A
Escola da Tebra vai estar constituída polas obras dun
reducido grupo de autores, sendo en moitos casos estes
libros o primeiro velar de armas de cabaleiros que
estaban destinados a outros destinos na xesta literaria.
A producción poética da
Escola estaría formada, sen ánimo de sermos
exhaustivos, polos seguintes libros:
Muiñeiro de brétemas
de Manuel María.
Fabulario novo de
Manuel Cuña Novás.
Morrendo a cada intre
de Manuel María
Advento de Manuel
María.
Poema do home que quixo
vivir de Bernardino Graña.
O que se foi perdendo
de Ramón Lorenzo Vázquez.
Voce na néboa de
Xosé Luís Méndez Ferrín.
Acoitelado na espera
de Alexandre Cribeiro.
Bandeiras Neboentas
de Raimundo Patiño.
Entre o si e o non
de Xosé Luís Franco Grande.
A Escola da Tebra será
unha escola poética na que serían moi perceptibles os
mesmos ecos existencialistas que van vertebrar o primeiro
amañecer do que se chamará Nova Narrativa Galega e que
podemos percibir en textos narrativos como Vento
Ferido de Carlos Casares ou O crepúsculo e as
formigas de X. L. Méndez Ferrín. Este mesmo
ambiente estaría, por certo, exercendo o seu dictado en A
Esmorga de Eduardo Blanco Amor e tamén estará
presente en obras como O soño sulagado de Celso
Emilio Ferreiro, sobre todo na parte inicial, onde o ton
resulta máis emotivo e pesimista.
Co paso do tempo, esta
mesma actitude inquisitiva a propósito da existencia e
dos problemas espirituais básicos do home, cederá
preponderancia dentro do discurso a un texto máis
comprometido co entorno social e político, abandonando
as posicións levemente evasivas de carácter metafísico
e levando así á Escola ao seu propio esmorecemento.
Trátase dun proceso evolutivo moi semellante, como se
pode ver, ao que vai seguir a Nova Narrativa Galega, no
que desde unha fase de inicio na que salientan os temas
de índole existencial, logo de atravesar unha fase
intermedia na que prima o experimentalismo literario e o
obxectalismo de orixe francesa, se pasa a unha etapa
final na que a alegoría política abre o camiño para
outro tipo ben diferente de literatura.
En palabras de Miguel Mato
Fondo: "A poesía da Escola da Tebra clama contra a
inxustiza de tanta dor, de tanto horror revirado contra a
humanidade, nun dramático discurso contra a mesma
inxustiza da existencia. Mais o conflicto íntimo foi
derivando cara a tensión entre o individual e o
colectivo, e tería como saída a denuncia e o berro
inconformista, nun progresivo avance cara á voz
colectiva e o compromiso político. Este compromiso
semellaba obrigado pola realidade social galega. O poeta
descobre o país, apreixa a realidade que existe arredor
del e faina materia poética. Parece existir unha
evolución entre natural desde o estado de conciencia
desconforme co mundo que nega a liberdade, ao berro
crítico ante o estado social, no progreso cara á
conciencia crítica como expresión vital e poética. De
todas formas, o descubrimento da realidade do país non
era un tema novo na literatura galega. Estaba ben
presente desde o século XIX. E a fins da década dos
cincuenta do noso século, aparecía tamén na poesía da
diáspora que escribe a dolorosa epopea da emigración e
do exilio político, invoca a patria perdida, os amigos
asasinados, de forma épico-realista. L. Seoane (Fardel
do exiliado, 1952; As cicatrices, 1959) e
L. Varela mostran unha tensión épica protagonizada non
por heroes significativos, senón por xentes humildes,
por masas de traballadores. É a verdadeira crónica da
Galiza americana que traballa na construcción da ponte
de Brooklin, a do pintor exilado que recorda o ar gris
das remotas paisaxes, a visión de Galiza como un
xigantesco barco".
Forxado na estética desta
mesma escola, pero con características peculiares que o
fan salientar por un achegamento paulatino a outros
presupostos estéticos, que axiña veremos, xorde o grupo
Brais Pinto composto polo propio X. L. Méndez Ferrín,
Bernardino Graña, Ramón Lorenzo, Alexandre Cribeiro,
entre outros. Convén sinalar, pois, que se trata dun
grupo, formado por estudiantes de Letras que vivían por
entón en Madrid, que baixo o patrocinio de Xosé Ramón
Fernández Ojea, Ben-Cho-Sey, levou a cabo unha intensa
actividade cultural e literaria e no que os seus membros
se inclinan por distintas opcións poéticas. Así,
mentres Raimundo Patiño, basicamente un pintor, escribe
en 1959 Bandeiras neboentas, publicado
serodiamente en 1992, un libro de poemas rupturistas, de
sintaxe e ritmo entrecortados nos que se combinan o verso
e máis a prosa, centrados tematicamente no tema da
morte, a angustia existencial e o amor e a saudade
abeirada como concepto metafísico, Alexandre Cribeiro
publica Acoitelado na espera, un libro no que se
mestura a imaxe surrealista coa temática existencialista
máis desacougada, o neo-romantismo e a denuncia social.
Diriamos, por tanto, que non todo Brais Pinto seguiu as
consignas da Escola da Tebra aínda que moitos dos seus
membros fixeron substanciosas aportacións á Escola.
Sobre a actitude rupturista
e a vontade de renovación da poesía galega do seu
tempo, o propio autor ten dito que:
Na
poesía nós sabemos que está Jack Kerouac. Temos
revistas do movemento beatnik e observamos
que
o movemento existencialista e surrealista produce
determinada materia poética que en Galicia non ten
ningún
tipo
de repercusión. En Galicia segue vixente a cantiga
cunqueiriana, o cal resulta absolutamente insoportable
naquel
momento, como todo Cunqueiro en xeral. Cheiraba a tarta,
¿non?, a tarta de crema. A literatura que se
facía
en Galicia parecíanos atrasada, decadente, feble; non
tiña nada que ver co que o noso tempo esixía, co que
se
pedía. Por outra banda, tampouco aceptabámo-lo realismo
social da literatura española: detestabamos a Cela
moito
máis que Cunqueiro. [Salgado E Casado 1989: 91].
Con todo, e mesmo
contradicindo o que parece terse convertido nun tópico
da crítica ao respecto, a etiqueta de Escola da Tebra
fica un pouco constrinxida para situarmos a vontade
estilística e temática do primeiro volume do noso
autor, toda vez que nel aparecen os primeiros sinais da
súa peculiaridade creativa, encontrando no ton
épico-lírico un rexistro que demostrará co tempo ser
unha das claves persoais máis salientables.
O propio poeta ten
comentado, á hora de analizar os inicios da súa
producción poética, que
Por
aqueles anos levaba escritos moitos contos e moitas
poesías; os contos decidinme a publicalos en
Percival
e outras historias, pero a poesía non me decidía a
editala, realmente por autocrítica. Entón, o que fixen
foi
unha selección de poemas pola miña conta e publiquei
estes sete poemas que compoñen Voce na néboa
na
colección
Alba de Vigo no ano 1957. Voce na néboa é unha
escolma dun conxunto moitísimo máis amplo que se
titulaba
A xuntanza do piñeiro derrubado, no que
aparecían catro trobadores, cada un cun nome diferente e
que
se
xuntaban a carón dun menhir roto, que era o piñeiro
derrubado. E alí facían unha asemblea e cada un cantaba
dunha
maneira diferente; é máis, eran coma heterónimos:
un cantaba dunha maneira e o outro doutra; un tiña un
tipo
de voz e o outro, outro tipo de voz diferente. Pero iso
constituía un libro longo e aquilo parecíame fóra de
todo
tipo
de moda, excesivo e inaceptable e, entón, seleccionei
sete poemas e iso constitúe Voce na néboa.
[Salgado
E Casado 1989:199]
Para Xosé Manuel Salgado,
que se ten ocupado da análise desta parte da poesía
ferriniana:
Nesta
obra de temática moi intimista e imaxinativa, Méndez
Ferrín introdúcenos no seu mundo poético.
Un
mundo denso, místico, cargado de símbolos e erguido
sobre unha arquitectura lingüística constituída por
símbolos
e sonidos, onde a carga afectiva e lírica non deixa de
estar nunca asociada a un clima de
preocupación
social.[Salgado 1985, 88]
Diríamos que xa neste
primeiro poemario Ferrín investiga o rexistro
épico-lírico, asentando unha serie de recursos
temáticos e formais que van logo ser recorrentes ao
longo de toda a súa obra, nun xogo de intertextualidades
coas unidades do propio corpus, non só poético senón
tamén narrativo, moi característico do autor.
A
preocupación político-social, presente sempre na obra
de Ferrín, vai ter cabida xa neste seu primeiro libro
de
poemas. En Camiño de loita vemos reflexado o
ímpetu de dous loitadores no momento en que van
enfrentarse
cunha forza - "rebaño de elefantes"- moito
máis compacta ca súa propia, mais non por eso recúan.
No
devandito poema, a intención do poeta é marcadamente
social e concienciadora, de oposición directa a
un
status do seu mundo imaxinario, que o fai tomar
participación activa, todo o contrario do que ocurría
noutros
poemas,
como o anteriormente citado, Oración ao pé do monte,
no que, aínda sendo distinta a motivación, o poeta
refúxiase
nunha especie de estoicismo derivado dun sentimento de
impotencia. Ferrín adoptará de aquí en diante
o
tono épico como tratamento imprescindible. [Salgado
1985: 88]
Voce na néboa
combina, pois,
Nun
versolibrismo de tendencia hendecasilábica e recorrentes
aliteracións, o pesimismo existencial de tintes
surrealistas
co persoal selo da fantasía primitivista e certos
motivos dialécticos que anticipan o seu programa
estético
posterior: a opresión e a liberación, a fugacidade do
tempo e a nostalxia, o amor e o desamor, e a
soidade
e a solidariedade, vertebrados en torno á violencia, ao
exotismo, ao mito e á épica. [Vilavedra 1995: 383]
Varios anos despois, no
marco do seu poemario de 1982 O fin dun canto o
poeta rememorará este seu primeiro poemario nun texto de
igual título nun xogo de auto-referencias que forman
parte intrínseca da súa maneira de comprender o
conxunto da súa obra, creando así unha arañeira de
intertextualidades cos seus textos anteriores que a fan
en ocasións intencionada e peculiarmente críptica:
"Póñenlle a
Togor Fraa dentes as rochas /o mar escacha pra el fervor
de pratas incendiadas /érguese témero o cómaro da
ausencia /nubes escuras pasan como gando / a coruxa é un
pano de estameña branca /entre a ramaxe dun bosco /pon
leite xeado a lua nas penedas nostálxicas"
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas