3.4.1. Sectores sociais nos que tenta
de implantarse o P.G.
Un sector no que
denodadamente anceia implantarse o P.G. é o dos conserveiros. O interés
que lles merece o sector da conserva ven dado tanto pola súa importancia
cuantitativa (era o principal ou un dos máis importantes sectores fabrís
de Galicia) como por ser unha industria ben integrada na estructura
económica de Galicia, na medida en que traballaba unha materia prima, cal
era o peixe, que extraía a flota pesquera autóctona.
Tanto procuraba o apoio deste sector económico que en 1934
escomenza a aparece-lo seguinte solto en «A Nosa Terra»: «As conservas
galegas de peixe son as mellores do mundo (74).»
O feito de que este slogan
impregnado de chauvinismo económico non vaia firmado por ningunha empresa
conserveira en concreto é indicativo do obxectivo que procura este
anuncio: ergue-la bandeira da exaltación e defensa das conservas galegas
para así acada-lo apoio do sector. Proseguindo con esta teima chegan mesmo
a postula-la consagración dun día adicado á conserva galega, que co tempo
pensaban na posibilidade de amplialo a unha semana, na que se promoverían
degustacións e diversos actos de promoción e exaltación da conserva
galega. Noutro apartado aludimos á protección que o P.G. solicita para
este sector con problemas de stocks sen saída.
Mencionemos un texto que recolle moi ben todo o devandito, saído da
pluma de Manoel Beiras García:
«A industria
conserveira é hoxe unha industria nazonal galega que non conta ainda
coa merescida atención do noso pobo. E preciso ver que todos e cada
un dos galegos teñen alí incorporado un anaco da súa persoalidade.
Non ten esta industria a protección patriótica que todos lle debemos
[...] se ten de popularizar mais o consumo das conservas de peixe,
porque traballa nela unha importante población proletaria da terra e
do mar; porque os cartos invertidos no consumo da conserva de peixe
son cartos que non saen pra fora de Galicia.
E preciso que o P.G.
orgaice o Día da Conserva de peixe como primeiro ensaio chegando co
tempo a orgaizar a semán, pra que o seu consumo en Galicia se
popularice antre as xentes acomodadas e modestas
(75).» |
Estaba claro que procuraban representar a este grupo
industrial; o que xa non o está tanto é que o conqueriran. De feito,
segundo os datos que obran no noso poder e que son resultado de intensas
pescudas, non conseguiron practicamente nada apreciable. O único
propietario da industria conserveira que chegou, non a militar, pero sí a
establecer nexos de simpatía co P.G. e mesmo a ofrece-lo seu apoio económico a algún proxecto deste partido, foi
Massó. Este era propietario dunha fábrica en Bueu, sobre a que sabemos que
foi creada en 1880, contando con modernas instalacións e maquinaria;
sintomáticamente fixera colocar letreiros nas paredes da emprea escritos
todos en galego (76). Ademais pagaba anuncios en galego en certas
publicacións galeguistas, concretamente no Boletín de Estudos Políticos,
«Alento» (77) e na revista «Logos». Ó cabo, aparece o seu nome, entre unha
relación de persoas aportando 15.000 pts. para adquiri-lo periódico «El
Pueblo Gallego», propiedade de Portela Valladares, operación promovida
polo P.G. coa colaboración secundaria de certos elementos republicanos
(78).
Podemos considerar que había tres ou
catro conserveiros máis, que, dun xeito ou doutro, simpatizaban, sobre
todo ó principio, co P.G.; nos mítins que organizaba o Grupo de Vigo en «A
Barxa», ían, ás veces, algún destes conserveiros, especialmente os
Cerqueiras e Daniel Vázquez. Este último primordialmente, xunto co seu
irmán Xosé María, vía con os ollos ó partido e temos constancia de que
Daniel Vázquez foi quen enviou o primeiro donativo, consistente en 1.000
pts., para contribuir a financia-la campaña electoral do P.G. en 1933
(79).
Paz Andrade confirmounos tamén o apoio
de Massó ó P.G., pero, tanto o deste como o dos restantes, semella que foi
esmorecendo conforme o P.G. se foi decantando cara posicións de esquerda
(80).
Como se ve, pouco foi o conquerido, ó
que cabería suma-lo relativamente importante número —que non se nos
precisa tampouco— (81)de executivos e altos empregados destas fábricas de
conserva que perteñeceron ó P.G.
Todo o
cal non era de extrañar dado que a gran maioría dos conserveiros eran de
orixe catalana, tardaron bastante en aculturarse na sociedade galega e
sempre formaron unha especie de gueto arredado; polo demais eran máis
conservadores que o P.G. (82).
Sabemos, ademais, que cando foi do Alzamento do 1936, a patronal
conserveira axudou afervoadamente ós militares sediciosos (83). AIgúns
destes conserveiros chegaron mesmo a amosar gran animadversión, naquel
momento, contra Paz Andrade (84).
A maior
abundamento reproduzamos unha alusión feita polo P.G. ós conserveiros, co
gallo do convenio de importación de carne do Uruguai, considerado moi
perxudicial para a gandería galega, que demostra o alonxamento
destes:
«[...] López Varela,
diputado bola-negrista por Pontevedra, pra defender a sua acta e a
dos seus colegas, conservando os votos duns conserveiros
trabucados de Vigo, non somentes non foi contra o convenio,
senon que o defendeu (85).» (Suliñado de
X.C.P.) |
Cremos que isto é testimuño claro de que cando menos un
considerable sector dos conserveiros apoiaba ó Partido Radical, e do
restante —salvo as excepcións arriba mencionadas— non hai a menor mostra
de que sostivese a actividade do P.G., dado que nin sequera se anuncia en
A.N.T. tendo que figura-lo spot publicitario de forma anónima. Tamén Del
Riego (86) testimuñounos que os conserveiros apoiaban maioritariamente á
Ceda e ós radicais.
De todo
isto séguese que é infundada a afirmación que fai Alfonso Bozzo na súa
valiosa obra, repetidamente mencionada no noso traballo; concretamente
afirma que:
«el P.G. encontrará en
la burguesía industrial conservera y pesquera un apoyo que, por otra
parte, es en algunos aspectos tradicional y tenía una de sus
manifestaciones en la vinculación personal de algunos de los
dirigentes galleguistas en la provincia de Pontevedra al patronato
pesquero y conservero (87).» |
Como apoiatura a esta tese menciona a Paz Andrade,
persoeiro do P.G. que era avogado da patronal pesqueira viguesa, e tamén a
Fernández del Riego, de quen asegura que era o xefe da redacción da
revista da patronal pesqueira «Industria Conservera». Pois ben, temos que
dicir que estas opinións vertidas por Bozzo verbo de Fernández del Riego
son categóricamente erradas. Efectivamente, nos primeiros anos da
República, Del Riego cursaba estudios de Dereito e mais de Filosofía, de
xeito que ó rematalos incorporouse ó departamento de Dereito
Adeministrativo como profesor, función que desempeñou ata o remate da
República, momento no que foi depurado polas autoridades franquistas. Polo
tanto, Del Riego, en tanto que foi membro das Mocedades primeiro e do P.G.
despois, non tivo nada que ver coa revista dos conserveiros vigueses, e
conseguintemente carece de sentido establecer unha ligazón
conserveiros-P.G. por mediación de Fernández del Riego.
Bozzo,
sen dúbida escoitou campanas pero non sabe a ciencia certa en que sitio,
porque sería xa no período da postguerra cando Del Riego, suspecto ante o
réxime, tivo que percurar traballo nunha academia de Vigo «Labor»,
exactamente) e, como complemento, por encargo de Paz Andrade, ocupóuse de
escolmar das revistas pesqueiras extranxeiras información para publicar na
revista dos conserveiros vigueses. Era este un traballo meramente técnico,
posto que os editoriais e maila liña ideolóxica da revista eran da
competencia de Valentín Paz Andrade.
Polo
que respecta a Paz Andrade tampouco resulta certeira a apreciación de
Bozzo. En primeiro lugar porque non era fundamentalmente ós conserveiros
(88) a quen estaba vencellado senón os armadores, concretamente á
importante asociación patronal «La Marítima de Bouzas (89)»; e en segundo
lugar, porque a súa afección ó P.G. non era do fuste necesario como para
garantizar ese vincallo conserveiros— P .G., do cal constitúe un elocuente
testimuño o feito de que vaia disminuindo paseniñamente a súa militancia
ata que chega a abandona-lo partido a fins de 1935, tal como relatamos
noutro apartado. En efecto vémolo formando parte do primeiro Consello
Executivo do P.G. (elixido o 6 de nadal de 1932) pero xa non volve formar
parte das tres directivas que sucesivamente se escollen nos seguintes
anos. Tamén desaparece pronto a sección que publicaba nun principio en
A.N.T. co título de «Verbas ao Pobo».
O
sector católico e moi especialmente os sacerdotes (polo influxo que
exercen na poboación) é certamente apetecido polo P.G., como o denotan as
constantes queixas polo seu alonxamento do galeguismo. Bo reflexo deste
interés témolo na proposta, escrita por un galeguista anónimo, consistente
en que os galeguistas se apoderasen (sic) do profesorado dos seminarios e
presionasen para que as dióceses vacantes foran cubertas con nativos de
Galicia (90). Nesta angueira de galeguización da Igrexa de Roma foi
Lousada Diéguez —como sinala J.A. Durán (91)— un pioneiro. E como epígono
distinguido destacou Otero Pedrayo quen alude no curso dun discurso
parlamentario, en tono recriminatorio dende logo, á supresión do
presuposto destinado ó clero (92). Pesia elo, pouco llo agradeceron os
católicos ourensáns a xulgar por un comentario no que fica patente que non
gozaba Pedrayo da suficiente estima dos católicos que non lle propuxeron
ser candidato a deputado. Sen deixarse gañar polo desalento o noso
comentarista recaba o voto dos católicos, nas eleccións lexislativa de
1933, para Otero Pedrayo (93).
A
intelectualidade era unha esfera que o P.G. procuraba atraer. Xa temos
visto como moitos galeguistas, e de maneira especialmente marcada os
dirixentes, procedían da intelectualidade polo que non extrañará que, por
elementais razóns de afinidade, tenten de reclutar nela o maior número
posible de adhesións. Este feito aparece ben recollido nun comentario
aparecido en «El Ideal Gallego», do que A.N.T. se fai eco sen
desautorizalo; dicía así aludindo ás miras proselitistas do P.G.: «As suas
xestións diríxense principalmente a conquerir os núcleos seleitos i-en tal
senso fan unha intensa campaña na Universidade de Santiago
(94).
Tanta importancia como a intelectualidade tiña para o P.G. o
campesinado. Polo de pronto xa nos ilustra
sobre esta preferencia a atención que lle otorgaba ós problemas agrarios,
tanto nas intervencións dos deputados galeguistas no Parlamento, como no
espacio que a eles adica «A Nosa Terra». Recabémo-lo testimuño de Víctor
Casas:
«Hai que se poñer
urxentemente en contacto co agro. Tanto para a loita si é necesario
como para a construcción da Galicia do porvir [...] xa que no agro
está a verdadeira Galicia a ela temos de ir
(95).» |
Castelao, pola
súa banda, coidaba que Galicia contaría cun gran partido galeguista:
«Cando os labregos abran os ollos e lean o programa galeguista
(96).»
Traíamos a colación tamén un enxundioso comentario de
Risco:
«E certo que (os
galeguistas) teñen algunha preferencia polos peisanos e polos
mariñeiros, porque son os mais, os que mais traballan e contribuien
á riqueza verdadeira de Galicia e porque iles foron os únicos que,
nos momentos en que Galicia estaba en perigo de ser asimilada
polo castellanismo do Estado, souperon ser rebeldes e conservaron a
nosa língua e as esencias da nosa nazón galega (97)
.» |
O campesinado ofrecía, en efecto, un atractivo doble
para os galeguistas: nel pervivían as esencias da Galicia auténtica, e
sobre todo, o campesinado era a gran masa de poboación activa. Velaí
porque a actuación do P.G. se endereitou preferentemente a gañalo apoio
deste sector, que tería de se-lo máis permeable ás predicas do
nacionalismo dado que era no seu seo onde se conservaban incólumes a
língua e maila cultura diferenciais, e, por ende, constituía unha inxente
masa de maobra que podería dar unha rexa apoiatura ó proxecto político do
P.G.
«E sobor do campo, sobor do labrego,
que a Galicia do porvir ten de ser edificada. E o campo empeza a vir a nós
(98).» Ben significativas son estas optimistas verbas de Risco, quen
incluso chega a afirmar máis adiante: «Se algunha crase ten dereito a o
predomiño político, se algunha crase ten dereito a impor a súa vontade,
dereito a exercer a dictadura é a crase labrega, son os paisanos (99).»
Engádese a isto que sobre a base do pequeno propietario labrego, capaz de
prosperar mediante o cooperativismo no marco do autogoberno de Galicia, se
encontra a chave que garantizará a estabilidade social da democracia
republicana. Este dato non escapa ó P.G., como o demostra Suárez Picallo
nun discurso que citamos no apartado do «Programa do P.G.», como tampouco
o ignora o P.N.V. (100). Polo demais, nos
manifestos e comunicados que o partido dirixe á opinión publica, apélase
sempre especialmente ós labregos.
Menor
importancia teñen as mulleres na asioloxía social do P.G., pero algunha
teñen. Así, en ocasións recaba o seu compromiso co galeguismo: «As nosas
mulleres non poden esquecer o seu deber de axudar aos homes na mesma
tarefa hestórica, que en Galicia hoxe non pode ser distinta ao
conquerimento do Estatuto (101).»
Unha
das causas do novedoso interés político polas mulleres estribaba no feito
de que na República acadaron o dereito ó voto. De feito, convén non
esquecelo, na estructura organizativa do P.G. había unha sección
femenina.
Maior atención que ó sexo feminino,
pero inferior que o campesinado, outorgan á mocidade. A organización
xuvenil do P.G., «Federación de Mocedades Galeguistas» tiña unha
envergadura notable, e á súa promoción adicaron os galeguistas adultos
improbos esforzos. E elo porque o sector social xuvenil presentaba dous
alicientes para os galeguistas; un deles, isto é ben claro, era que a
mocidade encarnaba a Galicia do futuro, que era, despois de todo, a que
pretendían eles construir con arreglo ás súas pautas programáticas;
segundo aliciente cifrábase en que a mocidade —como tamén en gran medida o
campesinado— constituía un eido virxe no que facía á influencia das outras
ideoloxías que competían coa galeguista, por atoparse nun estado primario
de conciencia. O P.G. dicía que: «[...] aspira principalmente a recoller a
actividade dos mozos galegos, (e) dirixe as suas actividades á ourentación
das masas virxes do noso pobo, no agro e na mariña [...](102).» Para
engaiolar a esta mocidade o P.G. ofrécelle-la posibilidade de se-los
cadros dirixentes da futura Galicia autogobernada:
«Tendes unha patria
nova que descubrir como Olaf, o navigante do norte; tendes unha
patria nova que redimir como os irmáns irlandeses [...] Galicia,
dentro de poucos anos, estará nas vosas máns. Serede-los técnicos
das cooperativas campesiñas e peixeiras, e do colectivismo forestal
da nosa terra (103).» |
De entre os xovenes interesaban especialmente os
estudiantes, e dentro destes os universitarios. Polo demais, tamén os
mozos son sistemáticamente invocados cando se trata de contestar ó que se
considera como unha aldraxe do centralismo, e nas distintas proclamas que
o partido dirixe ó País Galego (104).
Os mariñeiros —que tamén se alude nos
manifestos do P.G.—, como sector co-depositario da cultura tradicional
galega son ollados cóbizosamente polo P.G.,
pero non na mesma medida que o son os
labregos. Isto é constatable coa soa observancia da considerablemente
menor cantidade de veces que son mencionados, e mesmo na postergación de
que é obxecto o estudio da súa problematica, se o comparamos coa do sector
agrario. Este feito, na nosa opinión, obedece a dúas causas: en primeiro
lugar por ser un sector da poboación incustionablemente menor que o
campesinado; en segundo lugar, e moi principalmente, polo seu
relativamente alto nivel de afiliación á C.N.T., sindicato pouco receptivo
ó influxo do galeguismo, tanto polo seu xeito de entende-la fraternidade
universal, que debería rebasa-las fronteiras nacionais, como pola súa
animadversión a todo o que significase un principio de autoridade, e moi
primordialmente, a estatal; e teñamos presente que o P.G. non soamente non
tencionaba destrui-lo Estado central —simplemente pretendía remodelalo—
senón que mesmo pretendía multiplica-los estados levando un para cada
nacionalidade, que non outra cousa é, en suma, o
federalismo.
Un sector que queda en gran
medida ó marxe do proxecto galeguista é a clase obreira. Como os propios
galeguistas recoñecen «O Galeguismo naceu na cidade, estendendose d-ista
pol-os camiños e corredoiras do meio rural (105)»; pois ben, sendo isto
así, cabe destacar que o galeguismo en gran medida renuncia a implantarse
nun dos grupos sociais que conforman o tecido do seu berce nativo: o
proletariado urbano. Polo demais, neste sector tampouco prendía doadamente
a semente nacionalista, por estar en boa parte adscrito a partidos ou
sindicatos que lles imbuían o credo do internacionalismo proletario,
facéndoo así bastante impermeable.
As
reticencias das organizacións obreiras verbo do galeguismo foron notorias
na República. Así o líder da C.N.T., Villaverde, criticou acerbamente ós
galeguistas nun mítin que deu en Vilaxoán, dicindo deles que falaban en
galego para mellor explotar ós obreiros e mailos labregos
(106).
O proletariado é o sector das clases
populares con máis conciencia de clase e tamén con maior capacidade
organizativa, habida conta das posibilidades que ofrece a concentración de
gran número de traballadores nunha mesma unidade de producción. Por esta
razón non é tan fácil que, como o campesinado, constitúa a masa de manobra
doutra clase social.
Tendo en conta que as
ideoloxías de maior predicamento no medio dos asalariados industriais eran
a marxista (na súa doble vertente socialista e comunista) e maila
anarquista, imbuídas ámbalas dúas de espírito internacionalista, pouco
matizado no que fai ó problema das nacionalidades oprimidas, non era de
extrañar que os treballadores politizados ollasen con desconfianza a un
partido que se declaraba nacionalista. Deste xeito adoitaban encadrarse en
organizacións de clase, de ámbito estatal que, segundo o P.G., os
enfeudaba a estratexias importadas amais de extrañas ó ser diferencial de
Galicia. Polo demais o proletariado era numéricamente escaso. Engadamos
que os traballadores tiñan forzosamente que ollar con desconfianza a un
partido que presentaba un tinte tan interclasista como o P.G., e que
ademais contaba con personalidades de acendrado catolicismo; sobre e todo,
os obreiros máis conscientes tiñan que sentir espanto ó escoitar falar de
Patria e de tradición nacional. Engadamos que o capitalismo, do cal os
traballadores forman parte indisociable, tal e como se daba en Galicia,
servía para introducir na sociedade galega pautas productivas e culturais
alleas, polo que non serían vistos dunha maneira demasiado positiva, dado
que os esquemas culturais da Galicia tradicional, na que se basaba o P.G.,
eran eminentemente precapitalistas. Bóveda mesmo deixou constancia desta
consideración:
«Conven en Galicia unha
política de clase, non habendo como non hay proletariado mais que en
número cativo ¿ou é preferibre política agraria e mariñeira, que
é a maioría e, polo tanto, a crase que ten dereito a facer a súa
política e ser dirixente e non renunciará ainda as suas terras e as
suas creencias? (107).» |
Risco deixou dito que
os galeguistas, despois dos campesinos e mariñeiros, tamén tiñan certa
preferencia «[...] pol-os obreiros, inda que istes moitas veces se deixan
influenciar por xentes alleas a Galicia e que teñen incluso intereses
contrarios aos seus (108).» Por elo non se lle asigna un rol destacado;
máis aínda, case nin o mencionan a non ser en contadas ocasións. Entre
estas excepcións cabe suliña-la alusión que se fai ós traballadores das
obras do ferrocarril central de Galicia, que se atopaban sen emprego pola
paralisación das obras, importándolles realmente máis o problema destas
que o daqueles.
Atopamos, ademais, unha referencia ós
traballadores dos asteleiros do Ferrol, que tamén estaban en paro, ó se-la
industria da construcción naval ferrolana preterida polo Goberno que
decidira traspasar a Cádiz a construcción dun barco planeiro que estaba en
principio previsto que fora construído no
Ferrol.
En contadas ocasións os galeguistas
dan conferencias ante un auditorio de obreiros, como as que, a fins de
1932, e en 1933, pronuncian destacados galeguistas como Del Riego,
Carballo Calero ou Bóveda, no «Centro Obrero Cultural de Ferrol»
(109).
Moi de cando en vez algún galeguista —A.
Villar Ponte, Picallo, Bóveda, sobre todo— menciona a clase obreira nalgún
escrito ou conferencia, pero sempre en moita menor medida que ó
campesinado. Expoñamos algún exemplo: A. Villar Ponte dicía a fins de
1931:
«Chegou a hora de que
os estudantes e os obreiros galegos axuntense de novo, como
s'axuntaron antaño no bosque de Conxo... Da mocedade universitaria e
da mocedade obreira agardámolo todo
(110).» |
Picallo, pola súa
banda, entendía que eran necesarias as «conquistas democrático-sociais
tendentes a un superior nivel de vida das nosas clases laboriosas
(111).»
Bóveda alude ós obreiros nunha conferencia
organizada polo Grupo galeguista de Vigo, cando dicía que os galeguistas
tiñan que loitar contra os que «se propoñen furtar as lexítimas conquistas
dos obreiros, tiranizar ao labrador, agobiar ao contribuinte pobre [...]
(112).»
Foron moi contadas as ocasións en que
participaron asalariados nas asambleas galeguistas. Con motivo da
celebración da asamblea anual dos Grupos galeguistas do Concello de
Rianxo, escribía o cronista en A.N.T.:
«Concurriron centos de
irmáns da comarca na que o galeguismo ten o seu mais rexo baluarte.
Non deron collido no local. Atraidos pola trascendencia e novedade
do sistema puramente democrático que o galeguismo practica,
asistiron tamén a xuntanza representacións dos partidos de esquerda
e obreiros de Santiago, Padrón, Puebla e Rianxo, e outros pobos
veciños (113).» |
De tódolos xeitos, dado que o P.G. era un partido que
quería ser amplamente integrador, non vería mal nin moito menos que os
obreiros se incorporasen ás súas filas. Tanto é así que A.N.T. estará
atenta á aparición dos mais leves signos que revelasen un cambio da
actitude dos obreiros en relación co galeguismo. Deste xeito reproducen un
traballo firmado por Fausto Brand, aparecido no semanario sindicalista
«Trabajo», no que este recoñece o dereito de autodeterminación das
pequenas nacionalidades e considera progresistas ós movementos de
liberación nacional, indicando tamén que debían cesa-las desconfianzas do
mundo obreiro verbo do nacionalismo dos países oprimidos. Como colofón do
mesmo apostilIaba A.N.T.:
«Non é esta a primeira
vegada que A.N.T. reproduce traballos nos que se pon de bulto como
nos medios obreiros se vai producindo un movimento de comprensión
e simpatía cara as nosas ideas nazonalistas
(114).» |
Quizais se a tentativa do P.G. non fose truncada polo
levantamento militar, iría pouco a pouco facéndose máis sensible ó mundo
obreiro. É a este respecto sintomático que na IV e derradeira Asamblea do
partido fose presentada unha moción do Grupo de A Coruña urxindo a
ampliación do apartado programático no que se facía referencia ó Traballo,
poñéndoo en consonancia co crecente peso que o proletariado ía tendo na
política galega, de modo que permitise a propaganda do P.G. nos centros
industriais (115).
|
Representación por medio
dun «Gráfico de Bastóns» dos
Sectores Sociais nos que tenta
de implantarse o P.G.,
cun valor
Aproximativo | |
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas