Visualizar obra

     Pedro Camba naceu no Pousadoiro, un lugariño moi apracible de Trasdomonte onde os cumes son dondos e os vales pousados e quedos. Cando Pedro forza a súa memoria a reconstruír a infancia, as dúas cousas que máis doadamente lembra son o cheiro do pan cocido no forno da casa —o olfacto é o sentido que máis inconscientemente nos arrastra á infancia, ó noso mundo primeiro—, e as mans magoadas polo frío do inverno cando tiña de ir coas vacas ós herbeiros da outra beira do río. Tamén lembra, como un segredo, outra cousa: a resposta que o carrancholas de Bruniño de Andrea lle dera a aquel mestre rufo que se chamaba Don Heriberto —aquel que trenqueaba polo estrado da escola preguntando a torto e a dereito—. Cando don Heriberto Ile preguntara a Bruniño cal era a distancia máis curta entre dous puntos, Bruniño xa contestara polo aire: — a costa abaixo, señor. Lembraba aquela habelenciosa resposta de hai medio século todas e cada unha das mañás da súa vida despois de se erguer e de ollar pola fiestra os rañaceos de Boston. Pensaba qué pensaría Bruniño se chegase a ollar o que el ollaba ó outro lado da fiestra. Aquel raparigo a quen lle escoitara unha vez, traendo a conto as boubas dos maiores que ían pescar ó río grande, que o que falaban era "metafísica de troiteiros". Quén diaño lle falaría de metafísica a Bruniño cando nin don Heriberto sabía que raios quería dicir aquel vocábulo, e ata el mesmo non ía saber do seu significado ata anos despois, cando cursou en Boston os estudios nocturnos para ser un bo Bookkeeper —¡tamén... vaia paradoxo saber do significado da metafísica cursando estudios de contable!
     Bruniño morrera sendo aínda un rillote cando caera do carro no que ía durmindo e perdera a crisma polo cavorco da Ponte Barreira. Morrera sen espertar, e a Pedro, non sabía por qué, non se lle ía da cabeza. Bruniño era coma unha caste de ligazón co mundo da súa infancia, coa vida que levara antes de emigrar ós Estados Unidos no ano 1951. Pobre Bruniño —pensaba—, morrer tan novo cando con seguranza había dar co tempo un home destemido, afiuzado, dos que saben de contadiño collerlle o tempero á xente, e non un deses tipos axoanados e cagarolas que van pola vida a rumbo do vento coma a follaxe. Eso xa o sabía Pedro polo seu pai: a morte anda sempre atrás dos mellores.
     Quén lle ía dicir a el daquela que chegaría a ser o que hoxe é e representa: un rapaz de aldea que emigra ós dezasete anos para se converter co tempo no paradigma do soño americano, o home que hoxe rexenta unha empresa de construcción en pedra entre as cinco primeiras na escada estadounidense do seu ramo, coas portas abertas na Casa Branca. A el que, cando chegou a Boston, comezou deambulando, co corazón á intemperie, coma triste remedo da propia alma en pena polas rúas. Malia que ía traballar na empresa que xa erguera o seu pai.
     Se xogasen ás adiviñas de cativos, el diría que ese papel do soño americano, de ser crible, só lle podería tocar encarnalo ó pobre Bruniño. Por eso o lembra todos os días. E probablemente esa lembranza leve consigo reminiscencias do seu propio desamparo inicial, estrado de silencios.
     Pedro retorna a miúdo en soños ó Pousadoiro da posguerra, á súa infancia e primeira mocidade, pero o que olla non son propiamente soños, senón a propia realidade soñadora que el viviu, recobrada, rescatada no seu pensamento. Se algunha noite lle faltase esa realidade, Pedro non sabería vivir. Esa imaxe é tamén unha embigueira que o ensambla coas súas orixes. Un formigo particular lle percorre a pel cando evoca a casa na que naceu, ó pé do bosque. De cativo, non tiña máis ca asomar pola fiestra para cruzar a súa ollada coa dalgunha raposa ou coa dos pintasilgos que pousaban nos carballos e nos castiñeiros que case petaban coas pólas no seu cuarto. Sempre o abraiaba, cando chegaba, a primavera resplandecente, con aquela luz que verdecía aínda máis ós carballos e branqueaba, ata cegar, os troncos dos bidueiros —xamais as súas retinas se volveron embeber con tanta intensidade do verdor das follas coma nas primaveras da súa infancia—. E as noites de verán, buscando o relente no pousadoiro da porta e coa plata fúnebre da lúa alumeando a horta, os grilos sementando unha loucura de sons no aire. De todas esas sensacións aínda segue hoxe preso.
     Pedro dá emprego na súa empresa a todos os homes que quixeron emigrar do Pousadoiro desde hai máis de trinta anos. A ninguén lle nega un traballo cando vén do Pousadoiro.
     Todos se van convertendo en especialistas na pedra. Non é difícil se pensamos que de onde veñen hai unha tradición canteira que se perpetúa desde a Idade Media. O Pousadoiro e todo Trasdomonte viron nacer e morrer as glorias canteiras de moitos séculos, verdadeiros demiurgos de pontes, cruceiros, pombais, muíños e casas labregas que semellan nacer das rochas onde se asentan. Homes que foron artífices de igrexas e catedrais en Galicia, Zamora e León, e que ergueron proxectos desertados por famosos mestres arquitectos mesmo ó outro lado do Atlántico nas primeiras fornadas de emigrantes.
     Pedro segue a ter hoxe a braveza de se reconecer fillo daquela miseria que o levou a coller o camiño que non deixa ronsel. Non renega dunha terra que nunca tivo culpa de non poder manter ós seus —¡Que culpa ten a terra de estar gobernada polos homes!—; dunha terra na que el viu por primeira vez os dondos montes que poboaron a súa nenez, e que hoxe se contrapoñen no seu maxín á visión cotiá do contorno, onde os rañaceos non deixan ollar cara a ningures; dunha terra na que o ceo está limpo coma o ollo do galo; dunha terra na que viu tamén nevar por primeira vez —esa neve que enfeitiza, que enchoupa o pensamento ó caer atrousando, ó caer de contino e paseniño coma unha procesión de pombas alheiras—. Agora xa non neva así, coma cando Pedro era neno, coma cando o engaiolaban os herbeiros irados na beira do río ou se alporizaba cos chíos ferintes dos gabiáns e dos lagarteiros que se aseñoraban dos sumisos cumes de Trasdomonte. A nenez é coma un tesouro arrecantado no fondo das nosas vidas. E a nenez tamén invoca as vellas lendas que o avó Ulises relataba, regañando a moa cando eran lendas festeiras, ou cos ollos moi abertos, desorbitados, cando eran lendas de dar creto ós aparecidos —a carón da lareira nas noites que el dicía meigas—. Pedro aínda se olla a si mesmo na distancia do tempo, estarrecido e apampado polo que o avó traía ó caso cada unha daquelas noites de inverno, e semella estar ollando e escoitando ó avó Ulises dicindo: — Ós aparecidos hai que lles dar sempre a dereita. Se non, óllante con dous ollos que semellan dúas bocas de pistola. Maiormente se o morto é de morte mala. Raúl, un mozote da aldea do lado, morreu haberá agora quince anos rubindo o muro da horta do igrexario. Caeulle unha laxa do muro na cabeza e rompeulle a crisma, ó pobre. Apareceuse no seu propio enterro, e a xente non daba creto o que via. Houbo moitos desmaios. Porque os aparecidos, aínda que non pisan no chan, pódense ver se eles queren. E aínda é hoxe o día en que, os que pasan pola corredoira onde ficou para sempre Raúl, se non lle dan a dereita cando se aparece, van eles dereitiños a outro camiño que se abre da mesma terra e aparéceselles a Estadea para levalos á congostra que non ten volta, senón que o home ou muller que en tal se vexa leve consigo unha póla de teixo mollada en auga bendita ou un saquiño con terra do cemiterio, para asosegar a furia dos mortos.
     A furia dos mortos que contaba o seu avó... a furia. Pedro ben sabe agora que hai vivos con máis furia cá dos mortos do avó —e eu, que aínda hoxe trato a Raúl, podo testemuñalo—. Cando chegou ó seu destino, naquel agora lonxano 1951, tivo que se desavezar da vella vida e afacerse a outra ben desemellante, e enfrontarse a moitos vivos que poñían máis medo ca todos os mortos xuntos.
     Anos despois algo lería do que se deu en chamar loucura do ignoto, a estraña síndrome que padeceran Lope de Aguirre na súa aventura equinoccial en busca de "El Dorado" ou o axente Kurtz, aqueloutro personaxe saído da insondable imaxinación de Joseph Conrad no seu relato "O corazón das tebras". Padecérana por se enfrontaren de súpeto a unha situación totalmente nova, allea e desconcertante ata o extremo de perderen a razón. A Pedro, aquel tránsito —se se mira ben, delirante tránsito—, que supoñía o repentino paso dun vilar galego á metrópole bostoniana de mediados do século XX, sen coñecer ademais unha soa palabra de inglés, certamente non Ile afectara de xeito tan irrevogable coma a eles os dous, pero si chegou a notar dentro de si un sombrizo ton de afastamento da realidade, un indefinido punto de desleixo, un certo pasaxeiro desequilibrio. Non era, con todo, a primeira vez que as gadoupas do desconcerto se cebaran nel. Lembra —el neno na aldea e o país en guerra— cando os falanxistas pasearan a xente de ben, querida de todos e que ningún mal fixeran e, en vinganza, a banda de Foucellas matara ó mestre que dirixía á Falanxe na comarca. Outros embates, outras situacións, na súa vida, frontais e fillas do espanto. O medo, unhas veces dun bando, outras do outro, pero sempre o medo que lembra debuxado nos rostros dos que hoxe son anciáns ou xa non están entre nós (e evoca de novo o rostro doce do avó Ulises) —o medo era un vulto informe que avantaba na noite con pés de manteiga, coma unha divindade arcana que non se podía nin nomear—.
     Despois, sinxelamente, o se sentir desprazado, acantoado e perdido dentro dunha multitude de xente no Boston da posguerra mundial foi suficiente para reproducir o xermolo daquela angustia que xa era hóspede das súas entrañas. Houbo un tempo —que Ile semellou eterno— no que pequenas crises se sucedían con precisión de metrónomo, case coma a toma dos beberaxes prescritos polo doutor con cada comida.
     Lembra esas situacións e moitas outras coma verdadeiros combates que hoxe ve superados, desde a lonxanía no tempo e desde a seguridade do triunfador que un día sentiu aqueles medos e soubo sometelos. Tamén desde a relativa certeza que dá superar un duelo co desvarío e sentir agora a alma cauterizada, sabendo que as lembranzas, por traumatizantes que se presenten, non deixan de ser unha sorte de pequena eternidade que separa o presente da historia. Nada nos lembra tanto coma as cicatrices que o pasado é real.
      E cando —como diría Solzhenitsyn— a herba foi medrando sobre a tumba da súa xuventude, Pedro sentiuse preparado para refundar unha empresa familiar que trataría de conciliar a calidade coa falta de tempo nunha sociedade na que comezaba a imperar o "Time is money" . Foi engrandecendo como empresario sen deixar de traballar e de rematar os estudios de bookkeeper e de inglés . Foille gañando pequenas loitas á vida cotiá ata chegar ó que hoxe é. Non foron, en ningún intre, pasos doados. Tivo que se ver as caras, en acordos de aquí e trasacordos de acolá, mesmo coa mañá da construcción, no país onde a maña é verdadeiramente un goberno na sombra. Tivo que vencer moitas circunstancias adversas, pero, ós poucos, comezaron os froitos a asomar o seu bico nunha idade primaveral para a súa empresa, no decurso da cal foron sendo, en poucos anos, os artífices da remodelación do emblemático edificio en pedra da Boston Library, do East Building da National Gallery of Art e do inmoble que alberga as oficinas do Labor Department en Washington, así coma multitude de obras de pedra labrada en Richmond, Houston, Dallas e noutras cidades da zona central e oriental dos Estados Unidos. O renome da empresa inzou coma a escuma. Tanto inzou que a propia dinastía Kennedy lles fixo o encargo do panteón familiar no Arlington National Cemetery, cabo do río Potomac —coa súa xa célebre "eternal flame" perpetuando a memoria de John Fitzgerald Kennedy—, no que comezaron a construcción en 1965 e remataron o 20 de xullo de 1967. Alí se trasladarían os restos do egrexio herdeiro xa falecido. Un ano despois, tamén tería de albergar o corpo do igualmente malogrado irmán Robert.
     América, América... terra de luces e sombras, onde conviven os soños máis doces cos pesadelos, e onde se xuntan os horizontes de mil razas. Pedro viu medrar a esperanza dun país saído triunfante da segunda guerra en defensa das modernas democracias, pero tamén topou —remedo da bicefalia do deus Jano, se botamos man dunha cultura que tan lonxana lles queda— cun país que non tiña bastante con eso e autopropoñíase como gardián de occidente para ir meter os narices alí onde outras ideoloxías querían suplantar eso tan incerto que eles denominan o "American Way of Life".
     Por eso, a pesar de lle estar agradecido ó país que o acolleu e que lle deu a oportunidade de ser quen é, prefire volver, ben que só sexa coa imaxinación, ó pasado tan fecundo que deixou atrás, ó tempo intemporal no que todos os sentidos o alertan e vive como nunca vive o tempo real, reinando sobre xeografías arrecantadas no seu pensamento e empolicándose á fiestra pola que albisca a súa prezada infancia, a fiestra pola que despunta ese parado ateigado de rostros e nostalxias. E xoga a reconstruír aquela realidade que tenta esvaérselle, sen que el Ilo consinta, por entre os fíos da memoria. Volve evocar cantas veces quere, e quere sempre, o pasado ricaz. De súpeto, coma unha aparición das do avó Ulises, vénselle á memoria o tío Mauricio, un dos divertimentos máis socorridos da súa nenez. O tío Mauricio era tesoureiro do concello. Tiña, xa que logo, e é das cousas que mellor lembra tamén Pedro, licencia de armas. Bebía un chisqueniño —dicía el, en realidade enchíase coma un abellón. Pouco era dicir que nun pispás daba el soíño conta de media ola. Un cuadro clínico que se activaba con dous viños, pero despois caían os que viñesen detrás ata rebentar de cheo. Aquel odre con pernas despregaba ademais unha curiosa e notable hiperosmia, unha sensibilidade olfactiva extrema producto de pituitaria experta e suficientemente delicada como para detectar o cheiro dunha bágoa de viño a vinte metros de distancia—. Despois da bebenda, sempre na taberna do Pereno, quedaba o camiño á casa, e, na volta, adoitaba a se enlear a tiros co compañeiro de malas andanzas, o Capitán Troncoso, heroe da guerra de África que tamén portaba o seu pertinente revólver e a súa correspondente chispa, para abraiar entre os dous ó exército de paxaros da carballeira que arrodeaba o Pousadoiro. Por sorte nunca atinaban —a cardiana que traían era mala amiga do pulso firme—, pero cando se achegaban un ó outro, desafiábanse e despregaban toda caste de alcumes en regueifas interminables e teatrais. O capitán Troncoso tiña sempre unha présa condenada, coma se o demo lle estivese dando patadas no cu, e apuxaba ó tío Mauricio, que era moi cachazudo, para que andara axiña. Un día ata lle puxo o revólver nos miolos, pero o tío, valente en si e decote amparado en Baco, arrepúxose e colleulle o canón do revólver, poñéndoo na súa propia boca e dicindo: —vai tomar no cu, chaíñas. Aperta o gatillo se tes collóns. E o sulfúreo capitán, tamén abelloado, respostoulle,: —Cala, pousafoles, qué carallo che vou disparar se non pagas o tiro.
     Pedro emparenta esta lembranza de novo con América, e revive aquela festa hebrea do Pourim, a onde fora convidado por un xudeu coñecido ó pouco de chegar a Boston. Unha festa que consistía en beber viño ata non saber diferenciar entre o ben e o mal. Ó final, os pobos non somos tan distintos como pensamos. ¡Que feliz sería o tío Mauricio nunha festa así...! O viño irmanda culturas e pensamentos tan distantes coma a noite e o día. —Pobre tío, conta Pedro. Cando chegaba á casa, estomballábase onda a lareira e mergullábase pouquiño a pouco nun profundo sono. Íase tornando mainiño, mainiño, xa desprendido daquela axitación e daquel furor, dun xeito sinxelo, como a auga do bosque vai reflectindo ata a máis pequena póla das árbores, ata que reflicte de cheo a paz, toda a paz do mundo.
     Pedro está a piques de regresar, esta vez definitivamente, para se reencontrar, tamén para sempre, con todo o que deixou atrás no tempo, para volver ser un montano. Lembra agora que, cando chegara a Boston, mesmo houbera quen lle aconsellara desprenderse dos recordos: —Canto antes te sobrepoñas á túa saudade, máis axiña borrarás da cabeza os recordos... Pero Pedro renunciou a perder o pasado: —A min a memoria sérveme de alforxa. E agora retorna coa alforxa ateigada dos rostros —aínda aqueles que xa non poderá cotexar—, dos montes, dos prados, das carballeiras e dos regatos que mantivo todos eses anos na súa evocación coma un exercicio de recorrente ximnasia da nostalxia. En América deixa obras, amigos, mesmo fillos e sobriños. E tamén un insólito e fermoso intercambio. Se un se fixa ben nas facianas dos anxos que adornan o interior do panteón dos Kennedy, todos son o vivo retrato de Bruniño de Andrea. E todos semellan sorrir con arteiro sorriso. A derradeira homenaxe.


      —Era máis rápido có Rápido de Bouzas. Semellaba que tiña o teo. Non había deus que lle botara o ghaupe. Coábaseche por baixo das pernas como facía o Charlot nas películas cando o querían apillar, non sabes? Era o ghato en patinete, ¡caghonaconaqueopariu o condanado! Era un caghacorrendo e mexarrabiando. Ata había quen dicía que collera dous papafighos polo rabo a un tempo —de aí che vén o conto—. E, de novo, aínda o deixaran tomar parte na Rapa das Bestas de Sabucedo sen ser propio de alí (debeu de ser dos poucos...), por tanta lixeireza como amosara. Pero un día que saía todo oufano da casa, con présa coma sempre, claro, ás toas, namais botar a porta fóra —que sei eu, iría desorientado, o home— atropelouno o "Corea" cando viva da feira de Soutelo. Cando veu levantar o cadáver o forense, podíaselle ver no lombo aquela marca que lle deixaran os dentes dun garañón de Sabucedo. E alí quedou o tipiño, esmaghallado na estrada. Xa che digho eu, a lixeireza non sempre foi boa, e a todo hai quen foda a un...
     —Hai un alcolizado preto de onde eu vivo que, cando anda alustrado, fala en castelán fino e con acento señorito. Só cando xa case abanea, non sabes? Pero si que che é ben curioso. A primeira vez que catei o asunto foi un día que se cruzou comigo cando estaba chegando á casa. Viña ben posto, o lonxe éralle abondo, pero o ancho compríalle ben. E cando chegou á miña altura soltoume o tal: — ¿Como quedó el Madrí? E a min, así de sutaque, pegoume a risa. E dixen para min: ¿De onde sairá este marciano, ou terá un flete na capital que o manda falar fino? Pero agora ata me afixen, e así xa coñezo como vén o tipo. Cando chega con lerias coma: —Dicen que se casa Pedrito de Manuel, e, ¿será cierto?, al parecer dejó a la novia en estado..., en troques de:
     —Disque casa o fillo do ferreiro, ¿el ti sabes algho?, seica deixou preñada a rapaza....
     é que a trae asombrosa (ou abraiante)


—Alí estaba outra vez, o coxilitrenco do carallo chantado onda a cerdeira da horta e dando aturuxos. E o cara de cona non se coitaba por máis que mirases pra el. E ighual pensou que me ia pór medo, o castrón. Collín a dos coellos e peteille dous petardazos no cranio da cabeza. Sangraba coma un cocho, pero inda así seguiu chantado e seu se mover un centímetro. E ata parecía que ría. Sen cabeza, o fillo da puta, e inda ría. Os mortos de aghora non son coma os de antes. Antes Man, rubían o muro da horta, collían alghunha mazá ou catro cirolas e liscaban caladiños. Os de aghora parece que queren facer a burla dun, caghonoburatoqueosbotou. Pois nada, ó outro día a mesma cantarela. Chantado outra vez, desta volta onda as mace ras, e coa crisma nova. ¡Os tiros non lle fixeran nada! Volveu criar a cabeza o maricón. Xa non sei que facer. Está ben que che fódan a froita, peru que inda fagan risa dun, manda carallo na Habana...

PRESENTACIÓN:           7:30 da mañá

      —ADELINO: Rosa, o capón non canta.
      —DORINDA: Boeno, boeno, e non me deixarás durmir, ho?

NÓ:           16:00

     —UN MOZO: Gobérneo para as nove máis ou menos. Seremos dous ou tres. As patacas póñaas usté e despois xa arranxaremos contas.

DESENLACE:           21:00 (máis ou menos)

     —O MESMO MOZO: Acompáñennos ustedes tamén na mesa, se queren, e piquen, piquen que ha chegar pra todos. O capón inda é cumprido.
     —DORINDA: Non, a min non me presta cear, pero se quere Adelino que pique algho e así xa non fagho cea pra el.
     —ADELINO: Come, Rosa, que do teu comes... (para os seus adentros): con razón o capón non cantaba...

Real coma a vida mesma.

     O señor Ceferino da Portela era moi boa xente. Por eso, cando lle viñeron á casa aqueles que andaban "padricando" polás portas de dous en dous, aturounos inda un pouqueniño alí de pé e escoitando a retrónica que lle estaban a soltar. Pero cando viu que aquelo non remataba e seguían parolando sen tregua, cansou de vez e díxolles moi fresco: "Miren, señores, eu non creo nin no noso, que é o verdadeiro, como carallo vou crer no seu anque mo pinten tan lindo... !" E, con aceno de canseira, pechoulle a porta nos narices...


     O "Conexo" de Folgoso pasou a vida bebendo. Era máis borracho có vivo. Collíaa en Aninovo e non a deixaba ata o Nadal. Durmía fóra a maior parte das noites e, aínda que choveran chuzos de punta, non espertaba. Cando eu era pequeno, lémbroo nunha tarde na que estaban botando un partido da selección española. Daquela en Forcarei habería tres ou catro televisores. Estabamos na taberna de Basilio. O "Conexo" estaba tirado, durmíndoa nun recanto, sen que ninguén —atentos todos ó partido—, reparara nel. Nun intre, Iríbar fixo unha das súas acostumadas intervencións, e alguén dixo: "Este Iríbar si que é un fenómeno". O "Conexo" ergueu un pouqueniño soamente a cabeza e espetou con aquela prosma que gastaba: "Tamén che tivo os seus carallos". Nunca soubemos se falaba de Iríbar ou cadrou así ó matinar calquera arrociada das súas, pero desde aquela, sempre me lembro de Iríbar polo "Conexo" e do "Conexo" por Iríbar.

Memoria de Trasdomonte
Páxina Anterior	O home que enterraba Kennedys	Páxina Seguinte

Memoria de Trasdomonte