BVG     Atrás    Índice de Páxinas

A morte é irmá do soño. Oscar Wilde ... agardar á beira dos ríos que os mortos aman. Luís Pimentel

Non hai moitos días morreu Pedro de Xacobe. Os antigos gregos tiñan un deus para personificar o medo, ó que chamaban Fobo —fillo de Ares e Afrodita—, moi reputado na rexión espartana. Para os que raiaban na afouteza, deron coa verba afóbicos. Pedro de Xacobe había dar un bo espartano afóbico, porque non lle tiña medo a nada. Nin ó oubeo dun lobo que soara tan de preto coma un remusgar acariñando o oído; nin á escuridade que irmanda a aldea coa fraga nun todo sombrizo e arcano; nin á estadea —que aquí chaman Pantalla— que percorre o alfoz do vilar de Sanguñedo; nin tampouco ás historias de afogados por cruzar o Lérez en tempo de correntada que tan ben contaba o tío Marcial. Engadía á esa afouteza unha benfeitura que traspasaba os limiares da aldea e facía que viñeran as mozas doutros lugares ás ruadas de Sanguñedo só por coñecelo a el. Unha das que adoitaban vir era unha moza chamada Zana, que vivía na aldea de A Lobeira. Zana vestía decote roupa negra, e mesmo tiña uns ollos mouros coma as gadoupas do lobo, que leva a noite na boca. No baile do Entroido do ano 1925, cando á fin da velada xa todos se separaban do disfrace, os dous quedaran engaiolados un polo outro ó vérense os rostros. Coñecérense e namorárense irremediablemente foi todo un.      Tamén pasaba entón os seus días naquel lugar de Trasdomonte o ilustre rapsodo Amado Carballo, o profeta galego do Hilozoísmo poético. Pedro e mais el sempre se xuntaban na taberna do Pereno e alí falaban do visible e do invisible á luz do bo viño, que dá lucidez ós espíritos amigos, e eles chegaran a ser moi amigos.      Pedro tiña tempo para a amizade e tamén para o amor. A súa casa era a máis rica da aldea, e Pedro era o consentido do pai. Había moito quen traballara. Pedro disfrutaba da súa mocidade coma ningún outro mozo dos arredores. Tiña moito tempo para irlle facer as beiras a Zana. Cando el chegaba á aldea, ela agardábao na solaina da casa e, en véndoo, baixaba coma un foguete para se falaren. Cando a cousa pasou a maiores, Pedro ía case todos os días á Lobeira. Un día que mandou aviso a Zana de que non iría, acordou despois e foi sen que ela o agardase. Lembraba ben Pedro aquel día bretemoso. Cando estaba por chegar ó paso da Raposa, desde onde se comezaba a avistar A Lobeira, a aldea non aparecía. Pedro mesmo coidou que se perdera no monte e volveu cara a Sanguñedo con aquela rara sensación de non saber que pasara realmente. Cando llo contou a Zana, a moza díxolle que de certo había ser a néboa a que o conturbara. Pero Pedro seguiu pensando que a aldea desaparecera coma por arte de encantamento.      Desde aquela ocasión, semellaba que á moza lle entrara un apuro insólito por casar con Pedro. Decote estaba co casorio na idea. Pedro ventaba algo moi estraño naquela actitude insistente e, pouco a pouco, ó contrario de como xurdira o seu amor, foi esvaecendo aquel forte lazo que o prendía con Zana. Ela deuse conta do desapego e tentou arranxar a situación, pero por máis que o pretendeu, non foi quen de virar a xa firme actitude de Pedro.      Estaban preto as datas do Carnaval e Zana, nun inevitable aceno de renuncia, citou a Pedro nunha caste de adeus definitivo ó baile do Entroido, para se despedir do mesmo xeito no que se coñeceran. Pedro aceptou e mesmo lle dixo con que disfrace se ia presentar o dia acordado: goreceríase das olladas curiosas co verdor amarelento do lagarto arnal.      E chegou o día. Toda a veciñanza estaba no baile, posuída polo rebumbio e o algareo da entroidada. Zana ía amparada nas formas dunha fada cincenta, tras unha máscara de tristeza profunda e indeleble. Os seus pés, unha brétema mesta alonxaba á xente polo baño axofrado que despedía. Encamiñouse ó lagarto e, nada máis chegar, arrodeouno cunhas mans que parecían nacidas daquela bruma. O lagarto ficou morto no mesmo intre en que Zana desapareceu entre a propia néboa. Foi o tío Marcial o primeiro en se achegar ó lagarto. Semellaba durmir. Tiroulle a máscara e viu que debaixo se acochaba a delicada faciana de Amado Carballo. Despois correría a nova de que o poeta pontevedrés morrera por causa da tuberculose. Só Pedro e mais eu sabemos a verdadeira causa. Foi el quen me contou aqueles feitos, convertidos agora en lembranzas tan brumosas coma a néboa que Zana desprendía na tarde do baile de Entroido. Tamén me relatou a sospeita que tivera de que Zana era a morte que o viría buscar, e que, para se librar desa morte que xa osmaba desde había días, enganara ó seu amigo poeta para que el fose quen se disfrazara de lagarto e quen caera no engado de Zana. Tempo despois, comezou a se lle aparecer a Pedro o espírito do vate morto, e chegou a principiar unha nova amizade entre eles. O espírito do poeta mesmo lle perdoou. Desde aquela, Pedro nunca máis foi quen de prender no sono.      Unha das engaiolantes narracións das "Mil e unha noites" conta como un guerreiro ve de súpeto á morte en Ispahán. De seguido, abalánzase ó seu cabalo e, ó galope, fai unha esgotadora viaxe de tres días e tres noites sen tregua nin descanso, tentando fuxirlle, ata chegar a Bagdad. Pero tamén alí o agarda a morte, que, ó velo, dille sosegadamente: "Estrañoume verte hai só tres días en Ispahán, porque hoxe era o día sinalado para o noso encontro en Bagdad". O empresario ruso de ballet Diaghilev, sendo novo, tamén lle agoiraron que había morrer preto da auga. Por precaución, xamais volveu embarcar, pero morreu en Venecia. Ó fatum da morte —o máis premente de todos— non escapa ninguén. Eso pensei eu antes de que Pedro me contase a súa historia. O afouto Pedro seguía a ser ata a súa recente morte, ós noventa e sete anos, un vello benfeito ó que en certo modo ainda fora respectando o escoupro co que o inexorable Cronos labra as engurras nos rostros anciáns. E aínda sabía dicir de cando en vez, sempre á luz do bo viño: —Eu namorei á morte, e ela quíxome levar consigo. Pero eu fim máis vivo ca ela. Agora xa non lle debo semellar tan bo mozo, e por eso duro tanto. Agora é ela a que non me quere levar. Por fin levouno.      Pedro seguía tamén a ser o enterrador oficial de Sanguñedo —hai quen conta que a morte, ó se sentir enganada, lonxe de se anoxar, gabou a renartería do mozo e pactou con el, converténdoo no seu mordomo—. A el gustáballe máis que lle chamaran inhumador. — Inhumador é o que volve os humanos ó humus, á terra, dicía. Non facía máis ca darlle consistencia á teoría de que o humano vén, mesmo etimoloxicamente, do humus, e alí regresa para sempre.      Desde que souben a historia de Pedro e de Amado Carballo, tamén eu imaxino ás veces que o poeta me fala. O dia do enterramento de Pedro sentín certa necesidade de rescatar a paisaxe que os vira ós dous vivos, e ordenei de dar un paseo polas herbeiras veciñas do río á altura de Sanguñedo. Dei en escoitar, ó comezo coma un remusmús e despois de xeito claro, unha voz que ía dicindo: ... o sol cara Millerada  vai segando na ferrán  coa súa fouce dourada...      e despois, semellándome xa totalmente nidia: ... o vento cego relouca viudo de clocheles e árbores no casal de Vilapouca.      E sen embargo, cando cheguei de volta á casa, non puiden desentrañar se realmente oíra a voz do poeta ou fora só o murmurio das augas... ou —¿quen sabe?—o engado de Zana.            Morreu noutronte Ceferino da Devesa. Ceferino era un vedoiro, ventaba a morte. Barruntaba cando nalgunha casa da aldea ía haber algún morto. Víao saír acompañado do cortexo luctuoso semanas antes de que se producira o feito. E mesmo era quen de dicir quen ía (quen iría) no acompañamento e que pezas de roupa levaban (levarían) no enterro fulano, mengano, citrano e merenciano. Tamén andaban (os das maniglorias) a voltas con el polas carreleiras cando ía só. Tiña medo a ir só por eso, porque o empurraban e ghurraban con el. Facíano encepelar ata que caía de fociños no chan. Tiña moito medo, e ultimamente xa non ía á taberna por causa de non atopar no camiño á Pantalla (que era como el nomeaba á Estadea).      —Ceferino da Devesa osmaba a da gadaña. Pero el non quería. Meu pobre... E ¿vería o seu? Pois alá foi, sabéndoo ou sen sabelo, pero alá foi... coma todos.            En Trasdomonte, os anos que se foron vólveos o tempo fermosos. O mesmo tempo que, nas aldeas, fica espido coma o esqueleto dun hórreo. O mesmo tempo dono das ausencias. O mesmo tempo que vai envolto nas lembranzas dos vellos canteiros. O mesmo tempo que asubía dentro dos pensamentos dos tolos. O mesmo tempo que se enguerella nas silveiras e nos codesos. O mesmo tempo que pousa os veráns coas súas mans delicadas. O mesmo tempo que rexe os destinos do vento que danza e da pedra que acouga a súa eternidade. O mesmo tempo a quen bican as vellas pontes. O mesmo tempo sabedor de longos amenceres, de brétemas bicadas pola lúa e de solpores enchoupados pola chuvia. O tempo que non se foi, pero que xa se ten ido.            Se se puidese viaxar no tempo, a primeira viaxe que eu faría non sairía de aquí. Sería para poder aparecer, de súpeto, nunha aldea galega dos anos vinte ou trinta. Aínda que só fose media hora chegaríame. Querería ollar como era todo antes de que se comezase a perder a esencia do rural. Unha esencia da que de seguro non se era consciente, por cotiá. Agora que se é, xa non ten volta.            A poesía é unha débeda coa alma. Hai quen a escribe porque lle empurran desde dentro mil diaños. Hai quen a constrúe porque ten sede de algo que non sabe aínda que é. E hai quen esporriña na melancolía para botar fóra de si a peste da vida. O señor Modesto de Valadares tiña moito respecto pola poesía. Por eso lle custou tanto facer un só verso. Unha vez ocorréuselle un —un só—, mais pareceulle tan fermoso que decidiu que non precisaba máis. Ficou así, só, pero verdadeiro. Ou polo menos, a el parecíallo. Pensou, decididamente, que non precisaba máis ó seu redor. Dicía así: Ollando os cipreses, morreu de señardade      Eu sempre quixen ser músico. A música é un mosaico no aire. Oín que era a arte máis perfecta, porque é a máis cercana á irrealidade e a un tempo a máis conmovedora. Non entendo moito, pero tampouco debe de ser cousa de entendemento, senón de sentimento. Xa o dicía o que non buscaba, senón que atopaba: a arte non se entende, séntese. A min engaiólame a música do piano. Sempre quixen ser pianista. Daría os dous brazos por ser un bo pianista.      Mauricio da Xastra nunca á mar chegara. Cando a viu por primeira vez, ós sesenta e dous anos, botou as mans á cabeza e sentenciou: —"raio me non mate, e nós sempre torna que torna. Aquí non che han ter ese poblema"

© 2006 Biblioteca Virtual Galega