BVG     Atrás    Índice de Páxinas

5. Formación de feminino en nomes e adxectivos 5.1. Mudanzas de morfemas ou morfema cero masc. fem. alto cansado italiano alta cansada italiana doutor doutora xuíz xuíza folgazán catalán alemán folgazá catalá ~ catalana alemá ~ alemana interesante interesante fatal fatal taxista ciclista taxista ciclista irmao chao aldeao artesao castelao irmá chá aldeá artesá castelá chen estén chéa estéa sobrín rapacín vicín sobría rapacía vicía bon ladrón león bóa ladróa eóa bretón saxón bretona saxona 5.2. Mudanza de lexema ou variaciois importantes masculino feminino can cadela, cuza avisougo, abázcaro abella carneiro ovella castrón cabra touro, boi vaca cabalo égoa ~eugua tigre tigresa galo galía, pita home muller padrín madría pai mai actor actriz imperador imperatriz duque duquesa marqués marquesa rei raíña, raína príncipe princesa vampiro vampiresa 6. Paradigma de número no nome e adxectivo sing. plur. alto irmao cansado interesante taxista rei boi altos irmaos cansados intersantes taxistas reis bois saber saberes animal cuartel caracol azul animais ~ animales (3) cuarteis ~ cuarteis caracois ~ caracoles azuis ~ azules amábel posíbel túnel amábeis ~ amábeles posíbeis ~ posíbeles túneis ~ túneles alemán folgazán alemais folgazais chen sén chéos séos almacén retén almaceis reteis sobrín vicín padrín sobríos vicíos padríos fin fins /fis/ bon bós camión razón camiois razois común atún comúis atúis martes mércores tirapedras sopragaitas póster chándal martes mércores tirapedras sopragaitas póster chándal 7. Comparación 7.1. Dos adxectivos e os adverbios 7.1.1. Comparativo 7.1.1.1.Superioridade máis adx. que 7.1.1.2. Igualdade igual de adx. que tan como 7.1.1.3. Inferioridade menos adx. que 7.2. Dos nomes 7.2.1. Comparativo 7.2.1.1.Superioridade máis nome que 7.2.1.2. Igualdade tanto(s) /-a(s) nome como 7.2.1.3. Inferioridade menos nome que 8. Artigos 8.1. Artigo definido 8.1.1. Formas   masculino feminino neutro singular el o a el el o plural os as os      El masculino/ neutro singular pode ser el ou o segundo un uso de máximos ou mínimos. El neutro nunca é *lo, que é castelanismo.      A forma o está perfeitamente documentada en eonaviego.      Cuando se queiran usar as formas asimiladas proprias dalguhas zonas, estas non se marcarán nunca con hifen ou guion: beber o viño, sabes o que che digo?. Loxicamente, estas formas ben poden alternar cóas non asimiladas: beber el viño, sabes el que che digo?      En feminino úsase el diante de vogal tónica: el alma, el época, el ira, el hora, el uva. 8.1.2. Contracciois de artigo con preposición prep. el o a os as a al ao á aos ás de del do da dos das con co /coel co cóa cós cóas por polo polo pola polos polas pra * pra el pra o pra a pra os pra as   (*) pra é forma reducida, propria de textos que son fieis á tradición oral. Para el resto dos casos é preferíbel para, que non admite contracciois de ninguha caste. 8.2. Artigo indefinido 8.2.1. Formas   masculino feminino singular un uha ~ unha plural uns uhas ~ unhas      A grafía uha xa vén de hai muito tempo en eonaviego e admite diversas pronuncias. É forma enxebre eonaviega, el mesmo que unha que tamén se rexistra en abondas zonas occidentais.      En feminino singular úsase un alófono de uha como el antes citado: un alma, un época, un illa, un hora, un hucha. Loxicamente, en todos estos casos é válido unha.      A forma plural uns admite tres pronuncias: /us/, /uis/, /uηos/. A súa forma ortográfica mantén a unidade coel resto del galego-portugués. 8.2.2. Contracciois   un uha uns uhas con cun cuha cuns cuhas de dun duha duns duhas en nun nuha nuns nuhas 9. Posesivos 9.1. Formas sintéticas   singular plural masc. fem. masc. fem. 1 PS meu mía meus mías 2 PS tou tua tous tuas 3 PS sou sua sous suas 1 PP noso nosa nosos nosas 2 PP voso vosa vosos vosas 3 PP sou sua sous suas 9.2. Formas analíticas      Van tras del nome al que acompañan: uns amigos de tou. El posesivo queda invariábel   singular plural masc. fem. masc. fem. 1 PS de meu 2 PS de tou 3 PS de sou 1 PP de noso 2 PP de voso 3 PP de sou     Tamén é frecuente el uso de del, dela, delos, delas, na terceira persóa: a sua casa = a casa del. 10. Demostrativos 10.1. Formas   sing. plur. masc. fem. neut. masc. fem. I este esta esto isto estos estas II ese esa eso iso esos esas III aquel aquela aquelos aquilo aquelos aquelas      As formas isto, iso e aquilo non son proprias del eonaviego, mais nuha lingua literaria pódense usar para seguir a norma galego-portuguesa. 10.2. Contracciois con preposiciois            de   deste, dese, daquel      en   neste, nese, naquel 11. Pronomes persoais 11.1. Tabra   tónicas átonas 1 PS eu min comigo me 2 PS tu ti contigo te che 3 PSM el el con el el, o lo no lle —  si consigo se 3 PSF ela ela con ela a la na lle — si consigo se 3 PSN elo elo con elo el, o lo no lle 1 PP nós nós con nós connosco nos 2 PP vós vós con vós convosco vos 3 PPM elos elos con elos os los nos lles 3 PPF elas elas con elas as las nas lles      Os distintos alomorfos da terceira persóa repartíllanse da seguinte maneira: (a) a forma primeira el vai sempre proclítica en contorno vocálico: xa el sei, cuando el queiras, para el poer; a forma o vai tras consoante: non o vexo, mais no feminino e todo el plural hai uha forma única que é sempre proclítica: non as teño, xa as deixei. (b) a forma con <l> é sempre enclítica e vai tras ditongo: deixeilo, rouboula, tras vogal simple: téñola, véxalas, tras -s: espéraslas, con infinitivo, que perde /r/: entendelo (c) a forma con nasal <n> vai tras nasal: sóubenno, faláronno. 11.2. Contracciois de pronomes átonos   o a os as me mo ma mos mas che cho cha chos chas lle llo lla llos llas nos nolo nola nolos nolas vos volo vola volos volas lles llelo llela llelos llelas 12. Indefinidos e cuantificadores 12.1. Invariábeis: cada, alguén: daquén, ninguén, cualquera, demais, quenqueira. 12.2. Variábeis: todo, toda, todos, todas; ningún, ninguha, ningúns, ninguha; algún, alguha, algúns, alguhas; certo, certa, certos, certas, outro, outra, outros, outras; ambos, ambas; frencuentemente ambos os e ambas as abondo, abonda, abondos, abondas; muito, muita, muitos, muitas; tanto, tanta, tantos, tantas; tal, tales:tais; uns cuantos, uhas cuantas; varios, varias; un, uha, uns, uhas; demasiado, demasiada, demasiados, demasiadas entrambos, entrambas 13. Interrogativos e relativos quen que; onde, normalmente pronunciado /'unde/, como, cuando pronunciado /'kwando/, /'kando/, /'kòndo/ cuanto, cuanta, cuantos, cuantas, pronunciado /'kwanto/, /'kanto/, /'kònto/ cual, cuais~cuales. 14. Numerais 14.1. Cardinais 1. un, uha  4. cuatro  7. sete  10. dez 13. trece  16. dazaseis  19. dazanove  22. vinte dous  50. cincuenta  80. oitenta 200. douscentos  500. cincocentos  800. oitocentos  2. dous, dúas 5. cinco 8. oito 11. once 14. catorce 17. dazasete 20. vinte 30. trinta 60. sesenta 90. noventa 300. trescentos 600. seiscentos 900. novecentos 3. tres 6. seis 9. nove 12. doce 15. quince 18. dazaoito 21. vinte un 40. corenta 70. setenta 100. cen 400. cuatrocentos 700. setecentos 1000. mil      As centenas admiten feminino: duascentas, trescentas, etc. 14.2. Ordinais (até el décimo con variación de xénero e número) primeiro, segundo, terceiro, cuarto, quinto, sexto, sétimo, oitavo, noveno, décimo. 14.3. Partitivos metade, dobre, triple, medio [meio], tercio, cuarto, quinto, ducia. 3. Os plurais con -l caedizo están perfeitamente testemuñados en eonaviego. Estos son, contodo, recomendábeis na ≈ingua escrita, por manter uha maior unidade coel resto del galego-portugués.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega