BVG     Atrás    Índice de Páxinas

I

—Brahim uld Harrasi, uld Abdalah, uld Abdalahe, uld Mahdjoub ...      Sosegada, queda, case monotonamente, fíxonos a definición completa da súa liñaxe, da súa asel, como el mesmo a definiu. Brahim, fillo de Harrasi, fillo de Abdalah, fillo de Abdalahe. E así ata vintesete antepasados por liña masculina. A súa voz, grave, segura, sen inflexións innecesarias, non deixaba translucir ningún tipo de sentimentos. Os ollos entornados, case pechados; tranquilos, fixos alén da propia realidade, parecían reflectir un esforzo supremo de memorización para repetir a longa lista de nomes que, no decurso dos tempos, tiña perdido parte do seu valor histórico.      Pero había algo máis. Aquela mirada perdida e profunda falaba de orgullo de familia; de orgullo dun pobo. De tradicións roubadas. Dun pasado de séculos case esquecido e desposuído pola tenaz insensatez duns poucos anos.      Dende tempos remotos, xa case perdidos na historia pero gardados celosamente por tradición oral, a familiar de Brahim pertencera a unha das gabail, das kabilas, máis importantes do Sahara Occidental. A kabila dos Ait Lahsen.      —Era unha das de máis tradición do deserto.      Con poucas pero escollidas palabras, Brahim tenta resumir un denso pasado que a maioría das veces antóllasenos incomprensible. Os Ait Lahsen forman parte da gabilè dos Ait Ymel, integrante, á súa vez, dunha máis ampla coñecida como Tekna. Os Tekna ...      Pero por riba de todo, Brahim insiste orgulloso na súa condición de selecto entre os selectos; de nobre entre os nobres; de grande entre os grandes. A repetición interminable da súa liñaxe chega ata o propio Profeta. Forma parte do grupo máis aristocrático dentro das liñaxes puras do deserto: os descendentes directos de Muhammad, de Mahoma, do Elixido de Allah.      —Os Ait Lahsen eramos ahel mdaf'a.      Xentes de fusil. Celosos da súa historia e da tradición. Valentes, recios, altivos, orgullosos; incluso ás veces fachendosos e provocadores. No correr dos tempos souberon adaptarse ós cambios obrigados pola propia historia e pola interferencia allea. A memoria dun pobo marcada polas guerras tribais para demostrar a propia forza ou para decidir e manter o control sobre un anaco de deserto que permitise un mellor mantemento dos rabaños.      —A maioría das guerras quedan perdidas no tempo.      Tamén quedan esquecidas as longas expedicións alá ó Sur, pasando o Gran Mar doce, o Río Níxer, na procura de escravos negros. Un pouco máis inmediatas están as batidas de caza e a organización de longas caravanas para achegarse ós grandes centros comerciais, Marrakech ou Uad Num, para vender plumas de avestruz ou a pel dos grandes felinos do deserto.      —Máis próximas, pero igual de perdidas na historia.      Memoria oral transmitida de pais a fillos; memoria case viva do transcorrer dun pobo. Pero, á fin e ó cabo, memoria. Pasado. Historia.      Sobre todo para Brahim.      Na súa liñaxe falta un elo. Consciente, amargamente, omite un dos antepasados. O seu nome queda perdido no esquecemento voluntario, obrigado, dun tempo que aínda está vivo nalgún dos máis vellos da fracción.      Foi o máis Grande.      Membro por propio dereito da Yemaa, da Asemblea de notables da fracción, mesmo chegou a ser o xefe dos Ait Lahsen.      É a primeira dunha interminable lista de contradiccións que aínda marca a vida do propio Brahim. O peso dunha escura historia familiar.

II

—Foi o máis Grande.      Chegara á súa posición por méritos propios. Partindo dunha liñaxe impecable, nos tempos mozos demostrara a súa valentía e habilidades nas numerosas loitas tribais. Logo pasaría á historia da kabila como o mellor cazador. O seu rabaño de máis de oitenta camelos e un número significativamente superior de cabras, non tiña equivalente na maioría dos asentamentos veciños. Era rico. A súa descendencia masculina era suficiente para perpetuar unha liñaxe selecta como a súa. Tamén para rezar por el despois de morto.      Cando el falaba, o silencio era denso, case material, como unha sensación física que deixaba translucir algo máis que un simple respecto ó Šej, o Xefe da fracción. Era respecto á persoa; devoción, case veneración. A súa sabedoría innata, acrecentada pola experiencia de moitos anos de vida, era coñecida e buscada en todo o Uad Draa. Ninguén se atrevía a interromper a súa palabra; moito menos a dubidar ou interrogarse sobre ela.      E, por se todo isto fose pouco, estaba a baraka. O Don; a Gracia outorgada directamente por Allah e transmitida por herdanza, de xeración en xeración, por liña masculina directa.      —O Šej era capaz de intuír a presencia de auga a máis de cen quilómetros de distancia.      Para unha xente que vive, máis que calquera outra sobre a terra, pendente de tres pingas de auga de choiva para poder sobrevivir unha semana máis, aquelo xa excedía todos os límites da comprensión. Ademais, non se podía considerar como unha baraka máis; non tiña precedente ningún na memoria viva de todo un pobo.      A auga. O ben máis prezado. Para as persoas; para abeberar ó gando; para alimentar as escasas plantacións que permite o deserto. Os homes do occidente sahariano defínense a si mesmos como ulad el mizna: os Fillos da Nube. A Nai; a Desexada; a Fonte de vida. Viven máis pendentes do ceo que da propia terra. O lento e monótono avanzar do sol polo ceo marca todo un estilo e, sobre todo, un ritmo de vida. É el quen decide cando hai que traballar e cando descansar; cando levantar o campamento e cara a onde ir; onde hai que parar. Agardando arreo, nunha acrobacia continua pola subsistencia, a presencia da Nube Salvadora.      Que un home puidese intuír esta presencia escapaba á comprensión dunhas mentes demasiado afeitas ó continuísmo, á inercia, á lóxica, á razón.      Para a maioría era como un milagre; Deus déralle directamente a aquel home unha baraka. E, por riba de todo, era o Don máis apreciado para as xentes do Deserto. A Auga. A propia Vida.      Aquelo achegouno case á santidade.      A pesar das súas características, e como a maioría dos saharauís, o Šej vivía a relixión dun xeito moi peculiar. Relixiosidade pura; en esencia; sen inútiles e absurdas manifestacións colectivas; cun trasfondo individual cargado de transcendencia e adaptado, no paso de séculos, ó propio xeito de vida do deserto. Cumprimento estricto do šehad, do Acto de fe: Allah é Deus e Muhammad o seu Profeta; sempre; por diante de todo. A Oración, unicamente cando as condicións o permitían. Unha versión moi particular e ampla da esmola.      Como case todos os fillos do deserto, respectaba o prescriptivo xaxún polo Ramadán; pero só cando o ritmo de vida o permitía. Poucas veces. Cando non andaba de nomadeo; ou de viaxe nas caravanas; ou metido nunha guerra; ou pola seca; ou, por calquera outra razón, en tempos especialmente difíciles. Case nunca. Consonte á Lei. O transcorrer do tempo no Sahara é rexo e duro abondo como aínda por riba cargalo cun inmerecido xaxún.      A maioría do tempo o nómada é un teimudo e inacabable viaxeiro.      —O principal e case único Mandamento do Sej sempre foi a Tradición.      E foi o culto á tradición o que acabou con aquela singular vida.      Os tempos eran tranquilos. Cada vez eran menos e de menor importancia as incursións militares. A caza perdera parte do seu sentido ó despuntar novas vías de acceso ós bens que o home do deserto podía aportar ó mundo occidental. Vida tranquila. Economía de subsistencia centrada case exclusivamente nos animais. As únicas necesidades externas procedían do apetecido te e do imprescindible azucre; ás veces, tamén, dos tecidos para elaborar as roupas. Sen máis. Sen luxos. Sen pertenzas.      —Sen necesidades superfluas creadas dende o exterior.      Tempos calmos. Monótonos desprazamentos buscando o mellor asentamento para subsistir unha tempada máis. Intensas relacións internas.      —A memoria quixo esquecer os detalles concretos.      Só quedan referencias veladas ó non acatamento dunha lei cambiante e acomodaticia ás primeiras penetracións estranxeiras. En contra do propio Šej puido a razón sobre a tradición. E aquelo foi demasiado para un home no que a razón coincidía coa tradición. Deixou de ser o máis Grande. El, o que case atanguera a Santidade, pasou a ser un malfeitor, un proscrito, un djila entre a súa propia xente.      Foron moitos os que quixeron seguilo. Só a súa serenidade salvou á kabila dunha innecesaria masacre fratricida entre os seguidores da tradición e os escravos da razón.      Un frío amencer da época do lesaif, do verán, cando o sol supera ó vento na súa eterna inimizade co home do deserto, e nese momento no que o ceo confundido coas areas adquire as luminosas e cambiantes coloracións que falan da morriña do deserto, emprendeu camiño cara ó sueste. Ese leve pero pertinaz e xélido vento que acompaña á saída do sol no abrente sahariano daba un certo aire de fantasmagórica irrealidade á partida do grupo.      Semellaba unha caravana das de antes. Magnífica. Impresionante. Máis de cento cincuenta animais entre dromedarios e cabras. Voces. Confusión. Po.      —Pero era unha caravana sen vida.      Camiñaba cara a un futuro incerto. Cara ó exilio. A presencia humana limitábase ó propio Šej, á súa muller, ó décimo terceiro fillo, dicía que era o máis sobresaínte de todos, o que herdara parte das súas cualidades, e a dous dos máis fieis haratin. Dous vellos escravos liberados despois de toda unha vida de dedicación e cega fidelidade. O argumento foi suficiente para vencer a oposición do Šej: precisaba da axuda de expertos pastores para mover e coidar tanto animal.      Os demais, seguindo as súas propias recomendacións, ordes na maioría dos casos, quedaron para perpetuar a liñaxe. Para salvagardar a tradición na medida que a historia o permitise. Quedaron e esqueceron.      O máis Grande. O Šej. O Home que puido chegar á santidade, pasou a ser o elo innomeable dunha das máis grandes liñaxes.

III

Avanzaron cara ó Sahel, cara ó sur, alén dos propios lugares. Alén do propio destino. Cando chegou o momento, desviáronse seguindo o leito case sempre seco do Uad Hamra, cara ó leste, ata chegar ó corazón mesmo do deserto. Non tiña dúbidas con respecto ó rumbo. No decurso do abrupto avanzar foi perfilando, seguro, a fin do propio destino.      En todo momento quixo fuxir de todo tipo de contacto humano. O desprazamento era seguindo a orientación das vellas rotas caravaneiras pero un chisco desviados para evitar o inoportuno tropezo con outras xentes. Non era vergoña.      —¡Non! Iso nunca.      Tampouco arrepentimento. Sabía que tiña actuado coa máxima rectitude. A razón, a tradición, estaban con el; estaba seguro. Era unha estraña mestura; orgullo, precaución, humildade; asemade, unha lixeira tintura de autocompaixón e non pouco de morriña. El, o Mellor, o Grande entre os grandes, fuxía do propio fado para ser leal á tradición. E era a mesma tradición quen o convertía nun paria, case nun malfeitor.      Foi unha marcha lenta, dura, tortuosa; extremadamente dolorosa. Á sensación de fuxida inxusta había que engadir as propias dificultades do deserto. Aquel sol; aquel vento; aquelas areas; aquela terra que El tanto amaba podían converterse no inimigo máis encarnizado dun ser humano. A idade, a experiencia, o tempo, non axudaban a facer máis doada a vida do nómada. Se cadra, un feixe de estratexias de mal sobrevivir acumuladas ó longo de moitos anos de dificultades. E a fortaleza interior. Máis da propia personalidade que dos anos.      —Pero esta, ás veces, esmorecía ante o propio destino.      Foi ó décimo día dende que saíran. Ela non tiña a súa forza interior. Tampouco a sabedoría. Sinxela vida por e para El. Non había día no que non agradecese dez veces dez os anos vividos a carón daquel Home extraordinario. Na súa vida en común houbera de todo. Ledicia e pena; sorrisos e choros; alegría e pesar. E paixón; sobre todo paixón. Amor frenético, sensualidade, paixón física durante moitos anos. Amor suave, adoración, devoción dende o principio ata estes últimos intres. A maioría dos momentos foran felices e apracibles; os días amargos, os menos. Pero xa eran demasiados, doces ou agres, os tempos vividos. A fatalidade pasou factura á experiencia escollendo o peor dos momentos. E aquel corpo que en tempos fora fresco, esvelto, case perfecto, rebelouse cando el máis a necesitaba.      ¿Ou foi a cabeza? Ela nunca admitira a inxustiza cometida co seu home. A maioría das veces, queda, caladamente, alporizábase no seu interior cunha forte carraxe contida. Incluso, nos momentos baixos, botáballe a El un chisco de culpa pola súa participación activa no transcorrer dos últimos acontecementos. Non; ela non tiña a súa fortaleza interior. Dende o primeiro día de viaxe foi consumíndose. Ós poucos; sen chamar a atención; nun segundo plano. Reservándose só para os momentos de intimidade. Como fora toda a súa vida xunto a El.      Pasou dez días abaixado ó pé da jaima. Nin a intensa calor do mediodía; nin o paralizante frío do amencer; nin o vento que se levantaba ás veces e fustrigaba a súa cara coa fina area do deserto. Nada conseguiu facer cambiar a súa expresión. Nin o máis leve movemento. O corpo na máis absoluta quietude; o rostro como unha máscara; os ollos semipechados non deixaban traspasar a máis mínima emoción. A mirada no punto que, de sempre, máis lle acendía interiormente: alá no horizonte. Onde as últimas dunas se afunden no seu abrazo co ceo.      —Por alí andará agora no seu paseo cara ó Paraíso.      Foi o único que lle escoitaron dicir nos dez días. Semellaba estar esperando unha última ollada; a derradeira certificación dun baleiro interior que xa empezaba a sentir coma unha agónica dor física no fondo das entrañas.      Calaba e pensaba.      Pensaba no futuro. ¿Que sería agora del sen ela? Tamén no pasado. De sempre, sentado ó mormo sol do serán, entre nomadeo e nomadeo, tiña soñado con emprender a Grande Viaxe antes ca ela. ¿Que derradeira burla lle tiña aínda preparado o destino?      E pensaba. Pensaba nos acontecementos que os levaran a todos a aquela situación. ¿Era súa a culpa? ¿Que outra cousa podía ter feito? ¿Tiña outra saída? Non. Fixera o que tiña que facer. Pero o prezo era demasiado alto. Renegaba de si mesmo. Renegaba da súa condición. Renegaba da tradición.      E pensaba. Pensaba con egoísmo na perda recente.      E pensaba. Pensaba con nostalxia na perda case esquecida. Nos enormes ollos que o engaiolaron dende o primeiro momento que se cruzaron coa súa mirada; no cabelo negro e brillante que perfilaba unhas faccións por bonitas case escandalosas. Na pel escura e transparente. No corpo alto, proporcionado, esvelto; demasiado ben modelado para os seus escasos dezaseis anos. Case perfecto.      E pensaba. Pensaba tamén na intimidade física. Nos impensados aloumiños buscando os máis insospeitados recantos do corpo. Na súa tibia delicadeza; na súa extrema sensualidade; na súa exuberante sexualidade. Nas íntimas transgresións buscando os desexados momentos de éxtase compartida.      Non. Tampouco neso fora un home corrente. E, nun caso máis, gracias a ela.      Nostalxia.      Nostalxia dunha imposible vida no anonimato; nostalxia dun transcorrer sinxelo, calmo, apracible, sen responsabilidades engadidas á propia supervivencia. O propio destino pesáballe demasiado. Nostalxia dos momentos que foron e, agora dun xeito especial, dos que poderían ter sido; dos moitos que non puideron ser.      Non. Non lle dera todo o que ela merecía.

IV

Ó décimo día, reseco por dentro, cando xa non lle quedaban bágoas no corazón, ergueuse. Semellaba tranquilo.      —Imos.      Foi a única palabra que lle escoitaron no resto da viaxe. Tamén unha das últimas da súa vida.      —Aquí está ben.      Levantaron o frig, o campamento de tendas, na confluencia do Río Zeluan coa Saguia el Hamra. Se é que aquelo se podía considerar un campamento. Dende lonxe, o barullo dos animais, máis pola cantidade que polo propio balbordo que creaban, facía aparentar un asentamento potente. Ó achegarse un pouco, o viaxeiro podía descubrir, como un pesadelo, a desolación do lugar.      As tres jaimas, insuficientes para dar a sensación dun auténtico campamento, aliñadas nunha perfecta sucesión, evidenciaban a grandeza dos seus habitantes. A tenda principal estaba no medio e descentrada lixeiramente respecto ás outras. A pesar da antigüidade que revelaba, era realmente bonita; despois de moitos anos de sol e vento, de demasiadas montaxes e desprazamentos, estaba un tanto murcha e descolorida. Pero, sobre todo agora, El negábase a perder un dos derradeiros recordos que lle quedaban dela. Aínda agora se lle notaba a man delicada e exquisita que participara na súa esmerada elaboración. O tamaño era impresionante; as cores, perfectamente seleccionadas e conxuntadas, gardaban unha simétrica e agradable harmonía; os tecidos, curtidos con dedicación e paciencia, aguantaban con orgullo o paso do tempo. Era a vivenda dun auténtico Šej.      As outras dúas jaimas, para o fillo e para os dous vellos haratin, non tan ostentosas pero si máis modernas, eran o complemento ideal para dar ó campamento un aspecto magnífico dentro do seu limitado tamaño.      Pero non había vida.      Un ancián excesivamente consumido, un mozo de aspecto taciturno e dous vellos negros que apaticamente se movían arredor dos animais teimando na imposible tarefa de calmalos, era a escasa poboación do campamento. Nin mulleres nin rapaces. Nin voces nin risos. Nin sequera lamentos. Só silencio. Desolación. Incluso os animais exteriorizaban o seu nerviosismo con movementos quedos e calados.      Foron tempos especialmente difíciles.      O especial poder do Šej para localizar auga nas máis difíciles condicións permitioulles unha subsistencia que non agravase excesivamente a xa complicada situación. Os desprazamentos limitáronse á franxa coñecida como a Saguia el Hamra. O Vello foi pertinaz na súa idea; nada de viaxes ó norte; nada de achegarse ás terras do Draa.      A historia estaba demasiado viva.      Os lugares escollidos, aínda que especialmente duros en tempos de seca, tiñan unha especial relevancia para o grupo. Gracias ás habilidades do Šej podían localizar os mellores lugares para escarvar na area e profundar nas hasian; neses pozos perfilados con troncos e pólas secas que se constrúen ó atopar auga subterránea no leito seco dos ríos. A Saguia El Hamra está debuxada por infinidade deses leitos dos que o propio Hamra é o máis significativo. A pesar da cantidade, a localización dos pozos é complicada; precísase moita sorte se, como é habitual, non se dispón do extraordinario poder do Šej.      O Don tamén foi determinante na construcción dun presente necesario ante a ausencia de pasado. Gracias ó Poder estableceron as imprescindibles relacións que permitisen unha referencia á supervivencia actual e unha historia para o futuro: a solidariedade agnática; sagrada entre as xentes do deserto chega a configurar uns lazos tan fortes como o propio sangue.      Sabía o que quería dende o principio. Dirixíronse decididamente cara a un campamento establecido ó leste do seu asentamento inicial. Tratábase dunha fracción practicamente independente, pero con antecedentes próximos nos Ahel Berikalah.      Auténticos ahel ktub, xentes de libros, dedicados ó estudio do Corán e da propia historia; tamén á súa transmisión entre as xentes do deserto. Aínda que a súa liñaxe non é pura, son mestura parte árabe e parte bérber, son apreciados e respectados pola maioría dos habitantes do deserto.      A relación de solidariedade agnática establecida polo Šej ía marcar dun xeito indefectible a todos os seus descendentes. Aquelo podía xulgarse como un claro descenso no status social da familia; pasaban de ser puros, selectos, elixidos, a unha categoría considerada inferior. Pero era unha categoría que se axustaba máis á traxectoria e, sobre todo, ó presente do Venerable Ancián. Estudiar e transmitir a propia historia, a tradición, a relixión. Xentes de libros.      Pai e fillo presentáronse diante da jaima do xefe da fracción. Levaban con eles o camelo máis impoñente do rabaño. Era un precioso jahal, un camelo enteiro, sen castrar, dun branco case níveo que destacaba como un estalido entre as claras areas do deserto. O máis valioso, o máis apreciado. O querido. O que o propio Šej montaba nos desprazamentos. Con ademáns suaves e decididos, seguindo todo o ritual, encarou o animal cara á Meca tapándolle os ollos. Cunha forza impensada para aquela mirrada figura, propinoulle unha certeira e seca tallada no pescozo coa súa gumia.      Aquelo era inusual. Utilizaba o sacrificio como ofrenda ó grupo co que quería establecer a relación de solidariedade. Unhas breves palabras, un abrazo, e quedaba establecido o lazo. Tan forte como o propio sangue. Imprescindible para a solitaria supervivencia no deserto; para El e para todos os seus descendentes.      O Grande entre os grandes pasaba a ser un tarien, un achegado, un novo; un agregado nunha fracción estraña.      Pero os descendentes terían garantido un nome e unha historia.      Ademais, o seu pasado era coñecido, ás veces magnificado, nestas terras tan afastadas da súa rexión orixinal. Non só foi aceptado con orgullo, senón que, cousa anormal, non tardou moito en participar na asemblea do grupo. O fillo casou cunha filla do propio xeque e, ademais dos lazos agnáticos, estableceuse o vínculo de sangue.

V

Só unha vez traspasaron a propia fronteira avanzando cara ó sur. Foi nos tempos menos doados. Cando o Poder do Vello non atopou resposta nunha terra reseca ata o máis fondo.      Cando xa non tiveron outra opción, a obriga levounos, como á maioría dos grupos, á busca dos últimos reductos de auga no Sahara: O Gelta Zemur. Só alí podía estar a salvación. No sur. A salvación cando xa non queda nada. O milagre da auga.      Intuíu o final. No camiño de volta ó Hamra, despois da penúltima viaxe, e avanzando cara á unha terra que non era a súa pero á que tiña por única referencia actual. Era mediodía; cando o sol no cénit abrasa a pel mesmo con todas as proteccións para unha case imposible supervivencia, chamou ó fillo.      —Marcho. Vou onda ela. Se sempre ti mesmo.      Curto testamento acompañado da máis agradecida das beizóns. Densa herdanza; cargada de connotacións procedente de quen viña. A derradeira lección. O legado máis significativo para toda unha vida fóra do común.      Todo un xeito de ser e de vivir que pesaría nos descendentes.      Ata o propio Brahim.      A cabeza gacha. O paso seguro e tranquilo. O corpo relaxado. A mente ausente. Encamiñouse cara á derradeira duna; cara a onde a mirara a ela por última vez no paso pola viaxe que El mesmo agora iniciaba.      Atopárono dous días despois. Ríxido. Coa derrah azul medio afogada na area. Semellaba calmo, sereno, incluso cunha certa expresión de felicidade. Agachado no cume da duna que máis o achegaba ó ceo.      O fillo seguiu a tradición. Como El lle pedira. Foi sempre el mesmo. Unha contradictoria mestura entre home de fusil e home de libros. Nunca perdeu o seu orgullo, a caste, a forza, a habilidade coas armas; as características innatas do bo guerreiro. Cualidades ás que agora había que engadir a serenidade, a cultura, a sabedoría; o celo pola tradición, pola historia, pola relixión, que definía ás xentes de libros.      Home de fusil e Home de libros. Estraña amálgama que o converteu a el, a todos os seus descendentes, nunha liñaxe especial.      Ata chegar ó propio Brahim.

VI

Todo empezara para nós alá polo mes de maio. Por unha visita profesional. Selami, evitaremos apelidos para non complicarnos con incertas identificacións, como Inspector de educación da República Árabe Saharauí Democrática solicitaba a nosa colaboración para un proxecto de Formación de profesorado daquel país. Nun principio, o que se pretendía era completar, ¿continuar, estender, apoiar? a estas alturas aínda non temos clara a intención inicial, un proxecto de colaboración posto en marcha por un grupo de profesores e profesoras con sede en Asturias.      De entrada as reaccións foron diversas. Entre os que coñecemos a proposta inicial houbo comentarios para todos os gustos. Pero por riba de todas as reaccións e comentarios había unha sensación que dominaba sobre as demais: estabamos diante dunha aventura. Unha aventura que podía chegar a un compromiso profesional con posibilidades de futuro moi seductoras. Unha aventura con trasfondo claramente solidario non carente dun certo romanticismo bastante caduco para a sociedade que nos toca vivir. Unha aventura tinguida de connotacións abertamente ideolóxicas. Quizá algo de compromiso histórico. Pero no fondo era o proxecto dunha aventura.      Para sacar adiante o proxecto inicial había que coñecer a situación dende dentro. Había que visitar os Campamentos de refuxiados saharauís en Tinduf. Había que viaxar ó deserto do Sahara.      Foron días dunha actividade vertixinosa. A idea que se estende de boca en boca entre amigos e amigas. A información que corre sen tregua entre compañeiras e compañeiros; entre coñecidas e coñecidos. Reunións de persoas inicialmente interesadas tentando dar forma a un tímido proxecto. Reunións de concreción de diferentes temas cos representantes do Polisario en Galicia. Contactos co grupo de Asturias para coñecer o seu traballo e intencións para este verán. Recollida múltiple de información.      Hoxe si e mañá non. Medo á calor. Hixiene. Sede. Enfermidades. A familia. Risco. Alxeria. Receos ante a falta de zume matinal. Hoxe non e mañá si. Incertidume. Aventura. Posiblemente a aventura dunha vida.      Eu, a nivel persoal, paso por varios momentos de crise. Teño moitas dúbidas. Non son ningún aventureiro. A miña vea de valentía, se existe, está moi agachada alá no máis fondo; é un concepto abstracto e informe que nunca tiven oportunidade de comprobar; e espero non tela nunca.      Gústame viaxar. Gústame tanto como a calquera. Pero en hoteis de catro estrelas e sen apartarme nin un chisco das rotas turísticas establecidas. Rexeitando calquera movemento que implique o máis mínimo risco de inseguridade. De feito, o meu coñecemento do estranxeiro limítase ás escapadas, comerciais e de irmandade, ó norte de Portugal. Ós meus trinta e sete anos aínda non viaxei nunca en avión.      Agora, así de golpe, trátase de desprazarse a outro Continente. A África. Trátase de entrar no mesmo corazón do deserto do Sahara. En pleno verán. Sen saber a que imos. Sen saber o que nos espera. Sen ter a máis lixeira idea do que imos atopar. Só Deus sabe en que condicións físicas e mentais.      Por outra banda, eu son un solitario. Receo da miña intimidade. Son bastante cutre na selección das persoas que catalogo como coñecidas; e non digamos nada das que podo considerar como amigas e amigos. Unha man sobraría para contar as persoas que estarían dentro da miña definición da amizade. Non me estraña, tampouco me preocupa, cando moita xente se refire a min como un tío raro. Son calado, pechado, introvertido, excesivamente estricto comigo mesmo e cos demais. Teño unha tendencia case patolóxica á perfección; ó que eu considero perfección. Falo pouco e penso demasiado. Son moi hermético nos meus sentimentos; detesto que a xente descubra as miñas debilidades e baixezas.      A pesar da aparencia externa, acostumada a demasiados enganos, son moi vulnerable e inseguro. A maioría das manifestacións, unha carauta estudiada para agachar detrás a miña realidade; para protexerme do exterior e, asemade, para protexer ó exterior de min mesmo.      Xa vedes. Un auténtico saldo para formar parte dun grupo que vai vivir unha suposta aventura; para compartir unha experiencia en condicións que asoman como bastante difíciles. Por certo; eu son Nacho. Con Rosa, Luísa, Nacha, Ana, Inma e José Luís, formamos o grupo que definitivamente queda configurado a primeiros de xuño.      Gústame o grupo. A pesar das miñas rarezas. Coñezo á maioría dende hai moito tempo; unicamente Inma e Ana son novas para min. Cinco anos arriba, cinco abaixo, todos andamos arredor dos corenta. Fóra desto, o único punto de común que compartimos é o ensino; aínda que en diferentes circunstancias, todos somos profesores e profesoras.      José Luís é a persoa que coñezo que máis se pode achegar á miña concepción de líder; sabe o que quere e como conseguilo; é un bo relacións públicas e un excelente diplomático; ten palabra fácil e a súa man esquerda resulta incrible. O seu sentido do humor pode salvarnos dalgunha situación complicada. Tamén sabe poñerse serio se as circunstancias o esixen. Pero, coma min, é un tanto inseguro; ten que buscar o apoio de Luísa en moitas ocasións. Ela é forte e decidida. Non lle asusta nin o seu lombo, bastante maltreito dende a recente operación de hernia, nin o feito de ser a que posiblemente arrisca máis nesta historia; o peso de deixar na casa, sen pai nin nai, a unha filla e dous fillos semella excesivo. Pola contra, é a que tira por nós con máis forza; cunha confianza non carente de certo grado de irresponsabilidade. É organizada e sistemática e pode centrar ó grupo cando saiamos por andrómenas.      De Nacha e Rosa o primeiro que se me ocorre é que son dúas boas persoas; destacan, ante todo, pola súa humanidade. O sorriso de Nacha pode levantar a moral no peor dos momentos; sempre alegre e cunha boa palabra preparada; humilde, confiada e doce, xamais protesta. A súa soa presencia transmite optimismo. Ten unha concepción da solidariedade na que non existen límites; nunca hai problema. Rosa é máis seria e algo máis calada; o que regala é confianza e serenidade. É a amiga que sempre está ó teu lado cando tes algún tipo de problema; non se queima nunca; sempre coa axuda disposta. A procesión, probablemente, vai por dentro. Pero cara ó exterior emana unha gran fortaleza e decisión a pesar da súa aparente fraxilidade física. É unha traballadora incansable. Ambas as dúas van dar a pincelada de humanidade que necesita o grupo.      De Inma e Ana pouco teño que dicir; só as coñezo destes días de preparativos e non teño referencias nin para debuxar unhas mínimas pinceladas. Teño bos presentimentos; o tempo será o encargado de confirmar as intuicións. Responden á fisionomía global deste heteroxéneo grupo.

VII

Abdulha. Todo un personaxe. Foi o primeiro saharauí que coñecín. Aquí, en España. Se fose muller, penso que me tería namorado perdidamente del. Todo dozura, delicadeza, tenrura, bondade. Detrás, un carácter que se intúe inquebrantable. Expresión seductora; dominada por un imperceptible, leve, demoledor sorriso.Voz suave; incriblemente doce; falar calmo. As palabras marcadas por un ostensible acento e deixadas caer cunha harmoniosa e cantareira entoación envólvente sen decatarte; transportándote a lugares descoñecidos, impensados, exóticos.      É o representante do Polisario en Galicia. Traballa como o mellor e os resultados saltan á vista. Ás veces quero intuír unha certa oposición á política oficial; só intuír; el cala e pecha filas centrado como está no obxectivo xeral. Logo xa se falará.      Temos un mes escaso para os preparativos. Se os días pasados foron vertixinosos, estes son frenéticos. Alternativas para os desprazamentos; decisión sobre a máis conveniente. Billetes de avión; reservas de hotel en Alacante para a volta. Visados alxerinos que non chegan. Mínimo chequeo médico e precaucións sanitarias. Vacinas. Caixa de urxencias. Lecturas informativas. Programación do traballo que pretendemos realizar. Contactos con Martín e co grupo asturiano. Reunións con Abdulha e Mohamed. Prensa. Algúns agasallos para levar. Provisións. Indumentaria máis axeitada. Preparativos.      Temos consellos bastante contradictorios con respecto á indumentaria que debemos levar. Alguén nos di que pouca roupa; que a calor é insoportable e convén estar ben aireados: camisetas e pantalóns curtos e de tecidos lixeiros e frescos. Outras recomendacións van na liña de que o peor inimigo é o sol; que temos que protexernos especialmente das súas radiacións: pantalóns longos e blusas ou camisetas que cubran a máxima superficie posible do corpo; se é posible, incluso as mans. Os consellos tamén afectan ó calzado. Uns falan de tenis, outros de sandalias, algún de botas; en todo caso ten que ser cómodo e ben aireado. Non sabemos que facer. ¿Para que preguntar? No que si coinciden todos os nosos informadores é na necesidade de tapar a cabeza: é imprescindible protexer as ideas que poden quedar secas expostas ó insistente sol do deserto.      Decídome pola primeira opción. Pouca roupa, moi lixeira, e un protector solar con filtro vinte cinco. O instrumental hixiénico; a cámara con seis carretes de diapositivas; o libro, Azteca, co que ando estes días; un caderno para o apuntamento do que pase pola cabeza; dous cartóns de tabaco ... e pouco máis. Unha bolsa de deporte pequena; resulta cómoda e manexable e podo levala comigo nos distintos desprazamentos.      Máis ou menos todos e todas facemos o mesmo. A nivel grupo levamos as medicinas, os regalos, e un pequeno paquete con material escolar. É pequeno pero pesado; teremos que facturalo; a pesar das insistentes advertencias sobre posibles problemas nos aeroportos alxerinos.      Alxeria. Sempre presente. Dominando a inquietude e o nerviosismo.      As novas que aparecen estes días na prensa son algo máis que inquietantes. Xusto cando andamos metidos de cheo nos momentos previos á viaxe. A semana pasada un grupo de sete mariñeiros italianos foron egolados no seu propio barco mentres durmían; suposto atentado integrista. As informacións afirman que se trata dun acto perfectamente planificado para chamar a atención internacional. Durante a fin de semana, un día son catro enxeñeiros xuntos; ó día seguinte, quedan tres para a partida, lle toca a un grupo de franceses. Todos eles no propio Alxer. Hai algún atentado máis, pero tampouco se trata de facer unha análise exhaustiva daqueles días. Só de dar as claves para entender un pouco o conflicto interior polo que paso.      Toda a inquietude previa a unha viaxe queda superada polas circunstancias. Dada a evolución destes últimos días, os pensamentos, os receos, os medos, cambian de destinatario. Xa non se trata de como será o deserto; da calor; das condicións hixiénicas; da alimentación; das diarreas; do sol; da area; das incomodidades; do vento. Os pensamentos céntranse unicamente en Alxeria. No fundamentalismo; no integrismo; no terrorismo; nos atentados.      É unha mágoa. Perdémonos parte dos momentos máis bonitos de calquera viaxe. Non querería falar do tema, pero non teño máis remedio. As ideas queren saír da cabeza nestes momentos de lembranzas. Penso na situación de Alxeria e do mundo Árabe; de rebote, tamén hai que pensar cara a onde vai a sociedade occidental. Parece que todos imos para atrás na historia; que en vez de avanzar retrocedemos. Intolerancia. Por todas partes. A peor peste do século vinte. Intolerancia racial; intolerancia cultural; intolerancia económica; intolerancia política; intolerancia que se ceba nos máis débiles, nas minorías, nas persoas que son diferentes. Negros, gordos, xitanos, mulleres, enfermos de SIDA, rubios, pobres, cristiáns, con Rh positivo, deficientes, policías, baixos, musulmáns ... Tanto ten. Intolerancia contra todo o que sexa diferente a un mesmo. Triste abestamento de toda a raza humana.      Intolerancia relixiosa.      Ningún deus é suficiente para avalar a morte dun ser humano; tampouco penso que haxa ningún deus que predique a violencia, a dor, a morte. Deixaría de ser un Deus. A vida dunha persoa vale máis que calquera relixión, que calquera ideoloxía, que calquera razón. Incluso se as ideas teñen a razón. Tanto me ten que sexa Deus ou que sexa Allah; que sexa unha Guerra Santa, ou unha Cruzada. A única loita aceptable é a loita pola supervivencia. E penso que non é o caso. Aínda que posiblemente teñen a razón, non hai prezo para unha soa vida.      Pero non nos saiamos do tema. Dadas as circunstancias, ningunha axencia de viaxes se fai cargo da reserva de billetes. Ninguén factura desprazamentos a Alxeria. Temos que facer todas as xestións e contratar nós directamente con Aeroliñas Alxerinas.      O luns facemos unha reunión de urxencia. A situación é preocupante. Dende hai tempo hai moitas informacións que falan dunha guerra civil encuberta en Alxeria; os periódicos da fin de semana insisten nesta idea. Vémonos obrigados a reformular a continuidade do proxecto.      Falamos co Ministerio de Asuntos Exteriores, coa Embaixada española en Alxer, co consulado en Orán ... Ninguén nos obriga abertamente a cancelar a viaxe ... pero tampouco recibimos ánimos decididos para continuar. É desaconsellable o paso por Alxeria para cidadáns españois na situación actual. Textual; o Ministerio de Asuntos Exteriores. Na Embaixada en Alxer infórmannos de que eles mesmos abandonaron o edificio oficial e que están, case agachados, con protección continua, nunha zona de seguridade. A situación é realmente complicada segundo o Consulado en Orán. A decisión queda baixo a nosa responsabilidade, pero todo o mundo nos pide precaución. Pola súa banda, Mohamed dinos que non hai ningún problema; que estaremos continuamente baixo a protección do Polisario e que, ata agora, non tiveron ningún problema cos grupos fundamentalistas armados alxerinos. Cunha certa retranca, afirma ter máis preocupación por un posible accidente aéreo que por un imposible atentado terrorista. Optimismo. Ademais, baleiros argumentos para traquilizarnos, os atentados non son indiscriminados; todos teñen unha liña común, seguen unha estratexia predeterminada; son obxectivos perfectamente estudiados e sempre cunha clara intencionalidade. Chamar a atención fóra e acosar ó goberno dentro. E un grupo de profesoras e profesores que se desprazan ós Campamentos de refuxiados saharauís en Tinduf non entran dentro desa intencionalidade. ¿E se a nosa estancia coincide con contactos diplomáticos ó máis alto nivel entre autoridades españolas e alxerinas?      Hoxe non e mañá si; pasado si e ó outro non. Despois de moitísimas dúbidas levo unha postura persoal clara a esta reunión final. O meu voto é para cancelar a viaxe. Pero asumirei con todas as consecuencias a decisión do grupo. Xa teño falado da miña idea da valentía. Despois de moito darlle voltas, paréceme que o perigo é real e non existen suficientes garantías; o nivel de risco é alto; non asumible.      Pero, por outra banda, teño a sensación de que non vai pasar nada. Nunca me perdoaría a min mesmo de quedarme fóra do grupo se, como é de esperar, non pasa nada. As tensións entre a razón e a ilusión son constantes; non só para min; penso que todo o grupo está igual. Ana á a que máis se achega á miña postura.      Cun certo grao de inconsciente irresponsabilidade, cando menos iso paréceme a min, é o grupo o que decide seguir adiante.      Asumo o risco. Asumo a miña responsabilidade. O día dezaseis de xullo, sábado, ás once da mañá, no aeroporto de Peinador.      A realidade dunha difícil e especialmente longa viaxe fará que todas as dúbidas anteriores queden, tamén, perdidas na memoria.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega