BVG     Atrás    Índice de Páxinas

[p.33] V DE NOITE

 

N' aquela tarde de vento en qu' esta hestoria comenza,  en que c' o friu que facia chamusgábans' as orellas,  coma dentro de tan pouco se puxo tan pecha á nebra,  os da casa da Labrada foron collendo hácia á aldea mais cedo que de costume,  pois ainda n' anoitecera acudiran xa pra casa á xente ó gando y-as bestas.      Un pastorciño que teñen solo pra gardar á avenza,  así qu' entrou n' a cociña foise direito á lareira,  colleu un pouco remolo,  envolveuno en pallas secas,  e empezou á dar ô' brazo [p.34] un vaiven, con tal destreza,  qu' á pouco logrou qu' as pallas c' o remolo s' acenderan.      Camiñouse cara o ullar tan pronto qu' as viu aceras, e xuntando unhas conipas puxo as pallas baixo d' elas hasta que prendeu o lume facendo unha lumareda,  n' a que se quentou agusto d' friaxe que trouxera.      Logo foron acudindo os que chegaban d' a terra, e un á un acercándose ô lar á quentar as pernas. Drento de pouco, á oracion sintiron tocar n' a igresia, e levantárons' os homes co-a cabeza descuberta, pra rezar tres Padre-Nuestros pol-as ánemas que penan n' o Purgatorio, agardando verse libres d' as cadeas que pol-a culpa venial n-aquel lugar as suxetan.      Logo qu' acabaron, Rosa desatou os feixes d' herva verde, que pol-a tardiña fora catar á lamela, e entre becerros e vacas repartiuna muy lixeira. [p.35] Arrimou o pote ô lume que tiñ' o caldo pr' a cena, e mandou á seus hirmaus que trouxesen d' a ouriceira dous bôs puchos de castañas, e os dous foron â carreira ledos e pensando asalas qu' era pr' eles unha festa;  así é que encheron o pucho e todal-as faltriqueiras hastra que mais non poideron,  pois reventaban de cheas.  Cad' un emborcou as suas,  ô chegar, n-unha gran cesta, e dempois, pouquiño á pouco,  fóron-as botando âs presas n-un asadoiro, qu' estaba colgado d' a garmalleira. En dempoixas qu' acabaron d' acomodar a facenda,  mentras que Rosa partía  nabos sobr' unha caldeira,  qu' habían de cocer logo  pra dar ôs porcos d' a ceba,  fóronse poñendo todos de xinollos n-a lareira pra comenzar o Rosario,  porqu' alí sempre se reza de car' á unha cruz de pau encravada n-a lacena,  que c' o fume e c' o charrizo [p.36] está com' un carbón negra. Aquela noit' o Rosario rezouse d' esta maneira: 0 tiu Guergorio dirixe,  a Rosa n-os nabos sega, mais responde ô mesmo tempo;  a tia Sabel toquea,  repar' o gand' o criado,  pero de rezar non deixa;  Ramón atízall' ô lume,  e de paso, co-a mau dreita,  dalle voltas ô asadoiro pra qu' as castañas esteñan; e Pepe, por facer algo, tamen xoga co-a cadela, porque non pode estar quedo nin un istante siquera. Estaban arrematando cando â porta d' a esterqueira  petaron tres golpes fortes,  cal si os disen c' unha pedra.  Mirárons' unhos pr' os outros, e repostos d' a sorpresa,  dixo o pai:                —Catad' ahí  quen peta d' esa maneira;  acendei unhas palliñas e perguntade quen peta, e non abrades á naide sin que conecido sea.  Foi perguntar o criado, [p.37] e volveu dicindo qu' eran os homes de Casanova.  E dixo a tía Sabela:  —Alúmalles pra que pasen;  eche milagre que veñan á estas horas; poida qu' ambos fosen hox' algunha feira..... E mentras tanto Rosiña,  roxa com' unha cereixa, d' a cuciña escabulliuse  cal s' a picar' unha abella. Notouno seu pai e díxolle: —¿E ti, por qué fuxes, nena?  E como Rosa escapase  lista com' unha centella,  extrañoulle moito ô pai, e estonces díxoll' a vella: —Háche d' ir á compoñerse, porque non querrá qu' a vexan c' o dengue todo raxado e con aquela mantela, porqu' a vosoutros, ôs homes,  tamen vos gust' a aparencia, e pensades qu' as mulleres que s' adornan con boas prendas valen mais, canto mais valen as que sobr' o corpo levan.  ¡E cántos por non miraren o qu' hay debaixo d' as sedas levan a muller pra casa sin salud' e sin concencia! ¡Cántos vin que se casaron tan sólo pol-a riqueza, pasando dempois a vida rabeando d' a comenencia! [p.38] N' esto entraron os que viñan,  con cara muy placenteira. —Moy boas noites tiu Guergorio.  —¿Qué tal vai, tia Sabela?  —Gracias á Dios. ¿E vosoutros? —Muy bôs todos.                           —¿E a parenta? —Aló queda pol-a casa medio tullida d' a reuma.  —Tamen á min m' acomete con estas pícaras nebras.  —¿E qué milagre vos trouxo tan tarde por esta terra? —Eso é pra falar dempoixas con mais cachaza e pacencia. —Pois logo tomad' asento e quentaibos, qu' abofellas non se para oxe c' o frio;  porque vai un gris que pela. —Fai por certo; mais nosoutros,  como viñemos de prêsa,  subind' a costa quencimos;  mais por moito que fixera,  aquí logo s' espelía.  Por esos cepos que queimas vou vendo que n' esta casa tedes boas carballeiras, [p.39] —Boas, non; mais pro goberno d' a casa van dando leña, e aind' algunha mais teríamos si non fora a que nos levan,  porqu' aquí, n' esta parroquea,  haiche moita raspiñeira. Sei d' alguen que, co-a perguiza de no ir ô mont' á collela, vai roubarm' âs mesmas pilas; e x' ô vin vir d' a debesa c' un feix' ô lombo, atoparme, e seguir con mais fachenda  que s' a leña fora sua ou lla donara calquera. —Pois por aló, meu Guergorio,  pásanos a mesma festa,  non rouban ó que non poden;  unhas veces van às leiras á cachear as patacas,  outras lévannos á herva;  n' o vrau vémonos perdidos  pra poder gardar as peras, porqu' as comen os rapaces cand' ind' están verdes cegas, e con tal qu' un se descoide  levos' deños unha deixan.  Non pode ser d'outro modo, por qu' hay familias enteiras que, por moito que cavile,  non sei con qué s' alimentan; porque de seu non-o teñen [p.40] nin teñen quen Ile lo dea. —A verdá é qu' en Galicia  haber hay moita probeza.  —¡E cómo non-a ha d' haber co-as leis qu' hoxe nos gobernan! Todo canto nos dá o gando,  canto producen as terras vais' en pagar os trabucos y-en pagarll' ô amo a renta,  sin qu' un poid' a aforrar hoxe nin xiquer' unha peseta. —Aforrar dixeches, ¡gracias cand' ô labrador Ile queda bastante pan pr' a semente e pra comer, qu' hay cosechas en que moitos solo o proban ben tasado pol-as festas!  Os mais d' eles pasan o ano entr' a meiran de miseria c' un almorzo de patacas e con un xantar de berzas,  bastante mal amañadas  d' unto con unha pelexa; porqu' a carne ¡quén á proba!  hay precisa de vendela. E a noite con outra cunca de caldo, tamen se cea,  e s' hay broa pr' añadirlle moitos satisfeitos quedan.  Os labradores están hoxe acabados de veras, [p.41] pois dempois d' andar de cote  arrastrados pol-as feiras,  vendendo hastra d' o preciso pra vivir, cuasque non chegan á cubrir as atenciós  nin as faltas qu' os rodean, e andan os probes cubertos c' unha mendada chaqueta,  con cirigolas d' estopa, e con zocas, e sin medias. E sempr' andan empeñados n' as maus de xente usureira,  que mesmo s' agarran á eles com' ôs carballos as hedras.  E s' así siguen os tempos, si d' as maus de Dios nos deixan com' hoxe estamos, estonces  probe d' a xente labrega,  porque estonces non podremos nunca levantar cabeza. —Tes moita razón, Guergorio;  mais moitos homes de letras non botan sol' ô Goberno culpa de qu' eso soceda,  qu' algunha ten ó labrego por ser duro de molleira.  Pois s' en vez d' irse da casa á traballar á outras terras,  traballara ben as suas e abonara ben as leiras,  outro galo Ile cantara [p.42] e millor vivir tivera. Os probes n' estes lugares son piores qu' a nichela, pois canto mais probe é á xente é tanto mais priguiceira.  E hay algús que dominados aló de certa soberbia,  non veñen nunca á ofrecerse, anque craramente vexan  que fan falta, sin que á casa vaya á decirlles que veñan.  E dempois anque lles pagues algo mais do que merezan,  han de marmulart' o cabo, sea por fás ou por nefas.      E aquí Roque, que calado entramentras estivera,  botando olladas á porta  como quen está alerta agardando por alguén  que debe d' entrar por ela,  un pouco mal humorado,  cal quen d' un sono desperta,  cortoull'  a seu pai á fala  así con certa impacencia,  dicindo:            —Hay que falar moito  acerca d' esa matérea.  Pero como ó fin y-o cabo con parlar nada s' arregra,  porque moito palicaron [p.43] outros homes de mais chencha y-â postre non conseguiron  sinon traguer mais probeza pra Galicia; porque vése que mais ben baixa que medra,  á pesar d' estar cuallada de prados e verdes veigas,  de ter tantos e bôs frutos,  de ter tantas carballeiras,  tantos soutos de castaños e tantos rius com' a regan; de dar viño tan sabroso,  ô que nin ô Bordeaux chega;  de ter tantos minerás, qu' hast' a mesm' aug' os carreta,  en proporciós tan notabres,  con tan milagrosas mezcras,  que son tesouros qu' atraen  os ollos d' España enteira; de ser d' as rexiós d' a pátrea a mais risoña e mais leda,  y-en fin, de bicar o mar  gran parte d' a súa veira.  Y-é qu' esos que tanto parlan aló en Madril, non se lembran  de que pouco importa qu' haxa gado eiquí, si no-hay d' él venta;  de que n' importa qu' os montes  teñan toxos e carqueixas  si lle los venden ôs probes e non Iles deixan collelas; [p.44] si anque teñan moito gado as parroqueas qu' as rodean sólo poden pacer n-eles tres vacas e catro ovellas,  si non poden cavar bouzas nin facer ningunha cerra  sin facer mil requisitos  pra que lles dean licencia,  y-en fin, pr' acabar eiquí,  porque se me cans' a lengua, âs demais partes d' España Galicia non s' asemella,  e gobernarse non pode co-as leyses qu' âs mais gobernan.  Mentras qu' en vez de palabras con obras non a protexan,  nunca podrán atallar  á qu' o labrego esmoreza  por non poder c' traballo  que ten sobre d' as costelas,  nin á que vayan buscar  millor sorte n' as Amérecas. Mais, falando d' outra cousa qu' á todos mais nos intresa, ¿seica está mala Rosiña,  ou vai fora?                   —Non, afellas, qu' está arriba n-o cuarto cardando algunhas manelas de lá; logo ha de baixar. —Tíñamos gana de vela. [p.45] —Ay, Ramón, bótall' un berro,  qu' acabe logo e que veña,  qu' a esperan unhos amigos que non merecen espera. Foi Ramón, e dend, a porta estivo berra que berra;  pero naide contestou, foi ô cuarto tras d' ela, e medio enfadado, díxolle: —Rosa, ¿por qué non contestas?  Dich' o papai que baixes. —¿Seica tes gana de leria?  Dill' ô papai que non podo,  que me doi moito a cabeza.  O Ramón deu media volta e colleu as escaleiras, e deull' razón ô pai tal como Rosa ll' a dera.

 

[p.47] VI AMOR DE PAI

 

Roque de Casanova en certa tarde dempois qu' houbo xantado,  ergueuse de contado,  porque en deseos arde de falarlle á seu pai algunhas cousas que lle pesan n-a alma como lousas.  E díxolle ô seu pai:                            —¿Qué hay que facer?  —Cuásque non sei: tí me dirás, meu fillo. —Vamos os dous á escarolar n' o millo qu' están n' o forno duas rastras á quencer. —E tés razón, que xa non m' acordaba;  pois sácao logo e vamos debullálo ô cuarto largo, que ô fin él é traballo que hay que facer. E Roque, qu' esperaba  pol-o que outras veces sucedía  que fixese seu pai o qu' él quería,  foi á sacar d' o forno  o millo, qu' estaba mais que morno, [p.48] pois queimaba, e tivo qu' agarralo c' un molido d' estopa, e caro Ile costou poder sacalo.  Cando o emborcou n-o carto chegou de sudor feito unha sopa,  con caris de chegar de millo farto,  e limpando a cara con un pano sentouse xunt' o pai n-un banco, e dixo: —Mi padre, non m' alcontro nada sano,  pois d' a chola parece que non rixo  desque falei con Rosa de Labrada fai pouco mais d' un mes, n-unha ruada.  Eu faleille n-as duas romerías  qu' houbo n-o mes pasado,  pero non-a namoran tonterías,  que é nena de xuicio muy sentado.  D' ela estou namorado pois querela eu quéroa moito, moito; mais houbenllo falado  y-o peito me cubreu de negro loito, por que cardo lle dixen que queria facela muller miña, escapou d' meu lado cal d' a tiña, y-eu propóseto fixen de pedirll' á seu pai en casamento; mais quixera hoxe o seu consentémento. —Aló tí, meu filliño, eu non ch' o privo, pois gústam' a familia d' a rapaza, pero tén seica un peto algo cativo, e pra tí lograrias millor caza. Tí erel-o herdeiro d' esta casa [p.49] e débeste casar c' unha mais rica.  Ahí n-a cas do Fidalgo tés Tomasa,  que eu vexo que contigo ben palica, e ha de ter catro veces mais que Rosa. Todas che son o mesmo: o ser hermosa d' a cara una muller non che vai nada sinon hay que comer. Pero alá tí. Non quero que me digas que tiven eu a culpa, hoxe ou mañá.  Si pol-o qu' é de caso tí non ligas co-a muller que tal ánsia hoxe che dá;  mira ben o que fas antes d' atarte con un nudo que solo romp' a morte,  pois dempois de casarte xa non val que renegues d' a tua sorte. —Si ela quer, eu xa o teño ben mirado:  con ningunha ou con ela ei ser casado.  Tomasa d' o Fidalgo ten empeño  en que eu case con Rosa da Labrada, e fixo o que non fai o mesmo deño  porque se morra un alma condanada,  pra qu' eu m' enamorase  y en casarme con Rosa m' empeñase. —Pois que mire Tomasa o que ten que rascar pol-a sua casa.  ¿Ou qué Ile intresa á ela que cases ou non cases co-a filla de Sabela?  Perdes o xuicio e si non-o apousas e te fias de muller zaramalleira, xa verás que por ela has facer cousas [p.50] que che han de pesar a vid' enteira.      Eu non sei qué mais falaron, qu' acerca d' esto o conto non di nada;  solo dí que por fin os dous petaron en certa noite â casa d' a Labrada.

 

[p.51] VII PORQUE MIRAN

 

Aquela noite os dous de Casanova quedárons' á cenar c' os d' a Labrada,  pois quer a tia Sabel darlles a proba d' unha pouca pescada qu' aquella mesma tarde lle trouxeran us veciños d' a feira de regalo, e pra que non dixeran, retorceull' o pescozo ô millor galo,  porque n-as ocasiós n-é nunca escasa nin quer que falte nada n-a sua casa.  Está cuberta a mesa de levante c' unhos mantés mais brancos q' unha prata, e casque n-un istante amañoulles a cena; e porque trata de contentar o corpo ôs forasteiros,  puxo n-a mesa un xarro de bô viño e ben acugulada de touciño unha fonte con dous lacós enteiros.  O frio á todos lles abrira a gana, [p.52] e Rosiña, qu' ô cabo foi baixando, dempois de facer unha hora a tana,  véselle reparar de cando en cando si falta algo..... ou si a mira Roque,  porque anque non Ile choque nada mais que por ver cand' él a mira,  así como quen non quer a cousa,  a sua mirada pousa  sobre quen pol-o seu amor sospira; porqu' a muller anqu' outro intrés non teña,  dalle gusto mirar cómo arde a leña;  pro Rosa non entende qu' o lume si lle sopran mais s' encende.

 

[p.53] VIII EN TRATOS

 

Xa pasaba d' as doce un bon anaco cando pr' arrematar iban a cena, e c' os vasos de puro Cariñena conque honraron aquela noite á Baco,  foise pasando o tempo sin dar traza de tratar d' a rapaza.  Os dous nenos toqueaban xa c' o sono arroballados n-unha pouca d' herva, e Rosa qu' os ouserva, dándolle ô seu falar un dôce tono,  á un e outro chama pra que se fosen á deitar â cama.  Porque Rosa buscaba o mellor xeito de deixar n-a cociña ôs vellos solos, e cando viu qu' afeito se lles fora subindo o viño ôs miolos, dixo:      —Vou á deitarme que xa é dia.  E así com' á quen nada Ile importa, [p.54] con certa suavidá e retesía deu as boas noites e cerrou a porta.                           —      Logo dixo o pai de Roque; —Xa hay tempo, amigo Guergorio, n-outra noite de xolgorio qu' os dous tivemos eiquí,  entre outras bromas, falamos de casar os nosos nenos, broma que anque eran pequenos non che disgustou á tí.      «Así Dios queira, dixeche en esta mesma cociña, qu' a túa casa e a miña chéguense un dia á xuntar.» Seica Dios te oíu, pois Roque de Rosa está namorado, e o mozo está empeñado en que co-ela ha de casar.      E y-eu qu' en velos casados farian o meu contento, pr' ò meu fillo en casamento véñoch' á Rosa á pidir. —Por hoxe de mala gana d' esa filla me despego, [p.55] per' hom' a tí non cha nego anque me dé que sentir.      Tan solo saber me falta s' ela consinte gustosa, que sobr' eso a miña Rosa dona é d' a sua voluntá.  Agora xa non é nena  e n' habrá impedimento,  pois xa ten conocemento d' o que son os bés d' alá.      —Eso temos adiantado por mentres de ser amigos,  pois así, sin mais testigos,  sin qu' hastra medie o chufón,  podemos agora mesmo falar xa algo d' a boda.  —Hom' inda non m' acomoda sin saber si quer ou nón.      —Contounos a d' o Fidalgo,  acerca d' a tua rapaza,  qu' á Rosa por mayoraza pensábala millorar. —Pois nunca pensey tal cousa,  porque teñen igoal dreito ô cariño d' o meu peito os tres, e mais non ll' ei dar.      En-esto á tia Sabela [p.56] ergueuse medio enfadada e ferindo coa mirada dixo:      —Dios te fade ben. ¿Tí ves cómo vay saindo que Tomasa é unha argalleira? ¿Non che dixen que me cheira sempre qu' ésta casa ven?      ¿Algunha vez non notache que dempois de estar con Rosa, deixam' a filla chorosa c' os contos qu' aló lle trai? Pois xuro que d' eiquí en diante non me ha de pisar á porta. ¿Qué diaño a ela lle importa? ¿Qué lle ven nin qué lle vai?      Penso o dia qu' aquí chegue poñer ll' as peras á carto..... —Xa che estou d' enredos farto; ten prudencia qu' é millor; escusas dar estampido, pois ben poden ser guiadas por ilusiós e tontadas qu' hay sempre cand' hay amor.      —Tí sempre fuche un Xan d' elas e tod' o mundo cha pega, qu' a mesma bondá te cega. «Desconfía e acertarás,» [p.57] dice o refrán, e non falla. A Tomasa é moy ladina e alguna trampa maxina, e si non xa ti o verás.      —Sempr' estás prenosticando argalladas e ruindades. —E sempre salen verdades. —¡Vela, canto â lengua da! Vaya, ergueivos, meus amigos,  que se nos enfad' a ama. Vámonos indo pra cama; xa falaremos mañá.      Dormid' en paz, e pensade n-o que millor vos conveña; pois Rosa, por mal qu' esteña, aló no-ha d' estar millor. Eu ningunha prêsa teño, por hoxe, d' acomodala, nin penseis que, por levala,  lle faceis ningun favor.      Porqu' é sana com' un buxo e tan dura pro traballo, que nunca temeu ò orballo, nin ò friu, ni ò torbón. E tanto é sin atavíos, n-a casa, collendo a xesta, como calquer dia de festa con tod' a composición. [p.58] E logo fórons' erguendo, anque traballosamente,  porque non estab' a xente pra xogos d' axilidá. Mais ô cabo d' algun tempo,  pol-o silencio qu' había alí, calquera diría que todos dormian xa.

 

[p.59] IX CELOS

 

Xa é ben noite. Un home enguriñado,  e tembrando c' o frio, está sentado n-a porta d' a Labrada.  Seica quer' escoitar o que se pasa drento d' aquela casa;  qu' á pesar d' o recío e d' a xeada, ten a orella pegada á aquela porta, cal c' un cravo presa; pero seica non oi o que ll' intresa, porque torce o fuciño,  e erguéndose, así medio enfadado,  repara pr' os dous lados d' o camiño  cal s' agardar' á alguen, ou desconfiado temese qu' alí o vis' algun veciño,  Ainda lonxe, sintiu unhas pisadas háci' â parte d' arriba, que s' escoitan,  pol-o zuar d' o vento, algo apagadas.  E como n-aquel home feros loitan amor e celos e rabias e tristeza, [p.60] que feita un bombo tráenll' a cabeza, foi lixeiro á esconderse n-un recanto  que alí á rentes habia, mentras tanto non pasaba pr' adiante aquel que viña, qu' era outro home embozado n-unha capa,  co-a que d' o frio hastr' as orellas tapa, e pol-as trazas tiña intenciós n-aquel sitio de deterse,  que ô chegar esculcou á todos lados acarón d' as paredes é valados, hastra que deu c' o outro; os dous ó verse: —¡Xan!      —¡Farruco!  —dixeron muy baixiño.  —¿Sairon?      —Non ainda nin dan traza. Meu Farruco, hoxe tratan à rapaza e confirman o trato con bon viño. Pois si escoitas non oyes mais que bulla,  pero craro non s' oy nada d' afora.  Eu estou sin probas nin faragulla desque xantei.      —Pois toma que xa é hora,  acordeime e metin aquí n-o-peto un codelo de pan cando cenaba,  pois xa sei qu' hastra a tripa fas escrava d' ese amor que te volv' un esqueleto.  Vámonos abrigar á ese pendello e agardemos un pouco á ver si saen;  mais si queres seguir o meu consello larguémonos d' aquí, pois sempre traen muy malas consecuencias estos frios, [p.61] e minan a saude estos rocios. Pois xa que non s' oy nada d' o que falan, ¿que pito aquí tocamos? ¿Quê che importa que sallan ou non sallan? ¿No-é millor qu' á deitarmos nos vayamos qu' estar os dous aquí papando a mosca agardando por quen vai pretendela?  E ainda mais si pra tí se mostra fosca,  ben burro eres sufrir, que sufra ela. —Cala xá; ben se vé que nunca amache e que falas tan solo de mamoria; ben se vê que n-o peito no abrigache celoso inferno nin amante groria.  —Mira Xan, eso non reza comigo,  porque quero á Tomasa d' o Fidalgo o d' o que teño co-ela, como amigo, vouche, aquí pr' entre nós, á decir algo. Fay tempo que me gusta, non por rica.  E teño que decilo anque che escoza: non despreciando á naide é unha real moza, e mesmo encanta o ver que ben palica.  Pois non-o querás crer, nas romarías e n-as revoltas gárdam' a parada  cuasque todol-os dias, anque nunca de amor lle falei nada, e moitas veces vén â cas Labrada por ver si á min m' atopa n-o camiño;  pero eu fágome o ponto hasta qu' á ela a coneza sigura n-o cariño, que á min c' o seu saber non me encamela  nin m' ha pôr com' á tí así toliño. [p.62] —Pol-o visto Tomasa quere ter un rapaz en cada casa,  porque por min tamen andivo tola, e xuro que foi ela, ou mal m' engaño, quen por detrás me fixo moito daño,  pois querendo ser sola,  pra desfacerse d' a rival amiga anda armando con Roque e mais con Rosa pra que casen os dous; mais que non siga, que eu ben sei que Rosiña anda chorosa e non casa con Roque de boa gana. Por eso co-a rabécha que lle teño, si a collo non lle deixo moa sana. Pero ahí tel-o deño:  agora sales tí conque te busca, e sinón que tí vivas enganado cal todo namorado, anque eu a teño á ela por muy chusca,  non entendo tod' esta marañada;  pro que non seña burra que Roque, por moito que discurra,  nunca será d' a Rosa d' a Labrada, mentras eu teña folgo non se casa; porque sinón me mata esta tristeza y-este cariño qu' o meu peito abrasa, antes que case fúroll' a cabeza. —¿Pero Rosa á tí querche ou non te quere?  —Hom' á mín, nin me quere nin me deixa;  hay veces que parés que me prefere,  mais non sei quén enreda esta madeixa,  que me parece un dia namorada, [p.63] e pra outro xa está toda noxada. Non sei si son caprichos, argullo, cobardía, ou si é prudencia, nin acerto qué bichos  Ile roen de tal modo a sua concencia  pra Ile faltar seguridá n-os feitos, que tan pronto os vé tortos como dreitos.  —¿E tí sabes si ten xa escollido  outro home pra ser marido d' ela,  e non quer que lle sea conecido  nin dar á naide tela? A ninguén se ll' escapa que a muller sempre é algo vanidosa con tal que sea guapa,  por muy boa que sea e virtuosa;  por eso non m' estraña qu' ela á veces che poña muy boa cara.  Porque é muy vella a maña,  aind' hoxe n-as rapazas nada rara, d' enredar co-a mirada ôs que as pretenden,  porque sinten pracer en ser queridas.  Eu non sey cómo fan. Aló se entenden;  mais mirando de frente ou á escondidas, fanlle encher a cabeza á un de vento si é incauto e se fia d' o momento.  Penso, Xan, pois, que vives engañado co-ese mesmo cariño qu' en tí arde,  porque téñoche xa esperimentado  qu' a muller cando quer non é cobarde.  —Non nego que o que dís non sea certo,  pero de falta de esperencía peca. [p.64] porqu' o amor, meu Farruco, é un enxerto que, como prenda n-un, nunca se seca, porque medra si o sol lle da de xeito e enverdece c' os malos temporales: podrá xemer, pero térase dreito anqu' o batan con furia os vendavales. Eu ben sei qu' o que quere con constancia poucas veces o han querer con ela; ¡pero anqu' eu me marchar' â mesma Francia mataríam' aló non poder vela! Vámonos indo logo pouco á pouco pois d' amor non entendes unha xota,  e con tanto falar púxenme rouco. —Todo ch' ha de pasar collendo a bota. —Falta m' ha de facer logo collela,  pois sint' us calfríos que non paro, e un punto que me part' esta costela, qu' hasta mesmo alentar me custa caro. —É craro, non cenache nada quente, e sin duda pasout' este relente. Desengáñate, Xan. Hast' en amores (non che pareza mal porque ch' o diga) os disgustos que dan fanse menores si se farta ben antes a barriga.                        —      Dempois seica non falaron cousa de particular; ô ménos acerca d' esto o conto xa non dî mais; [p.65] sólo dì qu' os dous colleron pol-o camiño que vai  á levalos, direitiño,  â mesma casa de Xan, qu' está n-o fondo d' a costa,  non moy lonxe d' o lugar,  anqu' hay ainda, por eso,  a carreiriña d' un can.  Como iban cost' abaixo, non tardaron en chegar a casa dita, e por certo qu' á través d' a escuridá  calquera conoce âs léguas que se come n-ela pan. Logo petaron â porta,  mais debian d' agardar,  qu' ô chegar, así que deron sólo un peto nada mais,  ruxiu drento un picaporte,  e perguntaron:                      —¿Quén vai? —Son eu, dixo Xan. Abride. —Gracias á Dios, dixo o pâi,  xa pensei que te morreras.  ¿E quén ven contigo mais?  dixo medio receloso  vendo o que viña con Xan. —Son eu, respondeu Farruco,  que o viñen acompañar,  pra decirll' á usté qu' estivo dend' o anoitecer alá. [p.66] Non-o deixábamos vir, pero él non quixo quedar por mor de que non tivesen por él intranquilidá; conque agora que aquí o teñen, acábelles o pesar. Déixo-os, pois, con Dios á todos. —Non, agora non te vas; xa qu' hasta â porta chegache fai o favor de pasar. —Non porfíes, porque teño qu' erguerme cedo mañá e quérome deitar logo, xa vés que pouca noite hay. —Vaite logo e averigua o que haxa de novedá. —Descoida que non m' olvido; queda con Dios.                        —Con Él vai.

 

[p.67] X AMOR DE MAI

 

Cando Xan se meteu n-a cociña              moi tarde era xa; tod' a xente se fora pr' a cama, solo estaba á carón d' a lareira              a probe d' a mai.      Ela ergueu a cabeza e mirouno              o tempo d' entrar; tiñ' os ollos cubertos de vágoas que quedaron cravados n-o fillo,              e cruzou as maus.      Mais non poido arrancar unha fala,              porque c' o pesar, tiña un nudo atrancado n-a gorxa frabicado co-as ánseas e penas              que pasa por Xan.      Pero vendo que s' iba pr' a cama              sin querer cear,  e que s' iba tembrando c' o frio, [p.68] xa non poido conterse calada              nin un punto mais.      —¡Meu filliño querido! lle dixo,              ¡qué toliño estás! ¿Por qué sintes n' a y-alm' esas penas?  ¿Quén che rouba o cariño d' a casa,              e as ganas d' o pan?      ¿Qué mal d' ollo te viu e gafoute,              qué meigo  de mal,  che revolve de cote a cabeza e che leva a alegria e as polpas              fay tempo pr' acá?      Teño qu' ir, sin romedeo, contigo              ô santo San Bras, e lavarte n-a pía bendita pra curarte d' esas malas fadas              e d' ese ruin mal.      Cand' oiu que sua mai lle falaba,              detívose Xan;. foi sentarse n-unha manxadoira,  non deu fala, baixou a cabeza              e púxoa entr' as maus.      —Non che curan os santos d' o ceo              o mal d' o rapaz, dix' o pai, pos son males d' o tempo,  e cavilo que sólo unha nena [p.69]              Ilos pode curar.      —¿Por amores penar o meu fillo?              Non pode ser tal, send' o mozo mais feito e garrido; como as queira, ningunha lle falta,               y-en qu' escoller hay.      —Pol-o visto, vostés teñen ganas              de m' enrabechar: o que teño é delor de cabeza e unha punta de friu que me colle              por tod' a suá.      —Toma log' un gotiño de caldo,               xa te quentará; nad' espall' esos puntos d' o frio com' un goto de caldo ben quente              que faga sudar.      —Vaya, bóteme log' un pouquiño,              á ver si me dá algun ánemo â forza esfallida, e me barr' este punto, qu' o folgo              me quita e a paz.      Eugulleu unhas tres culleradas,              e non quixo mais; e de súpeto ergueuse d' a mesa e, sin dar á ninguen unha fala,              marchous' á deitar.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega