Presenzas de Castelao en Barcelona. Dous momentos artístico-literarios

Páxina Anterior

Conclusión

Páxina Seguinte

Presenzas de Castelao en Barcelona

     Como vimos nas páxinas anteriores, as exposicións de A.R. Castelao en Barcelona en tempos do franquismo tiveron diferente repercusión. A de 1973 tivo unha mínima presenza na prensa. A de 1975 podiámola considerar xenerosa, sobretodo tendo en conta que mesmo en TVE, como dixemos, se deu constancia da mostra. Ademais, esta segunda exposición xerou algún que outro artigo (por exemplo, de Robert Saladrigas, Apéndice B.)
     Mais a presenza de Castelao este último ano foi maior debido aos actos que levaron a cabo entidades como a Asociación de Amigos das Nacións Unidas en Hespaña e o Centro Gallego de Barcelona. Mágoa, por outra parte, é non poder constatar a cantidade de libros de Castelao que se venderon aquel ano en Barcelona, tanto durante os actos do Departamento de Cultura Galega da Asociación das NN.UU. en España como nos actos do Centro Gallego e na Galaría Sargadelos. Tal vez eses datos —o da venda de libros— nos darían unha idea máis xusta da repercusión que tivo entre a xente do común tanto as exposicións do álbum Nós como os actos que en homenaxe ao rianxeiro se celebraron ese ano. Con todo, se a repercusión de Castelao entre galegos instalados en Barcelona e entre os cataláns foi semellante á que tivo na prensa, pódese afirmar, sen medo a equivocarse, que foi, cando menos, excelente: dez reseñas da exposición; dez artigos sobre Castelao; unha revista —Alborada, órgano de difusión del Centro Gallego— dedicada completamente á súa figura, e mais unha enquisa que non coñecemos, editada polo Departamento de Cultura Galega da Asociación Amigos das NN.UU. en España, dúas reseñas bibliográficas, unha dun libro de Castelao, outra dun folleto sobre o rianxeiro, sen contar os actos de homenaxe que son reseñados nos Apéncide B e D. Todo isto nos catro primeiros meses do ano, pois a partir de maio Castelao desaparece cáseque completamente da prensa barcelonesa —fóra das dúas reseñas bibliográficas mencionadas— e dos actos programados polas institucións galegas de Barcelona, xa que o último acto en que apareceu o nome de Castelao non estaba dedicado a el, senón ao teatro galego. Foi unha mesa redonda sobre tal tema que tivo lugar na Galaría Sargadelos o 18 de abril deste 1975. Unha reseña do acto saíu na prensa, asinada por Mari Luz Morales, unha das participantes. De Mari Luz Morales (A Coruña, 1898-Barcelona, 1980) habería que falar moito, pois a súa figura está a pasar completamente desapercibida. Lembremos, entre outras cousas, que foi a primeira muller que dirixiu un xornal, La Vanguardia, en España, durante os primeiros meses da guerra civil —o que lle custou a depuración e un período duns cuarenta días na cadea. A finais dos 50 foi readmitida na Asociación de Prensa de Barcelona, aínda que en 1960, o daquela director xeral de Prensa, Muñoz Alonso, negouse a darlle o carnet profisional de xornalista, é dicir, inscribila na Rexistro Oficial de Periodistas. Tamén dirixiu, aos vintecinco anos, a revista El Hogar y la Moda. Pode ser considerada como pioneira da crítica de cinema en España. colaborou en diversos medios escritos como Esplai, El Sol, Diario de Barcelona, El Noticiero Universal, La Vanguardia, por suposto, etc. Escribiu infinidade de libros entre novelas, biografías, ensaios, memorias, etc., e traduciu autores como J.M. Barrie, Musset ou George Eliot. Foi propietaria e directora da Editorial Surco, etc. En 1963 foi Premio Nacional de Teatro polas súas críticas teatrais no Diario de Barcelona. Asinou ás veces co pseudónimo de Felipe Centeno. Eis o que dicía sobre a mesa redonda Mari Luz Morales.



¿HACIA UN TEATRO GALLEGO?

     Nos hallamos en Sargadelos. ¿Dónde está Sargadelos? preguntaréis. Sargadelos es una "parroquia" de la provincia de Lugo, un bello lugar de Galicia donde, en otro tiempo, existió una real Fábrica, fundición de hierro para usos militares, primer alto horno se nos dice que se encendió en España. Fue cuna, asimismo, de la preciosa loza policromada, de raíz popular, cuyas piezas buscadísimas por los anticuarios se encuentran hoy en los museos o en algunos pazos o casas señoriales. De lo que un día fue, quedan hoy en Sargadelos maltratados restos de hornos y talleres y un pazo suntuoso residencia, en su tiempo, de la real Fábrica rodeado de jardines con cenadores, surtidores, estatuas...
     Mas no. No. El lugar donde nos hallamos no es, precisamente, el Sargadelos de Galicia, sino este "otro Sargadelos" de la barcelonesa calle de Provenza, lindante con la Rambla de Cataluña. En el mismísimo corazón de Barcelona, un cálido refugio de galleguidad, en el que nos rodean en abundante e ingenua, enxebre calidad, las deliciosas "ceramicas do Castro" que nos son presentadas como "tierras gallegas elaboradas con ideas de nuestro tiempo", ejemplares creciones del arte cerámico: juegos de café con relieves de vaca o caballos, botellas con motivos de Galicia, jarras y tazas desde las que nos guiña el ojo o nos sonríe el labio de mozos y mozas campesinos, con otros rostros de personajes conocidos entre los que se encuentran
¿lo diré? los de Rosalía de Castro y Pau Casals. En este Sargadelos barcelonés se celebra en intimidad y devoción, el anual dia de las Letras Gallegas (17 de Mayo); aquí tuvo lugar en junio de 1972 la extraordinaria "Primeira Mostra del Libro Gallego en Cataluña" (29) y, en el pasado enero, otra "Mostra", para los gallegos no menos memorable: la del "Album "Nós" de Castelao, en el 25 aniversario de su muerte (cuyo Catálogo, por cierto, lleva un hermoso prólogo de Salvador Espriu). Porque aquí hablamos indistintamente, con naturalidad y cada uno a su aire, castellano, catalán y gallego.
     En este anochecer de furibunda, metida primavera, se nos ha convocado en torno a esta "mesa redonda" de Sargadelos para hablar de... (y una vez más recuerdo la pregunta de aquella vieja actriz: "¿Pero de qué puede hablar la gente cuando no habla de teatro?". Y la verdad es que nunca se ha hablado tanto de teatro como ahora: unos para entonarle el funerario "Requiem", otros para cantar el gozo de un posible, cercano re-descubrimiento...). Pues de teatro hablamos en esta sargadeliana mesa redonda que, con tanta autoridad como garbo, preside el eminente escritor orensano Eduardo Blanco Amor. De teatro gallego hablamos, claro está. Alguien pregunta: "
¿Pero existe acaso tal teatro?. Sale a la luz la problemática de los autores. No existe tradición: es la respuesta. Cinco siglos de bache en las letras gallegas (que no en el habla, entiéndase) fueron, sí, superados por la magia de la poesía en las voces de Rosalía de Castro, de Curros Enríquez, de Pondal, hasta llegar a estos días nuestros, sin solución de continuidad, alerta siempre, sin desmayo... A su vez, la narrativa en lengua gallega cuenta, asimismo, con ilustres exponentes: baste citar, en nuestro tiempo, al formidable novelista que es Otero Pedrayo, a Vicente Risco, al propio Castelao, a Cunqueiro, Eduardo Blanco Amor, Rafael Dieste, con la pléyade de los recién llegados, la última hornada de novelistas en lengua gallega cuya lista no cabe en el breve espacio de este "Entreacto". Poesía, novela, hacen, así, honor a la lengua de Rosalía y de Curros, mas ¿y el teatro? Aquí no basta la inspiración si la representación no le da cuerpo, alma, expresión comunicativa... ¿Y dónde está el valiente?...
     Se alzan, aquí, frente a nuestra ignorancia, contestatarias voces juveniles. No menos
dicen de treinta grupos de teatro independiente ¿no serán demasiados?, temo no haber oído bien, se afana hoy, en Galicia especialmente en Vigo por despertar el interés hacia un teatro vernáculo, en lo que prodríamos llamar "fase de búsqueda hacia la madurez". No faltan precedentes. Se invocan nombres, títulos... Aparte algunos intentos del postromanticismo, el propio Vicente Risco rindió tributo al teatro en su drama "El bufon del Rei". Y Castelao en "Os vellos non deben [de] namorarse" y "Pimpinela" (?). Rafael Dieste que fue director del Teatro Español de Madrid, después lector de español en la universidad de Cambridge es autor de una "Festa (sic) valdeira" bella comedia de ambiente marinero. Y Álvaro de las Casas se acercó al teatro en "O outro" y "A morte de Lord Stauler". Entre varios ensayos dramáticos de Otero Pedrayo resalta la farsa "A lagarada". El propio Cunqueiro es autor, ¡nada menos! de un muy suyo, originalísimo, "Hamlet". Y Eduardo Blanco Amor pone aquí, ahora en mis manos, un primoroso libro con texto bilingüe de sus agudas "Seis farsas para títeres".
     ¿Qué más? El año pasado, en el Centro Gallego de Londres se representó una adaptación teatral del hermoso poema de Curros Enríquez "A Virxe do Cristal". Y, ahora, hace pocos días, el grupo escénico "Teatro-circo de Artesanos" ha representado en La Coruña, "ante un auditorio nutrido y fervoroso"
dicen las noticias el "Entremés famoso sobre la pesca del río Miño", obra escrita en gallego por Gabriel Feixóo de Araúxo, allá por el año 1671. No. No faltaban precedentes. Ni todo, en torno al teatro, han de ser De profundis

(Diario de Barcelona, 23 de abril de 1975, p. 26.)


    
Nunca foi tanta a presenza de Castelao en Barcelona como aquel 1975 (30), aínda que —como vimos ao longo destas páxinas— a partir de 1971 a súa presenza é, ben que desigual, constante até 1975. De 1975 ao 2000, ano en que se produce o último "momento" do noso autor en Barcelona —"momento" que é reseñado no Apéndice D— continúa a producirse unha presenza do rianxeiro na Cidade Condal, sobretodo o ano do centenario (1986). E outros momentos que están por estudar. Momentos, porén, que un día ou outro estudaremos: a primeira exposición de Nós en xaneiro de 1921, cuxa repercusión na prensa haberá que analizar. Mais eses momentos serán motivo de outro volume. Volume que nos levará a constatar, por exemplo, que o ano do centenario foi o máis pobre dos momentos de Castelao en Barcelona, quizais debido a que en 1986 foi todo demasiado oficial e oficialista, mentres que en 1921, 1973 e 1975 eran persoas, institucións privadas —o que hoxe se chama, con tan pouco rigor, sociedade civil—, interesadas en dar a coñecer a Alfonso Rodríguez Castelao, quen se preocuparon de organizar actos e exposicións. Cando menos, non deixa de ser curioso que en tempos dicíciles a presenza de Castelao en Barcelona fose máis forte que en tempos de democracia. Eis a conclusión que se pode tirar deste volume. As causas do por que, non as quixemos analizar, mais cada lector, por si só, pode tirar as conclusións que, de seguro, tirarían os autores deste libro.










                    NOTAS

29 A memoria xógalle unha mala pasada a Mari Luz Morales, a mostra da que fala inaugurouse en maio de 1972.
30

Ás reseñas aparecidas nos meses de maio-xuño e agosto de 1973 sobre a mostra da "Obra", habería que engadir, ese ano, as reseñas —oito— aparecidas en xornais e revistas da representación de Os vellos non deben de namorarse, así como un artigo de J(osep) M(aria) Carandell sobre a figura de Castelao e dúas entrevistas, unha co grupo que representaba a obra do rianxeiro e outra con Eduardo Blanco Amor sobre teatro galego con Castelao de fondo. Cfr. Xesús González Gómez, Unha montaxe de Os vellos..., op. cit.

Páxina Anterior

Ir ao índice de Páxinas

Páxina Seguinte


logoDeputación logoBVG © 2006 Biblioteca Virtual Galega