[p. 57]
Dixoll'o
millo a liñaza:
—Andate tí espepitada
Qu' ós tres días estas nada.
A liñaza respondeulle
—Seica logo ti, borron
que tardas sete semanas
en salir debaixo do torron.
|
I
Desque o home ten vergonza
foi o liño
unha d'as prantas
primeiras, que pra taparse
considerou necesarias.
De qué foron os primeiros
vistidos, n' é cousa crara:
din que de
figueira os libros,
y-os pintores, que de parra.
[p. 58]
Como d' unha cousa ou d' outra
unha folla pouco tapa,
deberon todol-os homes
d'ir vestidos con ramallas,
parecéndose ôs rapaces
qu' aquí por Galicia cantan
un incomprensible mayo,
pra que lles tiren castañas.
Como cheos de regandixas
tales vistidos estaban,
y-a vergonza iba subindo
segun a calor baixaba
no inverno, todol'os homes
quixeron tapal'as faltas,
vistindose con pelexas
d'animales que cazaban.
O pelexo que s'engurra
endurece e logo manca,
y-houbo que deixar os coiros
pra vistir con prumas largas;
prô vironse en compromisos
tales, con esta artimaña,
que cando menos querian
as prumas se lles soltaban,
y-eso vergonza hoxe dera
s'a calquera lle pasara
Por eso a invencion do liño
[p. 59]
foi de transcendencea tanta.
Con él pudor e limpeza
lograron moita ganancea
y-o cerro é sempre escollido
pra tocar en cousas santas
porque ó arder da pouca cinza,
ou por antigua importancia.
II
A vida que ten o liño
direi en catro palabras.
Escollen Abril ou Mayo
pra sementar a liñaza.
S'a sementaron a tempo
ôs tres dias está nâda.
Os seis ou sete, as mulleres
todo ó liño arrostroballan
para mondalo; mais dempoixas
logo a cabeza levanta.
Anuncea que vai dar fruto
bonita fror azulada.
Sempre madurece o liño
pasadas sete semanas,
y-arríncano, pra levalo
en feixes, a xunt' a aira
[p. 60]
en donde arman un pendello
con ripas ben aguzadas,
pra poder ripar á
sombra,
separando tod'a vaga.
A vaga queda chocando,
non sin antes ben limpala,
e pasados unhos días
estendena ô sol na aira
pra qu' abrindo pouco a pouco
co calor solte a liñaza.
E namentres
tanto a freba
está curtindo na laga.
III
Ós poucos días co liño
van a facer esperenceas.
Que está curtido, conocen
cando afonda unha
rodela
que fan co liño da laga
e si entre as mans se restrega
solta arestas o esfacerse,
pero por eso
non creba.
Dempois de curtido estendeno
en vias por unha leira
pra que seque, y-o
principio
bota un cheirume qu' apesta.
[p. 61]
Sempre o estenden á mañá
pra que non o leve a nebra,
y-hay tamen quen cré qu'o orballo
pol-a noite lle aproveita.
Lévano ó zuleiro en feixes
en canto ben seco estea,
y-asi qu' acaban a malla,
o outro dia da festa
do patron, pra aproveitaren
as menudencias
que quedan
en moitas casas, os mozos
a mazar o liño empezan.
Hay mazucos pra o mazaren
e tamen hay mazadeiras.
Pra manexar os
mazucos
precísase resistencea,
pois pesan moito, e por eso
solo a
mocedá os manexa.
As mazadeiras son propeas
pra mazuquear as vellas.
Todo, dempois de
mazado,
en madas o liño queda.
[p. 62]
IV
Antes de tascal-o liño
poñen-o ó sol,
pra que quenza;
tamen o meten no forno
a quencer s'o sol non quenta,
y-está á punto cando á tasca
as arestas non se pegan.
Pra tascar fixan en bancos
us coitelos de madeira
que chaman tascós, e
tascas.
Tamen usan espadelas.
Canto hay tasca n'unha casa
xuntans'as mozas d'aldea,
arman os tascós con xeito
debaixo d'unha pendella,
poñense logo nos bancos
todas a carranchaperna
e con manadas de liño
nos tascós frega que frega,
van facendo d'él estrigas
e votandoas van en cestas.
Os mozos que tales días
ou os saben, ou os ventan
acaban logo os traballos
y-algus nin siquera cean
[p. 63]
pra ir de noite xunt'as mozas
a limpalas
das arestas.
As mozas pol-a sua parte
agardan con impacencea
a escoitar os aturuxos
qu'eles votan cando chegan.
—Pon ben seguro o candil,
di unha, que non soceda
o mesmo do ano pasado,
qu'o tirou Xan da Debesa
e tivemos qu'andar todos,
pra buscalo, ás palpadelas.
—Non ogano está ben libre.
Como apagalo algun queira,
hei restregarlle na cara
as estrigas ben acesas.
—Eso si non che ven Berto.
—Tanto da veña quen veña.
—Non s'él ven, vai ter antoxos
de que leves unhas fregas,
e si vai cara o candil...
—Non lle deixo.
—¿Non lle
deixas?
Estas falando,
vidiña,
cal si non te conoceran.
—Pois si ben, queimoll-os morros.
—Anqu'agora
eso prometas,
[p. 64]
poida ser que co-as estrigas
mátel-o
candil co-a presa.
Están moito tempo os novios
parrafeando
con elas,
e dempois d'a media noite,
cada un coa sua parexa
vai acompañala á casa
por mor de que non se perda.
V
Mais adiante, c'un rastrelo
arrestrelan
as estrigas
poñendo o cerro d'un lado
e d'outro as estopas limpas.
Hay casas que van fiando
ós poucos todol-os días,
e n'eso pasan o
tempo
as vellas y as rapaciñas.
Outras hay que pol-a contra
teñen de lenzo precisa
e xuntan un fiandon
de feiticeiras meniñas
qu'en duas ou catro noites
[p. 65]
a cosecha do ano fian,
e buscadas pol-os mozos
teñen festa y-alegría
como no tempo da tasca
que vos contei mais arriba.
Os istrumentos que teñen
pra fiar as raparigas
son unha roca y-on fuso.
Un rocadeiro precisan
pra fixar o cerro á
roca,
mais tamen a estopa fixan
as vellas, cunhas correas
postas a modo
de ligas.
VI
Os mazarocos fiados
seña de crase que señan
van desfacerse ó sarillo
pra convertirse en madeixas.
Éstas póñenas con cinza
a cocer n'unha caldeira.
Dempois lábanas no río
e postas ó sol branquean.
Logo van á devadoira,
asina
qu'estan ben secas,
[p. 66]
e convirtense en novelos,
qu'os fau mais grandes que presas,
e mais tarde á tecelana
lévanos pra
facer teas.
VII
N'hay tecelanas no mundo
como estas da nosa terra
pra tecer duras
estopas
e lenzos de resistencea.
¡Qué candil e qué picote,
e qué mandiles florean!
¡Qué ben
manexan a urda!
¡Qué ben a tapa manexan!
¡Qué bulir cos seus peiños!
¡Qué correr coas lanzadeiras
cando frorear pretenden
os mantés dos días de festa!
Tratando de tecelanas,
d' éstas qu'hay pol-as aldeas,
qu'están solas traballando
no tear,
peta que peta,
confeso que non resisto
a tentacion d'ir pr' ónd'elas
porque sempre amostran cousas
que queda un coa boca aberta.
[p. 67]
Cando vou xunto d'algunha
faladora, churrusqueira,
d'esas que pintan as rosas
a color d'as suas meixelas,
ó verlle coller as soltas
coas suas manciñas pequenas,
vamos, tentaciós me veñen
d'ir axudarlle a collelas
e de que me aprenda o oficeo
pra poder tecer
ond'ela.
Pra facerme tecelano
fixen vareas esperenceas,
mais non deprendin o oficeo
xa por fas au xa por nefas.
Voluntás non me faltaron,
que por tecer tiña teima.
As maestras
deprendianme
ó primeiro sempre ledas,
mais despediam' ó cabo,
pois
non sei por que maneira,
traballabamos bastante
e non adiantaba a tea.
VIII
¡É moito o papel de trapos
que se fixo
e que se fai!
[p. 68]
D'algodon e d'outras cousas
fixose n' antigüedá;
mais de trapos, na edá medea
puidoo en Valencea inventar
un
valenciano, facendo
gran servicio a humanidá.
Pois si cando veu a imprenta
inda inventado n'está
o papel, s'en
pergaminos
foran a necesitar
d'imprimir, acabarían
hastra coa casta
d'os cas,
e non farían os libros
quî hoxe pol-o mundo hay.
Vedes qu'o liño inda en trapos
é de grande utilidá.
Todo aquelo que
vai vello
sempre arrinconandoo van,
pois a vellez sinifica
destrución
ou debridá;
pero o liño ¡vaiche boa!
o liño canto mais vai
ten inda
mais resistencea,
y-esto é doado de probar.
Vístel-o liño no leiro
qu'un sopro faino abalar;
vístel-o logo na tea
[p. 69]
qu'inda é mais duro qu'a lá;
pois ben:
con papes de trapos
pastas tan duras se fan,
que co-elas frabican rodas
que non se gastan co andar
e son mais duras qu'o ferro
e inda qu'o
aceiro mais.
IX
O liño, si ben se mira,
tamen nos pode
ensinar
a donde chega o traballo
y-o mérito da humildá.
Pois vese craro por certo
que'a forza de traballar,
esa freba delgadiña
qu'a pranta do liño dá
fanse mil cousas con ela
de mérito
singular.
S'aprenderan d' esto un pouco
un fato de folgazás
que solamente coa
lengua
teñen gusto en traballar,
pr'andar sempre gobernando
todal'as
casas d'os mais,
[p. 70]
anque todos eses valen
pra moi pouco, en xeneral,
s'un anxel bon os guiara
e se poidera lograr
qu'adicaran algun tempo
a traballar con afan,
conseguiran doadamente:
primeiro, ter caridá;
despois amor ó traballo...
e sobre todo deixar
os incomenientes todos
que trai o ser lacazan.
Por depronto si traballan
en cousas de utilidá,
si tratan de conocerse,
deixan ó que medra en paz,
fuxen d'as malas compañas,
y-ó bon tratan d'imitar,
e s'engoman algo menos,
e s'istruyen
sempre mais,
pormetolles tres tesouros:
salú, riqueza e moral
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas