3.9. Práctica política. O P.G a procura da autonomía
3.9.1. O galeguismo á ofensiva
Examinaremos
neste apartado a actividade realizada polo Partido Galeguista, dende a
sua creación en nadal de 1931, ata novembro de 1933, en que sofre un
descalabro electoral e reconsidera a sua táctica política.
Rematada a Asamblea fundacional do P.G., o 6 de
Xaneiro de 1931, reúnese o Consello Executivo. Asisten: Banet Fontenla,
Lugrís Freire, Plácido R. Castro, Víctor Casas, Luis Tobío, Carballo
Calero, Paz Andrade, Alonso Ríos, Basanta del Río, Filgueira Valverde,
Bóveda, en tanto que a Alvaro das Casas, Vicente Risco e Martínez
López nos lles resulta posible estaren presentes. Acordan escomenzar os
traballos de organización do partido, e entregarse a unha intensa campaña de propaganda destinada a dar a
coñece-lo seu programa. Chama xa
a atención que non se propoñan aumentar a afiliación (1).
Quedan
pendentes os principais asuntos para a seguinte semana. Deste xeito
reúnese novamente o Consello Executivo o domingo 13 de nadal en
Pontevedra. Filgueira desempeña un papel protagonístico na cuestión da
elaboración dos Estatutos do P.G. Coinciden todos en elexir unha «Segredaria Executiva»
con persoas radicadas nunha mesma
localidade, para garantizar a sua eficacia. Este criterio xeográfico
favoreceu a Pontevedra, resultando nomeados: Segredario Xeral, Basanta;
S. Técnico, Filgueira; S. de Propaganda, Núñez Búa e S. de
Organización, Bóveda. A proposta de Filgueira, a Secretaría Técnica
contaría cun equipo de asesores (2).
O tempo que as distintas agrupacións
galeguistas, que estiveran representadas no congreso fundacional, van
celebrando plenos nos que ratifican a sua adhesión ó novo partido, sen
que se produza nada resaltable, a non ser a marcha dalguns membros da I.
da F. da Coruña, compensada pola incorporación de novos militantes, a
dirección celebra outra reunión a fins de nadal. Discuten a actuación
seguida polos seus parlamentarios, recriminándolles Filgueira, e sobor
de todo Bóveda, por mor do seu silencio nos debates, especialmente no
candente tema da paralización das obras do ferrocarril Zamora-Ourense.
A intervención de Otero Pedrayo (3), considerouse insuficiente e Castelao
pediu comprensión dado o difícil momento emocional que atravesaba, o
cal non era óbice para que deixara de estimar acertada a actitude de
silencio observada non só polos deputados galeguistas, senón por
tódolos representantes de Galicia. Tras discutiren se conviña explicar
públicamente as razóns de que non falasen nas Cortes, consideraron que
non era o momento oportuno, cousa que lles tería de pesar, como veremos.
Bóveda, noutro orde de cousas, móstrase partidario de consolidar a
militancia existente, opoñendose a esforzarse en atraguer e encadrar á
masa, sen que ninguén o contradicese, e Risco pola sua banda exhorta
ós conselleiros para que, na campaña de propaganda que se dispuña a
encetar o partido, evitasen traslucir as diferentes posicións que
coexistian no P.G. sobor das cuestións sociais, procurando dar unha
imaxe unificada (4).
A campaña escomenza a pesares das dificultadas
económicas, dándolle prioridade ós mitins, en atención a que as
sociedades agrarias os proferían ás conferencias (5). O primeiro acto
ten lugar na Coruña o domingo 29 de nadal, no Teatro Rosalía Castro (6).
Escomenzan a facer uso da palabra, ante a numerosa concorrencia que enchía o recinto, Víctor Casas e Lois Tobío,
sin que pase nada
anómalo. Máis cando fala Suárez Picallo unha parte do público
increpa ó orador e lle impide que remate, disgostada co seu silencio no
Parlamento e co de tódolos diputados por Galicia. Castelao logra
salva-la situación, cun discurso moi emotivo e literario, no que
escomenza aclarando que él se retirara da minoría parlamentaria
galega, por non respostaren os seus compañeiros de escano ás
inquedanzas de Galicia. O incidente tivo unha forte repercusión na
prensa (7), obrigando ó Consello Executivo do P.G. a emitir un
comunicado (8) precisando que as protestas non ían dirixidas descontra Picallo, senon
contra a minoría parlamentaria galega que él representaba. Visto o
desaire que sofriu o P.G. por imputarenlle ós seus diputados a mesma
pasividade, que a de tódolos da minoría parlamentaria galega,
aproveitemos para avalizar a actividade dos diputados galeguistas nas
Cortes do primeiro bienio.
Ata nadal de 1932 as actuacións parlamentarias
foron máis ben escasas. Castelao interveu o 23 de xullo, cando coñeceu o
Congreso o dictame referente ás actas da minoría da provincia de
Pontevedra, evitando que foran anuladas. Obtivo outro triunfo, co gallo
da discusión do título primeiro da Constitución, falando en defensa
do idioma galego (9). Intervéu ademais pedindo ó Goberno que aclarase cal
tería de ser o organismo que debería estudiar e propoñer o Estatuto de
Galicia (10). A cuestión do Estatuto era tan vital para o P.G. que chega a
decir nun manifesto publicado o Día de Galicia de 1932, que de non
conquerilo «[...] pouco ou nada Iles restaría por facer aos nosos
diputados nestas Cortes». (11)
Otero Pedrayo intervéu a mediados de agosto a
propósito da discusión do proxecto de Constitución, defendendo sen éxito a tese da República federal, e saiu
ó paso de Unamuno defendendo
o idioma galego. Tratou, ademais, en sendas actuacións, da folga de
Ourense co gallo da paralisación das obras do ferrocarril, e da
construcción dunha carretera local.
Suarez Picallo, pola sua banda, interveu en
dúas ocasións para pregar a repatriación dos emigrantes españoles en
Arxentina que se atopasen en situación indixente (12). Tomou tamén a
palabra para apoiar a enmenda que propugnaba a solución federal (13), e
máis nada, porque o mecanismo regramentario a que estaba sometido polo
seu encaixe na minoría parlamentaria, impedíullo.
Castelao e Otero Pedrayo abandonaron a minoría
parlamentaria da F.R.G., por decisión do Consello Executivo do P.G.,
adoptada o 20 de xaneiro de 1932 (14). Suarez Picallo en cambio seguiu
permanecendo nela coa autorización do P.G., por debe-lo seu escaño á
ORGA, a diferencia de Castelao e Pedrayo. Isto deu orixe a algúns
equívocos, rumoreándose nalgunha ocasión que actuaba no nome da
F.R.G., desvencellado do P.G., polo que víuse obrigado a desmentilo
personalmente, ratificando a súa adhesión incondicional ó seu partido
(15). Coa actitude adoptada polo P.G. a minoría parlamentaria da
F.R.G., pasou de vintecinco e vintetres diputados (16). Os dous galeguistas
refractarios tiveron que permanecer como independentes, por mor de que
o reglamento das Cortes esixía un mínimo de dez diputados para que se
poidera constituir un grupo parlamentario (17). Cecais conviría que
fixeramos referencia eiquí a outro diputado considerado galeguista,
Anton Vilar Ponte. Pola sua condición de fundador da O.R.G.A.
sentíase comprometido con ela, pero a ala galeguista que él encabezaba
estaba en franca minoría, polo cal distaba de atoparse cómodo. Vilar
Ponte desempeñou primeiramente a vicepresidencia da minoría
parlamentaria da F.R.G. (18), pasando a convertirse no xefe dela cando
Casares Quiroga foi designado para unha carteira ministerial. O primeiro
síntoma de distanciamento do seu partido foi a sua dimisión como
presidente da minoría parlamentaria da F.R.G., debido á pasividade
autonomista que, segundo él mesmo declaraba, contrastaba cos traballos
pro-autonómicos do P.G., e dos radicais-socialistas (19). O P.G. tiñao en
boa consideración, por votar a favor de tódolos proxectos de lei ou
enmendas favorables a Galicia «sin preocuparme (dicía) de si era o
no compatible con otros intereses extraños [...]» (20), e por terse
enfrentado ós seus compañeiros de minoría (Novoa Santos, por exemplo)
que velaban máis polos «intereses nacionais». Claro que
todo elo non obstaba para que o P.G. lle reprochara seguir perteñecendo
a un partido tan inconsecuente co Estatuto Galego, como era a O.R.G.A.
A. Villar Ponte tiña mala conciencia por seguir mantendo a sua
fidelidade a un partido que cada vegada máis «atiende menos a Ia
galleguización que a otras cosas que cree más perentorias» (21),
motivo polo que el pasou de ser un lider a convertirse —segundo él
mesmo recoñece— en segundón, automarxinándose máis a cada paso. Por
elo non tiña reparo en louvar publicamente ó P.G. e criticar ó seu
partido. Sigamos vendo o labor dos diputados galeguistas, referindonos
agora a etapa posterior á denantes aludida en que recibiron críticas
pola pouca actividade realizada. Compre suliñar a posición do P.G. en
defensa do Estatuto de Cataluña (22), da que se encargou Castelao,
recibindo por elo críticas da prensa centralista, como «El
Imparcial» (23), e elo a pesares de que se opuxo á parte económica
que consideraba que agravaría ainda máis a penosa situación de
Galicia. É tamén destacable a xestión de Castelao mercede a cal
conqueriuse que os parlamentarios galegos enviasen unha carta ós
presidentes das catro Diputacións provinciais de Galicia (24)
pregándolles o seu apoio en favor da Misión Biolóxica, que se vería
perxudicada se o seu director Cruz Gallastegui abandonaba Galicia para
ocupar o destino que lle asignara o Goberno. Neste caso o P.G. obtivo o
éxito apetecido; Cruz Gallastegui non tivo que marchar. Importante foi
tamén a actuación dos galeguistas encol dos temas agrarios. Así
Castelao (e tamén Portela Valladares) foron os encargados de defender un proxecto de lei en defensa da pequena propiedade labrega, que
recollía unha reivindicación clásica do agrarismo, e que non prosperou
pola oposición dos socialistas, radicais-socialistas, «Agrupación
al servicio de Ia República», e algúns membros da ORGA, como
González López e Casares (25). Foron en cambio Suarez Picallo e Otero
Pedrayo os que solicitaron que Galicia quedase excluida da reforma
agraria, que consideraban inaplicable a Galicia, reivindicación que
conqueriu o apoio da meirande parte dos deputados galegos (26), obtendo
axeitada satisfacción. Destaquemos tamén a posición dos diputados
galeguistas verbo da cuestión dos deportados a Bata, que foi un asunto
moi aireado cando tivo lugar en febreiro de 1932. De resultas dos
incidentes acontecidos no pobo de Castilblanco, no que foron asesiñados
catro gardas civís, e posteriormente no de Arnedo (Logroño), no que
resultaron algúns mortos e numerosos feridos como consecuencia da
represión dunha manifestación obreira, seguidos ambos da sublevación
anarquista do Alto Llobregat, que Azaña considerou que se trataba dunha
verdadeira revolución teledirixida polos rusos (27), o ministro de
Gobernación, Casares Quiroga, deportou a Guinea 104 anarquistas, en
virtude da aplicación da «Lei de Defensa de Ia República».
A CNT reaccionou con folgas xerais en cidades como Zaragoza, Coruña,
Vigo, Málaga e Sevilla (28) pero non declarou a folga xeral como pedían
os faístas, actitude que costou a Pestaña a perda da secretaría xeral
dous meses despois (29). Cando o asunto foi levado ás Cortes, Castelao,
que era o único deputado galeguista que estaba presente naquel momento,
votou en contra da deportación a Bata (30)
por ser este o sentir do
P.G. (31), sendo a único deputado galego que se opuxo. Pesia esta acritude
o P.G. tivo unha liorta nun mitin en Betanzos, cando varias persoas
increparon a Suarez Picallo por non ter votado en contra das
deportacións (32).
A cuestión relixiosa foi unha das que máis
divisións provocou entre os parlamentarios por Galicia, dificultando a
formación dunha minoría parlamentaria galega (33). Cada vegada que se
plantexou este tema no Parlamento (discusión do artigo 26 do proxecto
de Constitución, no mes de outono de 1931, lei do Divorcio e
disolución de Compañía de Xesús, en xaneiro de 1932, lei de
Congregacións, en maio do ano seguinte) os deputados galeguistas actuan
con total libertade, seguindo os dictados da sua conciencia; de
conformidade co espirito integracionista do P.G. Así, na votación do
artigo 26 da Constitución que regulaba as relacións entre a Igrexa e o
Estado, baixo un prisma de laicismo, Picallo votou a favor, Castelao se
abstivo e Otero Pedrayo votou en contra (34). Otero Pedrayo defendeu
ademais no debate as suas conviccións, dun xeito que A.N.T. considerou
benevolamente, como non intransixente (35). Outro tanto fixo coa Lei de
Congregacións Relixiosas (36). Compre consignar, pola contra, a unidade de
criterios dos tres diputados sobor da cuestión das reformas militares
que levou a cabo Azaña, apoiándoas no Parlamento (37). A maior
abondamento, os diputados galeguistas interviron dalgún xeito —habendo
que destacar polo número de intervencións a Picallo— en cuestións
tales como; presupostos do Estado, autorización de importación de
carnes conxeladas, aranceis do millo, seguro de maternidade na
industria, ferrocarril, crise da industria pesqueira, construcción de
portos e carreteras, contribucións, reforma electoral, e un variado
repertorio de problemas de Galicia (38).
O P.G. na sua actuación global, e parlamentaria tamén por
conseguinte, ocúpase caseque con exclusividade dos temas de Galicia,
non facendo cuestión sua o que podemos denominar os temas de Estado (39).
Ten unha visión exclusivamente particularista e ademais considera que
os chamados intereses nacionais están con moita frecuencia enfrentados
ás comenencias de Galicia.
Digamos, ó cabo, que os diputados galeguistas
eran máis intelectuais que políticos, e iso notábase.
Desagradáballes terse que enfrentar con outros políticos e sofrían
cos ataques que lles facían dende a prensa. Actuaban pouco e
amilanábanse ó falar, temendo ser interrumpidos polos diputados duros
e agresivos, que chegaban as veces a ser soeces, denominados «xabaríns», entre os que era figura prominente o socialista
Rodríguez Soriano, capaz de ridiculizar coas suas bulras e chocalladas
os párrafos oratorios máis inspirados (40) . Por todo elo Otero Pedrayo
procuraba ir o menos posible a Madrid (41), e Castelao ía ben amolado.
Picallo, que era o máis político dos tres, sentíase acomplexado pola
sua condición de bachiller e estudante de dereito, cando tiña que
medirse cun Parlamento no que tiña asento o mais granado da
intelectualidade española (42). Se as cousas non resultaron pior foi debido
a ríxida disciplina a que os sometía o Consello Executivo do P.G. e moi
especialmente ás presións e recriminacions de Bóveda (43).
A dirección do P.G. era quen establecía as liñas de
acción parlamentaria, e determinaba os proxectos ou enmendas
que debían presentar os diputados. A Secretaria Técnica do P.G.,
arrodeabase dun equipo de conselleiros, para asesorar así ós
diputados, respaldando e facilitando o seu labor (44). Castelao e Otero
acataron sempre disciplinadamente as decisións da dirección do P.G.,
ante quen daban conta periódicamente da sua actuación; Suarez Picallo
tivo algún pequeno desliz que o indispuxo transitoriamente con Bóveda.
O que sí facían os tres era viaxar caseque tódalas semanas a Galicia,
coa incomodidade que elo supuña, para intervir nos mitins, apoiando a
campaña de propaganda, fundamentalmente autonómica, que levaba a cabo o
P.G.(45).
O Partido Galeguista establece o 20 de xaneiro
de 1932 unha táctica de independencia e arrendamento verbo dos demais
partidos, achacándolles o seu personalismo e a sua proclividade a levar
ó pobo galego inquedanzas alleas ós seus intereses, o que non excluía
puntuais confluencias en determinados temas (como o do ferrocarril ou a
autonomía) (46). A sua actuación nestes primeiros meses centrase na
propaganda do seu ideario, dando unha serie de mitins en Coruña, Vigo,
Vilaxoán, Monforte, Lugo, Viascón, etc., de conformidade cun plan
tracexado por Núñez Bua (47). Pesia as conferencias e mitins dados, non
acaba de ser suficientemente coñecido xa non só o perfil ideolóxico do
novo partido, senon a sua propia existencia diferenciada. Así «La
Voz de Galicia» e a prensa madrileña segue a considerar en maio ós
diputados galeguistas como puros e simples membros da F.R.G (48). Outros
hai, como Taboada Tundidor, que o consideraban como de dereitas e perto
da «Unión General de Derechas» (49), sendo esta a consideración
máis extendida (50). A rebatila aplicanse os galeguistas, en mitins e
artigos de prensa. Pero costáballes traballo conquerir que se entendera
que eles non se situaban en ningun dos dous polos políticos, por non
aceptar sequera «[ ...] ese sobado disco de derechas e izquierdas [...]» (51), nun universo político dividido en dous hemisferios. O
P.G. era nacionalista sen máis adxetivos e, como tal, celebra o 24 de
abril o «fusilamento dos mártires da Revolución galega»,
cun mitin na vila de Carral (52). A estas alturas o partido escomenza a
plantexarse a cuestión de crear unhas Mocedades (53).
En maio a O.R.G.A. e algúns outros núcleos
de republicanos, constituen o «Partido Republicano Gallego»,
cun programa autonomista e republicano de esquerdas, pero sobor de todo
sometido ó liderazgo de Santiago Casares Quiroga. O P.G., visto o
comportamento da O.R.G.A. en varias cuestións e moi principalmente na
do Estatuto, agarda moi pouco del. O P.R.G. contaba cuns medios
impresionantes: gran número de afiliados (a asamblea de constitución
asistiron 2.000 delegados) un ministro, varios altos cargos, catro
gobernadores civís, o grupo máis numeroso de deputados por Galicia,
duas Deputacións, a maioría en gran número de Axuntamentos... é
dicir, era o partido do poder en Galicia. E sin embargo a colaboración
que prestaba a campaña autonómica era ínfima (54).
O P.G. achácalle a súa falla de programa (non
tiña máis que unhas normas que debían observar os afiliados, e unhas
aspiracións que se propuña acadar), o «fulanismo casarista»,
por establecerse unha relación entre o líder e a base ó xeito de
patronato e clientela, e por conseguinte a sua falla de democracia e
sentido da ética (55). O relativo descrédito con que nace o novo
partido, induce a Antón Villar Ponte que militaba nel, a xustificar
publicamente a sua actitude. Adica así un artigo (56)
a explicar que foi
gracias a él —gavándose de ter sido o único que se expresou en galego—
que o P.R.G. acordara postular a autonomía de Galicia en «todo» o que permitise o texto constitucional; prosigue
dicindo que suscrebe o programa do P.G., pero continua no P.R.G.,
representando dentro del a tendencia galeguista, porque despois de todo
o novo partido proclamabase autonomista, nel seguían a militar a maioría
dos elementos que loitaran pola implantación da República, e ademais
consideraba positivo que houbese un partido de ámbito galego incustrado
no poder, e outro —o galeguista— na oposición. Era mesmo comenente que
o P.G. tivese como complemento un partido menos radicalizado no
galeguismo que lle desbrozara o camiño para chegar a unha fonda
galeguización do país. Remata pedindo comprensión, agardando que,
caso de que o P.R.G, non fora polo bo camiño, na «[...] xurdia
lexión galeguista coido que tería sempre un recuncho hospitalario» (57)
. Víctor Casas, retruca cun cordial pero rexo
artigo, dicíndolle que o autonomismo dun partido que como o P.R.G.
estaba sometido ó ministro de Gobernación, e polo tanto á política
nacional, non lle inspiraba a menor confianza. Comprende que Villar
Ponte se sintise nel incómodo e considera que se trabuca ó permanecer
nas suas filas (58). A maiores, as declaracións de Poza Juncal a
propósito de que o P.G. era un partido dereitista, provocaron ainda
maior encono no P.G. (59).
Cando en maio a folga dos traballadores da
construcción naval do Ferrol está en pleno auxe, e tódalas forzas
políticas posicionanse a favor ou en contra das suas reivindicacións,
o P.G. limítase a remitir un telegrama ó Consello de ministro pedindo
que se resolvera coa maior urxencia o conflicto ferrolano (60). O remata-Ia
folga os sindicalistas publican unha folla acusando ós galeguistas de
perxudicalos seus intereses, o que a Víctor Casas semella disparatado (61). Pero os varapaus caianlle ó P.G. dende os
dous extremos.
Deste xeito «El Ideal Gallego» o critica moi asiduamente polo
que considera inconsecuencia do P.G, na defensa da relixión. Por
contraposición, Castelao recibe un multitudinario homenaxe en Lugo,
que o confirma como unha das figuras máis populares de Galicia (62).
Chegamos así a celebración do Día de Galicia. O P.G. difunde un
manifesto (63) no que, ademais de facer o consabido chamamento á unidade
de tódolos galegos, aproveita para fixar a sua política. O P.G. da
conta da sua disconformidade co estado de cousas, criticando ó Goberno
—e exculpando ó sistema republicano— pola sua falla de enerxía e
solidaridade. Cree que, de todas formas, Goberno (64)
e Cortes están ben
dispostos en orde á resolución da cuestión autonómica galega, pero
con todo anuncia a sua postura de oposición, pois namentras Galicia
non sexa dona dos seus destinos non pode aliarse nin defender a ningún
goberno central. Así pois, a sua oposición está baseada máis en
cuestións de principio, que de tipo práctico. Polo demais, combina o
requerimento ás mulleres —que eran politicamente importantes, dado que
lles fora concedido o dereito ó voto— para que colaboraran cos homes
na conquista da autonomía, cunha crítica ó partido de Casares pola sua
friaxe no comprimento do mandato popular. A efemérides foi celebrada polos galeguistas
con varios actos, entre os que destacara a misa na
Igrexa santiaguesa de Santo Domingo, en sufraxio das almas de Brañas e
Rosalía, coa prédica en galego, celebrada o víspora (65). Tamén en
Santiago, o alcalde López Pol, deu un bando en galego invitando no nome
da Corporación, ós cidadans a sumarse á procesión cívica que
remataba diante do monumento a Rosalía, no parque da Ferradura, e a
colgar en balcóns e escaparates bandeiras galegas. Moitas bandeiras
semella que non se viron, pero a procesión cívica encabezada por
deputados galeguistas, a Corporación municipal e o vice-rector da
Universidade, resultou bastante concorrida. O acto rematou cuns
discursos de Pedrayo, Picallo e López Pol, e o hino galego interpretado
por un coro. Ademais delo os galeguistas repartiron un manifesto,
exemplares de «A.N.T.» e folletos de propaganda do P.G. Compre
salientar tamén o xantar e discursos que tiñan lugar no parque invernal
de «La Barxa», en Vigo (66). No Axuntamento de Pontevedra, na
Deputación, en numerosos balcóns e nalguns comercios, ondeou a
bandeira galega e colgaduras coas cores galegas; nas oficiñas públicas
non se traballou, para festexar así a solemnidade, e o concellal Marzoa
presentou unha moción pedindo que se declarase festivo o 25 de xullo.
En Lugo, a banda municipal interpretou pezas exclusivamente galegas, e
os galeguistas confraternizaron nun xantar ó que asistiron uns setenta
comensais; o comercio pechou as portas as duas da serán, dando maior
animación á celebración. Nesta cidade tamén os sectores católicos
conservadores sumáronse á conmemoración do 25 de xullo, considerando
porén «ajeno por completo a significación política alguna» (67). Con bandeiras, festivais e peche dos
comercios pola tarde
conmemorouse en Ourense e Ferrol. Onde maior éxito acadou foi na Coruña, onde o Axuntamento declarouno festa oficial; publicou ademais o
alcalde Iglesias Corral, un bando bilingüe, lociron moitas bandeiras
galegas, e nos cafés, teatros e cines non houbo máis que música
galega, rematando os concertos co hino galego. Non faltou tampouco un
banquete de confraternización galeguista (68). Compre sinalar ademais as
numerosas festas galegas, conferencias, etc. celebradas en distintas
vilas. A nota máis resoante da xornada foi sen dúbida o viaxe de
Castelao e Otero Pedrayo a Barcelona, para asistir a celebración da
patriótica efemérides no Centro Gallego. Os catalanistas fixeronlles
un magnífico recebemento e agasallo, co que quedaba claro que non tiñan
rencor cara o P.G. polas obxecións de Castelao á parte económica do
Estatuto de Cataluña. Chegaron mesmo a ofrecerense para colaborar na
autonomía de Galicia tomando parte activa na propaganda, especialmente
nas campañas electorais (69). Certos sectores da prensa, como soia
acontecer neste tipo de actos, propalaron que nos que asistiron Castelao
e Otero se produciron ataques a integridade da patria e alardes
separatistas (atribuídos especialmente a Otero), o que deu pe ós
consabidos desmentidos (70).
O P.G. laboura con forza a prol do Estatuto.
Declara que a autonomía é o único que une ós partidos galegos e segue
a confiar nos partidos autonomistas, presionandoos para que actuen en
consonancia coas suas declaracións formais de autonomismo. A Segredaría
Executiva vese obrigada a dar un mentís ó rumor que recolle a prensa,
e «El Ideal Gallego» en especial, consistente en que o P.G.
poderíase fusionar co P.R.G. a troque de asumir este consecuentemente a
autonomía (71). Pola contra, do que sí se mostra partidario o P.G. é do
réxime republicano, amenazado pola sublevación de Sanjurjo o 10 de
agosto de 1932; Picallo, nunha conferencia, é o encargado de facer a
apoloxía do sistema (72). En setembro o producese a baixa de Alvaro das
Casas (73), e a visita de Azaña a Galicia, onde é cordialmente recibido
por unha representación do P.G. Entrevistase con Castelao
comunicándolle que comprende as arelas autonómicas, e lle da
esperanzas verbo da tramitación do Estatuto Galego (74). O 9 de outono
tivo lugar un importante acto político do P.R.G. en Lugo. Casares
Quiroga dirixíuse ós asistentes á asamblea do P.R.G., para dar conta
do seu propósito de conservar a independencia organizativa do P.R.G.,
ainda que non por elo deixaría de coordinarse con Acción Republicana, e
de apoiar a autonomía sempre que comprise, co requisito de ter un
carácter esquerdista. Un sector da prensa (75)
considerou tal distingo
como un posible agoiro de obstruccionismo. Sentou moi mal o P.G. a
afirmación de Casares de que o galeguismo xa non tiña misión que
cumplir dada a postura autonomista do P.R.G., acusando ademais ós
galeguistas de pretender monopolizar o sentimento de amor a Galicia. A
instancias de Bóveda (76) a
Secretaría Executiva do P.G. acorda divulgar
unha nota saíndolle ó paso, pero redactada en termos que non
dificultaran a colaboración co P.R.G. na cuestión do Estatuto, á que
Casares dixera estar ben disposto (77). Se Casares conducíase con
equívoca ambigüedade, con total soturnidade manifestábanse os
radicais na cuestión do Estatuto. Na sua asamblea, celebrada en
Ourense, acordaron a proposta de Abad Conde apoiar o Estatuto «cuando llegue el momento»
(78) e coa condición de que se
parecera o máis posible ó catalán.
O 23 de novembro Vigo levaba xa varios meses
arreguizado polo endiañado conflicto entre os armadores e mariñeiros de
Bozas (79) . O destacado galeguista vigués, Valentín Paz Andrade, era o
abogado asesor da organización patrona «La Marítima» de
Bouzas; a C.N.T. consideraba que non se limitaba ó simple desempeño da
sua profesión (80)senon que actuaba como dirixente dos armadores
(81), e
movidos por esta crencia dous pistoleiros sindicalistas atentaron contra
Paz Andrade, alcanzandoo con numerosos disparos, pesia o cal, conqueriu
sair con vida.
En nadal de 1932 celebrase o segundo congreso
do P.G. (82). O día 10 «E.P.G.» deixa entrever a sua simpatía por
este partido adicandolle un editorial (83)
no que dicía que no ano que
levaba de vida exercera unha influencia grande sobor dos demais partidos
en relación con Galicia e maila sua autonomía. Recoñecelle ademais o ter
aportado unha nova concepción ética da política. Na II Asamblea
aprobase a modificación e ampliación dos Estatutos do P.G. e,
asímesmo, o «Programa de acción pra os Grupos Galeguistas»,
elaborado por Filgueira. Bóveda foi moi louvado pela sua «meritísima» laboura e
García Pereira expón o abandono no
que se atopaba a cidade de Ferrol sumido nunha tremenda crise. Picallo
intervén sinalando que compría levar o asunto ó Parlamento, porque
había que defender a Ferrol por riba de todo, pero o P.G. se atopaba
nunha difícil contradicción, sendo como era contrario ó aumento de
armamento bélico, dado que iso era precisamente o único que podía
tirar a Ferrol da grave crise pola que atravesaba a construcción naval (84). O P.G. non puído evitar que neste segundo congreso volveran a
aboiar as diferencias entre a ala de esquerdas e maila conservadora, que
xa tiveran ocasión de manifestarense na asamblea fundacional. O litixio
xurdeu co gallo dunha enmenda presentada por Xerardo Alvarez Gallego ó
punto terceiro dos principios xerais do Programa, que rezaba
ambiguamente «A terra pra o traballo. O traballo pra a
Terra». Argumenta —poñendo en grave trance o integracionismo do
partido— que o P.G. tiña unha ideoloxía republicana e de esquerda, polo
que non podía consignar no programa nada que se poidera a prestar a
equívocos. Afirma que as dereitas en Galicia estaban completamente
desgaleguizadas, polo que era inútil facerlle concesións con vistas a
atraguelas, de xeito que compría por en correspondencia o programa do
P.G. coa sua significación esquerdista. Picallo intervén, mostrándose
dacordo coa modificación, pero superando a Alvarez Gallego pola
esquerda. Banet Fontenla e Filgueira Valverde eríxense en portavoces do
sector conservador, opoñéndose a consagrar programáticamente a
fórmumula de Herzen «a terra para quen a traballa», e
esgrimindo unha doctrina sobor dos arrendamentos contraria á de Young,
invocada por Alvarez Gallego. Para dirimir o conflicto crease unha
comisión, na que estaban paritariamente representados os dous sectores,
pero ó cabo non se modificou para nada o programa. Aproveitan ademais
para facer o balance dun ano de actividade: o partido organizou 76
mitins e 94 conferencias, interviñendo nos primeiros 46 oradores e nas
segundas 36 conferenciantes. Elíxese un novo Consello Executivo, por
seccións territoriais, e unha Segretaría Executiva na que Bóveda pasa
da Secretaría de Organización á Xeral, cobrindo a sua vacante Plácido
R. Castro; Núñez Bua ocupa a S. Política, Filgueira Valverde segue coa
S. Técnica e a S. de Propaganda a desempeña Miguel Rodríguez.
O «Partido Radical Socialista» mantiña unhas relacións
relativamente cordiais co P.G., polo que non é demasiado extraño que
Laureano Santiso Girón —destacado membro daquél— calificara
públicamente de exemplar a democracia imperante na Asamblea, gavase o
programa do P.G. («Un programa tan específicamente engarzado en los
problemas vivos de Galicia no existe en los demás partidos»,
dixo) e se congratulase de que saise derrotada a tendencia de Filgueira,
que tilda de reaccionaria, manténdose pola contra a «[ ...] tónica
resueltamente avanzada del ideario galleguista» (85).
O derradeiro mes do ano nós depara unha
importante sorpresa. En Santiago, un numeroso sector de afiliados —na súa meirande parte xovenes estudantes e obreiros— á
«Unión
Regional de Derechas», constituiuse como grupo galeguista católico «cos francos propósitos de recluta y propaganda»
(86). A nova
agrupación nace ó calor do ambiente autonomista que se rexistraba en
Santiago co gallo da celebración da Asamblea de Concellos na que foi
aprobado o proxecto de Estatuto, e non chegou a fragoar, como o proba o
feito de que non voltou a dar sinais de vida. A «Unión Regional de
Derechas» declarábase como «rexionalista» (e dende logo
non «nacionalista»), partidaria da «autarquía», en oposición ós desbordamentos autonomistas
(sic) e da confesionalidade, frente a concepción leiga do Estado. A
directiva deste grupo, que nace sen siglas propias pero consentido pola
dirección da «Unión Regional de Derechas», era a seguinte:
Presidente, José Portal Fradejas; secretario, Antonio Asorey Andaluz;
vocais, Balboa Pérez, Poch y Gutiérrez de Caviedes, Facal, López de
Rego e Gómez Lea. O grupo apoia o Estatuto como un medio de conquerir
parcial satisfacción das suas arelas galeguistas, ainda que non enche
completamente as suas aspiracións, por ser o froito dunha Constitución
«abiertamente izquierdista» que couta ás rexións facultades
en temas, para él claves, como a Relixión e o Ensino. Asorey Andaluz
suscitou o tema do Estatuto, na asamblea celebrada o domingo día 13 en
Santiago, pola «Unión de Derechas de Santiago», razonando a
sua opinión favorable a que as «Dereitas» se declarasen
autonomistas. A presidencia manifestou que na xunta directiva non existía unanimidade sobor deste extremo, polo que non se
pronunciaba (87).
O ano remata para o P.G. en medio de certas
friccións cos radicais (88) que non deixarán de repetirse, mesmo con
maior agudeza, en adiante. O escomenzar 1933 as cousas marchaban mal
tanto para a autonomía como para a economía de Galicia. A mediar marzo a
dirección do P.G., previa consulta ós Grupos, adopta importantes
acordos (89). Comparecerá nos comicios municipais en solitario, por
entender que traicionaría ó seu programa:
«[...] se guiado por un afán de mando procurase n-unhas
eleicións
facer trunfar o número dos seus candidatos e o medro dos seus sufraxios, esquencendo a pureza e o rol minoritario e de avanzada que a
II Asambreia asiñalou as nosas organizacións.» |
Somentes no caso de que fose precisa a
colaboración dos galeguistas, nalgún Concello concreto, para
derrota-Ia confabulación dos elementos antiestatutistas e nemigos do
réxime, podería quebrantarse o aillamento do P.G. Nos Concellos rurais
absterase de presentar, cando se presenten candidaturas agrarias, que
sexan auténticamente democráticas e autonomistas, ás que está
disposto a apoiar. Polo demais, como xa dixemos que a situación non era
considerada polo P.G. como positiva, o Consello decide ser menos
tolerante coa política dos partidos e do Goberno en Galicia
—deslindandoa do réxime republicano que dí estar disposto a defender
afervoadamente— adoptando un actitude de oposición máis agresiva. Deste
xeito elaborará un memorial de agravios, no que constasen os ataques á
economía de Galicia e a sua estabilidade social: abandono do
ferrocarril, importación de madeiras e carnes conxeladas, altos
aranceis do millo, cupos conserveiros establecidos por Francia,
Arxentina e outros Estados por mor da protección que se dispensaba ós
productos e industrias non galegas, o recargo contributivo a que se
sometera a Galicia (e non só a ela) para cobri-lo déficit
facendístico producido polas inversións noutras zonas, etc.(90). Este
listado de problemas foi levado o Parlamento mediante as interpelacións
feitas por Castelao (91), Otero Pedrayo (92)
e con inusitada extensión, por
Suarez Picallo (93). Ademais de todo isto o P.G. censuraba ó Goberno o seu
desinterés en extirpar o caciquismo de Galicia.
Claro que a opinión do P.G. non podía pasar de certos
lindeiros, so
pena de enaxenarse completamente o apoio do goberno Azaña ó Estatuto
Galego. Plácido R. Castro, que era o Secretario de Organización neste
momento, non ten reparo en admitir que o P.G. levaba un ano e medio
moderando o tono das suas críticas para que non se esvaise a feble
esperanza que tiña de acadar sequera fora un mínimo de autonomía (94).
Así, despois da devandita declaración da exclusiva, explícase que,
Castelao, no nome dos deputados galeguistas, votara a favor da maioría
gubernamental co gallo dos sucesos de Casas Viejas, por creer na
inocencia do Goberno. Castelao limitouse a plantexar moderadamente a sua
protesta pola incomprensión dos problemas de Galicia, para engadir logo
que a presencia de Azaña no Goberno era para os galeguistas —que se
sentían «[...] cada día más fervorosamente republicanos»—
unha garantía (95). Por outra banda, non vía ben o comentarista político
do P.G., Víctor Casas (96), que os partidos políticos andivesen
atafegados polo grave asunto de Casas Viejas, porque entendía que elo
ía era detrimento da debida atención ós problemas de Galicia, que
para o P.G. eran absolutamente prioritarios.
O domingo 23 de abril tiñan de celebrarse eleccións naqueles
municipios onde o 12 de abril de 1931 se constituiran as Corporacións
sen loita, en consonancia co artigo 29 da vella Lei municipal. Os
Axuntamentos ós que afectaban as eleccións eran 2.479 en España e 27
en Galicia, dos que 19 perteñecían a Lugo, e 8 a Pontevedra, quedando
pois ó marxe Coruña e Ourense (97). Na práctica o P.G. deixa en
libertade ós seus Grupos para presentarse ou non ás eleccións.
Resulta así que somentes se presentan directamente por Redondela, tendo
como candidatos a Francisco Pereira Fernández, Avelino Cal e José
Blanco Alfaya (98), e indirectamente por Tomiño, apoiando ós agrarios. En
Redondela os galeguistas presentanse polas minorías, en tanto que por
maiorías concorrían as dereitas, radicais e un bloque de esquerdas
formado por agrarios, mariñeiros, obreiros e republicanos (99). En Tomiño,
a candidatura agraria contendía con outras duas presentadas polos
radicais e mailas dereitas. En ambolos dous municipios os galeguistas
efectúan unha intensa campaña; así a plana maior do P.G. (Alvarez
Gallego, Bóveda, Paz Andrade) se desplaza a Redondela para apoiar nun
mitin ós seus candidatos (100). A Xornada electoral transcurre cunha
normalidade absoluta. O P.G. conquire somentes un concellal por Redondela
(101), en tanto que os agrarios de Tomiño triunfan acadando maioría absoluta, con
trece concellais sobor dun total de 19 (102).
Globalmente o gran vencedor é o P.R.G., que sospeitosamente obtén un
rotundo éxito sen facer un só acto de propaganda, e elo a pesares de
estar atravesando unha gravísima crise interna que pouco faltou para
que o descompuxera (103). A prensa insinua a posibilidade dun pucheirazo
preparado por Casares dende o ministerio de Gobernación ó traveso das
Comisións xestoras que tivera nas suas mans (104). Os socialistas
conquiren un porcentaxe moi pequeno (20 postos) o que viña a demostrar
que estaban artificialmente sobrerepresentados nas Constituintes mercede
a conxunción electoral que triunfara nas primeiras eleccións xerais. A
xornada tampouco foi boa para os radicais emilianistas, que distan moito de acadar en Galicia o
gran triunfo radical en España; perdeu
ademais os seus máis vellos baluartes (Rosal, Cangas, Tomiño).
Especialmente relevante foi o caso de Tomiño, onde o agrarismo que fora
nas eleccións xerais un firme sostén dos emilianistas, trocárase
agora en aliado dos galeguistas. Ademais co triunfo da «Federación
Agraria de Tomiño», liderada polo dirixente do P.G., Alonso Ríos,
encetase nesta localidade a actuación política da «Federación
Agraria Provincial» (de Pontevedra), quedando os concellais
elexidos sometidos á disciplina directa da Federación. Queda así
constituído o xerme do «Partido Agrario», que se lanza neste momento (105).
Como se pode ver, o P.G. segue na práctica
unha táctica abstencionista, pois pesia o acordo de marzo de
presentarse, en realidade deixa á discrecionalidade dos Grupos adoptar
unha ou outra resolución (106). Os Grupos non se presentan e o P.G. vese
privado dunha parcela de poder nas institucións locais, que puido ter
con só presentarse. Pero, por se houbera dúbidas, a propia Secretaria
Executiva encargase de disipalas nunha nota que fai pública a fin de
mes (107). Nela declara abertamente que se inhibíu nos comicios, coa
salvedade do caso de Redondela por especiais circunstancias de índole
local, e dalgúns concellos rurais —e non dí cales— nos que apoiou
candidaturas agrarias. Aproveita tamén para desmentir ás axencias de
prensa madrileñas que incluiran o P.G. no grupo gubernamental,
atribuindoo á ignorancia que sobor da política galega existía na
capital de España. Claro que se a prensa de Madrid incluiu ô P.G. na
maioría gubernamental, era en gran medida debido a tímida oposición
levada a cabo polos galeguistas e ó feito de ter votado a favor dela
repetidas vegadas. Por iso a Executiva do P.G. vese obrigada a precisar
que, ainda que os seus deputados votaron en certas ocasións a prol do
Goberno, elo non obstaba para que o P.G. deixara de considerarse na
oposición. Polo demais, é ben sabido que para o Goberno Azaña as
eleccións municipais foron un serio revés (108).
A ledicia polo ingreso no P.G. de Emilia Docet,
elexida miss España en 1933 (109), que deu apoio publicitario
ó P.G., non
chega a compensar as discrepancias que escomenzan a aflorar no P.G.,
comprometendo o seu integracionismo. O detonante foi un artigo de
Plácido Ramón Castro no que aboga a prol de que o P.G. se
desvencéllase totalmente de calquera compromiso ou actuación conxunta
cos demais partidos, mesmo dos autonomistas, por consideralos
insinceiros e sedicentes, evitando así que lle afectara o seu
desprestixio, e recuperando a libertade de acción para levar a cabo
unha política menos transixente. Propugna que o P.G. abandonara a loita
por un cativo Estatuto, que nin siquera se lle concedía, e deixara
totalmente de actuar na política española e concreta, mantendo así
puro incontaminado o seu nacionalismo auténtico. Trataríase, pois, de
que os galeguistas actuasen completamente aillados —a imitación dos
irlandeses do «Sinn Fein»— adicandose a concienciar ó pobo,
postergando a batalla autonómica para cando o galeguismo fose tan
forte que poidese triunfar sen o apoio de ningún outro partido (110). Como
podemos apreciar, a vella tese risquina «mutatis mutandis»
volve a aparecer de novo. Contestalle Juan Carballeira, coincidindo con
él en que o galeguismo debía actuar ailladamente, pero dividido en dous frentes: un de dereitas e outro de esquerdas (111)
postura que
non é el o único en defender (112). Esta tese é combatida por Víctor
Casas (113), Ramón Villar Ponte
(114)e o propio Plácido R. Castro
(115), que consideraban imprescindible o frente único galeguista, polo menos
até ter conquerido o autogoberno. De momento o P.G. conquire sair
airoso, sen ver mingoar as suas ringleiras pola escisión dalgunha das
suas alas.
O martes 25 de xullo celébrase o Día de
Galicia cos habituais actos de exaltación patriótica. Os principais
axuntamentos (Vigo, Santiago, Pontevedra, Coruña, Ourense e Lugo)
declaran a data, festa local. Duas son as novedades. Unha, a
descentralización dos actos, proposta por Antón Villar Ponte, que
—inspirándose ou non nela—, o certo é que o Consello Executivo do P.G.
da a consigna de que todolos seus Grupos creasen ou ben se
incorporasen, as Comisións locais organizadoras dos actos
conmemorativos (116). Deste xeito, o Día de Galicia adquire este ano
maior arraigo popular. A segunda novedade é a asistencia ás
celebracións cívicas —especialmente ás de Santiago— de representantes
dos partidos nacionalistas vascos e cataláns, que suscreben cos galegos
o Pacto de Galeuzca. Antes de referirnos a el, sinalemos que nos
atopamos nun momento de fonda inquedanza social e malestar político,
pola importación de carnes americanas, que, de seguro, incrementaría de
aprobarse o tratado con Uruguai que existía a posibilidade e o temor de
que fose autorizado polas Cortes, e tamén polo rigoroso silencio
administrativo que caira sobor do decreto de autorización do plebiscito
do Estatuto Galego. O P.G., pesia as suas protestas de aillamento,
colabora na practica cos partidos republicanos, tanto nas comisións,
como nos mitins e no Parlamento, especialmente nos temas estatutario e
gandeiro (tratado comercial co Uruguai).
De xullo a setembro de 1932 un dos centros de
atención do P.G. é a política de relacións cos nacionalistas vascos
e cataláns, primordialmente coa «Unión Democrática de Cataluña» por ser o
máis
afín (117). O P.G. otorga unha especial
importancia ó Pacto de Galeuzca por canto podía representar unha
política de alianzas alternativa á ensaiada en Galicia sin fortuna
cos partidos republicanos autonomistas. Pénsese que é xustamente a
fins do vran de 1933 cando o P.G., desalentado pola renuencia do P.R.G.,
e demais forzas republicanas, a apoiar a campaña de propaganda
estatutaria, e crispado pola demora na concesión do decreto de
plesbiscitación provocada por un Goberno ó que se lle achacaba o
menoscabo da economía de Galicia, resolve actuar ailladamente en
Galicia, desvencellándose de calquera compromiso cos restantes partidos.
De seu, o Pacto de Galeuzca ten un contido
moderado, expresado en dous documentos básicos: o que suscribiron en
Compostela o Día de Galicia os representantes dos tres nacionalismos
(logo ratificado polos seus respectivos partidos) e o manifesto
publicado en Barcelona (118), que puxo punto final a viaxe que
emprenderan en Galicia e continuaran polo País Vasco. Os acordos
adoptados non ían máis alá da explicitación do mutuo respaldo,
especialmente na cuestión autonómica, e da vontade de facer revivir o
espírito orixinario da República no marco da cal tería de ser
respetada a personalidade e dereitos das tres nacionalidades
periféricas, de xeito que poidesen establecer entre elas un novo orde
de relacións. Para efectiviza-lo comprimento destes xenéricos acordos
creáronse unhas secretarías na tres nacionalidades, coordinadas por
unha Secretaría Xeral. Todo o cal non obstou para que na práctica o
Pacto de Galeuzca tivera pouca efectividade, por unha serie de causas
ás que xa nos temos referido con anterioridade noutro apartado. Outra
cousa distinta foi o escándalo que ocasionou. Non hai dúbida de que a
meirande parte da prensa de Madrid viu con moitas reticencias os
movimentos de converxencia dos nacionalistas. Pero tampouco parece menos
claro que as plumas mais atrabilarias e recalcitrantes na defensa do
baluarte do centralismo, foron aguilloadas polas radicais e estrondosas
manifestacións do sector máis extremista dos tres nacionalismos.
Alvaro das Casas, os vascos do P.N.V., e o grupo Palestra pronunciaron
palabras fortes, non estando claro que se chegaran a dar morras a España
(ainda que é perfectamente creible) en Barcelona, tal como recollera e
amplificara a prensa de Madrid, e o «A.B.C.» en especial.
Castelao nega que ocurrira tal cousa e o Gobernador Civil de Barcelona
tamén o desminteu. O P.G. víuse tamén complicado por mor de que un
sector da prensa creu que Alvaro das Casas seguia a militar no P.G., e
polas declaracións dos radicais de Ferrol atribuindo polas boas os
tales berros ó P.G. Asi enténdese a rectificación feita polo Grupo do
P.G. en Vigo, que se redacta nuns termos tan descalificadores para Das
Casas, que resultara inaceptables para un amplio sector do P.G., entre
o que temos constancia documental que se atopaba Castelao (119). O que de
tódolos xeitos resulta evidente é que houbo, en certos momentos da
viaxe de Galeuzca, e especialmente en Barcelona, discursos de gran
exaltación retórico-nacionalista, de moita fogaxe, como dicía o
propio Castelao, especialmente por parte dos vascos os que Castelao
tratou de convencer para que soavizasen as suas expresións. Claro que
Castelao, no seu cerne, non atopaba de todo mal que, dadas as
circunstancias, se dixeran palabras rexas; agora ben, non se lle
ocultaba —e así o dicía— que tal actitude era implítica e, por
conseguinte, inoportuna (120).
Cando o P.G. percura novas vías en
sustitución da alianza de facto cos republicanos autonomistas de
Galicia, pensa en Galeuzca, pero tamén considera a posibilidade de
ensaiar un artellamento dos partidos federais e autonomistas de todo o
ámbito estatal. En efecto, con gran sixilo, e sen que saia a luz
pública —a tal punto que coñecemos isto por unha documentación
reservada— Castelao entabla negociacións cos federais catalans,
concretamente con Marial, con vistas a crear de inmediato unha minoría
parlamentaria en base ós diputados galeguistas, federais e algún
catalanista. Convén facer un inciso para clarexar que entre os
federais, seguidores do ideal pimargallano, e os nacionalistas galegos
existía unha coincidencia máis de tipo práctico que doctrinal. Xa
noutra parte deixamos sentado que pouco ten que ver o pacto
sinalagmático coa doctrina nacionalista galega, que era susceptible de
optar por varias fórmulas de solución ó problema do Estado, entre as
cais a federal, con ser a máis acaida ós seus desexos, non tiña por qué ser forzosamente a única. O P.G., e Vicente Risco en especial,
expresaron sempre diáfanamente as suas diferencias coa doctrina de Pi i
Margall. Agora ben, na práctica política as coincidencias eran
grandes. Como o P.G., os federais defenden ardentemente no debate do
proxecto constitucional a República Federal, e tamén como él, perdida
esta batalla, aceptaron con pragmatismo a solución autonomista, sen por
elo renunciar ningún deles ó seu programa estratéxico federal. Os
federais eran, ademais, politicamente interesantes dado que dispuñan
dunha minoría parlamentaria que constaba de 11 diputados, estando
ademais fora dela, como diputados federais independentes, Barriobero e
Soriano (121). Existían ademais unhas relacións moi cordiais entre o P.G.
e os federais galegos, que tiñan unha implantación feble centrada
fundamentalmente en Santiago. Estaban agrupados no «Partido
Republicano Federal de Izquierda Gallega», tendo como persoeiros
máis notorios a: Ezequiel Rey, Carnero Valenzuela, Jesús Pose e
Victoriano Marcos (122). Partidarios da máxima autonomía no
camiño do
federalismo, criticaban ó partido de Casares por consideralo
inconsecuente (123); eran asímesmo partidarios do bilingüísmo, tema no
que se atiñan á autoridade de Risco (124), e utilizaban o galego adoito
nos mitins, polo que o P.G. os consideraba como moi galeguistas e, de
feito, aliase con eles nalgunha provincia, como teremos ocasión de
comprobar, nas eleccións xerais de 1933. A única diferencia práctica
entre un e outro partido, era a distinta concepción do tema relixioso:
os federais eran anticlericais, e o P.G., non.
Na minoría parlamentaria que se trataba de
crear, sobre a base da aceptación da total independencia do P.G. como
partido (punto este irrenunciable), quedando ademais en libertade para
defender a economía de Galicia, e debendose deixar ó marxe a cuestión
relixiosa, non participarían tódolos deputados federais, pero sí a
maioría, integraríanse lóxicamente os tres galeguistas e algún
catalanista. Segundo o informe que envía Castelao a Bóveda (125)
a nova
minoría parlamentaria contaría decontado con dez diputados: Bóveda,
Castelao, Picallo, Franchy, Marial, Arauz, Companis, Crespo, Valle e
Doncet. Quedaban pois fora, Cordero, Barriobero, Soriano, Sediles e
Niembro, habendo dous federais vacilantes: Ayuso e Pi i Arsuaga (fillo
de Pi i Margall). Pero o proxecto non quedara só nisto. Tratábase
ademais de crear unha federación de partidos das nacionalidades e
rexións de España, que se denominaría «Federación Republicana
Autonomista», dirixido por un «Consejo Federal»
integrado por dous representantes de cada partido, co obxectivo mínimo
de acadar un Estatuto do estilo do de Núria (126). Castelao vía ben a idea
por considerar que de levarse á práctica supoñería o afortalamento
do bloque autonomista ante a previsible polarización entre centralistas
e descentralizadores; tamén pola posibilidade de defender máis
eficazmente a Galicia dado que poderían ter representación nas
comisións parlamentarias e na Deputación permanente; e ademais porque
o P.G. sería o representante dos federais en Galicia, co que
probablemente conqueriría que ingresaran no P.G. os elementos do «Partido Republicano Federal de Izquierda Gallega»
(127). As
conversas de cara á plasmación deste proxecto chegaron a estar
bastante avanzadas, como o proba o cable enviado por Marial a Alexandre
Bóveda pregandolle que se puxera en contacto con Picallo para ver de
chegar a un acordo (128). Pero a expectativa non chegou a coallar. Polo que
ó P.G. respecta duas foron as causas do fiasco desta intentona. En
primeiro lugar, Bóveda temía que ó fusionarense os deputados
galeguistas cos federais e autonomistas nunha mesma minoría
parlamentaria, prevalecesen os outros, de xeito que o P.G. quedaría
parlamentariamente anulado. Creía, ademais, que a fusión das minorías
parlamentarias equivalía na práctica á unificación dos partidos, e o
P.G. non estaba disposto a renunciar de ningún xeito ó principio da
autoorganización (129). En segundo lugar, en outono disolvense as Cortes
convocándose novas eleccións, o resultado adverso das cales privará
ó P.G. de representación parlamentaria, co cal perdía sentido a
proposta de alianzas neste terreo.
A fins do vran, os galeguistas ó tempo que
ensaian as vías políticas anteditas, dan mostras de alporizamento ante
a actitude de obstrucción máis ou menos solapada que mantiñan o «Partido Radical», o
PRG e en especial o seu dirixente
Casares. Ilustrativo deste estado de frustración é a exhortación de
Víctor Casas a «resucitar o sentimento arredista» (130), propoñendo que o P.G. se desvencellase de toda relación política cos
demais partidos, que viña obrigando ó P.G. a morixerar a sua oposición
ó Goberno —pois precisaba o apoio dun partido gubernamental como era o
P.R.G., e de tódolos demais, para superar a barreira dos dous tercios
do censo requeridos para á aprobación do Estatuto—, pasando a levar a
cabo unha política de enfrentamento aberto co Goberno. Estas
consideracións de Víctor Casas reflexaban ben o estado de ánimo que
reinaba no colectivo de que formaba parte. Na xuntanza do Comité
Central de Autonomía, Bóveda e Víctor Casas comunican a intención do
P.G. de cesar na colaboración coas demais forzas; estas tratan de
convencelo para que desistise, facendo o P.R.G. protestas de estar
disposto a traballar cor entusiasmo na campaña de propaganda estatutaria
(131).
O Consello Executivo do P.G. non cree xa nas promesas e acorda
interrumpir as suas relacións cos demais partidos. Somentes asistirá a
reunión do «Comité Central de Autonomía» convocada para
setembro, para levar a cabo unha laboura de denuncia. Decide tamén que
os seus deputados se retirarían do Parlamento se o Convenio comercial co
Uruguai fose aprobado (132). Nestas circunstancias era inadmisible que
Suarez Picallo continuara formando parte da minoría parlamentaria do
P.R.G., na que permanecía por ter sido elixido deputado pola ORGA (a
diferencia de Castelao e Pedrayo) e como proba de boa vontade. Facía xa
algúns meses que o P.G. acordara que Picallo deixara de colaborar cos
diputados do P.R.G., pero él postergou o comprimento deste acordo para
non aparecer vencellado á obstrucción parlamentaria que exercían os
radicais descontra a coalición republicano-socialista (133). Bóveda
alporízase e chega a temer que Picallo crebe a disciplina do partido (134)
cando novamente se lle ordena, en termos de dura recriminación, que
abandone a minoría parlamentaria do P.R.G. Este litixio chega a ter
certa acritude, amenazando o C.E. do P.G. a Picallo coa expulsión caso
de non retirarse. As suposicións de Bóveda e do C. Executivo
resultaron infundadas e Picallo acata disciplinadamente a orde de
arredarse do P.R.G.(135).
O feito tivo unha gran repercusión pública,
dado que dos 19 deputados de que dispuña en principio a minoría da
F.R.G., pasara a ter somentes once. Coa defección de Picallo pasaban a
ser dez, pero o P.R.G. na practica non podía contar tampouco con Novoa
Santos (136), co cal quedaba reducida a 9 diputados, perdendo así o
dereito a constituir un grupo parlamentario independente. Deste xeito, a
tenor do reglamento das Cortes, a minoría parlamentaria galega quedaba
virtualmente desfeita (137). Se Casares conqueriu salva-la situación foi
mercede ó decreto de disolución das Cortes que non tardou en aparecer.
O P.G. fai pública a sua posición nun
manifesto (138), e escomenza unha campaña de mitins en solitario, debullando ataques a Casares
Quiroga e
ó poder central polo que consideraba como traición os compromisos
contraídos na Asamblea de Santiago, na que se aprobara o proxecto de
Estatuto (139). A propaganda, primordialmente orientada cara as masas
campesinas, discurre con algún que outro atranco, derivado da reacción
das autoridades casaristas, que non estaban dispostas a que se atacara
impunemente ó seu partido. Deste xeito, o gobernador civil de Lugo
suspende un mitin do P.G. en Lugo (140)
que ten que ser aplazado. O
celebrarse días despois, as críticas á «traición casarista»
e á obra económica do bienio medran (141). A visita de Casares a Galicia,
para relanzar o seu partido, é saudada por «A.N.T.» con toda
sorte de reproches; o P.G. non cree nas declaracións que fai de que
está disposto a loitar rexamente polo Estatuto e aproveita para
inventariar tódolos agravios cometidos por Casares contra Galicia nos
distintos eidos (142).
Como un xarro de auga fría, caen sobor do P.G.
as críticas que dende Bos Aires lle dirixe Blanco Amor, en brillantes
artigos escritos no periódico «Galicia», órgano da «Federación de Sociedades Gallegas», que dirixía él mesmo.
Varios diarios galegos (143)
reproducen a totalidade, ou ben partes
significativas, da aguda crítica de Blanco Amor, co que o P.G. non pode
facer como que a cousa non vai con él. En esencia, Blanco Amor critica
do P.G. o seu ruralismo, por dar prioridade ó campo en troques de
primar a cidade e a vila, que era —segundo él— o camiño máis rápido e
eficaz para acadal-os seus obxectivos. Pero nas cidades cree que non podía atopar eco o P.G. polo seu desentendemento dos problemas típicos
do vivir republicano, que non eran outros que a cuestión relixiosa e a
división entre dereitas e esquerdas. Debía pois abandona-lo seu
neutralismo relixioso e dividirse en dous partidos. Considera, en suma,
que o P.G. obraba con purismo e simplismo excesivos, pero non por elo
deixa de dar unha visión globalmente positiva do P.G. «A.N.T.» vese na obriga de contestar, e o fai ratificandose na
política seguida deica enton (144).
Neste mes de setembro en que as cousas parecía
que viñan viradas para o P.G., acada un gran éxito político, mercede a
xestión diplomática levada a cabo por Plácido Ramón Castro, que
presentou no IX Congreso de Nacionalidades Europeas, celebrado en Berna
a últimos de setembro de 1933, un extenso informe elaborado por Risco (145), no que se
expuñan as razóns que xustificaban o dereito de Galicia
a ser considerada como unha nacionalidade. Presentou ademais unha
declaración na que se afirmaba o dereito do pobo galego a dispoñer do
seu propio destino, reclamabase o respeto para a sua língua e costumes,
e facíase constar que as actuacións do nacionalismo galego, non supuñan atranco ningún para a realización dun ideal federal. Quere
isto dicir que renunciaba ó separatismo tal e como esixía a Sociedade
de Nacións, co presidente do Consello da cal, Sr. Mowinckeln, Xefe do
Goberno noruego, entrevistouse Plácido R. Castro en Xenevra (146). Antes
de salientar o relevo que tivo tal acontecemento, remitiremonos
brevemente ós antecedentes. En abril deste ano o doctor Ewald Ammende,
secretario do Congreso de Minorías Nacionais de Xenevra, visita España
atraguido polo momento histórico que vive, dado que a sua revolución
democrática e pacífica espertara notable curiosidade en toda Europa, e
vivamente interesado en coñecer directamente os pobos catalán e vasco
que eran xa membros do Consello de Minorías Nacionais. En San Sebastián
foi invitado por Otero Pedrayo a recorrer Galicia, cousa que fixo acompañado dos galeguistas (Julio Sigüenza, Das Casas, Eiroa, etc.).
Nunha entrevista concedida á prensa (147)
declara que lle impresionara o
movimento galeguista, especialmente pola sua obra cultural, fixándose
moi sinaladamente no labor do S.E.G.; considera que Galicia tiña
capacidade dabondo para o seu propio goberno, e por conseguinte debía
conquerir o seu Estatuto autonómico que lle parecía un primeiro paso.
Significativamente observa que o nacionalismo galego non era un
movemento de masas, o que para él non era un atranco; dí:
«No importa que Ia masa no esté aún lo suficiente compenetrada con
el ideal. Lo indispensable es Ia gente directora, y Galicia Ia tiene perfectamente orientada»
(148) |
O P.G. plantéxase en firme o problema de
entrar na organización das Minorías Nacionais europeas. Pensaba que era
importante, principalmente porque así quedaría asegurado o recoñecimento internacional da
categoría de Galicia como nación, en
previsión de que se poidera producir unha dictadura. Aproveitando a
viaxe de Galeuzca conquiren de Manuel de lrujo o apoio dos vascos e, en
Barcelona, Castelao (con Alvaro das Casas) entrevistase con varios
políticos catalanistas (Batista Maspóns, Esterlich, Jirona, Carrasco
Formiguera, etc.) xestionando o seu respaldo. Pola documentación que se
conserva da entrevista de Castelao con Cambó (149)
sabemos que este
consideraba que por aqueles anos a Sección de Minorías Nacionais da
Sociedade de Nacións non tiña eficacia, lamentando que Galicia non
ingresara nela cando o fixera Cataluña, na etapa da dictadura
primorriverista, porque daquela estes problemas conmovían a conciencia
europea e eran tema de estudo para tódolos estadistas. De tódolos
xeitos recomenda que Galicia acuda a Xenevra, ainda que somentes fose
para ocupar posicións de cara o futuro. Pero os galeguistas tiñan un
problema para conquerir a incorporación de Galicia á organización das
minorías europeas: o económico. Con toda franqueza plantexou Alvaro das
Casas (150) ós dirixentes do nacionalismo vasco e catalán (cousa que
molestou a Castelao por consideralo vergonzantemente, como unha
manifestación de indixencia) as dificultadas de Galicia para cobrir a
cuota sinalada pola Sociedade de Nacións, conquerindo que Esterlich e
Maspóns se comprometeran a recabar do Consello de Minorías a fixación
da cuota mínima. Con todo, a Castelao seguíalle preocupando a
cuestión e insta a Bóveda para que buscara o xeito de acada-lo diñeiro
necesario (151).
O informe favorable de Mr. Ammende e dos vascos
e cataláns, facilitou incuestionablemente o ingreso de Galicia (152). O
propio Plácido R. Castro explica en dous artigos o alcance e
significación deste feito (153). En primeiro lugar estaban as
consecuencias prácticas, que eran pequenas. Debíase isto a que Galicia,
a diferencia da maioría das nacionalidades europeas, perteñecía a un
Estado que non estaba obrigado por compromisos internacionais a
respeta-los dereitos das minorías. Ademais o Congreso de minorías non
era un organismo adicado a fomenta-los movementos políticos
nacionalistas dirixidos contra dos Estados vixentes, senon que procuraba
solucionar as cuestións minoritarias dentro do marco dos Estados
existentes, a pervivencia dos cales comprometíase a garantizar.
Precisamente por elo a declaración presentada polos galeguistas
esguellaba a consideración de Galicia como nación, limitándose a
aludir ó pobo de Galicia como nacionalidade, con idioma, cultura e
costumes propios, merecedores do respeto e do trato que se admitían
internacionalmente como norma dos pobos progresivos. Galicia non podía
agardar apoio do Consello para o seu movemento político nacionalista,
tendo que resolver por sí mesma o seu propio problema nacional, e baixo
unha fórmula que excluiría a separación. Somentes no caso de que en
España chegase a imperar «una reacción unitaria e
imperialista» que utilizara descontra do movimento nacionalista
galego procedementos opresores e persecutivos, seríalle lícito recabar
o auxilio moral da opinión internacional. O único que conqueriron,
pois, os galeguistas foi demostrar que o nacionalismo galego non era
unha ficción idealista, senon a expresión da realidade de Galicia, o
carácter de nacionalidade da cal pasaba a ser recoñecido por unha
organización internacional, integrada por representantes de corenta
millóns de europeus, perteñecentes a catorce nacionalidades. A
proxección universalista do galeguismo, expresada coa fórmula de «Galicia, célula de universalidade», quedaba así
consagrada. A angueira galeguista de establecer relacións cada vegada
máis estreitas cos pobos célticos e lusitanos, complementábase
deste xeito coa posibilidade de contactar coas numerosas nacionalidades
europeas, e de recibir información sobor da sua vida e problemas.
Por outra banda, tras dos adversos resultados
das eleccións municipais, tampouco resultaron favorables á maioría
gubernamental as eleccións en segundo grado, por medio de concellais,
para elexir quince vocais rexionais do Tribunal de Garantías
Constitucionales. Con moita dificultade, ainda puido gañar Azaña
unha votación de confianza, que serviu para poñer en evidencia a
febleza do seu respaldo parlamentario. Alcalá Zamora aproveitou para
forzar a situación no Consello do 8 de setembro; abreu consultas e deu
a Lerroux a posibilidade de formar goberno. O seu efímero mandato durou
só dende o 12 de setembro ó 2 de outono, momento no que foi derrotado
nas Cortes. Ante o goberno Lerroux o P.G. posiciónase abertamente en
contra: «crêmos que non se debe esperar nada, sinon que se debe
temer todo», editorializa «A.N.T.» (154). A pesares da sua
oposición, os deputados galeguistas tiveronse que abster de falar no
intre da presentación do Goberno Lerroux nas Cortes, e asimesmo de
votar en contra, para non aparecer unidos —dando pé a equívocos— á
anterior maioría gubernamental da que se arredaran (155). Despois dalgunha
outra intentona fallida conqueriu formar goberno o radical sevillano
Martinez Barrio. Ainda que éste acadou colaboracións moi diversas, o
seu pretendido goberno de concentración republicana, non logrou pasar
do centrismo. Formou así, o 12 de outono, un goberno de dirección
radical que contaba con figuras doutros partidos republicanos. Foron
disoltas as Cortes Constituintes e convocadas eleccións xerais —segundo
a nova lei electoral— para o 19 de novembro. O P.G., fondamente imbuído
de escepticismo (156), novamente dista de considerar satisfactoria a
solución dada a crise gubernamental. Chega a desconfiar —ou polo menos
quere dar esa impresión— de que a actuación parlamentaria servise para
resolver o problema de Galicia, e vagamente esboza a posibilidade de
optar por unha alternativa máis radical. As perspectivas electorais non
lle infunden tampouco novas esperanzas, por canto que intue que a
ordenación electoral dos diversos partidos non se acomodara ó
plantexamento que quixera ver diseñado:
«Non apareceran candidaturas galegas e antigalegas. Ollaranse
somentes as que leven por divisa o rubro de dereitas ou esquerdas»
(157)
|
De todolos xeitos, estas opinións que afloran
á superficie non nos deben desnortar. Silandeiramente en moitos
membros do P.G. estabase operando unha transformación na maneira de
enfoca-la política, da que teremos inmediatamente comprida mostra na
abraiante decisión da Asamblea Extraordinaria do P.G. de acudir ás
eleccións... ¡en coalición cos partidos republicanos autonomistas!
Para entender como se puido producir tal cambio, que entrañaba a
reconsideración da posición de arrendamento e hostilidade verbo dos
partidos que tildaba de autonomistas sedicentes, cando non de treidores;
seguida últimamente polo P.G., inexcusablemente compre que nos
refiramos a unha autocrítica saída da pluma de Bóveda (158). Este
dirixente escomenza a dexergar que as loitas da política española
ventilábanse tamén en Galicia, con independencia de que lle gostara ou
non ó P.G., e a propia configuración dos partidos na inminente
contenda electoral que se prevía sería en termos de dereitas e
esquerdas, confirmaba esta idea. Por conseguinte o P.G. non podía
pretender manter unha postura de neutralidade nas loitas da política
española. E xa que tiña que intervir nun universo político dividido en
dous bandos, debía de tomar partido por un deles, abandonado o seu
aillamento; debendo, pois, establecer alianzas, estas debían facerse
coa esquerda republicana por ser ela a que levaba a autonomía nos seus
programas e a que posibilitara ademais a autonomía de Cataluña, estando
en camiño de conceder tamén a do Pais Vasco. Que en Galicia non
actuase co necesario fervor autonómico era algo que se podía correxir.
O novo plantexamento de Alexandre Bóveda iráse
impoñendo, ainda que non con tódalas suas consecuencias, en
medio de polémicas que sumen ós membros do P.G. nunha gran confusión.
Os partidarios da postura de Bóveda pronto apareceran como maioría.
Víctor Casas, o leal colaborador de Bóveda, é quen expón
públicamente (159) a presunción de que as eleccións convocadas para o
19 de novembro comportaran unha batalla entre os partidos republicanos
de tódolos matices e mailas dereitas. Sostén que isto mesmo vaise dar
tamén en Galicia, onde, ademais, do resultado das eleccións vai
depender a resolución da cuestión estatutaria. Impuñase, pois, cambiar
de actuación, sendo:
| «[...] Ilegado el momento de abrir
un
armisticio en Ia lucha
política gallega para pensar en rectificar conductas y presentar Ia
batalla al enemigo común» (160). |
Como resultada axiomático que si os partidos
de esquerda ían divididos o triunfo sería do contricante, propugna a
alianza dos partidos republicanos e autonomistas, crendo que realmente
eran tales ainda que non o tiñan demostrado debidamente. E non ten
reparo en dar os nomes e apelidos dos partidos que quixera ver
coaligados; eran estes: o PRG, radical-socialista, Acción republicana,
P. Radical, galeguista, federal e agrarios. Deste xeito consideraba
indubidable que Galicia enviaría ó Parlamento unha numerosa
representación republicana de tipo esquerdista e autonomista, que
debería dar lugar despois a un bloque parlamentario que defendese
solidariamente os intereses de Galicia e resolvese favorablemente o
pleito autonómico. Esta posición é rexamente combatido polo núcleo
ourensán —tendo tamén apoio noutras partes de Galicia, como por
exemplo Vigo (161) e Pontevedra— dende o «Heraldo de Galicia».
Concretamente Vicente Risco é quen lle sae ó paso (162)
botandolle en cara
a incoherencia que supuña considerar como autonomistas os radicais,
entre outros. Razona Risco que unha tal alianza implicaría, ós efectos,
que o P.G. se definía como de esquerdas, co cal marxinábase a tódolos
galeguistas que non se consideraban tales. Por todo elo aboga por
participar nas eleccións, pero sen establecer ningún tipo de alianzas.
A convocatoria dunha asamblea extraordinaria
para o 21 de outono en Santiago, coa cuestión das eleccións como
único tema no orde do día, ía revelar que nas revoltas fileiras do
P.G. buligaban ainda máis posturas. En efecto, existía un reducido
sector do P.G. que á vista do mal resultado que estaba dando a
incursión do galeguismo na política, dos malos agoiros sobor do
resultado nas eleccións vindeiras, tanto polo clima reinante como polo
que viña da pasar nas eleccións municipais, e ante a división da
política en dous campos como fidel reflexo do que acontecía a nível
xeral español, postulaba pura e sinxelamente a abstención. Un dos
abandeirados da postura de abandonar a política dos partidos ó uso,
preocupada polas conquistas cativas, para adicarse a incrementa-la
conciencia nacional para logo impoñela de xeito revolucionario, era
Fernández del Riego (163). A propia redacción da convocatoria da I Asamblea Extraordinaria amosa xa que eran
maioría os que preconizaban a
intervención nas eleccións (164). O argumento de que era mester
obter forza parlamentaria dabondo como para sacar adiante o Estatuto, o
que esixía a alianza do P.G. coas forzas autonomistas (165), tiña un valor
apodíctico e como tal se impuxo na Asamblea de Santiago, de xeito que o
P.G. acorda ir a loita electoral en toda Galicia en colaboración cos
partidos autonomistas. No caso de que non coallara unha conxunción
republicano-autonomista, presentaríase polas minorías. Foron ademais
propostos candidatos: Castelao, Otero Pedrayo, Suarez Picallo, Bóveda,
Paz Andrade, Alvarez Gallego, Basanta, Plácido R. Castro, Germán
Alonso, Martínez López e Gómez Román (166). Coa excepción de Otero
Pedrayo, tódala ala conservadora do P.G. foi excluida da candidatura.
Non temos precisa información sobre se Risco foi marxinado, ou se ben
foi él mismo quen se autoexcluiu, pero, con todo, tendemos a
inclinarnos por esta última posibilidade, dado que Risco ó estar
disconforme coa resolución da Asamblea, sentiríase especialmente
incómodo tendo que formar él mesmo parte dunha candidatura de
coalición; polo demais, a inclusión de Otero Pedrayo amosa que non
foron sistematicamente depurados os integrantes da ala de dereitas, que
se posicionaban en contra das alianzas coa esquerda. Compre tamén
sinalar o esquecemento de Filgueira Valverde, a quen ninguén propuxo
como candidato, pesia os seus esforzos a prol do partido. Filgueira
quedou por elo fondamente doído e cando promova despois a escisión da
Dereita Galeguista de Pontevedra non perderá a oportunidade de
recordarllo ós seus ex-compañeiros (167).
A decisión do P.G. da aliarse cos partidos
autonomistas, que será axiña ratificada nunha asamblea ordinaria,
compromete a medio prazo a sua virtualidade integracionista, pero de
momento conquirese preservar a unidade do partido. A posibilidade de que
as demais forzas non se aviñeran a formar unha candidatura de
coalición —posibilidade que veríase cumplida en duas provincias—, e
que deste xeito o P.G. comparecera ailladamente, amortiguaba as
tensións internas. De feito non hai indicios no sector conservador de
que se plantexe a necesidade da escisión (168), e
moito menos na corrente
de esquerdas, que marca a pauta establecendo a política que máis lle
agrada. Hai ademais un feito integrador suplementario, que estriba en
que o P.G. acorda aliarse cos partidos autonomistas, o que se ben
implicitamente significaba comprometerse coas forzas de esquerda, tal
colorario non se explicita. E elo ten unha gran importancia na medida en
que permite un malabarismo político, en virtude do cal o P.G. vaise
presentar as eleccións pretendendo representar unha actitude de pura
autoctonia, situandose ó marxe tanto de dereita como da esquerda. Non
se alía coa esquerda, por ser tal, senon por considerala autonomista.
Quede, pois, precisado que o que se acordou na Asamblea do P.G. non é
aliarse coa esquerda (ainda que os de esquerda eran xa a estas alturas
maioritarios), senon máis difusamente coas forzas autonomistas. Ainda
que a dicotomía política de Galicia percibese como realidade por parte
de Bóveda, Víctor Casas e moitos máis, o P.G. tardará ainda algún
tempo, en extraer as conclusións desta evidencia. Antes diso teñen que
recibir a aldrabonada do revés electoral. Xa que logo, de momento
comparecen as eleccións mantendo a ficción de estaren ó marxe da
bipolarización política de Galicia (169). A voz de Carballeira instando,
teimuda e reiteradamente, a subdivisión do P.G. en dous partidos, non
atopa eco ningún (170). Outro tanto acontece coa análoga petición feita
dende distintos partidos é órganos de opinión (171). A convocatoria de
plebiscito estatutario para despois das eleccións actuaba como un
reforzo suplementario. A responsabilidade esixía dos galeguistas poñer
a unidade en primeiro plano.
O Comité Electoral do P.G. fai o acoplamento
definitivo de candidatos: Castelao e Paz Andrade presentanse por
Pontevedra, Otero Pedrayo por Ourense, Alvarez Gallego e Basanta del
Río por Lugo e pola Coruña van Suarez Picallo, Martínez López e Banet
Fontenla. Bóveda e Plácido R. Castro renuncian a ser candidatos por
considerar que son mais útiles nos cargos que viñan desempeñando no
P.G. (172). Entabladas negociacións coas forzas autonomistas, chegaron
a resultados positivos na provincia de Pontevedra, menos satisfactorios
na da Coruña, e sinxelamente non obtiveron resultado ningún nos
restantes distritos de Lugo e Ourense. Na provincia coruñesa pesía as
diferencias entre Casares e Abad Conde, PRG e radicais forman
coalición, xunto co P.R. Conservador e un independente. Tamén por
maiorías formase outra candidatura da CEDA e agrarios, completando o
panorama as que presentan separadamente PSOE e PC. Fallidas as conversas
celebradas en Santiago a instancias dos radical-socialistas, entre a «Agrupación Radical»,
«Centro Federal de Izquierda Gallega», «P. Republicano-conservador»,
«Partido
Galeguista» e «Unión Socialista Gallega» (173)
constituense diversas candidaturas
polas minorías, entre as que nos
interesa destacar a que forman o P.G. cos federais, e as outras duas de
tipo galeguista que compiten con ela, a de Xoan Xesús González e a de
Alvaro das Casas. A lista do P.G. co P. Federal queda, pois, integrada
por Picallo, Antonio García y García (P.F.), Martínez López, José
Carnero de Valenzuela (P.F.) e Banet Fontenla (174) . Compre suliñar que a
pesares de que o Comité provincial radical-socialista acordou retirar
os seus candiatos que irían na coalición cos galeguistas e federais,
estes contaron co apoio da Agrupación radical-socialista de Santiago (175).
Na provincia de Pontevedra, parecía que as
desaveñencias preexistentes impedirían unha coalición entre o P.R.G.,
A.R., P.G. e Federación Provincial Agraria (176). De tódolos xeitos, e
tras arduas negociacións, conqueriron concertar un pacto electoral, ó
que tamén se sumou o P. Republicano Vigués (177). A chamada «Candidatura de Izquierda Republicana» quedou composta por dez
integrantes, dos cales dous pertenecían ó P.G. (nos postos terceiro e
séptimo), outros dous ó «Partido Agrario» (178), tres ó
P.R.G., un ó P.R. Vigués e dous a A.R. O P.G. tiña na práctica unha
representación equiparable ó P.R.G. que ocupaba o maior número de
postos, dado que contaba non só con Castelao e Paz Andrade, senon
tamén con Alonso Ríos, que ía polo P.A., pero que mantiña uns nexos co
P.G. que non eran un segredo para ninguén (179). Competían con esta
candidatura, tamén polas maiorías, unha de dereitas (CEDA e
monárquicos), outra do P. Radical e P. Conservador, e sendas máis do
PSOE e PC.
Pola circunscripción ourensana, o P.G.
presentou como único candidato a Otero Pedrayo polas minorías, en
pugna con radicais-socialistas ortodoxos, A.R. e P.R.G.
Na provincia de Lugo, onde o P.G. tiña menos
implantación que nas tres restantes, tampouco chegou a coaligarse coas
forzas autonómicas, presentando a dous candidatos polas minorías,
Pedro Basanta dal Río e Xerardo Alvarez Gallego. O seu carón
pugnaban polos escanos os radical-socialistas e independentes.
A campaña levada a cabo polo P.G. foi bastante
intensa, «A.N.T.» deixa de publicarse para que os seus
redactores poideran adicarse de cheo as tarefas propagandísticas. Os
ourensáns seguen outra política distinta, transformado o semanario «H. de G.» en diario,
aproveitándose de que ó ser portavoz
oficioso e non oficial do P.G., tiña unha audiencia máis amplia que o
estricto círculo do partido. O secretario xeral, Alexandre Bóveda,
recorre Galicia establecendo contacto electoral entre os grupos do P.G,
coordinándoos e dándolles instruccións (180). Na Coruña o Comité
Electoral do P.G editou unha colección de follas soltas con dazaseis
títulos distintos referentes a actuación dos seus deputados, ó
programa do P.G. e ós primordiais problemas de Galicia pendentes de
solución. Distribuiu ademais un folleto que versaba sobor dos principios e obxetivos do P.G., outro coa versión taquigráfica da
interpelación dos seus deputados sobor dos problemas galegos, e un
terceiro editado pola sociedad «Unión Estradense» de Bos
Aires, contendo tres discursos de Picallo (181). É precisamente Suarez
Picallo quen dende Ferrol dinamiza a campaña, recibindo representacións
de núcleos obreiros, campesinos e de xente do mar, entre os que gozaba
de bastante popularidade. Visita numerosos pobos do comarca (Moeche,
Pontes, San Saturnino, Valdoviño, Ortigueira, etc.) sendo ben recibido
debido en gran parte ó seu labor no Parlamento a prol dos seus
intereses (182). Xunto con Martínez López e Banet Fontenla, e algún
outro orador de apoio que varia en cada sitio, celebran mitins en
Finisterre, Cee, Corcubión, Rianxo, Negreira e Ordes (183). Para coordinar
a actuación cos federais, establecen unha oficina permanente nos locais
do Centro Federal, en Santiago. Na área proxima a esta cidade, un
equipo de propagandistas formado por Castelao, Mosquera Pérez,
Rodriguez Tenreiro, Sebastián González, Brañas, Cancelo e outros,
pronuncian mitins en Rianxo, Asados, Araño, Leiro, O Pindo, e Canedo (184). Para garantizar a pureza do sufraxio e mailos dereitos dos
electores o P.G. dispuxo en Santiago unha oficina xurídica, dirixida
por abogados, profesores e alumnos da Facultade de Dereito, co cometido
de abrir un proceso sistemático de cantos delitos electorais se
cometeran na contenda electoral; prega ós particulares e entidades de
todo tipo que denunciaran, nela as irregularidades que observaran (185).
Digamos, ó cabo, que o P.G. fai a propaganda pola sua conta, sen
coordinación aparente cos federais, a pesares da existencia da
devandita oficina de enlace en Compostela. Tal obsérvase nos mitins e
no anuncio da candidatura que pon o P.G. na prensa, da que están
ausentes os candidatos federais (186).
En Pontevedra o P.G. actúa integrado na campaña de propaganda que efectua a
«Candidatura de Izquierda Republicana», participando nos mitins conxuntos que promove en
numerosos pobos da provincia (187). Actúan como principais oradores Alonso
Ríos, Bóveda, Paz Andrade, Castelao, Isla Couto e Núñez Búa. A
coordinación da campaña corría a cargo dunha «Secretaría
permanente» instalada nos locais do P.G. en Pontevedra. As
consignas centrais da candiatura de coalición eran: «Para salvar
el Régimen de Ia acechanza monarquizante; para que continúe forjando
una España democrática y progresiva; para que Galicia no vuelva a estar
representada por extraños, sino por hombres capacitados y
dignos». O apoio da «Federación Provincial
Agraria», que contaba cunha moi considerable afiliación de campesinos e que enviara unha circular ás sociedades federadas
recordándolles a obriga que tiñan de votar pola candidatura na que
figuraban dous membros da Federación, compromiso que foron ratificando
unha sociedade tras outra, facialles agoirar un resultado alentador.
Na provincia de Ourense o P.G. actua só.
Reparte varios milleiros de folletos de diferentes clases (188)
e coloca
asimesmo carteis murais. Celebra con éxito de público mitins en
Trives, Maceda, O Barco e Celanova (189). O acto final, que cerraba a
campaña, tivo lugar no Teatro Principal de Ourense, con Del Riego,
Bóveda, e o propio candidato, Otero Pedrayo, como oradores (190). Como
noutras partes, fan fincapé na necesidade de que Galicia conte cunha
representación xenuina, capaz de defender rexamente os seus problemas e
de sacar adiante a autonomía cun nível de competencias equiparable ó
de Cataluña. A campaña desenvolveuse en medio dunha gran acritude, sendo
Otero Pedrayo moi atacado e vilipendiado fundamentalmente por parte das
dereitas que fan gala dun gran pulo (191). Otero Pedrayo ataca en
especial a Calvo Sotelo, e en xeral ó conglomerado de dereitas, tanto
polo seu centralismo como por utilizar partidistamente a bandeira da
relixión (192). A actitude do P.G en Ourense, pretendendo rañar votos
no electorado da dereita (193), era lóxica dada a significación do
candidato galeguista e a previsible decantación do electorado a prol
dunha opción conservadora. Todo o cal non era óbice para que refugaran
plantexar a contenda en termos de dereitas e esquerdas.
En Lugo presentanse Xerardo Alvarez Gallego e
Pedro Basanta con moi poucas esperanzas. Xa dixemos que esta provincia
era considerada polos galeguistas como o «Ulster de Galicia»,
e significativamente Alvarez Gallego declara á prensa que era esta unha
circunscripción de éxito improbable, dado que se ben existía bon
ambiente para ó galeguismo, ainda non tiveran tempo de traballalo.
Presentanse, pois, a título experimental, polo que declara con humor o
candidato galeguista: «Soy un tubo de ensayo» (194). Con todo
celebran mitins en Monforte, Páramo, Vilanova de Lourenzá, Lugo,
Viveiro, Mondoñedo, Villalba, Castroverde e algúns outros puntos. Apoian a
campaña Víctor Casas, Del Riego, Castelao, Ramón Villar Ponte
e Alvaro Cunqueiro (195). Reparten as consabidas
follas e folletos e poñen
anuncios na prensa pedindo o voto para a «Candidatura
Galeguista» dado: «que no tiene más compromiso que defender
Ia Tierra» (196).
A Xornada electoral discorría en xeral nun
ambiente de tranquilidade en Pontevedra e Ourense, rexistráronse
alguns incidentes na da Coruña, e numerosos altercados na de Lugo. Os
candidatos radicais e dereitistas obtiveron unha sonada victoria, do
mesmo xeito que no resto de España. Os galeguistas non conquiren ningún
escaño; o seu candidato máis votado foi Castelao con 32.325 votos,
seguido de Paz Andrade con 31.425, Picallo con 28.653, Otero Pedrayo
frisando os 20.000, e logo, xa con votacións sensiblemente menores,
Martínez López con 14.632, Banet Fontenla con 9.216, Basanta com 5.367
e Alvarez Gallego con 2.427 (197). No conxunto de Galicia o P.G. conqueriu
ura resultado global de 106.000 votos (198), que se ben non abondaban para
obter algún deputado, servían cando menos de estímulo. Sinalemos, ó
cabo, que o galeguista que se presentaba como agrario, Antón Alonso
Ríos, acadou 28.573 votos, e que os candidatos federais Carnero
Valenzuela e I.A. García, obtiveron en total pouco máis de 13.000
votos.
Sen perxuicio de afondar máis adiante nas
causas do revés electoral do P.G., anticipemos o destacado papel que
desempeñou a sua indefinición ante a cuestión das dereitas e
esquerdas. O P.G. presentou a sua oferta electoral como estrictamente
autonomista, situándose ó marxe da polarización política que se
rexistraba tamén en Galicia, da que eran perfectamente conscientes,
pretendendo —en aplicación da sua visión integracionista da nación—
que o comportamento electoral dos votantes galegos se atería máis a sua
condición de tales —co que apoiarían ó P.G. que se autoconsideraba
como a xenuina expresión de Galicia— que ós seus puntos de vista e
intereses. O desengano á vista de que o electorado funcionaba con
arreglo a unhas pautas políticas non integracionistas, inducirá ó
P.G. a adoptar un cariz político preciso e claro. En adiante vaise
mover no espacio política da esquerda.
Os nacionalismos vasco e catalán saen mellor
parados da contenda electoral do 19 de novembro. A razón de ser disto
pódese atribuir —ademais por suposto, da sua superior implantación— ó
feito de que contan con partidos de significación nidiamente
dereitista (PNV e Lliga) que conectara perfectamente ben co xiro
conservador do electorado. Deste xeito os nacionalistas vascos
conquieren catorce diputados, e a Lliga unha minoría parlamentaria
tamén moi significativa (27 diputados) (199). O P.G. tivo unha
oportunidade especialmente doada de xogar a fundo a carta conservadora
na provincia de Ourense. Pero non o fixo así, e a sona que Otero
Pedrayo tiña de sintonizar coa ideoloxía das dereitas, xa un pouco
mermada pola actitude de tolerancia relixiosa de que fixera gala nas
Cortes, non abondou dado que na campaña mantivo unha actitude hostil
descontra o máis calificado representante da dereita ourensán, cal era
Calvo Sotelo, e por pretender estar ademais por riba das etiquetas
políticas usuais na conxuntura electoral.
Chegados a iste punto, é ben pasar a
considerar con algo de vagar a actuación levada a cabo polo P.G. verbo
de tres temas que pola sua importancia, tanto para a sociedade galega
como para o partido do que estamos a analisa-Ia sua práctica, non
podemos menos que salientar. Son estes a autonomía, o tratado comercial
co Uruguai que puxo en pé un forte movimento agrario, dentro do que o
P.G. xoga unha baza destacada, e a cuestión do ferrocarril galego.
NOTAS:
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas