquia, cada comarca tiña súas características propias que nos foron chegando a través de nosos devanceiros. Canta riqueza cultural a punto de ser perdida pola negra emigración e a falta de políticas de desenvolvemento auto-sustentabel.      O campo galego, en moitas comarcas aínda continua do xeito que sempre foi, isto é, caracterizado polo minifundio e a dispersión das veigas. Terreos case que sen expresión xeográfica ou catrastal cultivadas por procesos rudimentales, (hoxe abandonadas) urxe unha política agraria (honesta) en parcelas maiores para unha mellor produción.      Por mor diso, hoxe, a casiña sen a sombra da mimosa, os xuncos para facer as corozas, carapuchos e polainas. Sen a alegría, os chistes, os contos e ás veces as berras dos veciños por unha extrema das veigas ou a peterría das cortas da auga nos campos, está moi triste.      A casiña séntese soa, sitiada e sufocada polo cemento ou pedras no terreo do outro lado. Ela estaba indefesa na melancolía das paredes escurecidas polo tempo e un pouco fóra do plomo: no ranxer das portas e ventás de abrir para fóra; coas súas contras externas bastante desgastadas e sen alguns polrróns para poder xirar ó abrir.      El, tamén carrexando o seu corpo con moitos anos ó lombo; brazos e pernas evaecidos, en parte, por mor dos esforzos feitos neste lugar, cando aínda era un adolescente: Cavando estivadas, facendo muros, espolando carballos e outros servicios moi pesados para a súa idade. Agora, xa non pode facer moita cousa que gostaría de facer para minimizar tanta dor do seu antigo Lar. Mesmo así, pregunta pola última vez á súa "saudade":      ¿Onde está a miña familia que vivía nesta casiña; meus pais, irmaos, tia-nai...? Parece que cada quen tivo que deixar ou deixará os seus ósos polos catro rincós do mundo.      El, continua ollando a falta ou os imprestables mobles, todos carcomidos polo tempo de espera da casiña, en silencio, por unha alma ou un corpo dos derradeiros moradores que poidan darlle algunha alegría de mirar a luz do sol novamente.      Olla para maseira, onde moitas maos máxicas amasaron tanto pan, as lacenas onde se gardaron moitos xerros de leite azedo ou xerro de pingo; están cheas de pó e teas de araña dentro delas ou trastes vellos sen serventía. No chau da cociña, olla un monte de bancos, un escañil que serviu para os máis vellos deitarse ó carón do lume e unha mesa cos pés desclavados e ranxendo. ¡Unha triste soidade e moita dor no seu peito!      A lareira, de onde sairan tantas cuncas de caldo, filloas e pratos de comida feita nos potes de ferro con tres-pés, os petotes de fariña de millo e as "bicas preñadas" (bolos con carne por dentro) asadas no rescaldo do lume; tamén, están chorando o seu abandono. Os cuartos, húmidos e sombríos; defenestrados pola falta da entrada de luz e o sol da mañán que algún día xa alumeou a alma e o espírito dos seus moradores.      O forno de pedra, medio redondo, onde se coceron moitos bolos e petotes de pan; todo cheo de buratos entre as pedras da parede que fan a curvatura do teito e a tapa de tapar a porta para non sair o calor. ¡Todo escachado, en anacos! A porta de entrada da cociña, feita de táboas de castañeiro con postigo, sen pechadura e co tarabelo rachado.      El, tomado polo desespero, ¡grita un nome! O sonido morre no aire. Grita outro nome e outro...¡Nada! Ninguén responde, a non ser o xélido silencio entre as almas dos que aqui viviron que están pechadas entre as paredes cheias de tristeza das moitas noites sombrías.      Tanto chama e máis chama, chora, implora; pero a soidade afoga e mata á propia voz coas bágoas do seu propio pranto. Oprímelle o peito e a respiración fícalle oprimida, o suor caille polo rostro, a face empalidece diante dos "reflexos dos espellos sen imaxes" eses espellos que o cercan e non lle dan saída para que poida vislumbrar os días que alí viviu nos seus anos dourados de unha adolescencia pulcra e serena.      ¿Será ese o castigo a pagar que foi imposto pola propia espada do abandono, na sombra da noite entre as paredes, polos seus antergos moradores?      Por fin, líbrase do estupor, móvese con dificultade, foxe atontado en busca de aire fresco. Abre a porta onde era a "corte" das vacas e, de repente, sai no terreo da horta datrás da casa. Pero, ó mirar, non atopa nada, xa non existe nenhuma horta no terreo. Lanza máis un ollar de agonía en seu derredor. Olla de novo este local onde acostumaba ver os becerros e os porcos nos seus cortellos; que tristeza ó ver todo iso en súa mente, pero, na realidade, nada máis existe. ¡Que pena, que dor, que tristeza d´alma!      ¿Onde están as árbores de outrora? ¿As macieiras, pereiras, as parreiras con recimos de uvas...? ¿As cerdeiras que eu trepaba, diante dos ollares preocupados dos máis vellos, para xuntos deliciarnos con os frutos collidos no pé das árbores cuxo sabor podía sentir na miña alma, a pesar da boca seca que non coseguía segurar os beizos trémulos co medo de cair?      Desapareceu todo, só se enxergaban anacos do tempo en que foi posibel ser feliz con os poucos recursos materiais, pero, con moita vontade de vivir aquela vida natural e chea de ledicias de outrora do medio rural dunha aldea galega.      Está chegando o fin, a casa está agonizante, pero aínda non perdeu a consciencia e sofre na espera que alguén lle dea vida novamente. ¿Quen sabe? Tal vez un dia, de novo, novos celtas, romanos, mouros ou frades que a poidan recuperar do calor recibido durante algúns séculos. Ela está moi quieta, está serena, enfrenta as últimas dores penetrantes e puntudas, ela se prepara para os derradeiros pasos, os mesmos que lle levaron os antergos donos e cumprido o ciclo vital da propia natureza, deixárona desesperadamente soa.      El, cos ollos rubios e cheos de bágoas, cabeza desnorteada polas emocións, vai saíndo ás tontas, andar lento e pensativo, coma se desexase ficar dentro dela para sempre e poder escapar das mesquiñarías dos homes que fan este mundo ingrato. Non consegue conter os suspiros, logo transformados en pranto, moita dor e bágoas abundantes en seu rostro, así, vai desaparecendo debaixo dun ceo moi azul para ben lonxe dos horizontes deste Val de Alén".      De algún lugar do meu inmenso Universo Sideral, un día volverei, volverei flutuando, sin parar, mirando a casiña, sen poder ollar, falando sen verbas para que alguén as poida escoitar e coa miña mente sempre a pensar... Así: No día en que eu deixar de respirar Vou pedir para na miña tumba poder levar Toda a miña historia moi singular E que, a todos, na casiña, eu poida contar. Quero que a miña alma poida viaxar Pola Terra de Montes sempre a fluctuar Para que as súas vereas eu poida mirar E unha nova vida poder comezar. Novas cousas na miña mente para pensar Unha nova páxina da miña historia a virar Onde eu poida nela volver a escriturar Coa suave pluma no papel a deslizar. Nas terras de Santo Domingo poder rezar Miña alma, como os paxariños poder voar Traballando, orando e voando, sin parar Para á miña adolescencia poder voltar.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega