BVG     Atrás    Índice de Páxinas

VIII

Brahim nacera dun descendente directo do Gran Šej e dunha rapaza de orixe un tanto escura. Ela falaba de antepasados escravos e dun devir de relacións que a levaran a ela a ser membro libre e de pleno dereito da fracción. Ten a pel e os ollos da nai.      Fisicamente semellante a ela, goza da maioría das características que definían a caste do pai. Dende moi noviño foi unha lenda entre a súa xente a innegable herdanza co máis Grande. Culto, educado, tenro, orgulloso, garatuxeiro, rexo, duro, reflexivo; marabillaba a todo o mundo dende moi pequeno pola súa personalidade fóra do común.      Foi o terceiro de cinco fillos e dúas fillas. Despois dun parto especialmente difícil, ningún é fácil no deserto, a nai tivo que recuperar durante algún tempo as forzas perdidas. Aiša foi quen o criou. Aiša. Nai e filla. Considerounas sempre como parte da propia familia. Aiša; da súa mesma idade; ujt; irmá. Irmandade de leite; tan forte ou incluso máis que a do propio sangue. Con pouco respecto pola pel; para un pobo especialmente aberto por necesidade ós cruces raciais, o que importa por tradición é a liñaxe. Ser branco ou negro ou gris non deixa de ser unha simple anécdota. Aiša. Nai e filla. Negras entre as negras. Boas por riba de todo.      A felicidade está viva no recordo. Foron bos tempos. Inmerso nunha estricta formación, pasou a infancia entre desprazamentos ó longo de toda a Saguia el Hamra. Smara, no centro do nomadeo, era a referencia obrigada de todos os movementos; a imperceptible pero necesaria sensación de seguridade, de orixe, de casa. Entre libros, animais e armas. O pai configurou un corpo rexo, forte, sen fisuras, preparado para enfrontar as máis duras condicións de vida. A familia da nai, a educación cultural; os coñecementos, a sabedoría. Aiša a bondade, a tenrura, a lealdade, a tolerancia. Entre todos, un carácter afable, aberto, decidido, orgulloso.      E tamén a tradición; a historia; as lembranzas. Infancia feliz entre viaxes xogos e aprendizaxes.      Unha desapracible tarde do lejrif, a época das primeiras e escas choivas, o pai chamou ós tres fillos maiores. Mahafoud. Brahim. Ahmed. Toca lección. A Brahim gustábanlle aqueles momentos nos que o pai dedicaba parte do seu tempo a contarlles vellas historias de incursións guerreiras, de partidas de caza, de grandes caravanas.      Pero esta vez era outra cousa. Azoutada polo intenso vento, a faciana seria, sen expresión, tiña un algo diferente. O propio ceo cuberto e un sol xa case durmido que tentando escapar ás nubes producía un cambiante e irreal xogo de luces contribuían a aumentar a sensación de solemnidade que o pai reflectía. A voz profunda, sentida, saída mesmo do corazón, deixaba entrever a importancia do que ía dicir.      Afeito dende pequeno a aprender e memorizar as azoras do Corán, hoxe é o día que Brahim repite palabra por palabra aquel derradeiro discurso do pai.      —Allah é Grande, loado sexa. Hai moitos anos, tantos que xa non están vivos nin nos máis vellos da nosa xente, esta terra que sempre fora dos nosos ydudè, dos avós, dos antergos, empezou a ser frecuentada por viaxeiros procedentes de lugares remotos. Ó principio non buscaban nada; só coñecer. Foron acollidos por nós coma se fosen irmáns; coa máxima hospitalidade; como o deserto debe acoller a calquera viaxeiro. Como eu fago; como vós faredes; como farán os fillos dos vosos fillos. Pero quixo Allah que algúns daqueles estranxeiros cometesen unha das maiores transgresións que pode haber no deserto. Traizoando a hospitalidade, quixeron abrir fiestras ó vento; quixeron pechar portas ó deserto; quixeron poñer teitos ó ceo. Quixeron impoñer a súa cultura e acabar con centos de anos de tradición. Quixeron contar as areas do Sahara. Eran os tempos do Grande entre os grandes. Quixo tamén Allah que moitos dos seus fillos quedaran abraiados polo que aquelas xentes traían. A cultura; a civilización; o progreso. Dicían eles. Outros costumes; outros xeitos de vida; outros deuses; outra historia. Pensamos nós. Todos viñan do mesmo lugar; moi ó norte. Uns facíanse chamar españois; outros franceses. Todos eran iguais. Loitaron entre eles polo control dunha terra que era nosa. Ata que alá polo ano mil novecentos da súa era firmaron un papel polo que o Sahara pasaba a ser de España e as terras do norte de Francia. E puxeron límites ó deserto; e crearon fronteiras na area; e aquela terra onde nacera o gran Šej xa non era dos Fillos da Nube. Pasaba a pertencer ós dominios dos Sultáns do norte baixo a protección dos franceses. Nin sequera coas súas leis podiamos chamar noso ó que en realidade nos tiña pertencido ó longo de moitas xeracións. Así pasaron os anos ata que empezaron a descubrir que o deserto tiña riquezas que eles apetecían. E chegaron os seus exércitos. E, daquela, si que impuxeron o seu xeito de vida, os seus costumes, a súa relixión, a súa historia. E moitos dos nosos empezaron a traballar para eles; a vivir do seu xeito; a utilizar a súa moeda; a combater nos seus exércitos. As terras do norte, o Draa, volvía a ser de España. Din que todos nós somos españois ... Así son os estranxeiros.      Houbo uns intres de profundo silencio.      —Fálovos como se lles fala a uns fillos. Como me falou a min o meu pai. Sede sempre fieis a vós mesmos. A vosa tradición, a vosa historia, os antergos. E transmitide isto ós vosos fillos. Que manteñan vivo na memoria, de xeración en xeración, o que os tempos se empeñan en esquecer.      Brahim fixou na mente todas as palabras. Pero só entendeu a medias. Terían que pasar algúns anos para que entre o Tenente Cuadrado, Mohamed e o propio transcorrer dos tempos lle axudasen a interpretar o que o pai quería dicir. Semellaba un testamento; a solemnidade do pai obrigounos a atender dun xeito inusual para o que eran aquelas leccións; como se de batallas e cacerías se tratase.      Só Mahafoud sabía de que ía aquela historia do pai. Mahafoud; ju; irmán. O exemplo a seguir. Cuns poucos anos máis. Coa sinxela sabedoría da experiencia; sen as míticas cualidades familiares; coa cultura que dá a vida e que os libros non saben transmitir. Tería o propio protagonismo na historia. Mahafoud. Irmán maior.      E quixeron as circunstancias que, de feito, aquelas palabras se convertesen nun testamento; na derradeira lección dun pai. Ós poucos días, e obrigados pola supervivencia, desprazáronse cara ó mar; cara a Aaiun. Pasaron pola zona varios meses. Eran tempos difíciles. Contaxiadas pola febre independentista que daquela apertaba con forza en todo o norte de África, algunhas zonas do Sahara levantáronse en armas contra o exército español. Poucos, con escasas armas, mal organizados, fracasaron no seu intento. Só quedan na memoria como os primeiros intentos de loita pola liberación. Sen nomes. No anonimato.      Pero marcarían a vida de Brahim como poucas cousas o fixeron despois.      A finais de novembro de mil novecentos cincuenta e oito as tropas españolas, acosadas por unhas forzas bastante inferiores tiveron que concentrase e acuruxarse en Aaiun e noutras das grandes concentracións do Sahara; a maioría delas costeiras. O medo, a vergoña, a rabia, a impotencia, fixeron que tomasen unhas leves represalias na zona, dentro dun máis amplo e sistemático proceso de represión da insurrección. Axudados polos franceses e polos marroquís. En Aaiun, pouca cousa. Non transcendería como un feito salientable. Pero, cego e inxusto, o destino decidíu que lle tocase ó pai de Brahim.      Foi un grupo pouco numeroso, de uniforme, o que unha noite asaltou os Campamentos dos arredores de Aaiun. Pouco ruído; coma se fosen ás gachas. Un par de disparos, catro berros, tres feridos. Un morto.      O pai de Brahim. Con a penas dez anos e a imaxe quedou na memoria para sempre.

IX

—Tente, ¿que pasou co meu pai?      Quería saber. Necesitábao. E aproveitaba a confianza e a información do tenente para profundar en aspectos que non acababa de entender. Confiaba nel.      Fora un feito intranscendente pero dera pé a unha amizade contraria á historia pasada que sobreviviría a pesar de todos os acontecementos posteriores. Brahim regresaba a casa despois da diaria lección das Sagradas Escrituras na Mesquita. Os tempos obrigaban e cada vez era máis sedentaria a vida da fracción. A tradicional vida de nomadeo ía quedando atrás, pouco a pouco, empurrada polo avance da civilización que traían os españois. Smara convertíase, cada vez máis, no lugar de concentración estática da maioría dos nómadas da rexión.      Brahim camiñaba a modo; concentrado nos seus pés afundíndose na area. Era unha sensación que, dende pequeno, lle producía un especial pracer e na que se recreaba sempre que podía. Camiñaba paseniño e pensaba; tentando memorizar os Versos do Corán traballados ese día.      Ó primeiro foi unha leve algarabía de rapaces e rapazas xogando que non chamou a súa atención. Unha risa grave, forte, franca, de adulto, fixo que saíse do seu mundo de pensamentos. Mesturábase, destacando por riba deles, cos ledos sons infantís. Non era normal que a aquelas horas unha persoa maior, un home, perdese o tempo en intranscendentes enredos de rapaces. Sentiu curiosidade. Quixo saber. Agachado, evitando ruídos delatadores, achegouse ó lugar do que procedía o barullo. A primeira visión fixo que a sorpresa anulara calquera outra sensación.      Alí estaba. Aquel homazo de pelo e ollos claros que ultimamente andaba detrás del chegando case ó acoso, andando ós vorcallóns pola suave pendente dunha duna cun fato de nenos emperrenchados en achegarse o máximo posible ó seu uniforme caqui. Sentiu unha picadela de profunda curiosidade; aquelo non era habitual. A súa imaxe do soldado español pasaba pola arrogancia, pola rixidez, polo distanciamento premeditado, pola feitura fachendosa e provocadora de quen evita o trato cos nativos coma se dunha peste se tratase. Había algo realmente inusual naquela imaxe. Non soubo que pensar. Durante un bo rato permaneceu deitado sobre a suave area observando, espreitando, tentando recoller, sen entendelas, aquelas escenas. Pequenos corpos coñecidos perdéndose entre brazos e pernas daquela xigantesca figura; a area acompañando ós brincos, entrando nos ollos, no nariz, na boca; o uniforme sucio, engurrado, perdida toda dignidade.      Sentáronse arredor do tenente e coa súa incomprensible lingua faloulles de vellas tradicións árabes que, alá na súa terra, se confundían con moitos dos ritos que a eles lles eran tan familiares. Os xestos, a emoción, a necesidade de achegamento, substituíron ás palabras. Os ollos fixos, atentos, concentrados; caras de felicidade, case veneración. Por un intre pasoulle polo maxín a súa propia imaxe atendendo ás historias do pai.      Empezaron a marchar. Saúdos coa man entre palabras e risas. E alí quedou el. Sentando na area; mirando como se perdían nas últimas luces do día. Brahim non sabía interpretar a expresión da cara do tenente Cuadrado. Mágoa, incomprensión, serenidade, distancia, lembranzas, morriña, ledicia, culpabilidade. Felicidade. Sobre todo felicidade.      Foron días dun profundo desasosego tentando ordenar os pensamentos. Aquelo non casaba co que el sabía; co que os seus maiores lle aprenderan sobre os estranxeiros ó longo de tantos anos; co que el mesmo sentira sete anos atrás nunha noite en Aaiun e quedara fixado na memoria cun certo aire de irrealidade. Nin sequera a ansiada presencia de Aiša lle axudaba a poñer orde naqueles momentos de extremo desconcerto. Tentaba confundir aquel rostro cun dos uniformes que tiña gravados na memoria infantil mesturados con berros, disparos e carreiras. Tentaba pensar naquel español como un dos que mataran ó pai. Pero non era quen de facelo. Sen darse de conta, aquela cara saltaba a imaxes máis recentes de xogos e ledicia. Confundíase con coñecidos rostros infantís troulando na area.      Quixo entender o que pasaba.      —Selam Alekum.      Foi o propio Brahim o que provocou o circunstancial encontro. Como quen non quere a cousa, deixouse caer polos arredores do posto español asentado preto do leito seco do río. Os soldados ocupaban unha vella estructura construída polo Šeij Ma el 'Ainin afastada do edificio principal polo río e rehabilitada recentemente cun certo anacronismo rompendo a uniformidade do entorno. Era un lugar de paso frecuente.      A Paz sexa contigo. Habitual saúdo. Transformado o seu sentido cun certo distanciamento oposto ó seu propio contido, pero que o tenente Cuadrado non desaproveitou. Tiña pensados os pasos para o que ata entón fora un improbable achegamento. Coa axuda dun dos soldados saharauís, díxolle que necesitaba un mestre. Que quería aprender o hassania; que quería coñecer os seus costumes; que quería entendelos mellor; que quería participar da súa vida, dos seus problemas, das súas inquietudes. E para isto precisábao a el; precisamente a el. Tiña referencias do seu pasado, da súa historia, da súa formación actual. Do prestixio entre as súas xentes. Por todas partes pasaba por ser un mozo especialmente reflexivo, intelixente, culto. Tiña que ser el e ninguén máis.      Non se deixou impresionar polos afagos. Primeiro descubriu unha persoa realmente interesada que sentía o que estaba a dicir. O seu achegamento era real, sen falsas pretensións, sen intereses ocultos. Logo empezou a percibir naquel home outras cualidades que, ós poucos, se ían confirmar nunha amizade que duraría moitos anos. En contra de calquera razón.      Ó principio as relacións foron distantes e frías; case profesionais nun sentido estricto. Sucesión monótona e interminable de palabras, de frases, de expresións. Ausencia de empatía, de calor, de relación que favorecese a aprendizaxe. Só palabras. Frías e distantes. Sen dar forma a unha linguaxe.      —Smara: Xungo.      —'Aaiun: Fontes.      —Hamada: Meseta rochosa.      Aprendía ben. A pesar das diferencias lingüísticas, da friaxe entre os dous, era un alumno avantaxado. Os progresos eran evidentes; as palabras foron substituíndo ós xestos aínda que cun acento e cunha pronuncia un tanto crebados. A comunicación ía aumentando en intensidade. Cada vez máis palabras, máis expresións, máis calor. Menos distanciamento. Pouco a pouco fíxose innecesaria a presencia do traductor saharauí. Gañaron en intimidade e cada un puido empezar a ser o que realmente era. Empezaba a cristalizar a amizade.      —Selam Alekum

10

Chegou o día. A longa viaxe.      Sábado dezaseis de xullo de mil novecentos noventa e catro.      Case sen decatarnos temos unha primeira anécdota para lembrar. A lúa de Tinduf.      Casualidade.      No avión a Madrid lemos La Voz de Galicia de hoxe. Trae un artigo de Víctor Freixanes que leva por título A Lúa de Tinduf. Nel relata as súas experiencias cando visitara os Campamentos de refuxiados en Tinduf e as conversas, baixo a lúa, cun vello saharauí que lle fixera viva a memoria de toda unha vida. A Lúa de Tinduf. Lembranzas dunha vida e dunha viaxe ó deserto do Sahara. Homenaxe a un Vello que xa non está en Tinduf e que nunca regresará a Aaiun.      Casualidade.      O avión. Un dos medos máis esperados. Despois desta proba, bastante intensa para ser a primeira, xa teño unha valoración. O progreso.      En cinco horas que paso nos avións, teño tempo para todo. Falar, ler, tentar durmir, ver, descansar; percibir, sentir, pensar ... Teño tempo, sobre todo, para pensar; para centrarme na nova experiencia; para tentar de descubrir o que percibo e sinto nestes momentos. Quero valorar todo o que me pasa cando subo por primeira vez a un avión.      Inseguridade.      Definitivamente non me gusta. A sensación física non deixa de semellarse á que sentes en moitas das inevitables atraccións das feiras; o estómago que se encolle ata forma unha bóla que non atopa acomodo, que sobe ata a gorxa e baixa ata os pés deixando esa leve pero intensa sensación de desacougo; ese moverte no baleiro nas subidas e baixadas; o andar sobre as nubes perdendo o control do propio corpo, sendo outros os que o manexan con invisibles fíos de marioneta. Non sei como hai quen fai isto por puro pracer e divertimento nas feiras.      Inseguridade. Sobre todo inseguridade. Non sabes o que pasa ó teu arredor; falta de experiencia, imaxino. Sen previo aviso todo o aparato contigo dentro se afunde nun baleiro sen fondo mentres o estómago se confunde coa boca, a estas alturas totalmente reseca. Inmediatamente, a cocteleira; aquela enorme lata que empeza a vibrar e a axitarse facéndote pensar nas imposibles sensacións dos líquidos cando se moven nunha cocteleira sacudidos por unha man sádica e descoñecida. Ruídos sospeitosos dos que non sabes a procedencia; ás que se moven sen saber se van esnaquizar en cen mil anacos; a terra que xira alá abaixo chegando a inclinacións inverosímiles, ata que te decatas que es ti o que está en pleno xiro cunha inclinación que entón resulta aínda máis inquietante; o chan que se achega ós teus narices a unha velocidade de vertixe temendo unha inminente e inevitable colisión que che faga espertar daquel surrealista pesadelo.      Baixas presións, turbulencias, manobras de aproximación, aterraxe, freos aerodinámicos. Palabras. Nomes técnicos que non axudan a aliviar esa desesperante sensación de desacougo que asoma cando non sabes o que pasa e imaxinas que as cousas non van todo o ben que deberían ir.      En parte, medo irreal ó descoñecido; algo de falta de control sobre o que está a pasar; quizá moito de medo físico ante situacións que resultan novas e imprevisibles. Definitivamente, o progreso.      Persoalmente sinto unha leve desconfianza ante o progreso.      Baraxas. Agora sei o que é esa sensación material de perda de tempo nos aeroportos da que tanto escoitar falar. Demoras; non saber que facer; como entreter as horas que avanzan pero non pasan; aburrimento e certo abatemento. Menos mal que queda o consolo de que canto maior sexa o atraso aquí, menor será o tempo de espera na inquietante Alxer. Parte do tempo entretido en informarnos da marcha de Induráin na etapa do Tour. Deambular polas salas e corredores atestados. O tempo que non pasa.      Moito tempo, demasiado, en interminables controles para facturar a equipaxe; o avión vai cheo, ocupado por completo con funcionarios e policías alxerinos que traballan nas embaixadas e van pasar as vacacións a casa. Un obxectivo apetecido para chamar a atención; non sería o primeiro. ¿Ou é que acaso as circunstancias fan magnificar a situación e o perigo? En todo caso, o tempo perdido nos controles é real. A revisión de equipaxes minuciosa, o visado de pasaportes exhaustivo, as medidas de seguridade rigorosas.      Todo é real; non son producto dunha imaxinación ardente manipulada por un cúmulo de novas experiencias e sensacións.

XI

—Asel Hum. Asel Hum.      Cal é a túa liñaxe? A pregunta é repetida torpe e insistentemente polo tenente Cuadrado. Asel Hum. Perfila Brahim pondo especial coidado na pronuncia e na entoación. Os progresos do Tenente no dominio do Hassania son evidentes; cada vez son menos os xestos que teñen que utilizar para comunicarse; cada vez menos presencias do soldado traductor. Pero el quere máis; quere ganar todo de golpe; quere aprendelo todo.      —O Hassania é a fala do deserto. É unha das variantes árabes máis puras, das que máis se achegan ó árabe literal.      Pero non é doado. É demasiado diferente a lingua que vós falades. Metade por xestos, metade falando, Brahim tenta facerse entender polo Tenente. A súa expresión denota un certo orgullo ó dicir estas palabras.      A segunda contradicción da súa vida. Se cadra, aínda máis forte que o pasado. Cando é un mozo e anda arredor dos dezaoito anos, o seu mellor amigo é un estranxeiro; un militar do exército colonial; un español. Demasiado atrás quedan os antepasados. O pai, aínda que non tan lonxe, tamén pertence ós recordos.      —Tente, fálame de Granada.      Nunha inconsciente simplificación da linguaxe, trata de arabizar as palabras reducindo as vocais de sílabas intermedias. Normalmente é Pepe; pero cando quere salientar algún aspecto da relación achégase a construccións non exentas dun certo acento protocolario. Tente. Das poucas palabras que sabe en español.     —Non Tente non. Non é chej senón šej. Hai que coidar ese acento.      Así non imos a ningures. ¿Onde che regalaron o grao de tente? Cun leve sorriso polo baixo. Sente un especial pracer cando, como moito agarimo, rifa ó Tente. El tamén ten a súa parcela de poder. El tamén ten algo que aportar; non só beneficiarse. A relación de equilibrio baséase no respecto mutuo. Dúas culturas unidas por un interese de coñecemento compartido, por un intento de achegarse á tradición do outro.      Pepe, o Tente Cuadrado, non é como os demais. É realmente un home excepcional.      Sahb. Amigo.      Procedente dunha familia humilde de orixe andaluza, fíxose a si mesmo. Tiña todo en contra pero dende moi novo fantasiaba coa vida militar. Non lle faltaba carácter. De neno xogaba ás expedicións. De mozo pensaba na súa incerta orixe árabe. De estudiante, na Academia de Zaragoza e logo na de Toledo, soñaba con outras terras, con outras xentes, con outras culturas. Co despacho de tenente no peto, solicitou voluntariamente destino en África á primeira oportunidade. Agora, con trinta e tres anos, ve satisfeitos a maior parte dos seus anhelos.      Pero ten medo.      Medo á guerra. Demasiado reflexivo, a súa traxectoria vital levouno a perfilarse como un auténtico militar de tempos de paz. Non é medo físico á guerra, á batalla, á dor, á morte. É diferente. Non lle asustan as condicións de vida máis duras; non ten medo a morrer; pode superar calquera situación física extrema. É forte, animoso, alegre, decidido, solidario. Non carece de dotes de mando. Faise respectar. Pero prefire o respecto á súa persoa que o acatamento pola forza, polo regulamento, polas estrelas.      E valente. Tamén é valente.      Moitas noites pasa polo mesmo pesadelo. Entre un enorme barullo de ordes, detonacións, voces, fume, ruído, gritos, confusión, atópase a si mesmo en pleno combate; avanza moi lento, case ás cegas, abouxado, concentrando toda a tensión na pistola que aguanta con forza na man dereita en posición ofensiva; sen decatarse, o inimigo; alí, diante del, a uns pasos; silencio; máxima tensión; concentración; suor; míranse ós ollos; pouco a pouco disípase todo o rebumbio exterior; claridade; unicamente eles dous; el e o inimigo; illados; coma nunha enorme campá allea ó entorno; só un pode sobrevivir; un ten que matar ó outro; míranse ó fondo dos ollos. De súpeto descobre que o outro, o inimigo, é el mesmo. Noite tras noite esperta abatido e nervioso, embebido en suor, coa man dorida e as unllas marcadas na palma tras o inconsciente e desesperado intento de manter en posición a imaxinaria pistola.      Si. É valente. Pero ten medo. Medo do seu uniforme, das súas obrigas. Non sabe o que é o inimigo. El só sabe falar de persoas. Ó que lle ten pánico é a ter que matar a un ser humano. ¡Triste fado para un soldado! No fondo é un auténtico romántico, un soñador, un militar de tempos de paz.      Despois dun breve período de aclimatación en Aaiun, foi destinado como xefe do posto militar español en Smara. Soños que sen fan realidade. Un feixe de soldados españois de carreira e outros poucos da Agrupación de Tropas Nómadas. Era toda a forza que tiña ó seu mando nun destino, daquela, totalmente tranquilo.      Chamoulle a atención dende o primeiro momento. Aquel mozo de estatura reducida, anchos ombreiros e ollos incriblemente grandes e negros transmitía un algo especial que o Tenente interpretou como propio. Si, era aquelo; a pesar das diferencias físicas, recordáballe a el mesmo cando tiña menos anos.      Utilizou todas as estratexias ó seu alcance para achegarse ó rapaz. Brahim, seco, distante, orgulloso, farruco, incluso maleducado, deixando de lado toda unha tradición de hospitalidade, rexeitaba unha e outra vez os intentos de achegamento. Permanecía impasible ante as tentativas daquel militar español.      A historia perdida no percorrer dos tempos estaba máis viva que nunca no seu ánimo. Cando tiña diante aquela impresionante figura de case dous metros cubertos co impecable uniforme español que lle miraba cos transparentes ollos azuis, víñanlle á cabeza imaxes turbias e perdidas na infancia doutros uniformes semellantes.      E vía ó seu pai.      Soños que se fan realidade.

XII

Alxer. A penas media hora e estamos noutro Continente. Os pensamentos, as inquietudes, os medos, feitos realidade.      Non había para tanto.      A primeira sensación ó saír do avión é simplemente física. A calor é agoniante; non teño conciencia dunha sensación semellante. A humidade, a calor, o aire que non chega a encher os pulmóns, a roupa que se apega á pel; abatemento físico, unha eternidade para facer calquera movemento. Tendencia a deixarse levar, a que o tempo pase por nós o máis rápido posible.      Pasaportes. Divididos en tres grandes bloques, os letreiros apúntannos o destino: Cidadáns alxerinos, Cidadáns magrebís, Outros. Nós somos outros; semella que somos os únicos outros en todo o aeroporto de Alxer. Aínda así tardamos unha eternidade en pasar a aduana. Luísa chapurrea dubitativamente parte do seu case esquecido francés para facernos entender dentro duns mínimos; non resulta nada fácil.      Si, imos a Tinduf; ós Campamentos saharauís. ¿Residencia en Alxeria?; non temos nin idea; a que nos dean; non depende de nós; nalgún lugar nos arredores de Tinduf. Non; non imos estar moito tempo; en territorio alxerino dez días como máximo. ¿O motivo da viaxe?; nin sequera para nós está demasiado claro; ¿que dicir?; colaboración educativa coa RASD. Si, todos españois. Si, todos profesores e profesoras. ¿Relixión? Sen comentarios; cada un fillo e filla do seu pai; non entenden a expresión e insisten case inquisidoramente. Sen comentarios. ¿Que quen é o xefe?; ¡vaia pregunta!; aquí si que nos pillaron; non temos xefe nin xefa; somos un grupo; todos iguais; un grupo de mestras e mestres; sen máis. Alguén ten que responsabilizarse; hai que dar o nome do xefe do grupo. Rompemos esquemas; Luísa vai ser a nosa xefa; ¿unha muller?; si, unha muller. Semella non ser habitual. Aquí somos nós os que os pescamos a eles.      Media hora. Polo de agora levámolo ben pero, ¿onde está a xente do Polisario que debería esperar por nós? Miradas por todos os lados buscando a cara amiga que nos reciba cun acolledor sorriso. Moita xente, moito rebumbio, moito barullo; pero non hai cara amiga. A xente mira para nós. ¿Ou somos nós os que nos cremos centro de todas as olladas e comentarios? Non hai para menos. Debemos formar un cadro un tanto surrealista neste entorno natural. Hai vestimentas para todos os gustos; dende mulleres no máis puro sentido tradicional que unicamente permiten adiviñar os seus ollos, ata homes máis ou menos occidentalizados con pantalóns vaqueiros e blusas coloristas de diferentes formatos. Eu son o único home, posiblemente a única persoa en todo o aeroporto coas pernas ó aire; o pantalón curto delata ás claras a nosa procedencia; a camiseta, as gafas de sol, o gorro de tenis calzado ata os ollos, a cámara de fotos, non fan máis que confirmar unha estranxeiría difícil de asimilar no Alxer actual. As rapazas tampouco disimulan demasiado. Auténticos foráneos nun país no que o turismo esvaece entre o fume do terrorismo fundamentalista. Só José Luís semella estar no ambiente; como el mesmo di, sen gafas, metido nunha chilaba e cargando unhas alfombras ó lombo pode pasar, sen disimulo, por un auténtico vendedor magrebí. A broma reduce un pouco a crecente tensión. Pero, ¿onde está o sorriso amigo?      Mentres unhas van na procura dun carro, os demais dirixímonos á terminal de equipaxes. Ó final facturamos todas as bolsas e, polo de agora, non hai problema de ningún tipo. Só un pequeno susto cun tipo que pretende levar a caixa de material; foi un erro; non hai problema. Tardamos moito en coller todas as cousas. Luísa e Rosa tamén teñen as súas dificultades; teñen que saír ó exterior do aeroporto e, case a cotenadas, facerse cun carro medio escangallado que queda libre xusto nese momento.      Mentres uns esperamos na cola da aduana, outros marchan a cambiar algo de diñeiro; só uns poucos Dinhram; os suficientes para os gastos do momento; dez mil pesetas do fondo común. Agora é José Luís o que ten que botar unha man coas súas habilidades lingüísticas cando o francés resulta insuficiente e hai que pasarse ó inglés; colonizador idioma internacional. Mentres, tráfico de influencias. Son os propios policías os que acompañan a grupos de persoas que, paseniñamente pero sen disimulo, van pasando na cola por diante de nós; todo o mundo tenta coarse. Pouco a pouco imos quedando para o final; non queremos chamar a atención, pero tampouco pasar por parvos; xogamos ó seu mesmo xogo e facémonos un sitio disimuladamente. ¿Algo que declarar? Novas dificultades comunicativas; aquí nin francés nin inglés; ten que vir non sei quen para saír do paso. A revisión é exhaustiva; non deixan unha bolsa sen abrir; furgan concienzudamente ata o fondo da intimidade. Hai que declarar a cámara de vídeo e os cartos; só os que vimos de cambiar. Luísa volve exercer de responsable do grupo e asina o papel.      Imos queimando o tempo pero todo segue igual. ¿Onde está o sorriso amigo?

XIII

Nova sorpresa. A terminal internacional e a nacional do aeroporto están separadas. Ben certo que son a penas trescentos metros, pero hai que saír ó exterior, á rúa, á inquietante Alxer.      E seguimos sen que ninguén nos recoñeza. Máxima sensación de desasosego. Os aeroportos, dadas as circunstancias, son zonas restrinxidas e non deixan entrar a ningunha persoa que non vaia viaxar. A xente que espera as chegadas está nun enorme recibidor no que hai un estreito corredor de policías para poder pasar os que abandonamos o aeroporto internacional. O recibidor está abarrotado; centos de caras buscando con ansiedade o familiar, o amigo; gritos, saúdos incomprensibles, mans que se elevan por riba das cabezas tentando chamar a atención e dar o sinal identificador. Todas as miradas afanosamente centradas no corredor policial. E alí no medio nós; turistas, estranxeiros; no centro de todas as miradas curiosas. Por un intre paréceme que os gritos e o rebumbio deixan paso a un profundo e significativo silencio no que nós somos os únicos destinatarios.      Saímos ó exterior. Calor sufocante. Aqueles trescentos metros fanse interminables; o carro coas oito bolsas e a caixa desmóntase dúas veces; todo polo chan; hai que parar e montalo de novo. Abafamos. Comentarios, bromas, risas nerviosas; pero o certo é que temos ánimos para un par de fotografías.      Aeroporto Huari Bumedián. Aeroporto nacional de Alxer.      Con todo o anterior a penas levamos unha hora; aínda temos catro por diante. Catro horas neste abandonado edificio sen nada que facer, só esperar, deixar pasar o tempo, esperar. Aquí si que atopamos unha clara protección policial; andan por todas partes sen tentar disimular para nada a súa presencia; ás veces producen sensacións máis inquietantes que tranquilizadoras.      O edificio é horrible. Fainos pensar nunha vella estación de Renfe de segunda clase nun lugar perdido da España dos anos cincuenta. A bandeira, sucia e esfiañada, arrogante no seu mastro; os bancos de madeira corridos substituídos por incómodos pero anatómicos e coloristas asentos de plástico aparafusados ó chan e raídos por infinitas horas de espera; un abafante e irrecoñecible tufo no que ás veces o cheiro a deterxente ou a desinfectante destaca mesturado coa máis pura fragrancia a humanidade; o mapa da zona, manipulado, dando a falsa impresión dun Gran Magreb con capital en Alxer; persoas con deprimente aspecto de pobreza que arrastran os pés tirando dificultosamente de enormes maletas de cartón acuguladas que ameazan con estoupar ciscando o seu contido por todas partes.      Pero non estamos na posguerra; isto non é unha cidade española de segunda; non se trata dunha estación de Renfe. Isto é o aeroporto nacional da capital de Alxeria preto do século vinteún. Enorme, frío, feo, sucio, incómodo, ruidoso, o aeroporto Bumedián non semella ser o mellor lugar para pasar estas horas de nerviosa espera.      Unha vez asentados, o primeiro que se nos ocorre é que é unha mágoa. Cinco horas en Alxer e ter que estar aquí metidos; non poder facer unha mínima escapada para visitar un mundo que se nos antolla fascinante. Ter que cambiar o aire libre, a exuberante vexetación, a vista da Baía, as mesquitas con cúpulas octogonais, as costentas rúas brancas, a Kasbah coas súas terrazas, os estirados alminares apuntando ó ceo ... por aquel porcalleiro edificio, antóllasenos como o peor atentado que alguén pode cometer contra nós.      A cafetería gana ós demais espacios en aspecto cotroso e deprimente. Dos retretes xa é mellor nin falar; fannos pensar, máis que calquera outra imaxe, no tópico do terceiro mundo. Pero non hai máis. Ausentes ó entorno, facemos a nosa vida. Pedimos uns refrescos, sacamos os bocadillos que quedaron da comida e merendamos tranquilamente; illados do exterior, centrados en nós mesmos.      O de tranquilamente é un falar. Cada persoa que entra na cafetería é recibida cunha dubidosa mirada de receo e ansia por parte de todos nós; as cabezas xiran como un resorte. Semellamos tranquilos pero a tensión aumenta. ¿Será amigo ou inimigo? ¿Será a cara sorrinte que esperamos? Non. Segue sen aparecer.      Cando menos non é o vórtice dos papeleos. Agora podemos entreternos en falar, pensar, sentir o que pasa arredor. Imaxinar. Incluso ás veces podemos rir un pouco coas extravagantes ocorrencias de José Luís. Como cando fai toda unha exhibición do uso do abano para mandar silenciosas mensaxes a imaxinarios pretendentes; co estilo máis puro que utilizarían as nosas avoas.      Seguimos queimando o tempo como podemos.

XIV

—Pepe, ¿que pasou cando o do meu pai?      Non sabe que dicir; non sabe como explicar o que el mesmo non acaba de ter demasiado claro. ¿Que ten que ver a morte real daquel saharauí, anónimo pero concreto, perdido nunha etérea situación internacional de avance das políticas anticoloniais?      ¿Como encaixar a recente historia do Sahara na eclosión independentista de países africanos neses tempos arredor dos anos sesenta? ¿Que dicir da insegura política exterior dun goberno español que tenta recuperar o pulso internacional despois duns negros anos de escurantismo e illamento? ¿Que papel empeza a xogar Marrocos nestes primeiros momentos da historia contemporánea do Magreb?      ¿Quen vai pedir xustificacións, investigacións, razóns, da morte dun insignificante saharauí? Non. Non resulta nada doado. Tentar explicarlle a un fillo de dezaseis anos a morte do pai mediante intanxibles e variables relacións internacionais dominadas por intereses incomprensibles é como pretender que entenda a variabilidade climática do deserto. Foi así e non hai máis que falar; mala sorte; tocoulle a el igual que lle podía ter tocado a outro calquera. Ou a ninguén.      Ou a todos.      Tampouco el entende nada. O Tenente Cuadrado sente carraxe; aquel rostro xuvenil adopta a tensa expresión do que espera; do que quere respostas; do que esixe saber. Os ollos demandan unha explicación que non acaba de chegar. Confían nel e non pode defraudalos. O deserto, o clima. Aí pode estar a resposta.      —Ti sabes como é o clima do deserto.      Extremadamente duro. Sol e calor asfixiante durante o día; frío paralizante pola noite; vento en moitas ocasións; falta de auga a maioría dos momentos. Loita pola supervivencia. Dende sempre, os habitantes do Sahara sabedes que é así; non tentades entender o porque; é a vosa vida. O esforzo tédelo que centrar, xeración tras xeración, na busca da necesaria adaptación ás adversas condicións de vida. Sobrevivir do mellor xeito posible.      En moitas ocasións non sabedes, non entendedes, se cadra non vos preocupa que, precisamente, o deserto sexa iso. Sen esas condicións o deserto non sería deserto; vós non seriades vós. A diferencia de temperaturas é a que produce a dilatación e ruptura das rochas dando lugar á propia area do deserto; o vento transporta esa area e forma as dunas; lévaas dun lugar a outro; axuda á rápida evaporación da pouca auga recibida; a falta de auga evita a transformación da area; impide a necesaria vexetación que conteña o avance da area. E volta a empezar. Máis calor; máis frío; máis vento; máis seca. Deserto. Para sobrevivir non necesitades saber tanto. Evitar o sol e protexerse da calor, do frío, do vento. Sinxela vida seguindo á Nube salvadora. Supervivencia.      —De cando en vez unha situación climática extraordinaria pode cobrar algunha vida.      E fala de presións tropicais inusualmente altas, de correntes mariñas cambiantes, de ventos caprichosos que empurran cargadas nubes do trópico, cadeas montañosas que impiden ou favorecen o avance das nubes acuosas procedentes do océano e movidas polas diferencias de presión. Lerias. Parvadas. Non serven para explicar a morte do amigo, do irmán, da nai. A culpa é da seca, do vento furacanado que transporta milleiros de pequenos puntos de perigosa area, da inusual choiva tropical que pode traer agoniantes inundacións que arrastran todo o que atopan ó seu arredor. A culpa é do propio deserto.      Tampouco explican a morte do pai. As razóns, se existen, non serven para aplacar a dor e os baleiros contidos queda, solitariamente, durante tantos anos.      A pesar da xuventude, Brahim entende. É un mozo esperto. As culpas están no inimigo coñecido, no próximo; a loita é pola supervivencia diaria. A calor; o frío; o vento; a seca. Marrocos. España.      Dos tempos da morte do pai só queda o xogo cos intereses dun pobo; a traizón. España que regala a provincia de Tarfaia a Marrocos para agradecer a axuda prestada para afogar os levantamentos. Onte destes, hoxe daqueles, mañá dos outros. España, Francia, Marrocos. Tanto ten. ¿Para cando noso?      Tarfaia é a terra dos antergos. A terra do Gran &3352;ej. El tivo que renunciar ós lugares propios empurrado pola forza da civilización. Pasaron moitos anos e todo segue igual. Agora xa non vale a súa postura. Foi xusto, sabio, case Santo. O máis Grande de todos. Pero, se cadra, errou na súa decisión. Non tiña que fuxir. Nin entón nin agora. Hai que loitar pola supervivencia.      Rabia, carraxe, dúbidas, incertidume, odios. Soidade. Dolorosa ausencia do pai.      —E ti, ¿que pintas en todo isto?      Brahim non acaba de entender. A imaxe idealizada do Tente contrasta coa que se está afianzar dos estranxeiros, dos españois. A cara cada vez foxe máis daqueles uniformes que só seguen vivos nos soños, nos vagos recordos case esquecidos.      Aquí xa non atopa resposta. Xa non hai desculpas collidas a pelo entre escuras xustificacións baseadas en imprecisas circunstancias externas. ¿Que pinta el en todo aquelo? Séntese culpable. Polo seu país, polo exército, polo uniforme; por el mesmo.      O inimigo é el mesmo. O soño vólvese realidade. Os vellos medos adquiren unha nova entidade; son corpóreos; teñen nome e apelidos. E teñen cara. A cara de Brahim. Sahb. Amigo.      Agora coñece a súa cultura, as tradicións; pode comunicarse con eles na súa propia lingua; sen intermediarios. Non hai noite na que non teña invitación para ir tomar o té nalgunha jaima amiga. Séntese respectado, admirado, querido. Como el quería.      Pero equivocou os destinatarios. Os tempos non son doados para relacións de irmandade entre os pobos; e menos entre estes dous pobos. ¿Que vai ser cando o destino leve a Brahim a centrar os seus intereses en actitudes agresivas? Porque, está certo, antes ou despois chegará o odio agresivo contra España. ¿Que pasara daquela? El é un militar; un soldado español. Pero ten moito que ver na traxectoria que está a seguir este esperto rapaz saharauí. E antes ou despois vai volverse contra el. ¿Que pasará entón? ¿Pesará máis a amizade ou o uniforme? ¿Sería capaz de disparar contra Brahim? ... ¿contra el mesmo? ¿Como superar os propios medos, os soños?      Rabia, carraxe, incertidume, odios. Soidade. Dolorosa presencia de soños feitos realidade.

XV

Aburrimento.      Ás oito, despois de cambiar os reloxos, en Alxeria unha hora menos, aparece presuroso e acalorado un representante do Polisario. Non sei como pola nosa banda, pero non hai dúbidas; recoñecémonos mutuamente sen dificultades.      Ó primeiro pide desculpas. Foi un problema de coordinación; estaban esperando por nós no aeroporto de Orán. Segue coas desculpas. Hoxe foi un día moi atafegado coa saída de innumerables grupos de rapaces e rapazas saharauís que van pasar as vacacións de verán nalgún lugar de Europa.      Ó segundo, unha mala noticia. Tinduf é zona militarizada; moi próxima ás fronteiras de Marrocos e Mauritania, necesitamos un visado especial do Ministerio de Defensa para poder subir ó avión. Colle todos os pasaportes e marcha con présa. Case non hai tempo.      Outra vez sós en Alxer. Agora a preocupación cambia de destino. O tempo pasa demasiado rápido; ¿que pasará se os papeis non chegan a tempo? ¿Que pode pasar se perdemos o avión de Tinduf? ¿Outras vintecatro horas, á espera do avión de mañá, neste desacougante aeroporto? ¿Que tería pasado se seguisen esperando por nós en Orán? Mellor non facerse preguntas.      Outra vez aburrimento.      Seguimos sós e empezan a chegar moitos grupos de xoves que se reúnen bisbando mentres botan roubadas e imperceptibles miradas de esguello cara onde estamos nós. Non me gusta a situación. Sinto o máximo nerviosismo do día; percibo algo raro. Non me gosta a pinta que teñen.      Tento convencerme de que os raros somos nós; a pinta que chama a atención é a nosa. Non a de eles. Son grupos de soldados que, con toda normalidade, se reincorporan ós seus destinos en Tinduf e comentan a inusual imaxe dun grupo de occidentais invadindo o seu entorno. Lembranzas do permiso que remata; cálculo de destinos por chegar; algún comentario escondido sobre a difícil situación que está a pasar o país e sobre a mala sorte de que lles tocase a eles estar xusto no medio. Se cadra, últimas referencias a unha noiva que queda e que tardarán meses en volver a abrazar. Todo no seu sitio; como en calquera parte do mundo. Normalidade absoluta.      Pero a peor experiencia do día aínda está por chegar. Imperceptiblemente, case sen darnos de conta, fórmase un pequeno grupo de soldados e policías xusto a carón dos bancos nos que estamos sentados; uns de civil e outro de uniforme; todos coas armas regulamentarias. Conversan animadamente entre broma e broma; un que monta o seu fusil quitándolle o seguro; outro que saca a pistola e encara a un terceiro; este que coa culata lle devolve un lixeiro golpe na cabeza. E así, entre broma e broma, entre golpe e golpe, arman a súa pequena liorta de mentira. Xogos de guerra. E nós, sen saber que facer, xusto na liña de fogo dalgunhas daquelas armas de verdade. Máxima tensión. Medo físico a aqueles xoguetes que poden matar de verdade. Entre golpes finxidos, empurróns e novas bromas, marchan cos seus xogos cara a un destino descoñecido. Respiramos.      Nun intre sentímonos protexidos por catro saharauís. Os papeis xa están arranxados. Un último e intragable refresco de laranxa para tentar aplacar a sede. A secura da boca e da gorxa. Case sen tempo, José Luís e máis eu empezamos a botar de menos unha boa e reparadora cervexa ben fría. Será unha constante nos días que temos por diante.      Para matar o tempo, preguntamos por uns debuxos que están presentes por todas partes e que nos teñen intrigados dende que por primeira vez os miramos no avión pola mañá. Algúns deles semellan moi parecidos ás pinturas de Altamira. Alguén nos conta que, precisamente, son iso; pinturas rupestres aparecidas na zona sur de Alxeria, no centro mesmo do deserto do Sahara, e que fan pensar en tempos mellores nos que o deserto non era deserto. Vexetación, animais, auga; vida. Aquí no bar mestúranse con outras imaxes que tentan reproducir escenas da vida tradicional dos Tuareg facendo pensar nunha posible orixe común.      Os Tuareg. As xentes do veo. Os homes azuis. Lenda viva da nobreza e do orgullo das xentes do deserto. É a única referencia que atopamos en toda a viaxe á máis estendida e representativa imaxe de vida humana no Sahara. Pouco que ver co que poucas horas despois atopamos nos Campamentos de Tinduf.      En punto, sen o máis mínimo atraso, sae o avión de Tinduf. Nesto si que temos moito que aprender deste, supostamente incivilizado, pobo. O avión vai cheo dos soldados que se incorporan ós destinos. No medio imos nós; acompañados de dous saharauís, a estas alturas cando aínda non empezamos xa me perdo entre inusuais e incomprendidos nomes, que regresan ós Campamentos.      Terceiro despegue do día. Adeus Alxer.

XVI

—Foron bos tempos. Dos mellores da miña vida.      Dubida un momento. Pensa. Tamén foron dos peores. A expresión de Brahim muda seguindo o curso das súas lembranzas. Máxima dozura, tenrura, humanidade; incrible tristura nun rostro impenetrable. A mirada húmida, escintilante, perdida no infinito. Os ollos baleiros tentando abranguer aqueles últimos tempos de bonanza no imposible intento de recuperar a existencia case esquecida. ¿Quen é realmente este home?      Foron tempos nos que a presión española obrigou a cambiar os xeitos de vida no deserto. Non máis nomadeo; non máis deambular polas areas seguindo á Nube salvadora. Sedentarismo, cultura urbana, concentración. Control. Foron tempos difíciles para todos os saharauís; adaptación a novos costumes, a novas fontes de supervivencia. As enfermidades e epidemias causaron verdadeiros estragos nunhas xentes non acostumadas ás aglomeracións e á vida estática. Sedentarismo forzado. Fame, sede. Enfermidade. En moitos casos morte.      Smara. Para Brahim son tempos especialmente felices. Dedica a maior parte do tempo a aprender, a estudiar. Na Mesquita, coa familia da nai, co Tente, con Mohamed. Gústalle saber, quere coñecer, entender todo o que pasa pola súa testuda cabeza. Aprende ben e fácil; ás veces demasiado fácil.      Deliciosas e interminables conversas á sombra dunha acolledora palmeira. Ruidosas e acaloradas discusións pola fresca que sempre rematan cunha sentida aperta. Simples leccións arredor dun ardente té, pola noite, na jaima de Brahim. Moitas veces, cada vez máis, únese a eles Mohamed; entón séntese transportado ó mesmo Paraíso. El, Brahim, alí no medio; entre dúas persoas excepcionais; as dúas persoas ás que máis admira nestes momentos, coas que más está a aprender. Ten auténtica veneración por calquera deles. Sería capaz de todo por calquera deles.      Aiša. Dende moi pequenos foron amigos inseparables de xogos e trasnadas. Prefería a súa compaña á de calquera dos outros irmáns, sen que isto quixese dicir que as súas relacións con eles fosen malas. Ó contrario. Levábase ben con todos eles; especialmente con Mahafoud, o maior, e, aínda que cada vez o entende menos, con Ahmed, o que lle segue en idade. El estaba un pouco por riba de todos eles; a máis que probable herdanza directa co Gran Šej facía que todos sentisen por el un especial respecto; case admiración. Incluso algúns dos maiores acudían a el nos momentos difíciles, na busca dun consello, e non era estraño que a pesar da curta idade tivese que actuar de xuíz de paz en intranscendentes disputas de rapaces.      El, pola súa parte, admiraba a Mahafoud; vía nel unha parte do pai prematuramente perdido e unha referencia cada vez máis acusada nas súas inquedanzas. Sen grandes pretensións, cunha lóxica sinxela e natural, atopaba moitas das respostas que non estaban nos libros de Brahim. A relación con Ahmed era totalmente diferente; sendo o máis próximo a el en idade, compartían a maioría das experiencias infantís. Pero cada vez estaban máis distantes nas andanzas xuvenís. Ahmed era diferente. Non tiña ningún dos seus problemas; semellaba alleo ó entorno; non sentía o peso da tradición nin da densa historia familiar; cada vez máis illado en si mesmo e nos seus turbadores poemas. Unha milagrosa póla verde no centro do desolado entorno; unha duna amiga que no seu lento avanzar de séculos se despraza afastándose no deserto; o vento que acompaña moitas das nosas sensacións e que neses momentos de máxima vinganza pode arrincarnos parte dos máis queridos sentimentos; o sol que na súa diaria desaparición deixa paso á máis profunda e desconcertante escuridade. Calquera tema lle vale para escribir unha poesía cargada de profunda intimidade, de ilóxica razón, de incomprensible desacougo, de estraños e escuros sentimentos. A maioría das veces de infinita e ignorante desesperación.      Aiša. Risas infantís, bicos inocentes, cóxegas roubadas, carantoñas provocadoras; abrazos reconciliadores e paseos da man afundindo os pés na acolledora area. Confidencias. Ledicia, alegría, felicidade extrema. Nenez perdida.      Despois de tantos anos todo segue igual; pero teñen que conter moitas das normais expresións de amizade. Só ás veces, e cando ninguén os mira, el aproxima a man distraidamente á provocativa cintura buscando ese punto débil que coñece dende hai tantos anos. Cóchegas roubadas. Ela que fai que se enfada e engárzanse nunha finxida pelexa que entre risas, apertas, membros confundidos e sentimentos desconcertados, remata con dous corpos suorentos, esgotados, demasiado adultos, excitados, tombados excesivamente próximos na temperada area, preguntándose cada vez con máis insistencia se aqueles xogos infantís están ben.      El atopa en Aiša a amiga paciente; a confidente necesaria; a irmá desexada. Sempre unha palabra ante a turbación; calma ante os máis persoais e profundos desacougos; respostas ás incomprensibles leccións do Tente e de Mohamed. Ela ve en Brahim a fortaleza que ás veces lle falta; queda engaiolada ante todo o que di, o que pensa, por todo o que el fai; sente a necesaria seguridade simplemente coa súa presencia. Felicidade compartida polo habitual feito de estar xuntos; incluso neses momentos nos que as palabras sobran. Falan moito. El que lle fai partícipe das novas adquisicións do día; ela que axuda a perfilalas; que entende e comparte. Os dous que demasiadas veces teñen que facer esforzos desacostumados para refrear ímpetos xuvenís. Comprensión. Felicidade. Amizade.      Ás veces desasosego. Cada vez máis. Cada vez comprenden menos os propios sentimentos. A inxenua amizade infantil madurecendo cara a descoñecidas relacións adultas. Amizade madura; entre home e muller. Amizade prohibida. Incomprensión. Profunda rebeldía contra inxustas leis humanas e divinas.      Irmandade de leite.      Amor prohibido.      Amor imposible fronte a sentimentos incontrolables. Querer sen poder. De novo o peso insufrible dunha incontestable tradición. Ten que ser Aiša a que tome a decisión. Con forza, sen dúbidas. Con moita dor.      —Adeus Brahim. Nunca dubides de nós. Estarei contigo cando me necesites. Simplemente pensa en min.      Brahim, cada vez máis influenciado por Pepe, ten unha mente aberta e crítica; en certa medida, occidentalizada. Analiza; tenta racionalizar a situación e non atopa xustificación comprensible a unha lei que neste momento se interpón ante os seus sentimentos. Ou non quere atopala. Quizá non pode. Obcecado como está no seu desacougo.      Ten que ser Aiša a que fale co corazón. Co corazón e coa cabeza. Un corazón desmaiado e roto en cen anacos que se aferra á tradición e á relixión; unha cabeza que entende que non poden vivir de costas á súa propia xente. Pensa e intúe como sería unha vida compartida en contra das propias leis. Sabe que o futuro de Brahim ten outras miras máis importantes; outra vida que non pasa, como no caso do Šej, por converterse nun novo dijla, nun proscrito, nun fóra da lei entre a súa xente.      Aínda que o prezo sexa a infidelidade para toda a vida.      Adeus Brahim.

XVII

Último avión do dia.      A viaxe de Alxer a Tinduf resulta especialmente significativa. Por unha banda está o abandono de Alxer. Por primeira vez no día, un avión pode dar seguridade. Por outra, a conversa que manteño durante a viaxe.      Os dous saharauís cos que viaxamos están na Comisión que anda a desenvolver o proceso do Referendo. Ó longo das case dúas horas e media que dura a viaxe, e non sen certas dificultades co idioma, falo longa e pausadamente con un deles sobre esta historia do referendo.      É un rapaz novo que me recorda moito a Abdulha. Nunha primeira aproximación, aínda no aeroporto, interésase polo que estamos a facer. Especialmente cando lle digo que son profesor de educación especial; que o meu traballo é con rapaces que teñen problemas; que estiven varios anos nun colexio con nenos e nenas mancados na súa mobilidade. El tamén ten os seus problemas. Ten unha perna eivada, cunhas dificultades que sen fan máis ostensibles cando se senta ou cando camiña axudado por un bastón.      Non quero ser indiscreto. Non pregunto pola orixe da súa coxeira. Podo imaxinala. Non é o único.      Xa no avión, fai unha breve pero esclarecedora historia do Referendo. Dende as primeiras e ambiguas Declaracións da ONU, xa polos anos setenta, ata a Resolución do Consello de Seguridade, pola que se establecía o Plan de Paz sobre o Sahara Occidental e se iniciaba o proceso definitivo do Referendo. Pasando polas diferentes posturas de España; polas cambiantes e pouco claras da propia ONU; pola creación da MINURSO, da Misión de Nacións Unidas para o Referendo do Sahara Occidental, e polas súas actuacións; polo apoio incondicional da Organización para a Unidade Africana; pola postura dos países considerados neutrais. Polos insistentes intentos de boicot e pola interminable dilación do proceso por parte do propio Marrocos. Pola desesperación dos propios saharauís que a maioría das veces se senten abandonados pola meirande parte dos países no seu exilio alxerino. Pasando, tamén, por todos os problemas que hai arredor do Referendo. A pregunta; a mítica pregunta que daría pé ó Referendo; a clarificación do censo; as mínimas normas de seguridade para poder desenvolver o proceso con garantías ...      Parece que esta vez vai en serio. Dende o seis de setembro de mil novecentos noventa e un, día D segundo o Plan de Paz, día do Alto o Fogo entre Marrocos e a RASD, abríase un proceso que, en vinte semanas, debía conducir á celebración definitiva da consulta. Agora, despois de non poucas dificultades, de máis atrancos dos esperados, pasadas máis de duascentas semanas dende o día D, parece que a historia do Referendo vai en serio. Hai unha data; indefinida, pero unha data: mediados do noventa e cinco.      Segundo o meu informador, non son as condicións óptimas que poderían desexar ós saharauís, pero si son as mellores que poden conseguir dadas as presións e a xa case imperativa necesidade dunha solución. Confirma o inicio dos labores de identificación dos representantes de NU que deben conducir, xa dun xeito irreversible, á elaboración do censo e ó propio Referendo. De feito, cando collemos o avión de volta en Tinduf o día vinte dous, están a desembarcar dous enormes aparatos con material e representantes da ONU para iniciar a identificación nos Campamentos.      Eu teño as miñas dúbidas. A estas alturas xa non sei se hai alguén a quen lle interesa realmente o Referendo. Incluídas as propias autoridades da RASD. Podemos estar ante unha dilación indefinida do proceso, pactada polas partes, para ver de esquecer o pasado e tentar outra solución diplomática para o conflicto. Non sei. É unha intuición; unha percepción. Unha hipótese persoal do que está a pasar neste verán do noventa e catro nos Campamentos saharauís.      Tinduf. A aterraxe é terrorífica. O avión semella excesivamente grande para este perdido e descoidado aeroporto militar. Rematan cinco horas de bautismo aéreo.      Estamos no corazón do deserto do Sahara.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega