O silencio que se garda sobor de tantos
esgrevios galegos dame que pensar. Nunha ocasión lín (1) que Galicia
esquece aos seus fillos cernes porque son moitos os que chegan a esa
categoría. Pro na miña opinión, son outras as causas, ademáis desas.
Os pobos, coma as relixións, necesitan dos
sacerdotes que manteñan o lume sacro do pasado, parte importante do
patrimonio dunha comunidade humá. Os pobos, en ningures, se esquecen dos
seus mortos senón que lle rinden —ao seu xeito— gratitude:
facéndolle moimentos a úns, pra que os coñezan as novas xeneracións;
reservándolle un lugar no lar, coma os románs; ofrecéndolle aitos
funerarios e relixiosos, coma os católicos; falando das suas obras e
adicándolle homenaxe cando pasa o tempo... E cando merezan a lembranza
coleitiva, mesmo nesta sociedade de usar e tirar, faráselle un moimento
colectivo: ao soldado descoñecido...
Galicia peita unha honra especial aos seus
mortos. Nesto é totalmente diferente aos demáis pobos da Península
Ibérica. O galego aloumiña aos moribundos, e o morto sigue vivindo na
sua comunidade, non na Santa Compaña como pensan moitos de fora. A
razón desto é que, pra os galegos, todo ten vida, todo ten alma, como
xa dixemos noutra páxina desta biografía.
Pro os mortos cernes, os que dalgún xeito
contribuiron a millores tempos ou persoificaron a ialma colectiva,
teñen dereito a outro trato máis distinguido. Os encarregados de
manter ese lume sagro son os "sacerdotes da cultura", os
inteleituaes, que deben velar por ese patrimonio colectivo da comunidade
humán da que partillan.
No caso de Galicia, o seu inteleitual foi unha
falacia dende os tempos en que a raíña Sabela, coñecida na Historia
como a católica, tencionóu aniquilar todo vestixio de cultura galega.
Algúns coidan que a medida foi positiva pra nós; outros, nos que me
conto, somos da opinión de que alí comezou a nosa ruina.
Deica entón, con máis ou menos fortuna,
Galicia dera homes senlleiros nos campos do saber e da vida. Dende
entón, perdeuse a diñidade da nosa condición; e, por eso, fora da
nosa terra, a verba "gallego" ten siñificacións tan
peiorativas e inxuriosas; e de nada vale que non sexan certas. Un pobo
sin inteleituáes —coma a relixión sin cregos— vai perdendo a forza.
Pra máis, cando esa raiña empezou a
campaña, xurdía no mundo oucidental os tempos do Renacemento. Galicia
perdeu tamén a posibilidade dél.
E o intelectual —filósofo, poeta,
pintor, escritor...— que sempre debeu de pertencer ao seu pobo como
a única maneira de servir á humanidade, tivo que esquecerse da sua
condición de galego se quixo vivir. Cultivou así outras culturas nas
que chegou a ser mestre (Valle Inclán, Pardo Bazán, Madariaga,
Cela...), mentres que Galicia, nun xeito, perdeunos.
Aí comenzou o noso complexo de
inferioridade. Nestes momentos Galicia e os seus homes teñen concencia
de sí; e esto dito sin ningún caráiter separatista (2); é unha
concencia étnica, antropolóxica, máis ca administrativa ou política.
E unha paradoxa dos nosos tempos: cando Europa, o mundo enteiro, se
xunta, xurden con máis forza os rexionalismos. E a xuntanza de etnias
será, a nivel nacional, tanto máis forte canto máis se respete e
potencie o propio e enxebre de cada pobo. A procrama universalista de
Séneca "patriam mundum nobis professi sumus" haberá de
facerse compatíbel coa de quen dixo que a única maneira de ser
internacional é sendo fiel á Terra que nos veu nacer.
Hei de insistir, aínda unha vez, no
caráiter internacional de Galicia. Cicáis poucos pobos o sexan tanto
como o noso, por forza ou gusto. Pero amamos a nosa Terra, e ésa é
cicáis a nosa máis grande virtude. Non ten nada de estraño se
lembramos o que xa suxirimos encol do sentimento da Terra como nai nos
galegos. E amar a nai sempre foi ben ollado na cultura ocidental. Pra
máis, quéirase ou non, os fillos sempre levan algunha semellanza coa
nai. Nas nosas figuras máis coñecidas e internacionáes está
latexando a ialma de Galicia: Xelmírez, Valle Inclán, Rosalía,
Curros, Castelao, Cela, C.E. Ferreiro —mesmo na "bella
Otero", un triste símbolo da xenerosidade galega— e en moitas
figuras que haberán de ser sonadas cando os galegos superemos os
complexos.
Nesa superación son os inteleituaes quen
máis han de traballar. Un pobo respétase pola forza das suas armas ou
pola da sua cultura, pro a forza da cultura é máis firme. A cerne
figura de Fichte é todo un exemplo: "se vos fundides vós,
fundiráse a humanidade sin posibilidade dunha nova restauración"
(3).
A língoa é, neste senso, un gran paso,
xa que ela é o vehículo da propia cultura: " es un tesoro
depositado por la práctica del habla en los sujetos que pertenecen a
una misma comunidad, un sistema gramatical virtualmente existente en
cada cerebro, o más exactamente, en los cerebros de un conjunto de
individuos, pues la lengua no está completa en ninguno, no existe
perfectamente más que en la masa" (4). "Es, pues, algo que
está en cada uno de ellos (los individuos), aunque común a todos y
situado fuera de la voluntad de los depositarios" (5).
Algo parello dixo o Arcebispo Lago
González: "o galego non é somentes o médeo propeo da nosa
espresión, sinón unha léngoa estórica traballada polo máis fino
cultivo literario dende o florecimento medioeval, un regalo dos nosos
ouvidos, a suprema obra artística do noso esprito galego " (6).
Hai que recoñecer tamén que non se
perdéu a língua porque a xente enxebre a conservóu dende os tempos da
raiña Sabela; xente enxebre que tivo que adeprender outras línguas
para poder vivir lonxe da terra (7). Pro, se é certo que non se perdeu
a língua, tamén o é que a língua perdeu, e moito, ao ser somentes
língua adicada a relaciós primarias.
Outro tema ao que lle compre a adicación dos
novos inteleituaes é o estudo dos nosos costumes e dos nosos ritos,
tras do esprito de Galicia, mantendo as que aínda teñan senso pra os
homes de hoxe. Na maioría das aldeas consérvase, poñamos por caso, as
comidas nas carballeiras, todo o pobo, nos días de festa. ¿Non é o
propio que alí soa a gaita galega? ¿E na tuna da universidade galega,
como xa hai tempo lle comentou Castelao ao gaiteiro de Soutelo? Serían
primeiros pasos.
Todas estas labouras perténcenlle de seu
aos inteleituaes. Algúns xa levan anos adicados a elas. Outros
empezarán logo. Pro, de calquer xeito, eles son os únicos que poden
esplicitar a Weltanschaaung común ás xentes de Galicia. I é un
traballo que hai que facer dende dentro, indo ao recontro da propia
cultura. ¿Qué latexa tras da nosa sonada retranca ou ironía? Sexa
espranza ou desespranza, é toda unha filosofía vital que, polo mesmo,
somentes é intelixíbel dende dentro. "Nunca virá de fora remedio
ou espranza" (8).
I é o lóxico. Cada un entende a sua
cultura, xa que ela é o seu derredor nutricio, o patrimonio colectivo,
a sua placenta. Nun recente libro (9) encol do Mosteiro de Acibeiro
ousérvase —aínda sen decilo o autor— que a ruina do que fora
un dos centros máis importantes do país comezou cando pasou ás máns
de frades non galegos: non souperon entendernos nin entenderense coa
xente. Cada un falaba nunha crave distinta.
É todo un labor interdisciplinar o que
poñer en aición pra facer este servicio á terra nai. Función
teórica que non deixará de ser práctica. E por práitica non
entendemos o poder, cousa que non lle interesa ao intelectual, senón a
cencia, baixo o nome que sexa. Servir ao pobo coa su cencia é a misión
deles.
Os filósofos, poñamos por caso, non
saben moitas veces cál é a su función prática. Pra úns, coma
Platón e Aristóteles, son eles quen están millor preparados pra
gobernar aos pobos; pra outros, a misión será costruir teorías que
haberán de levarse a práitica; pra outros, será trasformar o mundo;
pra outros, coma Nietzsche, o que importa é ser despertadores e
médicos, facer a crítica da cultura; e hai quen pensa que a sua
función é percurar a verba ou a cousiña pra o tempo de cada ún...
Pero, en calquera caso, hai duas frases
que nos resoan moito nos ouvidos. De M. Horkheimer é unha delas:
"Onde a filosofía non exerce ningunha función práitica perde
tamén a sua forza: sécanselle as raíces" (10). A outra xa é
antiga, e débese a Epicteto: Non has de decir que es un filósofo nin
poñelo todo en botarlle discursos aos coñecidos sobor de problemas de
filosofía, senon fai o que che piden as tuas ideas. Ao comer, poñamos
por caso, non te poñas a decir cómo se ha de comer, senon come como
se ha de comer" (11).
¿Cál é esa función prática da
filosofía na nosa terra? Castelao, González López, García Sabell,
Rof Carballo, Piñeiro... poden servir de exemplos. Porque o galego é
un filósofo nato. Leiras Pulpeiro, Lugrís, Murguía, Xan do Martinete,
"Marcos da Portela", Pondal, Brañas, Curros, Neira Vilas...
estiveron máis perto da posíbel filosofía galega que os espertos na
filosofía. ¡Xa vai sendo hora de que os filósofos se adiquen, con
todos os seus meios, ao estudo da enxebre filosofía galega que latexa
antre as xentes! O de menos son as filosofías de fora, francesas ou
alemás, que sólo servirán ao pobo cando as traduzamos —algo
máis que no senso material— ao galego. A filosofía, xá o
dixemos, non é allea ao mundo no que nace. En Grecia nacen pensando nos
seus propios mitos, falando na ágora...
¡Marxinemos a filosofía e a su historia,
e comenzemos a filosofar de verdade! Esquezámonos do ser e dos entes, e
atendamos ao noso tempo e ao noso derredor; polo menos, no tempo
necesario.
Ogallá non teñamos que parodiar a
pergunta andaluza: se os galegos preparados pensan en Madrid e os probes
no estranxeiro, ¿quén pensa en Galicia?
Teñan azos, inteleituaes galegos, que
neso vai a sua groria. O gaiteiro de Soutelo foi internacional levando
polos mundos de Deus o soar da su gaita, e con ela o nome do seu pobo.
Igual é en todas as terras: Monoel de Falla, os cosacos rusos,
Cervantes, Víctor Hugo, Bach... e cantos queiran, levaron na sua obra,
coscente ou incoscentemente, o mundo do seu derredor e do seu tempo. E
non se esquezan dos galegos que xa mencionéi antes, Valle Inclán, C.
Arenal, Rosalía, Castelao, Curros, Cela...
Pra eso, fai falla que os seus pensamentos
partan do pobo pra que tornen a él as concrusións que lle son debidas.
A derradeira hora, queiramos ou non,
"a nosa alma é, e seguirá sendo eternamente, alma galega".
——————————
NOTAS
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Ir ao índice de Páxinas