BVG     Atrás    Índice de Páxinas

XVIII

Mohamed.      Mohamed uld Hach Braim uld Lebser.      Bassiri.      Despois dun intenso e fructífero período de formación, Marrakeck, Rabat, Casabranca, Damasco, O Cairo, inicia a actividade periodística na súa Tan Tan natal; na, agora marroquí, rexión de Tarfaia. Guiado pola necesidade de facer algo pola historia; convencido de que hai que traballar dende dentro; empurrado pola policía marroquí que xa empezaba a desconfiar das súas actividades; acollido pola inquebrantable lei da solidariedade do deserto Bassiri recala como táleb, como Mestre das Sagradas Escrituras na Mesquita de Smara.      Smara.      Brahim.      O que lle faltara ó pai. A máxima contribución para que a morte deixase de ser unha dramática inxustiza; a man conductora que centrara o descontento herdado e o desconcerto adquirido nun obxectivo, nun ideal. O que lle fallara ó pai, atopouno Brahim naquel Mestre do Corán. O mellor complemento á exhaustiva formación que estaba a recibir.      Oficialmente nas clases da Mesquita limitábase a transmitir case literalmente o contido das Sagradas Escrituras repetindo unha e outra vez as azoras no intento de que quedasen fixadas na mente dos seus alumnos co mínimo esforzo posible.      En privado, nas longas conversas con Brahim completadas cada vez máis coa presencia do Tenente Cuadrado, as cousas cambiaban. Alí si que falaba. Falaba do incerto presente, interpretaba o pasado, e, sobre todo, facía públicos os seus embrionarios proxectos de futuro.      Ó primeiro sentía inquietantes receos ante a presencia do Tenente español. Logo, ós poucos, parte pola actitude que percibía en Brahim e parte polas cualidades que el mesmo estaba a descubrir naquel estraño personaxe, foi mudando cara a unha relación máis aberta que rematou nun sentido respecto e nunha inusual amizade.      —O noso inimigo non é España. De quen temos que coidarnos é de Marrocos.      Bassiri insistía teimudo naquela, cando menos, chocante afirmación. Falaba unha e outra vez da recente historia común na que invariablemente os marroquís sacaban á luz o problema do Sahara cando lle ían mal as cousas dentro de casa; tamén cando querían presionar fóra. Por desgracia, as referencias eran cada vez máis habituais.      —Tampouco hai que desdeñar as razóns económicas.      Desa época son os primeiros descubrimentos das riquezas naturais do deserto. Confirmando as palabras do Tenente, Mohamed segue cunha interpretación da recente historia dirixida fundamentalmente a Brahim. Unha vez perdida a esperanza de anexión, os esforzos da Coroa Alauíta céntranse en que Mauritania, daquela xa lograra a súa independencia, reclame para si a parte sur do Sahara Occidental; a provincia de Río de Ouro.      —Ó meter en xogo a un terceiro país, Marrocos logra un dobre obxectivo.      Por unha banda consegue duplicar a presión internacional no seu favor ó incluír as reivindicacións mauritanas na batalla diplomática.    Ademais, reduce á metade a oposición interna ó ter que loitar o Sahara en tres frontes diferentes. A Marrocos e España hai que engadir Mauritania.      Unha vez máis Mohamed sorpréndese da valentía do Tenente. Aínda que en privado, Cuadrado non se corta un pelo á hora de botar pedras contra o propio tellado. Cada vez respecta máis a este militar español. Se todos fosen así ...      Como marco internacional a este conflicto rexional, continúa Bassiri, atopamos unha decidida tendencia da Organización de Nacións Unidas cara a desenvolver procesos de descolonización en todo o mundo; nestes intres tócalle a quenda a África. Con respecto ó Sahara, a ONU fai diferentes Declaracións no senso de permitir a autodeterminación do pobo saharauí, instando ó goberno español para que tome medidas ó efecto. Oídos xordos. España, coaccionada por todas partes, non sabe que facer. Internacionalmente non pode manter unha Colonia no máis puro sentido da palabra nos tempos que corren; Marrocos presiona e ó mínimo posicionamento español deixa caer novas reivindicacións sobre Ceuta e Melilla; Mauritania que empurra polo sur.      —E nós, o Sahara, no medio.      Sen ter claras as cousas. Igual teñen razón os que afirman que non merecemos a independencia. Levamos demasiados anos sen saber que facer e sen atopar unha forza que nos canalice. Non somos capaces de unir esforzos a pesar da escasa poboación coa que contamos. Carecemos do líder que nos guíe nunha negociación diplomática que permita dar saída á situación antes de que nos rebente na propia cara. Bassiri pronuncia as últimas palabras dun xeito sentido; mágoa e carraxe; pensa que a solución non é tan difícil; está ó alcance da man. Só hai que darlle forma.      —A clave para nós está en España. Insiste. O que necesitamos é tempo.      Tempo para pensar e actuar. A loita ten que ser política e diplomática e non entrar nunca en confrontacións violentas. Non son a solución. En todo caso temos que considerar a España como país amigo; é o único que nos pode axudar a reconducir a historia no noso favor. O inimigo é Marrocos.      Segue coa súa teima esta vez cunha expresión decidida. Sabe falar, transmitir, convencer; como un auténtico líder. Cre no que di. Ten formación e información; ten perfectamente claro o que quere; non ten dúbidas sobre o que necesitan.      —O único camiño posible pasa polo establecemento dunha Autonomía.      Un Estatuto que permita a participación popular dos saharauís na elección dos propios dirixentes e unha progresiva participación deses representantes na toma de decisións internas. Pero, polo de agora, e nesto insiste cunha énfase que deixa claras as cousas, como territorio español. Como Autonomía. España deberá de facer de titora do Sahara nun período de quince, quizá vinte anos, aumentando pouco a pouco as cotas de poder real ata chegar, ó remate dese proceso tutelado, a unha independencia total.      —É o único camiño.      Desenganádevos. Non hai outra solución. Se queremos chegar a algures, ten que ser con España; nunca de costas a ela; tampouco sen contar con ela. E, por suposto, con tempo; sen présas; pola vía diplomática evitando calquera opción de forza.      Ten o seu sentido. O Tenente Cuadrado pensa nas palabras de Mohamed. Si; efectivamente ten o seu sentido.

XIX

Foron meses de intensa actividade para Mohamed. Nacera das charlas con Brahim e co Tenente español e acababa dando forma a un embrión que podía ser a única saída posible ó que el xa empezaba a definir como o conflicto do Sahara.      Era o principio dunha intensa campaña de difusión das ideas. Organizou unha festa para tomar o té e falar entre amigos. Invitou a tres dos Šej dalgunhas das fraccións que daquela tiñan os seus estáticos campamentos nos arredores de Smara e, baixo a súa permisiva mirada, a dous dos soldados saharauís do Tenente. Dende o principio escoitaron con interese o que aquel home quería dicir. A súa condición de Mestre do Corán dáballe un importante prestixio diante dos seus paisanos; amais, contaba coa axuda dun eufórico Brahim coñecido e apreciado por todos.      Entroulles polos problemas da vida cotiá. Cambio de costumes, perda de tradicións, sedentarismo, falta de auga, fame; tamén de morte polas novas condicións de vida. Cando soubo que estaban preparados, e sen respectar as expresións sorprendidas e un tanto incrédulas, faloulles do inimigo marroquí e do amigo español; utilizou os argumentos que levaba tanto tempo preparando; ata que a desconfianza deixou paso á incertidume; logo chegaría a certeza e con ela a porta aberta ós proxectos de Bassiri.      Coñecendo como coñecía á súa xente, unha das claves da xuntanza era sentar as bases para non caer en medidas incontroladas e sobre todo violentas que conducisen a situacións como as do cincuenta e sete. Cunha insistencia que semellaba desproporcionada, falou unha e outra vez da política, da diplomacia, da necesidade de unión, do control; na vía pacífica de resolución de problemas.      Daquelas reunións iniciais saíron as primeiras claves; unión; propagación das ideas tentando aglutinar as xentes de todos os confíns do Sahara; non violencia. Sobre todo moita paciencia e un andar paseniño no que todos os movementos estean calculados e controlados. Tamén un nome. Organización de Vangarda para a Liberación Saharauí. Pero sobre todo naceu o convencemento e a forza necesaria para traballar por un ideal. A Independencia do Sahara Occidental.      O pequeno grupo inicial foi o encargado de propagar as ideas de Bassiri. Hawza, Echdeiría, Mahbes, Dawra, Aaiun. Sobre todo a zona norte; a Saguia el Hamra. Lugares descoñecidos que en pouco tempo serían emblemáticos na loita pola liberación. A precaria situación inicial baseada nunha difusión por canles que non ían máis alá do boca a boca e a falta de recursos humanos para realizar ese labor obrigaron a limitar as áreas de influencia. A zona sur, o Río de Ouro, quedou para unha segunda fase.      Cada quen deu o que tiña. Incluído Brahim. Tocoulle un terreo que, despois de toda unha infancia de nomadeo, coñecía como a propia pel; o sur de Smara; centrando os esforzos en Amgala. Dende o primeiro momento fixo participe dos proxectos a Aiša. Falaba con ela de ideas, de avances, de atrancos, de solucións, de problemas. Contaxiada polo seu entusiasmo tamén caeu nas redes dos ideais de Bassiri. Pero, aínda que agradecía o apoio e unha e outra vez buscaba o seu acougo e comprensión, Brahim non lle permitiu un excesivo protagonismo nin a participación activa que ela pedía.      —Pode ser perigoso. Quero que esteas á marxe.      No fondo tiña a impresión de que andaba en algo ilegal e tiña medo por ela. Non quería que lle pasase nada malo; moito menos ser el o culpable no hipotético caso de que as cousas fosen mal e houbese consecuencias inesperadas.      Moitas veces nos solitarios desprazamentos cara ó sur para unha reunión clandestina facía revisión da súa vida e unha e outra vez quedaba sorprendido da inesperada evolución das ideas. Mohamed e Pepe asomaban sempre detrás daqueles cambios. Xa non estaba obcecado pola inxusta morte do pai; o peso da conflictiva historia familiar personalizada na figura do Gran Šej quedaba perdido nas lembranzas. Aquelo que nun tempo fora un cismar cobizoso na procura dunha vinganza reparadora, pasaba a ser un motivo máis para dar forma ás ideas e proxectos do Mestre.      —Non me entendo nin eu mesmo. Non sei o que me pasa.      Pero me gusta. Quero seguir nesta liña; quero avanzar; quero profundar na forza das palabras. Aiša, unha vez máis, paciente receptora dos desacougos.      Así, a modo, foi formándose un grupo moi significativo de seguidores. Algúns xefes de fraccións, soldados da Agrupación Saharauí do exército e funcionarios civís ó servicio de España. A elección inicial, bastante selecta, non tiña nada de gratuíta. Bassiri quería persoas con prestixio diante do pobo; persoas que co paso do tempo puidesen arrastrar con eles a novos compañeiros e compañeiras sen moita dificultade. Amais, un dominio do compoñente intelectual sobre o militar e un certo sentido da necesidade de fuxir dos procesos continuístas da historia.      —Non vos deixedes enganar. Iso non é o que queremos.      Dende hai uns días Bassiri ten unha nova teima. Fala dese invento das autoridades española que bautizaron co nome de Asemblea Xeral do Sahara. Hai que lle chama Yemá nun intento de manter a definición das institucións tradicionais saharauís. Cento dous supostos nobres do deserto para configurar unha incongruente estructura de consulta que cada vez se fai máis imposible. Non iso non é o que queremos. O que precisamos é un órgano realmente representativo e con capacidade para tomar decisións; non podemos quedarnos na simple consulta. Non queremos un moneco de trapo nas mans das autoridades españolas. Esa non é a saída. Deste xeito, cunha clara e importante liña ideolóxica, foi configurándose o grupo que Bassiri pretendía. Paseniño, sen présas, sen exaltadas manifestacións independentistas pero tendo moi presente o final do camiño. Tamén sen pausas, a Organización foi ampliando o seu círculo de adeptos. Cada vez menos restrinxido, máis aberto, máis popular, chegando a máis lugares e a xentes das máis diversas fraccións.

XX

—A sus órdenes mi Capitán. Comunicado del Aiún para que se presente allí inmediatamente.      Levaba semanas esperando e temendo aquela chamada. O soldado encargado da radio sentía como aumentaba a tensión mentres lle notificaba ó novo Capitán Cuadrado as instruccións recibidas había uns momentos mentres lle tendía a pulcra nota que el mesmo viña de escribir. O Capitán, ó tempo que lía, pensaba en Mohamed.      Era un comunicado curto, seco, imperioso; cargado desa fría oficialidade que non deixa lugar ás dúbidas. Había algún problema e o Capitán andaba por medio. O soldado, todo o mundo lle chamaba Galeno metade pola antigua radio da que era responsable e metade porque tivera que deixar os inacabados estudios de medicina para incorporarse a unha mili obrigatoria que se lle antollaba inxusta e inoportuna, sentiu un repentino desasosego mentres escribía en papel oficial a mensaxe que non sen dificultades o vello aparato estaba a transmitir. Pasou uns minutos tentando descubrir o que había detrás do comunicado; rascando distraidamente na cabeza co consumido lapis buscaba un significado alén das palabras. Logo, convencido de que nada bo podía haber naquel papel, pasou uns momentos vagabundeando nas consecuencias que podía traer o seu espido contido mentres a imperceptible sensación de desasosego aumentaba dun xeito alarmante. Sentía desacougo polo seu Capitán.      É unha boa persoa. Non merece nada malo. Dixo en voz baixa cara a un público inexistente mentres moi levemente movía a cabeza dun lado a outro nun inequívoco sinal de preocupación.      —Ramírez, no quiero ninguna iniciativa personal en mi ausencia. Limítese a mantener la guarnición en calma a la espera de nuevas órdenes. ¿Entendido? Ni una salida de madre; ni medio intento de cabronada. O le empapelo de forma que maldiga el día que nací durante el resto de su miserable vida. ¡Esta claro, Ramírez?      Non había para menos. Poucas veces podía verse a un Capitán Cuadrado tan fóra de si como cando falaba co cabo Ramírez. Tiña medo daquel anano de mirada fuxidiza e sorriso cruel que agora, pola obriga da súa marcha a Aaiun, tiña que quedar ó mando da desprotexida guarnición.      Vinte anos no exército en destinos considerados de especial dificultade non chegaran máis que para lograr un ruín ascenso a cabo e para configurar unha personalidade resentida, case sádica, disposta ós excesos ante a máis mínima e impensada cota de poder. Xa tivera con el moitos problemas; arrepentíndose cada unha das veces de non ter tomado medidas oficiais e drásticas para botar fóra do exército a aquel tolo. Pero o candor non lle permitía a Cuadrado tomar a máis leve represalia contra ninguén; nin sequera contra Ramírez. Ás veces, como agora, arrepentíase da decisión; pesaba demasiado o desacougo por ter que deixalo só ó mando do posto. ¿Que nova tolería se lle ocorrería agora?      A sensación de desacougo do Capitán por ter que deixar a aquel home ó mando do posto non era para menos. Só lle quedaba a incerta intuición que esta vez non ía ser el o que pagase as consecuencias dos desmandos do cabo. O día que saíu de Smara foi co convencemento de que xamais regresaría.      Despois de case sete anos, o Capitán Cuadrado gostaba da vida no Sahara; estaba máis que afeito ás difíciles condicións de vida que impuña o deserto. Pasaba por todo menos polos desprazamentos; non acababa de asimilar aquelas longas viaxes. Os escasos cento cincuenta quilómetros que hai en liña recta entre Smara e Aaiun podían chegar a converterse nunha aventura de máis de douscentos para os que precisaban de dous días sentados no Land Rover. Antollábaselle como un prezo esaxeradamente alto e tentaba evitalos como fose. Normalmente era quen de facelo; ata que chegaban aquelas ordes expresas de presentarse no Goberno Militar para resolver cuestións a maioría das veces protocolarias. A última, con motivo do ascenso.      Esta vez era diferente.      Horas e horas de lento avanzar no vello automóbil cargado ata os topes de gasolina, auga e cartas e paquetes que os soldados aproveitaban para mandar a casa; os poucos recordos que ofrecía aquela terra; a prezos case ridículos. Continuas desviacións escapando dos perigosos e traizoeiros bancos de area nos que o coche pode quedar atrancado obrigando a unha loita desesperada nos, moitas veces inútiles, esforzos por liberalo. Desesperante progreso a través da monótona paisaxe tentando unha orientación que ó capitán se lle antolla imposible. Unha e outra vez ten que botar man de Achmed, o soldado da Agrupación Nómada que fai de guía nestas ocasións. Interminables horas de espera baixo a lona enganchada ó Land Rover agardando o paso das horas nas que a verticalidade do sol sobre as cabezas fai que nin máquinas nin homes aguanten nin sequera o protocolario avance. Noites frías case sen protección que obrigan a novas detencións para dar o necesario descanso a persoas e coches. Calor; sede; suor; sucidade; sol abrasador; vento; area por todas partes. Lentitude exasperante; avance case imposible; monotonía. E todo se hai sorte; se a vella máquina non se rebela no momento máis inoportuno acusando a excesiva calor, a falta de auga no radiador ou o habitual grao de area no carburador.      Pero se algo hai ó que non se dá acostumado o capitán é a sesta. Esas horas sagradas cando o sol aperta coa súa máxima forza e a inactividade máis absoluta denuncia a incapacidade das persoas para soportar unha calor que se converte en fisicamente insoportable. Tarde tras tarde déitase na manta; tenta relaxarse; busca o sono que faga desaparecer eses momentos de irreal existencia deixando a mente en branco. E tarde tras tarde a sensación de abatemento, de gravidez física, de denso malestar, de inundación que se forma arredor coa propia suor.      Desesperantes desprazamentos no deserto ...

XXI

Estamos no corazón do Sahara. Aeroporto militar de Tinduf. Territorio alxerino. A calor non é excesiva; ou quizá si se temos en conta que son preto das dúas da madrugada.      —¡Vigo! ¡Vigo!      Unha voz grave e potente elévase polo aeroporto destacando sobre o enxordecedor ruído de trámites burocráticos na escasa terminal de equipaxes que tamén actúa de oficina policial e de aduana. Detrás dela asoma un tipo con pinta estrafalaria; moi alto, extremadamente delgado, cara alegre, lixeira barba gris que dá o aspecto de ser incipiente pero que logo deixa translucir unha ben oculta veteranía; o turbante descoidado pero colocado con destreza deixando caer os seus extremos polo peito. Gandhi. É a primeira impresión que nos vén á cabeza. Martín; coordinador do grupo de Asturias. Todo un personaxe que merece unha liñas.      Mestre en Aaiun no setenta e cinco foi un dos últimos españois en marchar. Dende entón unha aberta actitude de apoio ó pobo saharauí que se traduce en numerosas visitas de axuda ós Campamentos. Recollida de material, caravanas, colaboración educativa. Presencia física. As aparencias non enganan; é máis saharauí que español. A maioría das compañeiras e especialmente José Luís quedan prendados desta romántica e singular figura.      —Non vos preocupedes. Jalil está afeito a conducir no deserto de noite; aprendeu nunhas condicións moi especiais. Na escuridade, sen luces e baixo fogo inimigo.      Palabras tranquilizadoras incluso coa retranca. Vivimos unha experiencia irreal. Último tramo da viaxe; final inesperado para despedir unha xornada toda ela irreal. Primeiro contacto con estes vehículos que se farán habituais nos desprazamentos dos seguintes días. Anticuados Toyota pintados dunha acusada cor café con leite para confundirse coas areas; cristais interiores cubertos de numerosos adhesivos testemuño gráfico dos grupos que pasan polos Campamentos. Axuda ó pobo saharauí; Cruz Vermella Española; Asociación Asturiana de Amigos do Sahara; Médicos sen Fronteiras; Polisario. Interminable lista na que cada vez botaremos máis en falta a nosa propia identificación; non quedará para o recordo do símbolo que faga lembrar o paso polo deserto dun grupo de mestras e mestres galegos.      Incómodos asentos lonxitudinais arrimados ós laterais e deixando un mínimo espacio central no que se confunden bidóns equipaxes e pernas. Luísa que se deita apoiando a cabeza no colo de Nacha tenta dar un descanso ó lombo que despois dunha xornada tan longa e pesada empeza a dar picadelas de atención. Todo é inútil; non hai acougo para ningún de nós; a viaxe é certamente espectacular.      Nunca pasamos dos corenta quilómetros por hora pero semella que imos a douscentos. Lento avanzar polo deserto a pesar das aparencias. Nada monótono. Os corpos están máis tempo no aire que apoiados nos asentos empurrados para arriba por unha sucesión interminable de resortes que fan que ás veces deamos coas nosas cabezas contra o teito. Freadas imprevistas; paso con garantías polo inesperado banco de area; inercia que nos leva a montar por riba da compañeira que nos precede; primeira marcha curta e outra forza, esta vez contraria, que converte ó agresor en agredido servindo de incómodo colchón á que antes fora a nosa protectora. Bruscos xiros que nos arrastran dun lado a outro como se dun mar embravecido se tratase.      Conseguimos aportar un alto grao de humor e optimismo á experiencia e podemos centrar os poucos sentidos que nos quedan libres tras a continua loita polo equilibrio en observar o que hai ó noso arredor. Nada. Sucesión de area e montículos; ausencia absoluta de calquera tipo de vexetación; un ceo limpo e transparente adornado polo constante escintilar de milleiros de estrelas perdidas ata o infinito; pálida pero fresca iluminación dunha lúa que semella estar ó alcance da man. A lúa de Tinduf.      Imposible orientación. Cando menos para nós. Jalil, o conductor, avanza seguro seguindo unha traxectoria inconfundible; cada duna, cada estrela, cada grao de area, son referencias amigas que lle permiten chegar sen problema ó noso destino final. Auserd.

XXII

—¡Capitán, es usted un inepto! ¡Se está formando una de órdago delante de sus propias narices y usted sin enterarse de nada!      Preámbulo; antes que o propio saúdo. Primeiro disparar e logo preguntar. É o costume. A cara do xeneral, cómodo e seguro no Goberno Militar de Aaiun, ameaza con estoupar en calquera momento amosando unha inchazón vermella que non deixa lugar ás dúbidas.      Os insultos e ameazas sucédense nunha serie ininterrompida de berros inhumanos que o capitán aguanta con estoica actitude. Está abraiado; tamén dorido; moi desilusionado. Dende os tempos mozos cando era un imberbe cadete na Academia, e daquela só unha vez por culpa dun retorcido exame de Estratexia, nunca tivera que aguantar unha reprimenda desta magnitude.      Aguanta.      A medida que o xeneral vai quedando sen alento e especialmente sen palabras e argumentos, o Capitán Cuadrado inicia un tímido contraataque. Ó primeiro sen moita forza; aproveitando a decrecente oposición do xefe e coa garantía que dá o crer nas propias palabras inicia un longo discurso que deixa ó xeneral descolocado. Unha vez gañada a primeira batalla, con falar calmo, sen precipitacións, medindo cada palabra, xustificando cada afirmación, di todo o que leva gardado. Fala de Bassiri; das súas ideas; do seu concepto da historia; de amigos e inimigos. Fala dunha personalidade singular que non se pode desaproveitar en beneficio de España e dos propios saharauís; fala de entendemento, de diálogo, de comprensión, de movementos pacíficos.      —Ya veo ... Estaba equivocado. Lo que es usted es un ingenuo, ¡un idealista!      Voz case inaudible ata a sentencia final e un lento abanear da cabeza dun lado a outro sen deixar translucir ás claras o que pensa; intúese unha certa expresión de noxo velado; incluso de repugnancia. O cariz do xeneral cambia a medida que avanzan as explicacións do capitán. Xa non é ira; está moito máis tranquilo pero sen abandonar a fachendosa superioridade; ós poucos, cara de mágoa, de incomprensión, de asco. ¡Un idealista! Pensa que aquel home de impecable uniforme que cunha marcial posición de firmes agarda a súa reacción non é da súa caste. Non é un auténtico militar. Ó contrario. O peor inimigo. O xeneral ve nos intelectuais e nos idealistas ó peor inimigo de todos. Non sabe como combater as ideas; que lle poñan diante o máis forte e grande dos inimigos que sabe como atacar e defenderse; saba acabar con el. Pero non hai forza nin arma que poida abater as ideas.      —Cuadrado, ¿se da usted cuenta de las consecuencias de su negligencia? Ahora los efectos son imprevisibles. Las medidas que habrá que adoptar serán extremas.      Consciente, o xeneral deixa de lado calquera alusión á linguaxe castrense. Xa non é Capitán; simplemente Cuadrado. Razoa sobre o perigo dos ideais. Os peores inimigos son as xentes como Bassiri; non se pode permitir o máis mínimo avance a persoas como el. Gentes como ese Catiri, o como coño quiera que se llame, pueden llegar a ser increiblemente peligrosas. Esta xente, los moros, son moi infantís, pouco intelixentes, non teñen iniciativa e precisan da nosa protección; son incultos, inxenuos, vagos, apampados.      —No tienen cojones. Pero guiados en masa por el iluminado de turno pueden llegar a ser peligrosos.      Son unha raza inferior, pero poden loitar como auténticos animais. Non se lles pode dar a máis mínima confianza. ¡Tiña que ter abortado o problema dende o principio!, cando só era un simple esbozo con poucas perspectivas de futuro. Cando era a súa obriga.      —¿Conoce las consecuencias de sus actos? ¿Sabe como puede acabar toda esta historia? Le salva que a pesar de su ineptitud tenemos la situación controlada. Esto podría haber acabado en un Consejo de Guerra contra usted. Por falta grave de celo en el cumplimiento de sus obligaciones reglamentarias. ¡Quizá por traición!      Entón fala de que xa hai algún tempo que os Servicios de Información están a seguir de cerca as actuacións do tal Bassiri. Saben que é un movemento reducido limitado á zona de Smara; ¡Coño, Cuadrado!, ¡su zona!, justo delante de sus miopes narices. Por fortuna son poucos e mal organizados; pero ese home é perigoso e se non se toman medidas a tempo a situación pode chegar a ser realmente difícil. Agora haberá que aumentar a dotación militar en Smara; haberá que poñer un Comandante ó mando; haberá que controlar moi de cerca a ese home sen permitirlle ningún movemento.      —Habrá que contrarrestar los comentarios.      Haberá que acalar os comentarios e o crecente descontento cunha multitudinaria manifestación de adhesión a España aquí en Aiún. Incluso, quen sabe, pode chegar a ser necesaria a presencia do propio xeneralísimo na provincia para tentar aplacar un pouco os exaltados ánimos.      —Por lo que a usted respecta, Capitán, abandonará inmediatamente África. Se incorporará a un nuevo destino en la Península.      Volta ó tratamento militar; destacando con moita énfase o de capitán. Que quede clara a autoridade e que a decisión sexa entendida como unha orde sen dereito a discusión.      O Tente, que a cada momento que pasa máis se decata do inútil do esforzo, tamén vai mudando de actitude; mellor calar e que afogue nos seus baleiros razoamentos e nas inxustas ameazas. Por moito xeneral que sexa non entende nada de nada. Pero no fondo sente un crecente desacougo; pensa nos amigos; sente un xustificado medo por Brahim e por Mohamed. Tamén por el mesmo. Aquela situación non cadra co exército que el soñaba; aquel gordo e incompetente xeneral afundido baixo o peso de innumerables medallas de despacho non ten nin idea do que ó o Sahara. Posiblemente tampouco lle interesa sabelo.      —Cuadrado ... usted no tiene sitio en mi ejército.      Non. Afirma quedo o Capitán sen deixar que cheguen ó xeneral as últimas palabras. É o seu exército o que non ten sitio en min.      Ausente ás palabras daquel home pensa nun futuro próximo afastado de soños de xuventude. Pensa e despídese mentalmente dos amigos mentres unha imperceptible e imaxinaria bágoa vai caer no peito deixando unha escura mancha no impecable uniforme.

XXIII

A situación precipítase nunha sucesión case incontrolada de feitos. A manifestación convócase para o día dezasete de xuño en Aiún. A forma, que o pobo saharauí amose a súa repulsa ante os últimos comunicados de Marrocos, Mauritania e Alxeria contra o caduco colonialismo español no norte de África.      O fondo, confirmar ó mundo enteiro a inquebrantable adhesión popular do Sahara en favor de España; afogar todos os comentarios sobre estraños, puntuais e sempre controlados grupos internos que pretenden desestabilizar a provincia e romper coa unidade en favor da Patria.      Ante a situación, Bassiri decide convocar unha reunión cos máis achegados da Organización. Trátase de argallar unha resposta, unha estratexia de actuación. Quere saber o que pensan os amigos antes de tomar unha decisión.      Uns, os máis exaltados, pronúncianse por participar na manifestación oficial facendo un boicot violento que tire por fóra toda a montaxe despois dun sinal establecido. Outros, pensando no setenta e guiados pola sensación de que calquera actuación actual é precipitada ante a inmadurez do Movemento, avogan por limitarse á recomendación de que ningún saharauí participe no acto.      —Todos tendes razón.      Despois dun bo rato de silencio e meditación na súa postura habitual, abaixado e de crequenas, Mohamed érguese e comeza un longo discurso paseando con calma arredor da jaima por detrás dos amigos que permanecen sentados e atentos ás súas palabras. De cando en vez unha calorosa ollada á persoa da que está a falar mentres resalta as doces palabras con expresivos acenos das mans. Todos tendes razón. A típica postura conciliadora. Non estamos maduros; necesitamos máis tempo; pero é hora de facer algo e a manifestación oficial pode ser un bo momento para forzar a nosa presentación en público. Fagamos o que fagamos teñen que ser movementos totalmente controlados e, sobre todo, sen ningunha violencia.      —Podemos convocar unha manifestación pacífica paralela.      O mesmo día, en Aaiun, unha manifestación de saharauís para facer pública a Organización e entregar ás autoridades españolas un manifesto que recolla a nosa filosofía e intencións. Polo camiño do diálogo e sen violencias inútiles. Alí diremos todo o que temos que dicir; pero con palabras. Se nalgún momento caemos na forza teremos perdida a batalla. E, posiblemente, a guerra. Non estamos preparados para medidas de forza e eles teñen argumentos moito máis violentos e contundentes do que poden ser os nosos para calarnos para sempre antes de que nos decatemos.      —Ide e preparade a todos os grupos de amigos.      Hai que organizar os desprazamentos e os campamentos en Aaiun. Insistide dende agora en non responder ás posibles provocacións; nada de violencia. Quero que ese día sexa unha festa; unha gran festa. Ide en paz. Que Allah vaia con vós.      —Brahim, ti queda comigo.      A noite era fría e húmida. As escasas augas caídas ó longo da tarde deixaran unha atmosfera desapracible e un certo ambiente festivo entre as xentes. Brahim estaba acendido por dentro; non sentía no corpo as inclemencias do ambiente.      Baixaron con paso quedo dando un paseo para ver o inusual aspecto do Río Zeluam co seu escaso dedo de auga no leito habitualmente reseco. Evitaron a zona que ocupaban os militares españois. Dende que Pepe marchara sentían especialmente desolada, allea e baleira aquela familiar paraxe.      Pouco a pouco ían chegando máis soldados a Smara pero o esperado relevo do Capitán Cuadrado non daba sinais de vida e non se fiaban para nada daquel odioso cabo que provisionalmente exercía o seu despotismo entre propios e estraños; non tiña amigos nin sequera entre os descontentos soldados que estaban ó seu mando.      Gracias ó Tente, Brahim aprendera que non hai que xulgar polas aparencias; que neste caso non era cuestión do uniforme. O cabo Ramírez era unha mala persoa; era un bicho antes de entrar no exército e seguiría séndoo unha vez rematado o seu tortuoso paso por el. Se é que era capaz de manterse vivo ata que rematase o seu contrato co exército español. Cada vez eran máis os descontentos coas súas mañas e a ninguén en Smara lle sorprendería unha boa malleira nocturna que aliviase ós demais da presión exercida por aquel pequeno e todo dictador. Nada grave; pero si suficiente para uns días de descanso e un novo destino.      Hai xentes boas e xentes malas en todas partes. Afirmaba repetidamente o Tenente. Dentro do exército e fóra del; tamén entre a túa propia xente. A diferencia é que o uniforme militar é como unha coiraza que axuda a que saia á superficie o mal que algunhas persoas poden levar dentro. Séntense máis fortes, protexidos pola armadura, fachendosos e provocadores confiados na forza e no poder que dá unha arma á cintura.      —Pero non te deixes enganar. A forza ten que saír de dentro. Calquera outra é ficticia. O que ten que botar man dunha arma para exercer o seu poder caerá, antes ou despois, baixo outra arma máis forte que a súa.      Aquelas palabras de Pepe adquirían agora todo o seu significado. Só uns meses antes Brahim tería apoiado acaloradamente as propostas dos compañeiros que defendían o boicot violento da manifestación. Pero agora todo era diferente.      —Temos que evitar a violencia a calquera prezo.      Os pensamentos do pasado e a conversa do momento confúndense nun coñecido discurso común. Ás veces non sabe se son palabras escoitadas ou pensadas; entre as oídas, confunde cada vez máis as de Mohamed coas de Pepe. Agora é Bassiri o que fala mentres o vento aumenta de intensidade e obriga a subir de novo cara ás ruínas do que nun tempo fora a expresión máxima de esplendor do &352;eij Ma el 'Ainin. Nun apartado e escuro pero protexido recuncho ó pé da vella muralla sentaron a rematar as confidencias co día chegando á súa fin.      —Vou ir a Aaiun para organizar a chegada dos amigos. Quero que veñas comigo nesta viaxe. ¿Que che parece?      ¿Que me parece? Máxima felicidade. Máxima calor interior. El, o elixido para acompañar ó Mestre na fase de máxima responsabilidade; os difíciles preparativos da manifestación.      —Mestre, ¿pensas que pode haber problemas?      —¿Que queres que che diga? Realmente non sei que pensar. Paréceme que isto é precipitado; quererería un pouco máis de tempo para ter todo máis pensado e preparado. Aínda non estamos maduros.      —Entón, ¿por que agora? ¿Por que non agardar un pouco?      —É o momento. Son as circunstancias as que nos obrigan a actuar. Cada vez temos máis presións e estamos máis controlados. Hai que aproveitar a desculpa que nos dan coa súa manifestación para darnos a coñecer.      —Pero, ¿seguro que é a ocasión propicia?      —Mira. Eles queren acalar unha situación que case descoñecen. Saben que hai algo pero non teñen moi claro o que é. Van darlle moito bombo á manifestación. Asistirán periodistas de todas partes e nós temos que aproveitar esa publicidade para que a propia prensa internacional conte fóra que no Sahara hai algo que se move.      —¿E se hai algún problema? Ti mesmo recoñeces que non estamos maduros; hai bastantes grupos que non están controlados; aínda non entraron de todo nos fundamentos da Organización. ¿E se algún deles se desmanda? Un só exaltado pode confundir ós demais e preparar unha boa liorta.      —¡Xusto! ¡Aí é onde entramos nós! Ese vai ser o noso papel. Dende o mesmo momento que empecen a chegar os grupos temos que movernos entre eles; falarlles; convencelos de que estamos nunha gran festa, na meirande festa xamais organizada no Sahara. O ambiente festivo afogará os ánimos dos máis exaltados.      —¿Non che parece demasiada responsabilidade? ¿Cres que poderemos facelo?      —Mira, Brahim. Escoita e escribe estas palabras na túa cabeza cunha letra especial. Nesta novela que é a vida, ou a historia, tanto ten, cada un de nós somos protagonistas; temos o noso papel. Hai que saír ó escenario en cada momento, en cada un dos nosos actos. Incluso se deixamos de facer algo, estamos a participar no guión. Se facemos o que temos que facer, estaremos escribindo nós mesmos a novela; se deixamos de facelo, serán outros os que escriban a historia por nós. Non. Non podemos agacharnos detrás da responsabilidade, das circunstancias, das posibles consecuencias. Hai que saber dar a cara en cada acto facendo o que temos que facer; asumindo o risco; tentando controlar esas consecuencias. Pero se pensamos que hai que facelo, ¡adiante! Sen dúbidas.

XXIV

Casa de acollida. Auserd. Sahara. Deserto.      Nunha primeira sensación mestúranse a pobreza do edificio co caloroso recibimento dunha compañeira de Asturias que nos espera cun vaso de auga xeada adozada con Isostar. Estamos na que vai ser a nosa casa nestes días. A Recepción de Auserd. Casa de Acollida. Nome bonito e suxerente. Feitas inicialmente para recibir ós exiliados que fuxían do Sahara ocupado, transfórmanse na actualidade en centros para a estancia dos numerosos visitantes que pasamos polos Campamentos. Construcción sinxela de cuartos colectivos arredor dun coidado patio central, a Recepción de Auserd chegará a ter unha especial importancia para nós nestes días no deserto.      A peza que nos adxudican está entrando á esquerda, xusto ó lado do cuarto de baño interior. A pobre iluminación da lámpada alimentada por xerador produce un aspecto tétrico e cotroso á estancia. As alfombras que cobren case totalmente o piso a penas deixan entrever un chan de irregular cemento agachado en moitos lugares baixo unha fina capa de area. Un chamativo e vivo azul de pintura, algo esconchado nalgúns puntos, é o que dá un pouco de vida ó cuarto; pola contra, a ausencia absoluta de adornos outorga ás paredes unha fría e desolada sensación de muros que só se ve compensada polo colorido. A única e pequena ventá está totalmente pechada e tapada por un cacho de trapo de cores escuras e monótonas; a súa pinta non permite definila como cortina. Á dereita, unha porta de relada madeira dá acceso ó patio interior; ó contrario da fiestra está sempre aberta e, como aquela, cuberta dunha tea semellante. Polo chan, e todo arredor da habitación, hai delgadas pranchas de escuma que farán as veces de delgados colchóns. Unha mesa baixa e pequena, das que aquí definiriamos como de salón, eríxese no centro como único e abandonado mobiliario do cuarto.      —Que non se vos ocorra matar a un só bicho dos que atopedes. Axudan a manter o difícil equilibrio ecolóxico.      Martín. Primeira recomendación con sarcásticas alusións ó que estamos a ver con expresión sorprendida; nalgunha das miradas tamén asoma un chisco de repugnancia. Ó mover os colchóns aparecen auténticas nubes de cascudas que rápida e despistadamente se moven dun lado a outro buscando en algures o perdido acougo. Primeira dunha lista de recomendacións que enuncia a continuación expresando ás claras parte do que imos atopar estes días.      Sobre todo ó principio teredes unha necesidade imperiosa de beber; procurade controlarvos e non vos encharquedes; especialmente nas comidas; que a bebida deixe sitio para a comida; se vides demasiado quentes do exterior, agardade un pouco a que o corpo se afaga antes de beber. A tendencia natural é a deixarse pasar sen comer nada e bebendo demasiado. Facede un esforzo e, aínda que non guste ou non apeteza, engulide toda a comida que vos poñan diante. Esquecede a cortesía; se non comedes o mal é para vós mesmos; non aguantaredes nin dous días.      Tende coidado cos rapaces; non lles deades excesiva confianza ou non os sacaredes de enriba; especialmente coas larpeiradas; se traedes caramelos non llelos deades directamente a eles; entregádellelos ós responsables que eles se encargarán de distribuílos dun xeito equitativo.      —Aquí ides atopar dous inimigos especialmente perigosos; para vós e para o material que traiades. O sol e a area. Non vos expoñades inutilmente.      Normas básicas de supervivencia que iremos aprendendo na propia pel ó longo destes sete días. A recomendación que máis chama a atención aínda está por chegar. Martín volve á súa característica expresión de retranca cando enuncia a última norma.      —No cuarto de baño a cubeta ten o desaugue excesivamente estreito e non traga os papeis; despois de limparvos tirades o papel hixiénico nunha papeleira que hai ó lado para eses menesteres.      Fóra a gracia, para min vai ser un dos aspectos máis difíciles de levar. A acumulación de papeis sucios e porcalladas na papeleira é constante; o ambiente reseco, a calor e a propia textura do papel enchen o aire dun desagradable e profundo cheiro que marcará dun xeito importante a miña experiencia. O fedor faise especialmente intenso no noso cuarto e sobre todo no propio aseo. Ás veces evitarei ir ó servicio ou a realizar as mínimas normas de hixiene por non ter que soportar o tufo. Aínda é hoxe o día que por momentos sinto aquel típico olor pegado ó nariz.

XXV

Zemla é un arrabalde situado ó leste de Aaiun xusto na saída que conduce a Smara.      Baixo a luminosa tarde de xuño, o aspecto da concentración era certamente espectacular; non había causa capaz de embazar o ambiente festivo que reinaba arredor da multitude de desleixadas tendas que se estendían case ata o horizonte. Por todos os lados palabras, música, cancións, bailes e ritmos vibrantes que facían pensar nunha festa pouco habitual para o deserto.      Por riba de todo o barullo destacaban os saúdos e as reunións de xentes que había tempo que non se miraran unha vez adaptadas ás esixencias de concentración e sedentarismo impostas polas autoridades españolas. Apertas, bicos e protocolarias preguntas sobre a familia e sobre os últimos avatares da vida, seguidos de non menos cerimoniais contestacións. Dun extremo a outro do campamento a sucesión ininterrompida de chasquidos coa lingua e cos beizos que serven para manter esperto o interese da conversa. Asentimento, negación, simple expresión de atención mentres o outro fala. Ruídos e acenos típicos que dan calor e vida ás palabras.      Bassiri, na compaña de Brahim, Lehssen e Muisa, percorre todos os grupos, todas as familias, saúda case individualmente a cada persoa. Todos queren expresar a súa admiración e hospitalidade invitando ó Mestre a quedar con eles. Entre desculpa e desculpa avanzan un chisco na monótona pero necesaria repetición de consignas finais. Aquí un abrazo, alá unha palabra de ánimo, noutro lado uns merecidos intres de descanso para continuar de inmediato e poder estar co maior número posible de amigos e amigas. Mohamed está contento, expresivo, alegre, falador; ten tempo para unha broma que quite algo de ferro a estes difíciles momentos.      Pola tardiña os festexos aumentan en intensidade substituíndo ós momentos de saúdos iniciais. Á luz e á calor das incontables fogueiras, os diferentes grupos amosan a ledicia nunha incansable sucesión de bailes e cánticos.      Arredor duna lumarada especialmente viva un grupo de xentes do norte repite o trepidante e sensual gedra; o baile do cunco ó que lle dá nome o propio tambor que toca un home seguindo diferentes ritmos. Ó primeiro, un murmurio quedo e suave do tambor; pouco a pouco o ritmo faise máis forte e vivo mentres entra en escena unha moza que se erixe en protagonista nun provocador meneo animado polos constantes berros e palmas de todos os presentes; o movemento é cada vez máis esaxerado á vez que os gritos afogan o incansable bater do tambor. Varios homes excitados polo ambiente e pola moza levántanse acompañando o infernal ritmo cos seus bruídos incontrolados acosando á rapaza nun premeditado e intenso xogo sexual; por fin, a muller cae nun finxido esmorecemento lembrando o máis vehemente e brutal orgasmo. Despois deste momento de apoteose o ritmo descende en intensidade ata ser case imperceptible para uns corpos extenuados e suorosos que ás veces non poden escapar ós tradicionais xogos sensuais.      O ritmo descendente confúndese agora co do grupo máis próximo no que, seguindo tamén o son dun tambor, as xentes dedícanse a cantar repetindo continuamente coñecidas e significativas proclamas nas que destacan as de fondo relixioso. Allah é Deus; Muhammad o seu Profeta.      Máis alá unha familia reencontrada comenta entre vaso e vaso de té os avatares dun tempo perdido que na maioría dos casos xa non son noticia. Demasiado do que falar.      Naquel recanto e o šamra o que domina a celebración. Posiblemente o máis propio e tradicional dos bailes saharauís. É unha única rapaza a que seguindo constantes variación de ritmo imposto polo tabal realiza imperceptibles movementos do corpo acompañados de inverosímiles contorsións de brazos e mans.      Por todas partes, por riba de todo, os sons marcados polo penetrante chiar das mulleres que partindo dun son agudo e sibilante modulan os gritos con vertixinosos movementos da lingua arredor dos beizos. É o característico inšid, hai que lle di yuyús, que marca con máxima intensidade a ledicia e a importancia dos mellores momentos.      Manifestacións de ledicia de todo un pobo nunha festa que prepara o que pode ser un día aínda máis festivo.

XXVI

Brahim está eufórico, exultante, contaxiado polo ambiente da festa. Acompaña a un cada vez máis taciturno Mohamed; as visitas ós grupos transfórmanse pouco a pouco en protocolarias e case baleiras.      Xa non paran tanto con cada familia; as consignas, monótonas e sen a calor do principio; o rostro marcado por evidentes sinais de cansazo e, sobre todo, de preocupación; a mirada perdida tentando adiviñar os imprevisibles sucesos do día que está por chegar. Sen ter rematada a lenta procesión pide desculpas mentres se retira a descansar. A pensar.      Na jaima, unha vez deitado, Bassiri concentra a mirada no teito traspasando o tecido nun desesperado intento de abandonarse ó ceo.  Ten medo; moito medo. Tamén dúbidas. Pensamentos que se perden nun abraiante sentido da responsabilidade e que se confunden coas imaxes adiviñadas do que vai vir. O que veña será gracias a el. ¿Quizá por culpa del? El é o que move toda esta gran masa de ilusionadas persoas cegas ante a súa personalidade. ¿Será gracias a el ou por culpa del? Non sabe que pensar. Demasiada responsabilidade sen ter con quen compartila. ¿Que pode pasar se algo sae mal? Non sabe o que pode saír mal pero tenlle medo; medo ó descoñecido.      Ten a experiencia destes últimos días. Xa tentaron algunhas aproximacións ás autoridades españolas; sen consecuencias significativas. Está ausente. É a arbitraria contestación que recibe por todos lados nos imposibles achegamentos ó gobernador. Como máximo, un delegado do goberno que se amosa frío e distante. Únanse á manifestación oficial; logo se verá o que se pode facer; xa veremos. Boas palabras, recomendacións, intentos conciliadores, promesas. Política, pensa Mohamed desesperado coa sensación de estar a dar golpes coa cabeza tentando variar o lento pero teimudo avance dunha duna.      —Mestre, tes que durmir un pouco.      Brahim empeza a sentir o crecente peso da actitude de Mohamed e pretende axudalo nun desesperado e inxenuo intento de compartir as súas inquedanzas. Á cabeza veñen as ideas de Mulei nos días dos preparativos. Mulei é sarxento das Tropas Nómadas e sabe do que fala. Expresou en repetidas ocasións a súa inquedanza pola sorte que pode correr o propio Bassiri.      —¡Ei, rapaz!, ¿non es demasiado novo para andar nestas historias?      Franco, aberto, explosivo, sincero, Mulei é querido por todos na Organización. Especialmente por Brahim. Cada vez que se atopan, aquel corpachón ten un detalle con el. Afeito á estricta e sinxela vida militar, sente unha predilección especial pola intelixencia e formación de Brahim. A mesma que por Bassiri; a mesma que nestes momentos lle leva a ofrecer ó Mestre unha saída airosa.      —¿Por que non marchas agora? ¿Por que non deixas que nós nos encarguemos de todos mañá? Temos medo por ti.      —¡Non!      Imperativo. Cortante. Nun inusual berro. Xa falaran demasiado do espiñoso tema e o máis que conseguiran fora que Mohamed aceptase non estar presente fisicamente na manifestación. Agardaría nas sombras nunha paciente espera da evolución dos acontecementos.      —Hai que ser consecuentes cos propios actos e decisións. Que ninguén escriba a historia por nós.      Non quero que se diga que Bassiri é un aventureiro que viu para empurrar a un pobo á catástrofe para desaparecer nos momentos difíciles. Non. Estarei onde teño que estar.      Sempre a mesma historia. Un cego sentido da responsabilidade. É difícil facerlle entender que se é detido toda a Organización caería detrás del. Está certo de que non pode abandonalos ó menor sinal de dificultade. —Se quedo, aínda que sexa en prisión, eles no poderán facer crer a ninguén a imaxe do aventureiro. Deste xeito, e no peor dos casos, sempre quedará unha esperanza. Incluso no peor dos casos.      As últimas palabras pérdense mergulladas nun derradeiro e especialmente penetrante yuyús.

 

XXVII

 

Martes dezasete de xuño de mil novecentos setenta. Primeiras luces do día. Pouco a pouco o campamento vai espertando. O ceo transparente anuncia un novo día de calor.      Pouco a pouco a tensión do amencer vai deixando paso a novas manifestacións de xúbilo. Novos cánticos. Novos bailes. Novas proclamas. Sobre todo proclamas. A partir das oito comenzan a concentrarse distintos grupos no lugar establecido. Xusto na fronte do barrio, apartados das tendas e mirando á zona colonial de Aaiun.      Paseniño, as xentes van chegando dende todos os currunchos do campamento. Non é unha manifestación. É unha festa. Unha gran festa. Cantigas. Bailes. Proclamas.      Ó longo da mañá hai diferentes emisarios que solicitan a presencia dos concentrados na Praza de España, na manifestación oficial. Alí todo está preparado. Sobre todo os periodistas que queren dar fe deste acto de adhesión do pobo saharauí á nai patria. Todo preparado. Enviado pola Organización, Brahim achégase á praza; descobre, cun disimulado sorriso, que asoma baleira; sen xentes; só algúns españois despistados. Unha visión xeral certifica que a maioría das vestimentas son occidentais. As bandeiras falan da oficialidade que se lle pretende dar ó acto.      As doce.      Hora marcada para a manifestación oficial. A Praza segue igual; non muda de cara. De volta en Zemla, Brahim sorrí, esta vez aberto e franco, ante o inusual aspecto que presenta esta porta do seu deserto; algo máis de dous mil saharauís falan ás claras do lugar e a intención dos intereses populares.      Nun desesperado intento de conciliación e, sobre todo, de manter a calma, o Gobernador manda un último recado negando a súa presencia en Zemla como lle piden con insistencia os manifestantes.      —Disuélvanse. Vayan todos a la Plaza de España. Sus peticiones serán escuchadas pero yo no tengo capacidad para tomar decisiones. Esta situación supera mis competencias. Hay que escuchar a la Yemá y esperar a que el gobierno de Madrid tome decisiones. Disuélvanse por las buenas. Por la fuerza no conseguiran nada.      Palabras.      O intercambio de misivas é constante. Diálogo de xordos. Mentres, continua a festa. Brahim nota como a calor e a tensión van en aumento pero pensa que son soportables para unhas xentes afeitas á vida do deserto e acostumadas a un clima moito máis severo que este de Aaiun suavizado pola proximidade do mar.      Ás tres, o ultimato. Disuélvanse. No se permitirá ningún intento de avance hacia la zona urbana. Retírense a sus tiendas. Manténgase dentro de ellas hasta mañana que iniciarán el regreso a los lugares de origen. Palabras xordas.      Un Jeep con membros da Yemá é apedrado por un grupo de exaltados. Novo fracaso dos intentos de conciliación e incremento substancial da sensación de tensión. Cada vez menos bailes e cánticos; cada vez proclamas máis agresivas e descontroladas.      Aparece un destacamento da policía protexendo ó delegado do goberno. Infructuoso avance nun diálogo que está roto dende o principio e detención de tres representantes saharauís que, xa fóra de si, póñense violentos co delegado.      A situación perde totalmente o control.      A policía fai unha carga pero vese superada por manifestantes en actitude cada vez máis agresiva con paos e pedras. Uns tímidos disparos ó aire non conseguen retomar a calma nin facer entrar en razón. Como temía Bassiri, xa non existe razón.      Ante o cariz que toma a revolta, o gobernador decide formar unha compañía especial da Lexión. As ordes claras e taxativas. Disolver a los manifestantes como sea. Descontrol total. Os lexionarios son recibidos con agresións de gritos e pedras e responden con disparos ó vulto. Desbandada xeral.      Confusión. Berros. Disparos. Loita corpo a corpo. Golpes. Máis disparos. Carreiras. Máis berros. Po. Máis confusión.

XXVIII

A intensa calor acumulada ó longo do día fai que o ambiente sexa especialmente irrespirable e no interior da recepción non hai quen pare.      É o normal no deserto. Durante o día, vida nas construccións de adobe que gardan o frescor da noite; pola tardiña, respirar o aire puro a ceo aberto ou no interior das frescas jaimas.      Son case as tres e media, as catro segundo o reloxo polo que nos erguemos á mañá, e coincidimos con Martín en que xa vai sendo hora de durmir un pouco. Cada quen pode facer o que queira pero é moito mellor deitarse fóra do edificio, ben no exterior diante da porta principal da recepción ou ben no patio interior. Cando chegamos tivemos que facer auténticos xogos malabares para sortear os corpos que desordenadamente ciscados polo exterior do edificio durmían nun tranquilo sono alleo á nosa chegada. Xa sabemos de que se trata.      Decidímonos polo patio imitando ó propio Martín. É un espacio polivalente e ten a súa importancia na vida da Casa de acollida. Primeiro e fundamentalmente é un impensado xardín no deserto; recibimos serias advertencias de coidar as árbores que hai plantadas no patio. Algunhas delas non van máis alá dos dous centímetros pero son case sagradas; reciben a ración diaria de auga como calquera ser humano nun culto comprensible á vexetación. As máis cativas, non máis de dous centímetros de vida, están protexidas con inusuais sistemas de protección artesanal para evitar a fácil desaparición. Inma, a experta do grupo, identifica as plantas como árbores pertencentes á familia das acacias; con mínimas variacións será a única flora que escasamente atoparemos no deserto. Coñecidas como talha, teñen un papel na vida do Sahara; son aproveitadas para mil e unha utilidades. O seu aspecto silvestre é tortuoso; inclinacións case imposibles producidas polo vento; tronco e pólas contorsionadas dun xeito irracional que lle dan á árbore un aspecto particular case fantasmagórico pola noite. En todo caso, referencia obrigada na monótona paisaxe do deserto.      Amais, o patio fai as veces de habitación, de tendedeira habitual para a colada, paso obrigado para os baños exteriores e para algunha estancia. Punto de reunión.      Tento durmir pero resúltame imposible. O día foi demasiado intenso e non quere rematar deixando paso ó necesario descanso. Dóeme a cabeza. A relaxación posterior á excesiva tensión; os cambios de presión de tanto avión; este vento que se levanta dun xeito leve e continuo. Non sei; pode ser calquera cousa pero o certo é que empezo a sentir unha intensa dor de cabeza.      Deitado como estou tento centrarme no ceo. É realmente impresionante. Nunca tantas estrelas e cun brillar tan intenso vira na miña vida; milleiros de pequenos puntos brancos destacando como lámpadas nun luminoso ceo azul; ocultándose tras o muro do patio unha lúa enorme e resplandecente que permite unha visibilidade fóra do común para a hora que é. A lúa de Tinduf.      Tento pechar os ollos pero a dor insiste. Xa son as catro e cuarto. A friaxe desta hora fai que o delgado cobertor resulte insuficiente e teño que botar man dunha vella derrah que atopo non sei onde. Ana, á miña dereita, descansa no que semella un plácido sono; á esquerda, Inma dá moitas voltas; tampouco pode durmir; charlamos un rato intercambiando confidencias do día que remata; do día máis longo.      Excesivas experiencias novas e sobre todo inusuais para un só día. Despois de demasiados cigarros ás cinco miro o reloxo por última vez.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega