No milloriño da sua vida, "o gaiteiro de
Soutelo" deixa de tocar. ¿Qué pasaría alá no máis fondo da sua
ialma pra mudecer dese xeito?
¿Cicáis o cansancio dos anos? Non, que cada
ano que pasaba aínda tocaba millor.
¿Podería ser, se acaso, a door da loita?
Dalgunha maneira si; aínda que, pra un home que nacera en tempos de
loita, e que a segueu vivindo despóis, cicáis ésta se lle semellara
natural ao esprito humán. Avelino non era guerreiro. A sua gaitiña
gustaba das festas, e facía esquecer aos que a ouvían as inxusticias
e as mortes. E, por eso, a loita do 36 influeu abondo no silencio da
gaita. A xente xa non estaba logo pra festas.
Pro as circunstancias que obrigan ao
"gaiteiro" ao silencio foron outras, unhas alleas e a outra —que se fai púbrica por primeira vez— moi privada.
Polos anos 40 chegou o boom das orquestras
nas festas. Xa non intresaba o enxebre; aquelo fora noutros tempos. Era
agora o barullo das orquestras o que facía tolear á xente nova. Son os
anos das cancións mexicás, dos primeiros éxitos de cantantes a nivel
internacional, de perda do propio de cada pobo. Neste ambiente é moi
comprensíbel que os nosos gaiteiros, afeitos a ser os deuses
mitolóxicos das festas, se foran —e os foran— relegando ao
silencio. Así foi, sin que esta causa fose abondo pra esplicar o
silencio de Avelino. Ao fin, sempre queda xente que degora escoitar, os
sons familiares, os istrumentos que lle falan da sua neneza, e habería
rapaces e rapazas aos que lle gustara máis darlle á muiñeira do que a
outros bailes.
A verdadeira razón do silencio, longo e
definitivo, do noso home atópase noutro lado. Foi unha especial
circunstancia da sua vida íntima a que lle fixo tomar tal decisión.
Os artistas necesitaron decote unha musa.
Ela foi sempre a que estivo á beira, no fondo do corazón deles. É
verdade que ás veces nin siquera houbo comunicación antre un e outra;
Bécquer é un caso ben coñecido. Pro a ialma do artista é o lugar
onde, á derradeira, se xuntan coa sua musa. Porque o artista ve, por
voltas, na sua musa unha figura idealizada, na que a realidade ben pouco
importa.
O importante pra él é tela a ela no
corazón, alí ensaltada, pra lle dar azos, pra manter o tempero do
esprito na percura do arte; arte que quere chegar á máisima
perfeición, xa que tal é o rosto que se lle amostra tras da sua musa;
a figura que, ás veces, se lle presenta ao artista como siñal da
divinidade.
O artista, en calquera caso, necesita da
musa: real ou maxinada, idealizada ou natural... pro, musa ao fin pra o
corazón do artista.
Avelino tiña tamén a sua musa. Home dado
ás realidades, non era ningunha figura ideializada ou maxinada a que
él fixera musa e dona do seu corazón. Era un rosto moi concreto o da
sua musa: o da muller a quen fixera, ante Deus e os homes, sua
compañeira pra os días da vida e aínda prá eternidade. Ela foi o seu
gran amor, cicáis máis aínda do que a gaita.
E, endalí, cando no ano 1946 lle enfermou
a muller, Avelino deuse conta de que o artista non pode selo sin musa. E
comezou a ser preixa da tristura. Os médicos falaron dunha artritis
reumatoide, e de que seica xa non se podía facer nada. Somentes
esperar... e, se acaso, rezar.
A su musa pasaba da cama á silla, e o seu
home da festa á door, da ledicia á tristura. Unha fonda depresión
foise adonando dél, día a día. Xa non era o gaiteiro de antes que
facía esquencer as penas e as doores. Era o home triste.
E, cando ela morreu dez anos despóis, o
gaiteiro de Soutelo sinteuse morrer tamén. Cicáis nos seus anos mozos,
máis dunha vez, él tocara prá sua moza a gaitiña, ao enfermar ela,
prometeu non tocar máis, e mantívose fiel á promesa. Cando lle faltou
decarón seu, din algúns que chegou a destruir as gaitas que tantas
horas felices lle fixeran pasar. El sólo sabía falar de ledicia coa
sua gaita; é verdade que a gaita tamén sabe chorar; pro Avelino non
foi gaiteiro da tristura. ¡Que outros choraran coa gaita!, que él non
o adeprendera. Deixou así a gaita; había que esquecela. E non destrueu
a sua lenda, porque xa non lle pertencía a él.
A enfermedade e a morte da muller foi, xa
que logo a causa meirande do silencio do Gaiteiro de Soutelo. O sorriso
da sua cara non poido borrarse, pero si apagouse o do seu íntimo.
Tal era o seu amor, e tal a sua
humanidade. O silencio deu pé á lenda de que nunca existira. Os
rapaces novos non podían supoñer que moi perto deles aínda vivía,
consomíndose de soidade, aquel home lexendario. E, nembargantes, esa
era a verdade.
Percorre outra vez Galicia, a terra que
fora no fol da sua gaitiña, e sinte o máis fondo esprito da terra; xa
non é somentes a voz de Galicia a que escoita latexar no meio das
carballeiras ou no marmurio dos regueiros. Mira tamén pra dentro do seu
corazón, e percibe os ecos dunha nova voz, máis fonda: a convición da
ialma inmorrente.
E unha nova vida na vida de Avelino. Deica
entón, fora o home adicado ao esterior. Torna agora os ollos pra si
mesmo e redúcese ao silencio nos millores tempos da sua vida. E a
dimensión máis fondamente humán na vida do gaiteiro de Soutelo.
Máis dunha vez ouservéi casos parellos
polas terras de Breogán. Moitos dos nosos emigrantes voltan, ainda
mozos, con cartos abondo, afeitos a vivir con outras comodidades das que
lle pode dar a aldea; e cóutanse, nonstante, nos pobos onde naceron pra
volveren a ser os campesiños que outrora foron.
¿Será unha retirada, cansos de todo,
coma a de Carlos a Yuste?
¿Será a volta á Nai? Cicáis. Ao
gaiteiro nunca lle importaron moito os cartos. Aos homes que voltan con
eles a mancheas, semella que tampouco. ¿Estará a felicidade dos nosos
homes en algo tan sinxelo coma o vivir nos pobos onde naceron e pasaron —cicáis
con fame— os primeiros anos da
vida?
É posíbel que esa sexa a profunda arela
da ialma galega: sentirse na sua terriña, cos seus que, polo xeral,
tamén son do pobo ou dacarón del e que, polo tanto, forman parte da
mesma paisaxe. Se esto fai ledos aos nosos homes, o pobo galego é a
xente que menos pide no mundo pra ser feliz; e percurarlle os meios pra
levar unha vida con diñidade sin saír da terra é a única condición
pra conquerilo.
As bágoas de Rosalía cando lle ten que
decir adeus aos ríos e fontes da sua terra son, así, moi
esplicábeles. O galego sinte as raíces moi fondas que o unen á Terra.
Cicáis tamén neste conformarse con tan
pouco —anaco no que nacen—
se agache unha esplicación ao atraso económico de Galicia. Xa que,
cando os nosos homes, saen fora, demostran decote que non hai traballo
nin cousa que lle arrepoña. Se se adican a facer cartos, logo os xuntan
a moreas; se se adican a estudar, deseguida amostran a sua capacidade.
E, nembargantes, na sua terra semella que non queren que nada cambie.
¿Afixéronse a vela así, e é así coma a queren? Cicáis por eso os
mortos siguen con nós; e gústanos telos enterrados ao pe das eirexas
pra lembarnos deles; e cando as festas son alí, os mozos e mozas bailan
enriba dos enterramentos. Semella que así tamén os mortos partillan na
festa que se está a celebrar.
De seguro que se o Cristianismo non fora
aínda relixión de Galicia, habíao ser ao momento de ser coñecida. A
creencia na inmortalidade —como
sexa— e na comuñón dos santos
buligan no home galego dende sempre.
Por eso, cando o gaiteiro perde a sua
musa, a sua compañeira inseparabel, comeza a lle dar voltas ao tema da
ialma inmorrente, e ás lembranzas dos sitios que visitaba, xa que todo
se garda na mensanxe das terras de Galicia.
Vai nacendo nel unha nova forma de
espresión. A gaita xa non podía decir tantas cousas, anque as
suxerira. Somentes as verbas poderían espricalo millor, sen poder
decilo todo.
Foi a necesidade do esprito a que dou
nacemento á vocación poética de Avelino Cachafeiro. Nos longos anos
de silencio e de door foi descubrindo a nova luz que iba alumeando a sua
vida.
E cando tamén él se ve obrigado a pasar
unha tempadiña na cama, polo acidente que lle houbo de custar a vida, o
papel vaise facendo o confidente do seu mundo interior, dos seus
sentimentos galegos. Así é coma el vive a relixión: unha fonda
convición de que non se acaba todo coa morte.
Tamén nesto é galego o gaiteiro de
Soutelo. Recolle, unha vez máis, o esprito da terra e dos seus homes.
Denantes fora coa gaita: era a Galicia festeira, feliz e sinxela. Agora
será coas suas verbas: é o sentimento, os anceios dunha ialma
inmorrente; unha cala máis fonda na máis fonda ialma da Galicia.
Cicáis na retirada que motiva esas
posteriores vivencias hai toda unha leición de sabeduría popular.
Cando os nosos homes maduros se retiran á vida tranquila, ¿pódese ver
neles o respeto aos ciclos da Natureza? Nese caso, o seu arredamento da
vida sería un craro exempro do seguimento da Natureza mesmo na sua
vida. Eses homes pensan que xa fixeron o seu rol; xa sementaron e
recolleron. Coidan que lles toca agora adicarse a unha vida máis
íntima, a falar coa sua ialma e coas da sua deitaxe. Deixan aos novos
que enceten outros cultivos nas veigas, que fagan o seu labor, que
cumpran a sua misión e que cambien o que faga falla. Eles verano dende
fora. O séu tempo —o tempo do
seu cultivo—, a sua misión, xa
non é esa. Esto non é sempre así, anque debería selo. Nisto estaría
tamén outra exemplaridade do Gaiteiro de Soutelo de Montes.
Por todo esto, a biografía do gaiteiro de
Sotuelo é a biografía de Galicia.
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas