Visualizar obra

     A capacidade metafórica do ser humano non ten límites. Só deste xeito se entende que relacione aquelas sustancias que teñen a capacidade de astrinxir cos individuos que padecen da enfermidade da avaricia, e así chamar figuradamente estípticos ós avarentos, por teren estes dificultades para soltar algo seu do mesmo xeito que os estrenxidos teñen, debido á barafunda funcional que padecen no intestino groso, serias dificultades para evacuar —ou soltar— de modo suficiente e periódico. Xogando coa cobertura etimolóxica explícase mellor o asunto: estíptico provén do grego styptikós, que á súa vez nace do verbo stypho, esto é, apertar, de aí tamén o congruente sobrenome de apertado. Pois ben, chamáranse estípticos ou apertados, todos os compoñentes da familia que se coñecía en Trasdomonte polos Coreños ou pola "dinastía do patacón", fraguaran longo tempo atrás a súa sona de adoradores do becerro de ouro. De feito, Xan "O Tolo", a quen poderiamos considerar o fundador da estirpe, mesmo deixara, nunha inesquecible arroutada, de render culto á Santa Mariña, patroa de Trasdomonte, un día no que se celebraba a festividade local. Coa igrexa ateigada e unha treboada bíblica, un lóstrego atraído polo pararraios do campanario penetrara no recinto sagro pola rotura do cable de conducción e esfandangara a imaxe barroca da Virxe. A Xan tamén lle arrepañou as chapras todas dos zocos e guindoullas polo enlousado adiante feitas cinicatos. Desde aquela, Xan dixo que a santa que nin gardaba de si mesma nin protexía ós seus devotos non merecía que ninguén rezara por ela nin sequera unha ladaíña. E non volveu pisar a igrexa. O seu credo e o único santo da súa devoción a partir daquel intre foi o ferrollo.
     Procedía a familia, coma todos os moradores de Trasdomonte, de ancestros labregos. Xa neles se albiscaba, sobre todo despois da arroutada de Xan, esa eiva que lle furta a un o sono, esa teima que non deixa vivir a un agás onde hai sombra do vil metal. Era, toda a liñaxe, a proxección rotunda daquel pobo norteño, montañoso e de pasado tamén escuramente céltico coñecido como os auverneses, que só vivían para traballar —o traballo, amarga menciña que procede do tripalium, instrumento de tortura, converte a algúns pobos en escravos de si mesmos, por contraste con aqueles outros de mala angueira, que por non traballar pasan ata sen comer—. Estes ata se choraban un anaco de pan reseso aínda que fixeran o traballo de dúas bestas na xornada —ó xeito dun Angelus de Millet en variante sadomasoquista—. Certo día do verán do 38, cando toda a vila estaba nos labores do agro, un bruído infernal púxoos a todos sobre aviso. Sucaban o ceo os primeiros avións que se viran en Trasdomonte. A reacción de famílias enteiras foi botar a correr cara á casa e dar conta de toda a mantenza que tiñan —coidando que aquelo era de certo a fin do mundo ó xeito dun festín apocalíptico e desesperado. Os Coreños tamén correron cara á casa pero, aínda tan convencidos coma o resto da aldea do ton apocalíptico do suceso, non encetaron un só xamón dos que tiñan pendurados da lareira. Cando todo pasou, a súa foi unha dobre victoria.
     Con aquel xeito de vida, esta caste de rillaichavos fora atesourando un capital que, a forza de estreiteza e de voluntaria penuria, fora tamén acrecendo ata se converter nunha considerable facenda para os tempos dos que falamos.
     Aínda así —o diñeiro non sacia, senón que excita, ós avaros, segundo ensinan as Máximas Morais de Publio Siro—, chegados os anos da posguerra, aínda deron en mercadear nas feiras, como era adoito nas aldeas, coas pezas procedentes da matanza do porco ata o extremo de se quedaren para o autoconsumo namais ca cos touciños, e aínda estes taxados coma mercancía preciosa para que lles botaran o ano — coa interdicción total, para o consumo interno, do entrefebrado, peccatum mortalis, —.
     E nesas circunstancias, mediada a década dos corenta, a matrona da casa, coñecida na aldea coma "Condesa de Motrico", xa viúva do patrón, que morrera poucos anos antes, enfermou de miseria, de fame e de traballo; da miseria que era normativa na dinastía do patacón; da fame que pasara enganando ó bandullo a forza de traballo sen pausa ata a menopausa, e aínda pasada esta, e do traballo que certamente lle custara enganar ó propio bandullo traballando e multiplicando o esforzo ata o depauperamento, o que non deixa de causar certa perplexidade e paradoxa, se nos atemos a que a tal voz tanto pode definir a extenuación do organismo coma remarcar o feito de se volver un pobre —ela que tan rica era se confundiremos a acumulación coa opulencia, porque nadaba, mais non pescaba, na abundancia—.
     Pero como unha das características esenciais dos mezquinos é a teimosía, mesmo no intre de máis dramatismo da doenza, foi ela mesma a que lle preguntou ó galeno:
     —E... ¿Custarán moito esas medicinas?, porque o meu defunto aínda lle deixou aí dúas caixas delas a medio rematar, e mais morreulle ighual. E algho hai que lles deixar a estes rapaces, ¿sabe, siñor?
     E dese xeito tan congruente foi como deixou o mundo dos vivos a señora Perfeuta, "Condesa de Motrico" de mal nome, facendo bo outro clásico adaxio de Xuvenal —é loucura manifesta vivir precariamente para poder morrer rico—, legando unha boa fortuna para os seus rapaces, que xa tiñan, dito sexa de camiño, máis de trinta anos. Un deles, o único da familia que tivera a ousadía de caer nun vicio, rarísimo e pródigo defecto nunha dinastía que se cría todo virtude no aforro, chamábase Fermino.
     O vicio de Fermino era o de fumar, e cando lle preguntaron anos despois, xa velleiro, como caera naquela teima que obrigaba ó máis inútil dos gastos a alguén que cría cos ollos pechados na total inutilidade de todos eles —o diñeiro convertido en fume, imaxe aberrante que non casaba coa mente especuladora do capnófago— relatou que na posguerra lle daban a cada varón na cartilla a súa ración de tabaco para o mes, e que el ... —por non llela dar ós outros, rematei por coller eu tamén o vicio. Circunstancia da que tamén se desprende que moita forza ten de ter a nicotina para encadear á xente por riba de ataduras tan poderosas no carácter coma a avaricia extrema, que tanto goberna as pautas na vida dos que a padecen.
     Xa orfos e co capital dos vellos, os dous irmáns —ata en ter fillos foran catingas os pais, cando naqueles tempos a familia menos nutrida pasaba dos tres herdeiros— refixeron as súas vidas polo único camiño que os propios vellos lles deixaran marcado: o do aforro compulsivo ata o sufrimento, que deviria gozo cando pola súa causa o capital amasado levedaba. E así, tamén eles se foron incorporando á vida —esa trama rara que algúns identifican coa esperanza mentres outros irmandan co baleiro— e crebando a embigueira que os ataba á nai.
     Fermino quedou solteiro e Vitorio casou, no ano cincuenta e sete, cunha boa moza que sabía dos cartos da familia, sen saber moi ben que o uso que Ile daban era usus nullus, é dicir, de ollar pero non tocar.
     Flora, que así se chamaba a nova compoñente da "dinastía do patacón", ficara abraiada namais botar os primeiros días, coas súas noites, no doce jogar. Foi advertindo, entre outras curiosidades, que os dous irmáns durmían nas pallas —a moblaxe era coma dicir, máis ca parca, unha nudez decorativa—; que só tiñan unha lámpada en toda a casa, e íana cambiando, segundo se ían mudando dun cuarto a outro, ó portalámpadas da nova estancia, máis ca nada, deu en supor ela a medida que os foi coñecendo, para non caer na terrible tentación de ter dúas lámpadas acesas a un tempo —imperdoable dispendio— ; que a conducción de auga corrente avariáraselles —crebara unha tubería na entrada da casa—, e por non pagar os gastos do arranxo, cando precisaban auga para beber ou facer o caldo, porque para se lavar tampouco precisaban grande cousa, seguramente por non gastar en xabón, saían fóra collela onde deitaba a rotura da tubería.
     Así as cousas, non é de estrañar que cando Flora, xa no sesenta e cinco, solicitara ó seu home que Ile mercara unha cociña de gas como xa tiñan naquel entón case todas as casas de Trasdomonte —a meirande parte mercadas coas tempestivas divisas de Suíza— tivera que insistir moito, moito, moito. Pero o bo do caso é que, á fin, mercáralla. Todos os veciños pensaran daquela que Vitorio toleara para facer unha cousa así, pero de contado deu mostras de que só fora unha estraña arroutada, porque naquela casa nunca unha bombona entrou —¡Está ben de cando en vez un gasto, por extraordinario que sexa, pero acostumarse a eles xa é outra cousa ben distinta...!
     A todo esto, os irmáns viñan traballando coma empresarios da construcción e viñan tamén especulando cuns solares que mercaran nos anos da posguerra, no centro de Ourense, onde finalmente se establecerían na década dos setenta —culminando unha evolución que partía do estadio de pingalaceiras rústicos e remataría no rango de cresólatras urbanos—. Pero naquel tempo aínda vivían en Trasdomonte e tamén alí construíran unha especie de falansterio rural conformado por unha colmea de chabolos para alugar. Cando, tempo despois, se trasladaron a Ourense, aqueles chabolos criaban ras no chan, pero o aluguer tamén era de catro patacos. Nun dos chabolos vivía Sieiro "o Caghanabos", un veciño trenco —cunha perna cotena— que foi quen me relatou esta riola de segredos familiares dos Coreños. Sieiro era fillo dun teimudo republicano que deixara escrito no testamento que o tiñan de enterrar acompañando ó féretro os Gaiteiros de Soutelo e coa bandeira republicana envolvendo o cadaleito. O pai morrera no ano corenta e os fillos respectaron aquela derradeira vontade do seu pai. O enterro, ademais dos gaiteiros, só acudiron os fillos e mais unha veciña. Unha das fillas, a irmá máis nova de Sieiro, rematou tola. E Sieiro non é que rematara moito máis cordo. Lembro que, vivindo xa no falansterio —era eu un rillote—, castigaba á televisión, cada vez que nela saía Franco, a quedar fóra, no limiar do chabolo. Se chovía poñíalle un paraugas aberto, pero aínda así, a frecuencia do Invicto Caudillo no tubo catódico e a pertinaz humidade de Trasdomonte non permitiron que a vida das válvulas se alongase moito e, un día de xaneiro do ano setenta, rebentou coma unha vincha. Entre o fume e mailo eco que causou o súbito estoupido, oíase a voz de Sieiro, que saía coxiliqueando da cociña, dicir: ¡A nai que o pariu! ¡foi o maricón do Ferrol! Eu, daquela, non sabía a quen se refería. Ás miñas preguntas de raparigo amolante, meu pai foime toureando con contos que aludían a un pretendido familiar que Sieiro tiña na cidade departamental, non fora que a min se me dera por andar pregoando algo moi perigoso para aqueles tempos, e que lle podía custar a Sieiro máis dun disgusto.
     Tamén me seguira contando Sieiro como lle fora a vida ós dous irmáns na cidade das Burgas. Para o primeiro edificio que ordenaran de construír, arranxaron o trato cun contratista coa indeludible condición de que os contratase a eles os dous coma obreiros, co correspondente e respectivo xornal —debeu ser a única edificación na historia da humanidade na que os empresarios promotores tamén puxeron ladrillos e cobraron por elo—. Para forrar a pensión, tamén Ile requiriron ó tal se podían durmir no caseto onde se gardaban as ferramentas da obra, e para máis inri, de noite, comezaron a foderlle algún que outro saco de cemento —en renarte aprendizaxe na ciencia de Caco, como diría Cervantes— que ían gardando no soto, nun recanto ó que puxeran unha porta cun cadeado do que só eles tiñan a chave.
     Outro feito misterioso producíuse cando estaban a piques de rematar ese primeiro edificio —despois virían máis—. Os dous irmáns deron en subir terra vexetal ás carradas ata a derradeira planta, onde tiñan previsto vivir, para estendela —o contratista non se explicaba para qué— na azotea. Sóubose despois, para pasmo dos que tal escoitaban, que era sinxelamente para botar horta na terraza —insólita reminiscencia telúrica do rural Trasdomonte na urbe auriense—.
     De todos os xeitos, a Fermino non rematou de convencelo a cidade e volveuse para Trasdomonte ó cabo de poucos anos. Tirando a vello, deron en lle gustar as mulleres, cando de novo nunca caso lles fixera, e virouse de sesaxenario en sexoxenario. Pero, como xa tiña un vicio, dous semelláronlle moitos e conformábase con exercer de abesullón. Tiña vixiadas a todas as boas mozas de Trasdomonte, e dedicábase día e noite a axexalas, a abesourar todos e cada un dos seus movementos. Algunha mesmo tivo a tentación de o tentar, pero puxérona en antecedentes e desistiu, intuíndo que non ía aparar un can daquel vellouqueiro richado.
     Aínda nese tempo, eu mesmo lembro oírlle dicir, nunha das súas derradeiras leccións sobre as virtudes do aforro —postremeiras descargas do fardel dunha memoria xa cansa—, que o desprezo polos cartos era unha argallada dos ricos para sacárllelo ós pobres —doado ver que aínda el non se consideraba rico, a pesar de que chegou a ter unha renda diaria de once mil pesos—.
     As persoas e as cousas morren dúas veces: cando morren de verdade e despois, cando se nos borran, os que os sobrevivimos, da memoria. Esa é a súa segunda morte. Pero de seguro que na nosa terra esa segunda morte dos Coreños nunca terá lugar, porque cada vez que alguén, na taberna, semella pagar ó ralentí, escoita de xeito instintivo, case maquinal: — ¿Ti non serás da dinastía do Patacón?
     A vila tiña tan pouca natalidade nos días en que morreu Fermino que todas as tendas tiñan permanentemente os cueiros de saldo. Semellaba ser a herdanza do derradeiro dos Coreños —Vitorio morrera en Ourense sen herdeiros na veciñanza montana: o aforro teimudo ata en vidas humanas. Malos tempos esperaban ás terras de Trasdomonte no asunto da renovación xeracional.


     Dicía Chano Pineiro que el era un aldeán, para ben ou para mal. Eu son outro aldeán, para ben, para mal e para o que faga falta...
     Lembro moitas veces a Chano, o pobre Chano, que non puido coñecer a vellez, a el que con seguranza non lle importaría ser un vello cando chegase a selo. A el que daría un vello asisado e namorado da terra —como xa o estaba de novo—. Chaniño, que foi neno en Forcarei e home no mundo enteiro. Que lle deu a maioría de idade ó noso cinema, e foi contando polo mundo adiante as historias que lembraba da nenez de Forcarei. Que tiña a alma irmá do arco da vella e a ollada coma a miúda chuvia que vai mollando as vereas. Que era o único home que tecía os soños que nacen da herba, coma as mulleres de Trasdomonte.
     O seu Trasdomonte, porque Chano foi quen inventou Trasdomonte.
     Lémbrote, amigo Chano, na luz, na cor, na natureza, na viveza dos paxaros e das bolboretas, en cada recanto da nosa aldea, en cada folla da vella cerdeira.

Memoria de Trasdomonte
Páxina Anterior	A dinastía do patacón

Memoria de Trasdomonte