BVG     Atrás    Índice de Páxinas

CAPITULO X INMOBILIZADOR DE MONTAÑAS

     É ben sabido que estar sentado na terraza dun café vendo pasar a xente (ou aínda que só sexan os coches, como no noso caso) constitúe para o celtíbero común un exemplo privilexiado do que se adoita chamar "boa vida". Confeso, non obstante, que eu xa empezaba a estar canso de terraza. Se non marchaba dela era porque tampouco tiña un sitio mellor onde acougar. Pero, como os camiños providenciais son imprevisibles, resulta que a nosa (ou polo menos a miña) liberación veu en forma dun home que pasou por diante da nosa mesa. Pasou facendo equilibrios, porque a marxe entre o que as mesas permitían de acera e a rúa-estrada era demasiado estreita, e deu lugar a un típico, na miña maneira de ver, aínda que breve, diálogo vilego-parasitario. Primeiro chamoulles folgazáns a Lier e Plastiras. Logo engadiu:
     -¡Aí sentados, en vez de estar apagando o lume!
     -¡Ti non vaias! -replicoulle Plastiras-. ¡Co alcohol que levas dentro, con sólo que respires no monte...!
     Non rematou a frase: non era preciso.
     -¿É que hai algún incendio? -preguntou Nestor, que, ao parecer, aínda non se enteirara.
     Informámolo do lume. Nestor entón propuxo un paseo para velo desde un pouco máis preto. E os demais aceptamos. Abandonamos a terraza sen rematar as cervexas -que pagou Plastiras.
     Fomos por unha rúa-estrada máis ou menos como as que xa coñecía. As únicas casas con estilo e proporción, elementais, pero gratas á fin e ao cabo, eran as dúas ou as tres que quedaban en pé de finais do século pasado -lémbrome dunha coa data 1894 enriba da porta. As demais eran estafermos dos anos sesenta, moitos coas fachadas cheas xa de manchas negras; realizacións de modelos que, para fortuna do resto de Europa, foron creación exclusiva de certa sensibilidade estético-económica máis ou menos recente entre nós. Tampouco faltaba algún aborto de rañaceos, que seguramente lles daba a moitos habitantes da Vila o consolo de non sentirse, en fin de contas, tan lonxe da Torre de Madrid. Despois, unha ponte sobre o río: as ribeiras do río, cheas de garrafas de plástico, madeiros, botellas de tódalas cores, vellas llantas de coche, zapatos; mesmo algún orinal. Mais aló, aínda había outra ponte, de construcción recente, con pretís metálicos moi baixos, que tivemos que atravesar uns atrás dos outros, porque as aceras que lle deixaran eran tan estreitas que non collían dúas persoas andando ao mesmo nivel.
     -Unha mai levando a un pequeño nun coche non pode pasar por aquí -comentou Nestor.
     Evidentemente, non. Os automóbiles, que pasasen con toda comodidade; os homes, que pasasen como puidesen, se podían. E os coches de nenos que non pasasen. Aquilo era, sen dúbida, unha mostra do que entendían por humanismo cristián os políticos que se proclamaban defensores de tal ideario, no poder antes e despois da construcción da ponte, e tamén durante ela.
     Chegamos ata algo máis preto do lume que cando estabamos no España. A tarde xa estaba acabando. As linguas de lume, ascendentes e instantáneas, choutaban máis perfiladas e brillantes. De todas maneiras, o monte seguía estando lonxe de nos.
     -E isto nada: deixalo arder de todo -dixo Nestor, ollando para o monte.
     En efecto: ese era o tratamento, público e privado, que se lle daba á inmensa maioría de aqueles incendios.
     -¡Que arda todo, se é o mellor! -exclamou de repente Plastiras-. É a maneira de acabar con eles. Cando quede todo queimado, xa non poderá haber máis incendios. ¿Non é verdade? ¿Non é o remedio máis seguro?
     Estaba tan satisfeito de aquela ocorrencia, que aínda lle levou algún tempo parar. De volta do paseo, viñemos pola rúa en que estaba o famoso Ateneo. Ao chegar á altura del, Nestor despediuse de nós para se meter no seu interior. Xa ceara ou non ceaba; non me enteirei ben.
     Contemplei o edificio do Ateneo. Era unha casa grande, sen dúbida tamén de finais do século pasado, onde, segundo me dixo Lier, estiveran instaladas, xa había moito tempo, monxas pertencentes non se lembraba Lier a que orde -aínda que, con seguridade, a casa non fora concebida inicialmente como convento.
     Lier estaba sólo na casa; tiña toda a súa familia de veraneo moi retrasado. Propúxonos que fósemos cear xuntos. Pero Plastiras dixo que non lle viña ben. Aquel día tiña que se retirar cedo.
     -¿Non podes logo acompañarnos? -preguntáballe Lier.
     -Non podo.
     A verdade é que Lier a penas lle insistiu.
     -Ten coidado coas ceas de este -advertiume Plastiras, sinalándome a Lier.
     Contoume que, había dúas noites, tamén el fora cear con Lier. Para ir "facendo boca" tomaran, en diversos lugares, pulpo, calamares á romana, tacos de xamón, queixo manchego, varias racións de tortilla de patacas e unha lata de mexillóns.
     - A cea non cha conto: sólo che direi que, a pesar de todo, aínda a empezamos por "entremeses variados".
     -¡Que gran rapaz, e que pouca sorte tivo! -dicía Lier de Plastiras, cando o primeiro e mais eu quedamos sós.
     Unha verdadeira traxedia familiar da que só era culpable a muller. Isto díxome Lier quen, de todas maneiras, non me contou que traxedia, nin eu lle preguntei por ela. O caso era que a muller de Plastiras vivía separada. E tamén que Plastiras tiña que facer, ao mesmo tempo, practicamente de pai e de nai de catro fillos máis ben pequenos.
     -O que máis me admira é como conserva o humor.
     Porque nada lle agradaría tanto como poder quedar a cear con nós. De isto Lier estaba seguro.
     -El di que eu son de bo dente, pero el non se queda atrás. Eu creo que aínda me gaña.
     O curioso era que tanto Lier como Plastiras eran máis ben delgados -anque non tanto, desde logo, como Zhivago ou Nestor.
     -Quen non parece tan afeicionado a cear fóra é Nestor -dixen.
     -Non, Nestor, non -dixo Lier, rotundo-. Nestor é todo o contrario.
     Todo o contrario mesmo en cuestión de sorte. Había xente que nacía con mala sorte, e xente que nacía con boa, filosofou Lier. Para empezar, Nestor era herdeiro das familias más ricas da Vila. Pero é que, ademais, demostrara un talento de primeira para os negocios. É dicir, que non se limitara a gozar da súa fortuna, senón que, pouco a pouco, soubera ila multiplicando. E, o que é máis difícil, dándose sempre boa vida (supuxen, e penso que tamén acertei, que esta boa vida non consistira só en estar sentado nas terrazas dos cafés) e, ao mesmo tempo, gañando, en vez de gastando, cartos. Era médico, pero non exercera nunca.
     -¿Ten fillos?
     -Non.
     Casara había pouco, relativamente. Porque de todo acaba un cansando, mesmo de diversións informais. E casara ben.
     -Multiplicando aínda máis a súa fortuna, porque a muller é tan rica, polo menos, coma el. E, ademais, dunha familia con moitas, pero con moitas, influencias.
     Ocorría, pois, segundo os datos que me deu Lier, que fixese o que fixese, Nestor non deixaba de obter beneficios por todas partes. Polo demais, non notei en Lier ningún tipo de ironía, ningunha crítica velada, senón, xustamente, todo o contrario, sincero entusiasmo e admiración, con respecto a Nestor.
     Antes de cear, tomamos viños en diversos híbridos, nos máis concorridos, aínda que non necesariamente nos máis limpos; nos que estaban de moda. A clientela, agolpada ante as barras, deitaba sobre elas torrentes e torrentes de palabras, inxente enerxía verbal que algún día, cando se descubra a maneira de transformala en eléctrica, fará da nosa península unha potencia. As conversas, máis ben monólogos por turnos, eran case exclusivamente en castelán -quero dicir, no castrapo do burgués (burgués en senso moi amplo) des-galeguizado-, e podían tratar, exactamente igual que nas cidades (eran, pois, máis urbano-parasitarias que propiamente vilego-parasitarias), ben de coches (¿le cambiaste el embrague?), ben de comidas (échale cuánto me salió todo, café y copas incluidos). Desde logo, o predominio masculino era visible, pero non faltaban grupos mixtos, nin tampouco algún matrimonio xoven, nin sequera, nalgún caso, e a pesar da hora, nenos pequenos, porque hai que afacelos, aos nenos, xa desde que teñen uns poucos meses soamente, ao fume de tabaco e ao murmurio das avoltas confidencias do vermut con xenebra ou do viño, que para iso estamos no suburbio máis ledo e animado de Europa. As máquinas tocadiscos funcionaban agora de cando en cando, polo que tivemos ocasión de oír algún cantante hispánico que escollera o segundo destes dous camiños para parecer anglo-parlante: Cantar en inglés, ou ben pronunciando mal o castelán, estilo Nat King Cole, coma un estranxeiro que dá neste idioma os seus primeiros pasos defectuosos. Lier presentoume a numerosos amigos. Lémbrome especialmente dun aspirante a dandy mesturado con adicto vergoñante á moda rock, de branca tez cérea, chaqueta de coiro brillante, negro cabelo oleoso. Usaba eses colos altos, "colo de cisne", con reminiscencias da clásica gorxeira, que fan de camiño intermedio para obviar finamente, por unha parte, a gravata xa pasada de moda e, pola outra, o exceso groseiro do sengravatismo. Tiña voz afrautada, finas mans de dedos anelados e, en conxunto, inequívoco aire decadente. Estaba con dous acompañantes masculinos abondo máis novos ca el. Falounos de caza, de pistolas calibre 9 largo, dun terrible pastor alemán do que, como dono, se enorgullecía. Non se apeou do castelán en todo o tempo, nin tan sequera para dicir os máis socorridos e epidémicos tacos do país, a pesar de que Lier dialogou con el usando a miúdo o galego.
     -É un tirador formidable -dicíame Lier del, cando iamos camiño de outro híbrido-. Eu creo que tiña facultades para chegar á categoría olímpica; porque, ademais, familiarizouse coas armas desde moi novo, ¿comprendes?, desde cando andaba nas "organizacións xuvenís" -detallou logo eufemisticamente .
     Fomos tamén a unha tasca máis tradicional, de nome enxebre -O'Recanto, escrito así, á maneira irlandesa, en admirable e invencible xordeira para tódalas normas ortográficas publicadas e por publicar.
     -Imos probar un viño moi bo -dixérame Lier, como facéndome partícipe privilexiado dun valiosísimo secreto.
     Pero, a dicir verdade, non notei moita diferencia.
     Non contarei a cea, nun restaurant de moda tamén. Un restaurant que zumegaba sobriedade por todas partes, se se me permite a paradoxa; con mobles, portas e teito imitando o estilo castelán. Estaba case baleiro.
     Non contarei a cea: só direi que me asombrou a capacidade inxestiva, tanto de sólidos como de toda clase de alcoholes, do melifluo e suave Lier, pese a que non debera collerme de sorpresa despois do aviso de Plastiras. Tamén comprobei como se pode ser suave e melífluo e capaz, ao mesmo tempo, de mover -ou de inmobilizar, que vén sendo igual de difícil- montañas. Porque, en principio, escolleramos para segundo prato empanada de anguías, despois de que o rapaz que nos servía nos asegurara repetidamente, en resposta á teimosa desconfianza de Lier, que estaba moi rica; pero como, de todas maneiras, Lier aínda non quedara tranquilo, antes de pedir a empanada en firme, fixera inclinarse ao camareiro -un rapaz duns quince anos, aínda con só unha pouca de peluxe por bigote- para dicirlle case ao oído:
     -Mira. ¿D. Manolo está dentro?
     -Está.
     -Boeno, pois mira. Pregúntalle se ten empanada de anguías "para Lier". Dille que é para Lier. ¿Entendes?
     De alí a pouco o rapaz voltaba como avergoñado.
     -Di D. Manolo que para Lier non serven.
     Un sutil e silencioso, pero inconfundible, brillo de triunfo, asomou á cara, sempre correcta, de Lier.
     Cando xa estabamos nos postres, falamos da miña visita a Zhivago e, novamente, do propio Zhivago. Lier afirmou o que xa sabiamos todos: que era unha excelente persoa, e moi intelixente, e moi culto.
     -O que pasa é que, ¿como che diría eu?, ten as súas rarezas. ¿E quen non as ten?, pero...
     -Si, pareceume moi intelixente e moi culto -interrompino-, pero, digamos, as súas preocupacións son máis ben de orde filosófico, de orde xeral...
     -Seguramente -asentiu Lier, un pouco desconcertado, sen saber ben por onde ía eu.
     -Datos concretos -seguín-, por exemplo: a historia recente da Vila, todo o que pasou aquí nos tempos da República e ao comezo da guerra civil, non lle interesan moito, paréceme.
     -Boeno, non, iso non -confirmou Lier nun ton un tanto rotundo tratándose de Lier, como se quixese indicarme: Dese pecado está libre.
     Efectivamente, a min pareceume notar tamén certa aprensión no xesto de Lier, debido aos rumbos polos que se encamiñaba a miña curiosidade. Aínda que non descartaba que isto, é dicir, esta sospeita, fose xustamente aprensión miña.
     -Porque ademais el non vivía aquí de aquela -agregou Lier-. Pásalle como a min: eu aquí vivo permanentemente desde que casei... Os dous somos de parroquias moi cercanas, pero vivir, non viviamos aquí sempre.
     -¿E Nestor? -preguntei de súpeto.
     -¿Nestor? -repetiu Lier, aparentemente sen comprender.
     -Si. ¿Estará Nestor ben informado da historia da Vila nos tempos modernos, nos últimos anos, incluídos os anos da República?
     -Non, Nestor tampouco -respondeume Lier máis lento, suave e, ao mesmo tempo, máis contundente que nunca-. Nunca lle interesou a política. Nunca. Ademais, Nestor si que viviu moi distante, porque sempre pasou moito máis tempo en Mallorca e por aí adiante que aquí. Sempre. Practicamente desde pequeno. Non -insistiu-, Nestor aínda menos que Zhivago.
     De repente a Lier ilumináronselle os ollos e mesmo a boca -ou, mellor dito, iluminounos el mesmo, iniciando un sorriso algo máis aberto cós que tiña por costume permitirse.
     -Home, ¿sabes quen está moi enteirado da historia da Vila? Deus, o secretario do Xulgado. ¡Pero moi enteirado!
     En efecto, seguiu contándome Lier: "sabía toda" a historia da Vila. A historia xa desde os tempos máis remotos, desde os tempos dos celtas.
     -E coñéceche perfectamente todo o referente ao Camiño de Santiago, ou Camiño Francés, como tamén se lle chama, que pasaba por aquí, por esta zona.
     E sabía tamén todo canto se podía saber dos mosteiros, igrexas, castelos, mesmo dos xa desaparecidos, da Vila e mais dos arredores.
     -Porque leu moitos documentos vellos que había no Xulgado. Acórdome o cabreo que colleu cando no Xulgado recibiron orde de Madrid, haberá uns vinte anos, de queimar tódolos documentos anteriores a non sei que tempos, para que non seguisen ocupando sitio.
     Despois de manifestar o meu asombro por tal orde, pregunteille a Lier se Deus a cumprira.
     -Pois a verdade é que non cho podo dicir -contestoume, encolléndose de ombros en sinal de ignorancia.
     O que era seguro era que Deus había de estar xa no Ateneo, aventurou Lier.
     -Se queres, imos despois ao Ateneo e preséntocho, para que fales con el.
     Eu aceptei. Non ousei dicirlle claramente a Lier que non tiñan relación ningunha co Camiño Francés os feitos que me interesaban a min. De todas maneiras, ¿por que non lle facer unha visita ao Ateneo? Despois de todo, tamén fora marco de graves capítulos do ano trinta e seis. Seguro que sería interesante testigo, se puidese falar. Non tanto como a Coveira, quizais; pero interesante de todos modos. Polo demais, quizais tampouco me fose difícil atopar algún xeito de liberarme da erudición histórica de Deus.
     -¿Haberá moita xente? -preguntei.
     -¿No Ateneo?
     -Si.
     -¡Que ha de haber!
     -¿Nunca a hai?
     -Case nunca.
     Só cando había xogo se xuntaba xente ata as tantas da noite ou ata a amañecida. Lier informoume de aquilo un tanto confidencialmente. Aínda que, claro, o xogo tampouco se notaba moito.
     -As partidas organízanse en cuartos un tanto "retirados".
     Pero aquela temporada non había xogo.
     -Agora só van por alí catro gatos.
     -Entre eles, Zhivago e Nestor.
     -Entre eles, Zhivago, e tamén Nestor cando vén por aquí -confirmou Lier cun sorriso inexplicablemente ambiguo agora.
     Pero non sempre fora así. Nin moito menos. O Ateneo coñecera tempos gloriosos, alá polos anos corenta, inmediatamente despois da nosa guerra.
     -Pero eran anos duros aqueles -dixen.
     -¡Eran anos pero que moi duros! -asentiu el.
     Pero, por raro que parezca, para o Ateneo non o foran. En realidade, tampouco o foran, no aspecto económico, para a Vila. Os productos do campo pagábanse ben.
     -Os labregos facían cartos. E aquí, cando toda España pasaba fame, comiamos bo xamón, bos chourizos, boas patacas, ovos, grelos; e nunca faltaba o leite.
     Volvendo ao Ateneo. De aquela celebrábanse nel bailes fastuosos animados polas mellores orquestras que había en Madrid -bailes nos que se descorchaban botellas e mais botellas de champagne, asegurábame Lier.
     -Francés auténtico -puntualizou.
     Tamén é certo que o Ateneo contaba de aquela cun barman que nacera para este traballo.
     -O gran Filomeno -evocou Lier.
     Coma tantos outros, acabara embarcando rumbo a Caracas.
     -Eu creo que o declive do Ateneo empezou coa marcha de Filomeno. Todos cantos viñeron despois, ata o que temos agora...
     -Merdaseca -interrompino .
     -¡Ese! -dixo Lier, festexando cunha risa discreta a miña memoria.
     Pero non rematou o que estaba dicindo. En cambio, volveu evocar aqueles bailes dos anos corenta. Non eran soltos, coma os de agora, mais eran elegantes -con letras e melodías que daba gusto oílas e bailalas. Ademais, había excelentes bailadores na Vila. Ao final das verbenas, cando a xente xa estaba animada ata máis non poder, algunhas parellas da Vila daban verdadeiras exhibicións -por exemplo con Siboney, con rumbas como El Manisero, bailados polos que, nos seus tempos mozos, estiveran vivindo na Habana; de tangos, La Cumparsita, Tomo y Obligo, a cargo dos que pasaran a mocidade en Buenos Aires. E os bailes duraban ao mellor ata ás oito da mañá, hora que era saúdada polos asistentes cun almorzo de chocolate con churros.
     -¡Que tempos aqueles! -exclamaba Lier, entre nostálxico e entusiasmado.
     -¿E no Casino? ¿Non había bos bailes alí tamén?
     -¡Tamén extraordinarios! Aínda máis selectos cós do Ateneo. Máis elegantes aínda.
     ¡E as partidas que se tiñan armado no Casino nos anos corenta, desafiando tódalas prohibicións de xogo! ¡A cantidade de millóns que alí se xogaran!
     ¡Que tempos aqueles!, repetía Lier. Mentres que agora os rapaces en vez de bailar, non facían máis que mover obscenamente o cu e as cadeiras -parecen orangutáns, dicía Lier. E a música non era máis que ruído.
     -Agora todo é unha desfeita. Que, por certo, onte me dixeron un refrán que me fixo moita gracia -contoume Lier, volvendo ao seu ton habitual, nada nostálxico-. Non sei se o coñecerás. "Unha desfeita todo o arrasa e desaxeita". ¿Non ten gracia?
     Eu dixen que si, aínda que me estrañaba que o refrán aquel lle fixese precisamente gracia. Con seguridade, era só unha maneira de falar. Logo, volvendo cambiar de ton, mais agora para adoptar un máis optimista, informoume Lier:
     -E xa ves: nós temos aquí, na Vila, un verdadeiro precursor de todos eses bailes modernos.
     -¿Quen é?
     -O Barbas. Xustamente. ¿Sabes quen digo?
     E Lier volveu rir discretamente.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega