Lembrar ao "gaiteiro de Soutelo" é
falar dunha lenda; pro, dunha lenda nada neste século. A biografía de
Avelino Cachafeiro serviranos, por unha banda, de testemuño de cómo
nacen as lendas da nosa terra.
A presente obra, suxerida por moitos amigos,
está escrita, por outra banda, dende unha perspeitiva filosófica.
Quere ser, así, un ensaio encol de Galicia, a traveso dun home sinxelo,
escolleito coma prototipo do home galego de sempre. A biografía do
"gaiteiro de Soutelo" —símbolo dunha época e cultura,
símbolo dun ensaio de xuntanza das duas Galicias— irá, xa que
logo, en liña paralela á fenomenoloxía do home galego.
A medida que me fun adentrando na obra de
Avelino Cachafeiro, houbo duas cousas que me chamaron moito a atención.
O porqué se perde, na historia da gaita galega, o nome
"civil" dos bós intérpretes pra seren coñecidos somentes
polos nomes dos seus pobos de orixen, era a primeira.
A outra suxireuma a saída do seu libriño de
poemas "Voando cas áas da vida". Cicáis sexan unhas cantigas que
non encaixen nas estéticas tradicionais; nonstante, latexa nelas o
esprito máis enxebre dos temas poéticos galegos. Nelas recóllese o
esprito do pobo de Galicia. ¿Cales haberán de ser, pois logo, os
criterios estéticos que temos de apricar á obra "poética"
do gaiteiro de Soutelo?
Tentaréi de dar eiquí resposta a estes dous
fenómenos, aínda que denantes me sinta obrigado a xustificar a miña
oución.
Un filósofo se non pode manter alleo ao pobo.
Non é máis do que un fillo da terra, do mundo e do esprito que semella
animalo. A ouservación dun mundo —ou a ademiración, como quixo
Aristóteles— é a que fai nacer o pensamento filosófico.
Cicáis ningún outro intelectual necesita
tanto das raíces do pobo. "Os filósofos —escribeu Marx—
non saen da terra, coma as patacas; son o froito do seu tempo e do seu
pobo... A filosofía non é esterior ao mundo".
I é certo. Por eso lles gusta ouservar o seu
mundo, o seu tempo, mesmo nos máis pequenos detalles. Umberto Eco e
Enrique Lefebvre insisten nos nosos días nesta función filosófica de
atender ás cousas de tódolos días. Pro o filósofo —nesto
diferénciase dos do seu tempo— non se perde nelas, non; achégase,
pola contra, cunha lonxanía de perspectiva, cunha metodología
concreta. Por eso amostra o que é e máis o que debe de ser. I é, por
siñalar ese longo camiño que hai antre o que é e o que debe ser, pobo
que é considerado como un "estranxeiro", que lle gostaba
decir a Nietzsche.
Polo mesmo, unha biografía pódese escribir de
moitas maneiras: sacando leicións do pasado, botando contas pra o
porvir... No meu caso teño mentes maiormente de peitar tributo a un
home que amou moito a Galicia. Pro, como a vida non é un feito aillado,
senón un conxunto de ámbitos ensarillados, hai que atendelos tamén se
queremos chegar perto do noso biografiado.
É nesta pauta na que daréi resposta aos
fenómenos dos que hai pouco falaba.
Cando outro filósofo escribéu: "Non
somos nós os que falamos; é a sociedade a que fala por nós",
armouse barullo dabondo. Pro é certo, e, no caso de Galicia, unha gran
verdade.
Por eso este libriño comenza falando da Terra
de Montes. Xa que esa é a razón pola que o gaiteiro é, sin máis,
"o gaiteiro de Soutelo". Leva o esprito da sua Terra no fol da
sua gaita, e trasmíteo aos demáis cando pon os seus dedos no punteiro.
Provén daí tamén, sen dúbida, que a sua obra poética leve sempre
unha concreción xeográfica, unha referencia.
Mais alá de todo esto, o que está a rebulir
é toda unha esplicación antropolóxica: o home aparece no meio do seu
derredor. Non esquezamos que home e humanismo veñen de
"humus", terra. O home galego —que localiza aos seus polo
nome do pobo onde naceu— síntese parte dun meio natural, ou dun
meio divino na linguaxe de Teilhard de Chardin.
Velaí cómo non fai falla adeprender os nomes
dos gaiteiros. Hai dabondo con saber os dos seus pobos, aos que eles
representan coa sua gaita. E os bós serán os que saiban recoller
millor o esprito do seu pobo e, endalí, poidan captar o da comunidade
étnica.
O gaiteiro de Soutelo, poñamos por caso,
formouse no meio das carballeiras e dos montes de Soutelo, ao lado dos
regueiros coma o Lérez. Dese xeito, puido ser o gaiteiro de Galicia: o
Lérez, máis medrado, percorre outros pobos, e as carballeiras son ben
semellantes en toda a terra de Breogán. A sua esencia, dirían os
filósofos doutros tempos, é a mesma.
O sentimento da constitución dun meio natural
é, deste xeito, a esplicación da denominación dos gaiteiros polo nome
dos seus pobos.
A segunda ideia, á que me refería ao comenzo
destas páxinas, encádrase nos temas poéticos do gaiteiro.
Lémbrome de que a miña bisaboa faloume, de
pequeno, de que non debía fitar pra o río: seica había mulleres alí
embaixo que chamaban por un. Moito pensei nesto ao cabo dos anos. E
funme decatando de que non era ela soia quen así se espresaba. Cando
Labarta Pose escribe a "Fonte do demo", fala do mesmo, aínda
que non o crea. E cando Avelio dí, ao ver cair lostregando unha
estrela, que pode ser unha ialma en pena, está aludindo ao mesmo.
É decir, non é somentes un meio natural o que
se sinte, senón un meio natural no que todo fala e todo vive. O poeta
Víctor Hugo esplica esto cando di:
"Tout parle? Ecoute bien. Cest que vents,
ondes, flammes, àrbres, meaux, rochers, tout vit! Tout est plein
d'ames".
Pra min que todo esto é unha aboenga
lembranza; e cando o "gaiteiro" recolle esta conceución
animista do derredor, está a recoller tamén a conceución do mundo de
Galicia (a Weltanschaung, en verba téinica).
É posíbele que moitos se rían ante estas
consideraciós. ¡Alá eles! Pro non deixa de ser paradóxico que, cando
vivimos con máis mitos, os homes do noso tempo se bulren das vellas
esplicacións da vida, en vez de percurar entendelas. Haberá que
lembrar, a este respeuto, a sentencia de Hölderlin: "O home é un
deus cando soña, e moi pouca cousa cando refleisiona".
Despóis de esto, coido que podo manifestar o
moito agrado co que aceitéi escribir esta biografía do Gaiteiro de
Soutelo.
Nel coállase todo o esprito da Terra de
Montes. Nos sons da sua gaita escóitanse os ecos de Galicia enteira. E
nas suas cantigas falan as carballeiras, os regueiros, toda a paisaxe do
fogar de Breogán.
Nembargantes, é moi pouco o que se pode decir
en linguaxe escrita do soar da sua gaita. Se acaso, que foi esceicioal,
cáseque único; e pouco máis, porque a linguaxe da gaita é doutra
caste. Non se estrañen, logo, cando vexan que á faceta
"poética" de Avelino Cachafeiro lle adicamos tanto ou máis
do que á de gaiteiro. En verdade, as duas aitividades ben poideran ser
unha soia: o fondo sentimento de Galicia nun home que moito a quixo.
Ir á percura dese esprito de Galicia na obra
do biografiado é o ouxetivo deste libro. E, sobor do seu virtuosismo
coa gaita, pouco máis que constatar a lenda é o que podemos facer.
Neste contesto, a biografía do "Gaiteiro
de Soutelo" quere ser así unha biografía de Terra de Montes, e
aínda máis, unha biografía de Galicia e dos seus fillos. En dous
sensos. Nunha banda, a biografía do Gaiteiro de Soutelo é espresión
de que as lendas da nosa terra fanse da realidade. De Ventosela non
fican máis que contadas lembranzas de lembranzas. Penalta soará
mentres se lea a Curros. E o de Soutelo serviranos de testemuño do
fondamento das nosas lendas.
Na outra banda, pretende ser biografía de
Galicia en tanto que as obras de Avelino Cachafeiro son espresión da
Galicia de sempre, de Galicia rural, noble e limpa, dos galegos que
sempre sentiron e falaron en galego. No problema aitual das duas Galicias, é perciso presentar a eses galegos que, sin ir ao mercado da
cultura, teñen unha cultura vital que é forma de vida e pensamento da
Galicia real. Cicáis neles topemos a verdade de Galicia que temos de
adeprender a conocela pra poder decila.
Pola mesma razón esta obriña non está tan
documentada como sería o meu anceio. Preferín silenciar os dados que
non poiden comprobar, e suxerir, fenomenolóxicamente, o esprito da
terra que se me semellaba máis importante.
Os leitores dirán se chegou a se conquerir
este propósito na medida en que se sintan identificados coa biografía.
E, chegados a este punto, síntome obrigado a
dar as gracias a quen tiveron parte nesta obra.
Á irmán de Avelino Cachafeiro, Sra. Sabela, e
á sua familia de Soutelo débolles unha especial gratitude polas moitas
facilidades que me deron prá redaición da biografía do seu parente.
Ao párroco de Soutelo, D. Xosé Pérez
Bértolo, e ás xentes de Montes que me axudaron na recolleita de dados
e lembranzas.
Esceicioal gratitude me merecen o Dr. Avelino
Senra, Manoel Senra e Xosé Lois Barreiro. Á xunta co xornalista Manoel
Molares do Val, fóronme suxirindo temas e axudáronme sempre con tanto
entusiasmo coma min. A Manoel Senra débense, ademáis, as fotografías
que ilustran o libro.
E aos meus colegas Xesús Portas, Lois
Rodríguez e Xoan G. Millán que día a día foron revisando as páxinas
do libro e facendo sugerencias e correcións ao fondo e á forma. A
todos, o meu agradecemento.
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas