BVG     Atrás    Índice de Páxinas

[p.111] XVI EN BUSCA D' ELA

 

—Moy bôs dias, amigos.                                          —Moy felices. —¿Qué tal vos foi c' o sono n-esta noite? —Dormimos como pedras, ¿e vosoutros? —Pasámola n-un sono.                                           —Conque estonces, vamos abaixo á que nos den o almorzo. —E á rematar o que falamos onte. —Inda non vin á Rosa, van tras d' ela; pero amiguiños, n-o tocante ô dote, non hei de darlle d' a terceira parte nin un ichavo mais d' o que lle toque. —Tés palabra de rey; mais fai de conta que non che pide a filla ningun probe, e nada fas de mais anque lle deas a xugada millor que tés n-a corte encima d' a sua parte. Ben mirado non pido moito, como tí conoces. —Déixense d' esas contas: quero á Rosa [p.112] anque sexa sin nada, dixo Roque. —Destonces nada teño que decirvos: veremos á ver Rosa o que resolve, que eu por min, de verdá, querer quixera que antes que de algun outro, vosa fose; pero nin co-a xogada, meus amigos, nin con nada pensedes que a mellore. Dareille de presente mil ducados, que é o que á ela en verdá lle corresponde, e o demais deixaréillo partido pra que o gobernen ben â nosa morte. Eí ven Ramón. E logo, ¿qu' hay de novo? —Que naide d' o lugar dí que a víu hoxe. Din que cediño viron á Tomasa c' un mandil, atapada, de picote, agardando acarón d' a portería,  e supoño que Rosa co-ela fose. —Pois tés qu' ir á catalas outra volta. —Pero, papai, vosté dígame á dónde: sinon qu' esteña en cas d' o siñor cura, con unha hirmá que din que chegou onte en busca de saude á estas terriñas, dend' un convento qu' esta alá muy lonxe... —¿E quén cho dixo?                                —Díxomo o tio Berto que lles falou cand' iban pol-o monte. —Pois vai logo tras d' ela, Ramonciño, a ver si está. Veremos o que corres. Ende chegando sácal-a puchiña e saludas á todos como un home; dalles moitas memorias d' estos vellos [p.113] e anque queiran que subas tí non sobes;  pergunta por tua hirmá, daslle o recado e veremos á ver qu' axiña volves.  A pouco de marchar Ramón tras d' ela,  chegou Rosa d' a fonte.

 

[p.115] XVII TOMASA

 

Foi Tomasa, supôndo que dormiran os dous de Casanova en cas de Rosa,  â Labrada moy cedo, cobizosa  de saber o qu' aqueles conseguiran.      Mais o peito en remordementos ll' arde,  y-a probe vai cobarde,  cousa n' ela moy rara,  prô todo delincoente  cando fai algun mal, pensa qu' a xente ll' o conoce n' a cara.      E como ll' extranase qu' á Rosa con tal prêsa se buscase,  d' o camiño direito desviouse e tras d' unhas silveiras agachouse,  receando qu' algunha cousa pasa qu' estorb' o seu negoceo; pois ten medo que Rosiña, tan cedo se marchase d' a casa,  porque querendo á Xan tan solamente, [p.116] II' escapas' á aquel outro pretendente.      Fundaba tal recelo en que d' outra maneira agardaría  n' a cuciña, facendo que facía,  ou com' un argadelo  dand' voltas pr' aparentar â vista qu' é moi traballadora ou qu' é moi lista.  Porqu' esto é pol-a aldea o que mais n' a muller o home desea.      E cando n' esto cabiland' estaba viu que, andando con certa lixeireza,  car' â casa Rosiña camiñaba co-a ola n' a cabeza. Y-estonces, sin perda de momento,  colleu car' â Cancela,  pois vin con sentemento qu' a engañaran n' a fonte Xan e ela.      Sin saber pra dond' iba, pois sólo maxinaba n' a sua chola probremas novos pra quedar por riba,  andivo un bon anaco, medio tola,  alancando unas veces con recelo y-outras veces quedándose parada,  hastra qu' ô fin bateu, medio cansada, c' un croyo qu' hay n' a veira d' un portelo.  Y-anqu' o cansacio no-era  d' o moito qu' andivera,  tivo precisa de tomar asento  por mor de dar descans' ô pensamento;  pois cansa o cabilar á veces tanto como cans' o andar.       [p.117]      Sinteu moi logo barullar de xente,  y-erguéndose lixeira c' un medo cal si fora delincoente,  foi agacharse tras d' unha silveira qu' â mesma veira d' o camiño estaba, pr' ouservar, sin ser vista, á quen pasaba.      Os que viñan andando, non tardaron  en pasar por diant' ela,  y-á media voz falaron,  mostrando entrambos en falar cautela,  estas poucas palabras qu' á Tomasa firiron non mais fondo d' o seu peito,  porqu' a pasión ll' o abrasa y-estanll' os celos consumindo afeito: —Pra vernes vai â vila, e ben cediño  mandoume qu' a agardase n' a Piqueira,  pra falar n' o camiño,  antes de vernos os que van pra feira —Hom, era tempo que che dese crêto.....      Non poido escoitar mais. Pro foi bastante pra facerlle perder n' aquel istante tod' espranza de Xan aquel sacreto.

 

[p.119] XVIII A CANCELA

 

Pra levar ôs meus leutores dond' estes feitos pasaron, collerémol' a vereda  qu' é camiño de Santiago,  pol-a porta d' o Poxigo  saindo, s' en Lugo estamos.      Tod' a vista que s' ouserva antes d' a volta d' o Baño e tod' o qu' o Miño bica dend' a Ponte hastra San Lázaro,  vista qu' é un pasmo d' hermosa iremos vendo de paso.      Dempois de pasal-a ponte,  chegand' ô Mesón do Galo, tórces' â ezquerda por Piugos,  Soñar e San Xoan d' o Campo,  e moi preto está a Cancela,  que tamen chaman Sixaos.      D' aqui, collend' a direita, [p.120] atópas' ôs poucos pasos unha parroquea que chaman San Mamede d' os Lagartos.      D' aquel' era esta parroquea,  entr' as demais d' o obispado,  distinguida; porque sendo  d' o mesm' obispo igresareo,  cobraban os cregos d' ela unhos direitos moy raros.      Cando morría un cabeza d' a casa, estaba obrigado o herdeiro de darll' ô crego aquel ouxeto mais caro qu' houbese drento d' a casa;  pró que era nacesareo que tivese catro pés.  Com' a besta, un boi, o gato e s' animales n' había  dábanll' a cama ou un banco.      Vout' a levar ond' a eirexa, e verás acarón d' o adrio unha casa, qu' está a sombra  d' un alto e robusto prátano, Mesm' o pé d' el, n' unha tarde do mes últemo d' o ano,  sobr' un asento de pedra qu' hay acarón d' un valado,  estaban unha siñora e mais un siñor sentados,  recibindo o calor morno  d' os esmorecidos rayos [p.121] d' o sol d' inverno, e sostiñan unha descusión entrambos,  que convén pro noso conto qu' algo d' ela aquí espoñamos.      Denantes d' escomenzar  paréceme qu' é d' o caso  referirvos qu' a siñora chamábase doñ' Amparo, que viñera á tomar aires pra curars' un costipado que no convento collera,  y-o outr' era un zuruxano  do pais, qu' alo n' Habana aforrara moitos cartos, y-a postre deull' a morriña e veu á terr' a gastalos.      Pero por mais qu' esta tarde estaban parrafeando o zuruxano y-a monxa, non teis por qué maliciarvos,  pois trouxo á muller d' Habana e fai co-ela bô casado.     —¿Conque logo no hay remedio,  dí ela, pr' este mal que paso,  si non renuncio o convento?  Pois pol-o voto sagrado que fixen o profesar n' é posibre renuncialo.     —Pois, siñora, non podrán  curar nunca os seus libianos,  sin respirar aires puros, [p.122] sin pasear pol-o campo; porqu' eses males percisan  mais hourizonte y-espaceo pr' espallar d' o peito as penas,  e pra dar mais vid' e ánemo  o corazón abatido pol-a estreitura d' o craustro.     —Pois eu fóra d' o convento parez que me falta algo,  n' estou é gusto, e desexo  volver' él á cada paso;  que cando con Dios facemos voluntariamente tratos,  temos dempois que cumprilos,  s' é que queremos salvarnos.     O chegar aquí, de pronto  esta conversa cortaron,  porque viron á Rosiña que pret' estaba escoitandôs:  pois o vento que zuaba ô estrelarse contr' o prátano, foi causa que non s' oubise  o ruxido d' os seus pasos.     Mais logo qu' as duas se viron  foron á dars' un abrazo,  y-entramentres escapouse  car' a casa o zuruxano,  dicindo pro seu chaleque:     —N' estes deseos sagrados hay ús puntos tan escuros,  que nunca se pôran craros, [p.123] hastra qu' a saber se chega cál é o punto de contauto qu' hay posto como lindeiro,  entr' os cordos e os maneátecos;  pr' ó como o fin é perfeuto,  e como os medeos son santos,  nosoutros n' estes nagocios  non debemos misturarnos; pois os cordos van con gusto exercend' un dreito humano,  e os outros... poden ir todos,  porque non son nacesareos."

 

[p.125] XIX A MONXA E A SOLTEIRA

 

—Ola, Rosa. ¡O que m' alegro de verte! Xa m' extranaba de qu' á verme non viñeses. Mais dí, ¿por que non falabas?  Prò agor' estou reparando o que medrache, rapaza;  botaches un corpo fero,  e de veras qu' estás goapa:  nunca pensei que chegases á tal, cando t' arrolaba,  porque padeciche moito e díchenos moita ánsea  cand' eras nena, prô vexo que quedache ben curada. —Cale, por Dios, doñ' Amparo, cale, que non oiga naida.  Púxose Rosa de súpeto con tal angustea e tan páleda, [p.126] qu' esculcand' á todos lados  por temor de qu' escoitaran,  volveus' achegar â monxa e díxoll' en voz moy baixa:  —Leváronm' ont' á ese médeco que fai un pouco eiquí estaba,  e dixo que d' as resultas un alifaz me quedara,  qu' era pra min un peligro si quería ser casada.      E com' â probe de Rosa caésenll' ô fin as bágoas,  díxoll' a monxa:                       —Ben vexo, nena, qu' estás namorada.  Xa chegou ôs meus oidos  que de casarte trataran; mais decíndoch' es' o médeco, é millor que non-o fagas.  Eu quérote, casi, como  quen te levou n' as illargas,  y-aconsélloche que poñas en Dios tod' a tua confianza,  pois poida que che des' eso  porqu' ô seu lado te chama  e non quere que te cases  por non convîr pra tua y-alma. ¿Qu' é o que gana unha muller por verbo de ser casada?  S' é querida d' o seu home,  delores, fillos e ánseas; [p.127] ánseas qu' aumentan c' o tempo,  ánseas que nunca s' acaban;  ánseas pra dar gust' ô mundo,  ánseas pr' agradar n' a casa,  que non é fácel ôn tempo o dar comprimento á entrambas;  ánseas que teñen un rabo  qu' hastra d' a tumba traspasan;  pois teñen, dempois d' a morte,  que ser con rigor xuzgadas.  Por eso eu oubinll' á un médeco  decir, qu' os homes non pagan  algús traballos que teñen  as mulleres con quen casan,  cando saen elas boas,  de paz, de talento e d' ánsea,  anqu' as queiran tod' a vida c' o corazón e co-a y-alma.  ¿E si por mala fertuna un home malo Ile cadra?  En lugar de compañeira,  convírtese n' unha escrava;  estonces, hastra que morra,  ten un inferno n' a casa,  y-hastra, estonces, ve nos fillos  qu' ôs seus peitos amamanta,  os gromos d' un home qu' ódea y-o nô qu' ata á sua disgracea.      O acabar d' escoitar esto, Rosa, co-a cabeza baixa, fondamente cômovida, respondeu: [p.128]                 —Vosté ben fala; mais s' o corazón, siñora, latexa por unha causa, o dia qu' a causa morra, tamen o corazón pára; por eso xa é imposibre que consolo para min haxa. —¡Xesús! ¿Tí qué dices, nena? N' a nosa Relixión Santa hay consolo pr' os mais tristes de penas fondas e amargas. —¡Ay! s' a Relixión fixera revivir a miñ' espranza!?..      Pouco mais ambas falaron, pois logo o son d' a campana adivirtiulles âs duas que rezasen pol-as ánemas.      E vendo Rosa qu' a noite encima se lle votaba, despediuse tenramente d' amiga que visitara, vend' unha noite n' o ceo e outra mais negra n' a y-alma

 

[p.129] XX A CITA

 

Está Xan n' a Piqueira moy cediño,                cuasqu' inda non se ve, agardando por Rosa, n' o camiño,                cheo d' entuseasmo e fé.      Cal rebuld' alegría n' o seu peito               ben â cara Ile sal, porqu' ousérvase foncho e satisfeito                cal non s' acorda igoal.      E qu' agarda n' a cit' a recompensa               d' o seu costant' amor; n' as pasadas angusteas xa non pensa               d' est' espranza ô calor.      Pois quen ama, si vive con espranza,               manten a sua iluseón; mais s' hastr' esta lle falta, non alcanza               consolo ô corazón. [p.130]      Non tardou, inda lonxe, en dibuxarse               n' as néboas d' a mañá unha sombra que adianta, sin pararse,               hácia dond' e él está.      Y-él estonces, sintindo n' o seu peito               O corazón brincar, de car' á aquela sombra foi direito               pr' a distancea acortar.      Era Rosa, en efeuto, a que chegaba               á xunt' ô seu querer, con un cesto n' o brazo, que levaba               pra cousas n' él traguer.      Saudárons' entrambos con tenrura,               y-entonces dixo Xan: —¿Vés resolt' á donarm' hox´a ventura               que premea o meu afán?      —¿Xa escomenzas? Non sabes outra cousa               mais que falar d' amor. Non me fales mais d' él. Por Dios apousa               o teu amant' ardor.      —¿Non falarche d' o afeuto que che teño,               d' este tolo querer que berra pol-o teu con firm' empeño?               Eso non pode ser.      Tel-a y-alma estoupando d' amarguras, [p.131]               sentir n' o peito arder a paseón, sin curar a suas queimuras               xunt' amada muller;      ir xuntand' iluseós n' o meu deseo,               chegar de tí á lograr  esta cita, e d' amor n' o parrafeo               non che poder falar,      non é posibre, non; e decontado               tesme que responder s' ô meu amor ardent' apaseonado                pensas corresponder.      Rosa estonces parouse, e retorcendo               n' a trenzad' o mandil,  buscand' algo inxenioso, iba espremendo               a sua mente sutil.      Pero vendo á Xan fero e decedido,               n' acertando á inventar unha idea d' a que sacar partido               pra podelo engañar,      respondeu, por remate, tristemente:               —Xuro por esta cruz,  por ese sol qu' asoma refulxente               pra dar â terra luz,      ou qu' ei casar contigo, ou n' un mosteiro                a vid' ei d' acabar. [p.132] Mais d' es' amor, que sei qu' é verdadeiro,               non me volvas falar.      —Pero, Rosa, cabilo qu' and' o demo               en tod' esta funceón; pois non podo entenderte, e cuasi temo               que me falt' a razón.      Cavilei que Tomasa solamente               matab' o teu amor Mais teñ' outro nemigo, craramente,               que debe ser pior.      —Non, Xan, non, respondeu sobresaltada ;               non penses en ninguen. Pol-o d' hoxe non quero ser casada,               pois así estou moy ben.      Vai falarll' a Tomasa si tes prêsa,               qu' esa gárdache ley. —Falaríall' ô demo; pero á esa,               xamais lle falarei.      Porque, quen é treidora pr' onha amiga,               ten que facer treiceón hastr' ô amante qu' o seu amor consiga;               pois non ten curazón.      Desqu' espertou n' o fondo d' o meu peito               o amor háci' á muller, sólo ti me gustache, e fun direito [p.133]               buscal' o teu querer.      Despreciei o millor d' a miña vida               pensando sempr' en tí,  preseguindo á iluseón, de mín querida,               de lograr o teu sí.      Por tí perdin o estúdeo, y-a carreira               por quererte perdin, contigo vexo a groria verdadeira,                sin tí un pesar sin fin.      Tivo que calar Xan, pois viña xente               moi preto d' eles xa, y-entrambos se puxeron de repente               camiño da ciudá.      Cal' a hestórea o qu' os dous foron falando,                porque tan sólo dí, qu' a Tomasa estivéraos escoitando                moi pretiño d' alí.      E conta que dempois, chorando sola               decía:               —Tén razón, porque tén él o meu, porqu' estou tola,                non teño corazón.      Quén tivera ¡ay! as chaves do coriño,                podendo conocer ó que dispuxo Dios pro noso niño, [p.134]               pra sol' él lle querer.      Pro quéreme Farruco, que m' adora,               y-eille corresponder, para demostrarll' a Xan, qu' esta treidora               tamen sabe querer.

 

[p.135] XXI A FESTA

 

N' ese mes d' o ano que Navidá chaman,  pol-o dia oito  teñen n' a Labrada  unha grande festa.  De terras lexanas veñen n' ese dia á rezar a santa,  pois hay ond' eirexa  unha pia d' auga  que tén virtú grande pr' a curar as chagas e algús outros males qu' o corpo relaxan.      Dendes moi cediño en todal' as casas [p.136] hay mais movemento, hay mais algazara:  xa levan as bestas pras chousas, e as vacas;  xa pensan dempoixas  en partir a cabra,  castrón ou carneiro  qu' o dia antes matan pra comer a xente que veu convidada.  E mentras as vellas o almorzo porparan,  arriba n' o carto  están as rapazas  bule que rebule,  todas apuradas,  porque n' ese dia  escollen e sacan  á roupiña nova que teñen n-a arca, e buscan o espello, e lávans' a cara, e péinanse logo coidando que salla o pelo lustroso e ben feita a raya, pra qu' os mozos vexan  que van ben peinadas,  cand' o pano deixen  caer sobr' espalda.  Dempois escobillan [p.137] á roupa y-as sayas, e logo ôs zapatos límpanlles á lama,  que con un carolo de millo lle sacan.  Asina qu' a roupa de limpal' acaban,  á vestirs' empezan tres ou catr' enagoas,  e pra que figuren  as cadeiras anchas,  colgan d' a cintura  catr' ou seis refaixas,  Pra upar mais o seo  as pícaras arman  c' un pano cruzado por baixo d' a chambra. Y-antes que se cubran  c-o dengue de grana y-antes de vestirse co-a última saya,  pra que non se luxen, á cociña baixan á comel-o almorzo,  que segun a usanza d' os tempos d' agora, é unha gran taza de caldo, amañado con unto e patacas,  n-o qu' esfaragullan  algús unhas rafas, [p.138] e lévano á boca fervendo qu' escalda.      Mentras qu' acontece tod' esto n' as casas,  vénse longas cordas aló pol' a gándara,  de mozas que locen as sayas pranchadas  que pra festa levan  com' a neve brancas,  que fan tal contraste  que tanto resaltan entr' outras mil cousas que tran coloradas,  de xent' a cabalo, d' outros qu' a pé andan e tran n-a cabeza  cestas cuguladas de pas e pantrigos,  resexos si cadra,  d' outras con rosquillas ou con empanadas,  eu fin, con aquelo qu' ha de facer falla  pra comer despoixas n-a festa d' a santa.      Xa van os ramistas car' a eirexa en marcha,  botando foguetes  que n-o aire estralan, [p.139] e un pouco atrás d' eles  van en rea a gaita, o pandeiro e o bombo tocando en compaña,  pois xa por tres veces picou á campana, e ben saben todos que dempois d-a coarta comenza de cote  a misa cantada.      Por eso hácia a eirexa os romeiros marchan:  os homes cobertos  c' unha longa capa,  y-en vez de monteiras cuasque todos gastan sombreiros de pano os puchos de palla.      Tod' aquel que pode vai lucind' a faixa,  que' é moi rechamante  por ser colorada, e por cima d' ela tampouco non falta n' os mozos de rango,  moy espondorada,  a lucia cadea  d' o reló de prata.      As mozas pra misa sempre van tapadas,  xa c' unha mantilla [p.140] de raso ou de pana con anchas cenefas aterciopeladas, ou xa con mandiles de lâ, que traballan, n' a mesma terriña, moitas tecelanas.      N' o adro d' eirexa pouco antes entraran, entre varias mozas, Rosiñ' e Tomasa.      D' a mesma maneira vestírans' entrambas. Levan os vestidos d' a mesma zaraza, qu' é d' a mais bointa, d' a mais pintarlada; pero co-a mantela cuasque tod' o tapan.      E sobre d' os hombros, caida con gracea, levan a mantilla, con cenefas anchas de bô terciopelo,  que lles cobr' a espalda.      A sua cabeza tamen engalanan c' un pano de seda      E anqu' as duas levan [p.141] as puntas atadas baixo d' o queixelo,  tiveron tal maña,  que locen os aros, o pelo y-a sarta, feita cuasi sempre  de prata dourada que por unha cinta ô pescozo atan e que diant' o seo traen pindurada.      Todos miran pr' elas e todos reparan  que xa non camiñan  d' o brazo agarradas  como en tales casos sempr' acostumbraban,  e moitos observan  que van enfadadas,  pois falan co-as outras y-entr' elas non falan.      Xaniño e Farruco,  que n' o adro estaban facía algun tempo  por mor de agardalas,  quedaron varados  ô velas tan majas.  Entrambas firiron  pra Xan a mirada, e dempois entraron  co-a cabeza baixa [p.142] unhas tras d' as outras com' ovellas mansas  n' a eirexa, pra oíren a misa cantada.

 

[p.143] XXII A ROMARÍA

 

Donde fan a romaría é n' unha gran carballeira qu' hay â veira d' un regueiro,  á poucos pasos d' eirexa.      Os dous lados d' o camiño vénse moitas rosquilleiras.  Unhas teñen sobre carros,  posto con certa aparencia,  bizcoitos, roscas e dulces,  carambelos e botellas con resôl, anís ou caña ou augardente d' a terra,  en fin, con cousas baratas; pois saben qu' as faltriqueiras  d' as rapazas e d' os mozos  non poden votar por ela.  Outras que traen pantrigos ou empanadas n' as cestas;  pois, porque cadra n' o inverno, [p.144] faltan as mazás y-as peras,  forman pol-o campo adiante  duas largas ringuileiras.      N' o mesmo campo hay tamen unha casa e unha pendella,  dond' os taberneiros poñen todol-os anos taberna.      Xunto d' eirexa, n' un foco,  hay unha pía de pedra chea d' auga, d' unha fonte  que nace mesm' ô pé d' ela,  en dond' os de lonxe lavan  a cara, os brazos y-as pernas con tal de que teñan chagas ou d' outra cousa padezan, pois contan qu' un dia a Vírxen  pasou por aquela terra,  c' o seu meniño n' o colo,  por preto d' esta fontela,  e baixous' á beber auga  por atoparse sedenta;  e donde puxo a rodilla,  por diante d' a fonte mesma, aind' a sinal, por milagre,  d' unha foquiña s' ouserva.      Por eso dende moy lonxe ofrécens' á vir â festa moitos matos, pra beberen  aquel' auga milagreira,  que cura sólo ôs que teñen  n' a sua virtú fé cega.   [p.145]     Sai sempre, dempois d' a misa,  a porcesión, n' a que levan a santa moy adornada con frores, cintas e sedas;  e detrás d' a santa siguen,  de xinollos pol-aterra,  moitas devotas mulleres que veñen cumprir a oferta  d' andar así, mentras dure a porcesión, c' unha vela.      Recollida a porcesión, n' eirexa xa pouco queda que ver. Tan sól' o santeiro,  qu' ese leva a tard' enteira en poñer a santa âs xentes  que levan cousas de cera,  estrigas, cerros, galiñas,  carne de cocho ou cadelas;  en fin, o que ll' ofreceron â santa n' as suas doencias.      Dempois de xentar, a múseca;  oubir os seus ecos deixa,  menudean os foguetes,  y-a xente moza non pensa  sinon en ir car' ô campo,  por mor d' o baile qu' esperan.      Tocando pol-o camiño ô campo a múseca chega,  facendo ferverll' a sangue âs famileas que n' el xentan, [p.146] e sobre tod' âs rapazas,  qu' as pon, mais qu' o viño, ledas.      Ármas o corro d' o baile, toc' a múseca a muiñeira, y-os rapaces van en busca cada un d' a sua parexa; mais cham' atenceón de todos, por mais que naid' o comprenda, que Xan e Farruco pasen sin beilar a tard' enteira.      Tomas' estaba n' o corro e mirab' âs furtadelas á Farruco, qu' outras veces beilaba sempre con ela;  prô como n' est' ocaseón vése n' él moit' indiferencia,  como rosa â romaría pol-a tarde non viñera,  colléndos' á outras amigas foinas levando hastra cerca de Farruco e de Xaniño, que facían por non vela, por mais que s' escachurraba e berraba, de maneira que tiñan qu' oubila todos cantos tivesen orellas.      Prô non lle valeron nada nin estas nin outras tretas, porque foi chegando a noite e quedándose deserta a romaría, fuxindo [p.147] as xentes pr' âs suas aldeas;  pois dempois de qu' anoitece,  d' inverno, fai friu ou xea, e pr' â ruada d' a noite tan sól' os viciosos quedan.      Por es' os meus dous amigos,  moit' antes qu' anoitecera,  marcharon d' a romaría  con cara un pouco tristeira.      Tomasa fixouse n' eles e quedou pensa que pensa  en por qué non querería  Farruco beilar con ela,  quedando co-a fera duda  si será que xa no-a queira e se quede, ô fin y-ò cabo,  sin ningun d' os d' a parexa.

 

[p.149] XXIII DETERMINACEÓN

 

Chegou o mes de Mayo, e n' él, un dia que nubarroso e turbio amañecía,              n' a casa d' a Labrada              un acontecemento traguía á tod' á xente en movemento y-â familea de Ros' esconsolada.      Como visen facía tempo á Rosa esganada, moy páled' e chorosa,              á miudo indo e vindo              á ver â hirmá d' o crego,  cavilaban seus pais:                             —Ese amor cego non' a deixa comendo nin dormindo.      Por eso certa tard' a tía Sabela,  non podendo ver mais as penas d' ela,              díxolle:                             —¿Qué che pasa              que tanto te consome? [p.150] ¿Por ventura tí queres á algun home,  ou qu' endemonicado mal t' abrasa?      E respondeulle Rosa:                                     —¡Ay, may querida, vosté ben sab' o que me quit' a vida!              Esta falta maldita              que me quedou de nena, a causa é toda d' esta miña pena desque soupen que de casarme quita.      E como por disgracea n' esta terra tod' o qu' amei y-o que amo me fai guerra,              n' atopo refuxeiro              pro dôr d' a miña y-alma,  por eso pra buscar algunha calma  determinei meterme n' un mosteiro.      Tal deciseón, e dita de tal xeito, â mai, com' un puñal, pasoull' o peito;              y-entón por vareos modos              percurou persuadila de que, marchándos' algun tempo â vila,  pasaríanll' aqueles celos todos.      Prô por mais que fixeron ambos vellos,  non valeron de nada os seus consellos.              Pos eso unha mañá              salía o tiu Guergorio, n' o corazón levando un purgatorio,  d' a Labrada, con Rosa, pra ciudá.

 

[p.151] XXIV DOUS AMORES

 

Logo que soupo Xan que se marchara o anxel d' o seu sono, o seu consolo,  sin motivo ningun qu' él s' expricara, foi buscar á Farruco cuasque tolo e corréndoll' as bágoas pol-a cara c' o corazón vertendo desconsolo, —¡Marchou Rosa! lle dixo, xa nin calma nin ventura haber pode pra miñ' alma.      Queríà co-a paseón, co-a fé mais pura qu' idear poderán sonos d' amores;  queríame tamen, e tal ventura hastr' as espiñas me trocab' en frores.  Non me deu fê dempois, mirou pr' altura e viu n' o ceo felicidás millores; mais dende que se foi, si non sospiro,  tan sólo vexo vágoas cando miro.      Botar non podo a soedá d' o peito [p.152] dende qua non a vexo, un fogo ardente sinto que me consome, si me deito fuxe o sono de min costantemente; á traballo que faga non dou xeito y-en nada atopo dicha n' alicente; pois dende que non vexo ô ser qu' adoro, de dia sufro e pol-a noite choro.      A sua imáxe, de min xamais s' arredra, d' os seus recordos sempr' estou rodeado; véxoa en cada camiño, en cada pedra, en cada fror, en cada herba d' o prado. Canto mais tempo pasa, inda mais medra, est' amor que n' a y-alma está encravado, e si vives mais que eu serás testigo de qu' esta idea morrerá comigo.      Pra m' olvidar d' ela eu, preciso fora non escoitar xamáis tocar â misa,  non oir nunca a gaita trouladora,  non ver mais nenas de graceosa risa, nin ver mais nunca o sol qu' os campos dora, nin d' as ledas mañás sentir a brisa, nin que a calor me corra pol-as venas, nin que ô meu corazón o afrixan penas.      Por eso me despido d' esta terra donde todo á tristuras me convida. Vou á Cuba, pois dicen qu' alí hay guerra, e lonxe d' esta aldea tan querida dond' o que mais me gusta mais m' aterra, [p.153] loitarei pol-a pátrea tod' a vida, pois s' unha bala aló ven e me mata, enemiga será, mais non ingrata.      —Dasme lástema, Xan, por qu' estás tolo;  ese meigo d' amor roubouch' o xuicio;  mais â careixa que che roe o miolo  e que che mina d' a razón o quicio,  chamarlle amor non podo, porque solo  en ela eu vexo enfermedá e vicio,  porqu' o amor déuno Dios tan solamente pra qu' en paz e feliz se queir' a xente.      Acouga, Xan, acouga, non caviles, ¿vas deixar â tua may triste, afrixida,  por correr tras d' esoutra? Non vaciles,  nin compares â may co-a mais querida.  Mulleres como Rosa háinas á miles;  pero may solo hay unha n-esta vida.  E n-a propea esperenza che me fundo, cal tua may naide te ha d' amar n-o mundo.      Nunca eu soupen com' unha may quería hastr' o dia que me quedei sin ela.  Cobizoso d' amor dend' aquel dia sinto mais ainda a falta de non tela,  qu' anque teño unha hirmá, é tontería  o pensar que me queira como aquéla;  qu' o cariño d' a hirmá, anque é cariño, non xunta com' â may sempre pr' o niño. [p.154]      Mira o amor qu' ô home ten a que se casa: si pode en dominalo nunca duda, si ela é mais rica, gastará sin tasa, si ela é mais probe, non lle dará axuda; e graceas si co-a lengoa non o abrasa,  porque leva gran dote a que sál muda.  Anque n' esto llles sirva de disculpa qu' o home moitas veces, tén á culpa.     Hirmá d' a Caridá Rosa se fixo... Pois eu dígoche, Xan, que me parece qu' é santa vocación que Dios bendixo e que dá solamente â qu' a merece. Si non casou contigo á naide quixo: non tés pé, pois, pro mal que t' entolece,  pois cand' ela tomou es' outro estado  é que Dios así o tiña desinado.     Debes coidar d' a may, que xa vai vella, e non debes os bés perder de vista. O cariño d' a may non s' asemella á ningun outro; é ménos egoista. Si non tropezas c' unha mala herbella e casas con muller virtuosa e lista,  serás filiz, mais has de conocer que nunca com' a may quer a muller.     —Cando berra un enfermo c' os dôres,  nunca os sinte en sí o médeco qu' o cura, e de cote arresultan ser piores d' aquês qu' o zuruxano s' afigura, [p.155]     Tí por eso os meus fondos sinsabores  non comprendes, pois gozas de ventura; ¡mais quén sabe, á pesar d' esas tiorías, si te viras com' eu o que farías!     Ben se vé no que dîs qu' eres solteiro e que n' estás siquera namorado,  por eso serás sólo un barulleiro mentras n' ames ou non mudes d' estado;  porqu' o amor d' unha may é verdadeiro,  prô é moy grande e santo o d' casado;  y-â muller aducada e virtuosa, o ser may non lle merm' o amor d' esposa.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega