Como vimos nas páxinas anteriores, as
exposicións de A.R. Castelao en Barcelona en tempos do franquismo
tiveron diferente repercusión. A de 1973 tivo unha mínima presenza na
prensa. A de 1975 podiámola considerar xenerosa, sobretodo tendo en
conta que mesmo en TVE, como dixemos, se deu constancia da mostra.
Ademais, esta segunda exposición xerou algún que outro artigo (por
exemplo, de Robert Saladrigas, Apéndice B.)
Mais a presenza de Castelao este último ano
foi maior debido aos actos que levaron a cabo entidades como a
Asociación de Amigos das Nacións Unidas en Hespaña e o Centro Gallego
de Barcelona. Mágoa, por outra parte, é non poder constatar a
cantidade de libros de Castelao que se venderon aquel ano en Barcelona,
tanto durante os actos do Departamento de Cultura Galega da Asociación
das NN.UU. en España como nos actos do Centro Gallego e na Galaría
Sargadelos. Tal vez eses datos o da venda de libros nos darían unha
idea máis xusta da repercusión que tivo entre a xente do común tanto
as exposicións do álbum Nós como os actos que en homenaxe ao
rianxeiro se celebraron ese ano. Con todo, se a repercusión de Castelao
entre galegos instalados en Barcelona e entre os cataláns foi
semellante á que tivo na prensa, pódese afirmar, sen medo a
equivocarse, que foi, cando menos, excelente: dez reseñas da
exposición; dez artigos sobre Castelao; unha revista Alborada, órgano
de difusión del Centro Gallego dedicada completamente á súa figura,
e mais unha enquisa que non coñecemos, editada polo Departamento de
Cultura Galega da Asociación Amigos das NN.UU. en España, dúas
reseñas bibliográficas, unha dun libro de Castelao, outra dun folleto
sobre o rianxeiro, sen contar os actos de homenaxe que son reseñados
nos Apéncide B e D. Todo isto nos catro primeiros meses do ano, pois a
partir de maio Castelao desaparece cáseque completamente da prensa
barcelonesa fóra das dúas reseñas bibliográficas mencionadas e dos
actos programados polas institucións galegas de Barcelona, xa que o
último acto en que apareceu o nome de Castelao non estaba dedicado a
el, senón ao teatro galego. Foi unha mesa redonda sobre tal tema que
tivo lugar na Galaría Sargadelos o 18 de abril deste 1975. Unha reseña
do acto saíu na prensa, asinada por Mari Luz Morales, unha das
participantes. De Mari Luz Morales (A Coruña, 1898-Barcelona, 1980)
habería que falar moito, pois a súa figura está a pasar completamente
desapercibida. Lembremos, entre outras cousas, que foi a primeira muller
que dirixiu un xornal, La Vanguardia, en España, durante os primeiros
meses da guerra civil o que lle custou a depuración e un período duns
cuarenta días na cadea. A finais dos 50 foi readmitida na Asociación
de Prensa de Barcelona, aínda que en 1960, o daquela director xeral de
Prensa, Muñoz Alonso, negouse a darlle o carnet profisional de
xornalista, é dicir, inscribila na Rexistro Oficial de Periodistas.
Tamén dirixiu, aos vintecinco anos, a revista El Hogar y la Moda. Pode
ser considerada como pioneira da crítica de cinema en España.
colaborou en diversos medios escritos como Esplai, El Sol, Diario de
Barcelona, El Noticiero Universal, La Vanguardia, por suposto, etc.
Escribiu infinidade de libros entre novelas, biografías, ensaios,
memorias, etc., e traduciu autores como J.M. Barrie, Musset ou George
Eliot. Foi propietaria e directora da Editorial Surco, etc. En 1963 foi
Premio Nacional de Teatro polas súas críticas teatrais no Diario de
Barcelona. Asinou ás veces co pseudónimo de Felipe Centeno. Eis o que
dicía sobre a mesa redonda Mari Luz Morales.
¿HACIA UN TEATRO GALLEGO?
|
Nos hallamos en Sargadelos. ¿Dónde está
Sargadelos? preguntaréis. Sargadelos es una "parroquia" de la
provincia de Lugo, un bello lugar de Galicia donde, en otro tiempo, existió una
real Fábrica, fundición de hierro para usos militares, primer alto horno se
nos dice que se encendió en España. Fue cuna, asimismo, de la preciosa loza
policromada, de raíz popular, cuyas piezas buscadísimas por los
anticuarios
se encuentran hoy en los museos o en algunos pazos o casas señoriales. De lo
que un día fue, quedan hoy en Sargadelos maltratados restos de hornos y
talleres y un pazo suntuoso residencia, en su tiempo, de la real
Fábrica
rodeado de jardines con cenadores, surtidores, estatuas...
Mas no. No. El lugar donde nos hallamos no es, precisamente, el Sargadelos de
Galicia, sino este "otro Sargadelos" de la barcelonesa calle de
Provenza, lindante con la Rambla de Cataluña. En el mismísimo corazón de
Barcelona, un cálido refugio de galleguidad, en el que nos rodean en abundante
e ingenua, enxebre calidad, las deliciosas "ceramicas do Castro" que
nos son presentadas como "tierras gallegas elaboradas con ideas de nuestro
tiempo", ejemplares creciones del arte cerámico: juegos de café con
relieves de vaca o caballos, botellas con motivos de Galicia, jarras y tazas
desde las que nos guiña el ojo o nos sonríe el labio de mozos y mozas
campesinos, con otros rostros de personajes conocidos entre los que se
encuentran ¿lo diré? los de Rosalía de Castro y Pau Casals. En este
Sargadelos barcelonés se celebra en intimidad y devoción, el anual dia de las
Letras Gallegas (17 de Mayo); aquí tuvo lugar en junio de 1972 la
extraordinaria "Primeira Mostra del Libro Gallego en Cataluña" (29) y, en
el pasado enero, otra "Mostra", para los gallegos no menos memorable:
la del "Album "Nós" de Castelao, en el 25 aniversario de su
muerte (cuyo Catálogo, por cierto, lleva un hermoso prólogo de Salvador
Espriu). Porque aquí hablamos indistintamente, con naturalidad y cada uno a su
aire, castellano, catalán y gallego.
En este anochecer de furibunda, metida primavera, se nos ha convocado en torno a
esta "mesa redonda" de Sargadelos para hablar de... (y una vez más
recuerdo la pregunta de aquella vieja actriz: "¿Pero de qué puede hablar
la gente cuando no habla de teatro?". Y la verdad es que nunca se ha
hablado tanto de teatro como ahora: unos para entonarle el funerario
"Requiem", otros para cantar el gozo de un posible, cercano
re-descubrimiento...). Pues de teatro hablamos en esta sargadeliana mesa redonda
que, con tanta autoridad como garbo, preside el eminente escritor orensano
Eduardo Blanco Amor. De teatro gallego hablamos, claro está. Alguien pregunta:
"¿Pero existe acaso tal teatro?. Sale a la luz la problemática de los
autores. No existe tradición: es la respuesta. Cinco siglos de bache en las
letras gallegas (que no en el habla, entiéndase) fueron, sí, superados por la
magia de la poesía en las voces de Rosalía de Castro, de Curros Enríquez, de
Pondal, hasta llegar a estos días nuestros, sin solución de continuidad,
alerta siempre, sin desmayo... A su vez, la narrativa en lengua gallega cuenta,
asimismo, con ilustres exponentes: baste citar, en nuestro tiempo, al formidable
novelista que es Otero Pedrayo, a Vicente Risco, al propio Castelao, a
Cunqueiro, Eduardo Blanco Amor, Rafael Dieste, con la pléyade de los recién
llegados, la última hornada de novelistas en lengua gallega cuya lista no cabe
en el breve espacio de este "Entreacto". Poesía, novela, hacen, así,
honor a la lengua de Rosalía y de Curros, mas ¿y el teatro? Aquí no basta la
inspiración si la representación no le da cuerpo, alma, expresión
comunicativa... ¿Y dónde está el valiente?...
Se alzan, aquí, frente a nuestra ignorancia, contestatarias voces juveniles. No
menos dicen de treinta grupos de teatro independiente
¿no serán demasiados?, temo no haber oído bien, se afana hoy, en Galicia
especialmente
en Vigo por despertar el interés hacia un teatro vernáculo, en lo que
prodríamos llamar "fase de búsqueda hacia la madurez". No faltan
precedentes. Se invocan nombres, títulos... Aparte algunos intentos del
postromanticismo, el propio Vicente Risco rindió tributo al teatro en su drama
"El bufon del Rei". Y Castelao en "Os vellos non deben [de]
namorarse" y "Pimpinela" (?). Rafael Dieste que fue director del
Teatro Español de Madrid, después lector de español en la universidad de
Cambridge es autor de una "Festa (sic) valdeira" bella comedia de
ambiente marinero. Y Álvaro de las Casas se acercó al teatro en "O
outro" y "A morte de Lord Stauler". Entre varios ensayos
dramáticos de Otero Pedrayo resalta la farsa "A lagarada". El propio
Cunqueiro es autor, ¡nada menos! de un muy suyo, originalísimo,
"Hamlet". Y Eduardo Blanco Amor pone aquí, ahora en mis manos, un
primoroso libro con texto bilingüe de sus agudas "Seis farsas para
títeres".
¿Qué más? El año pasado, en el Centro Gallego de Londres se representó una
adaptación teatral del hermoso poema de Curros Enríquez "A Virxe do
Cristal". Y, ahora, hace pocos días, el grupo escénico "Teatro-circo
de Artesanos" ha representado en La Coruña, "ante un auditorio
nutrido y fervoroso" dicen las noticias el "Entremés famoso sobre
la pesca del río Miño", obra escrita en gallego por Gabriel Feixóo de
Araúxo, allá por el año 1671. No. No faltaban precedentes. Ni todo, en torno
al teatro, han de ser De profundis
(Diario de Barcelona, 23 de abril de 1975, p.
26.)
|
Nunca foi tanta a presenza de Castelao en
Barcelona como aquel 1975 (30), aínda que como vimos ao longo destas
páxinas a
partir de 1971 a súa presenza é, ben que desigual, constante até 1975. De
1975 ao 2000, ano en que se produce o último "momento" do noso autor
en Barcelona "momento" que é reseñado no Apéndice D continúa a
producirse unha presenza do rianxeiro na Cidade Condal, sobretodo o ano do
centenario (1986). E outros momentos que están por estudar. Momentos, porén,
que un día ou outro estudaremos: a primeira exposición de Nós en xaneiro de
1921, cuxa repercusión na prensa haberá que analizar. Mais eses momentos
serán motivo de outro volume. Volume que nos levará a constatar, por exemplo,
que o ano do centenario foi o máis pobre dos momentos de Castelao en Barcelona,
quizais debido a que en 1986 foi todo demasiado oficial e oficialista, mentres
que en 1921, 1973 e 1975 eran persoas, institucións privadas o que hoxe se
chama, con tan pouco rigor, sociedade civil, interesadas en dar a coñecer a
Alfonso Rodríguez Castelao, quen se preocuparon de organizar actos e
exposicións. Cando menos, non deixa de ser curioso que en tempos dicíciles a
presenza de Castelao en Barcelona fose máis forte que en tempos de democracia.
Eis a conclusión que se pode tirar deste volume. As causas do por que, non as
quixemos analizar, mais cada lector, por si só, pode tirar as conclusións que,
de seguro, tirarían os autores deste libro.
|