BVG     Atrás    Índice de Páxinas

LVII

—¿Que tal si me invitais a un agua?      Así, de súpeto, a proposta de Brahim devólvenos á realidade. Leva tres horas decote falando. Agradece o refresco para a gorxa seca; tamén para aliviar un pouco as ideas.      Pasa un chisco das tres. Aínda cinco horas por diante neste aeroporto de Orán. Aproveitamos a paréntese para estirar as pernas, sen separarnos demasiado de Brahim, e comer un estraño bocadillo de bonito, tomate e olivas. As rapazas, por quendas, dan un paseo polo case deserto e tranquilo edificio e compran algúns caramelos e outras lambetadas para levar a fillas e fillos.      O descanso no relato abre o camiño á crueza da vida cotiá. Brahim afirma ter problemas económicos aquí en Orán; a vida está moi complicada; cada vez máis con esta historia do Integrismo. Ás veces, afirma cunha mirada perdida e como exemplo máis vivo da situación, para vir ata o aeroporto non teño cartos para o autobús; teño que facer o desprazamento a pé. Pero non vos preocupedes; estou afeito a andar. Aberto sorriso; confianza recobrada. Nunha acción máis testemuñal que efectiva deixámoslle os poucos dinhram que nos quedan despois de pagar os bocadillos; de maneira sorprendente temos máis cartos despois deste último abono que antes de comer. El acepta evitando o máis leve asomo de vergoña ou falsa dignidade.      Orán é a antítese de Alxer. Cando menos é o que nos parece neste pobre coñecemento ó que chegamos a través dos seus aeroportos. Este é un edificio moderno; con espacios amplos, abertos e luminosos que brillan por todas partes de limpos que están. Non moi grande pero si bastante coqueto. As numerosas tendas de regalos, incluídas as de prohibidas bebidas alcohólicas, danlle un aspecto demasiado europeizado. Estamos na cafetería; nun primeiro piso que bordea todo o perímetro do edificio e que gracias a unha pulcra varanda se abre no centro á enorme, e a maioría das veces baleira, planta baixa. Alí, fronte a nós, destacando como máxima esencia da occidentalización do aeroporto de Orán, e a través dun centro de flores artificiais, descubrimos un pequeno local ocupado por unha hamburguesería.      Ás veces, unha forte sensación cargada de asepsia. Demasiado frío; case carente de vida; ausente da humanidade que sobordaba o aeroporto de Alxer. Aquí as medidas de seguridade son extremas aínda que sen chamar demasiado a atención. Dende hai un rato está sentado con nós un rapaz moi novo que afirma pertencer ás Liñas Aéreas Alxerinas.      —Dende o director ata o persoal de limpeza, todos pertencemos ás Forzas de Seguridade do Estado.      Estará con nós, xordo, illado, ata a saída do avión. Máximo expoñente da discreta pero extrema vixilancia á que estamos sometidos en todo momento.      Dez minutos escasos. Xa co café, Brahim segue coa súa historia. Despois deste recreo semella ter présa. A voz tensa retoma o fío da narración cunha estreada ansiedade que non deixa claras as intencións. Cando menos, non sabemos como interpretala. ¿Quererá botar fóra todos os seus demos? ¿Pretende convencernos a nós de algo? ¿Será cuestión de lembrar para non esquecer? ¿Escuras intencións de gañarnos para a súa causa? O certo é que a calor de Brahim contrasta coa friaxe do aeroporto de Orán. A pesar dos corenta graos fóra, o aire acondicionado colabora na sensación de frío que todos, menos o propio Brahim, sentimos nestes momentos.      —Non sei por onde seguir.      Foron tempos contradictorios.      Despois dun curto sorbo do intragable café e cun desconfiado ollo posto nun grupo de rapaces bastante novos que nese momento anda pola planta baixa do aeroporto, retoma definitivamente a historia.      —Tivemos varias conversas coas autoridades españolas.      Estabamos nun bo momento. Eu participei, aínda que en segundo plano, comenta cun sorriso de certa vergoña e desculpa á vez, nunha das xuntanzas cos militares; foi en Mahbes; a mediados de outubro. Lembro que, un tanto sorprendido e de regreso en Tinduf, comentei con Hametti a cordialidade do encontro e o contraste coa incerteza que chegaba de Marrocos.      —O mesmo día da xuntanza Hassan facía público o anuncio oficial da Marcha Verde.      Naquela ocasión, como en case todas daquela, intercambiamos prisioneiros. Ó final, declaracións de boas intencións por parte de todos e a esperanza e desexos compartidos dunha solución próxima dos problemas. O clima era realmente distendido.      —Tanto que a última hora, unha vez rematados os contactos oficiais, atrevinme a preguntarlle a un oficial se sabía algo do capitán Cuadrado.      A cara que puxo desconcertoume; non souben interpretala. Falou ata onde sabía pero sen profundar. Tampouco eu quixen ir moito máis alá.      Despois de marchar de Smara volveu obrigado á Península; uns meses de cambios continuos de destino, sobre todo Estremadura, ata que el mesmo solicitou a baixa voluntaria do exército. Pasou unha tempada en Granada, coa familia, ata que decidiu marchar a Francia.      —A París. Alí traballa de periodista e comentarista político.      Non houbo máis. Só un perdido comentario de Brahim. Estaba escrito; o único que lle quedaba por facer; non casaba con aquel exército; posiblemente tampouco con aquel país. A expresión é das poucas veces que deixa pasar máis aló da mirada e das palabras e amosa unha velada imaxe mestura de nostalxia e carraxe. Tamén dun certo reproche que non sabemos se vai dirixido a nós.      Mentres, apura as últimas pingas do frío café.

LVIII

O devir dos acontecementos precipitouse dun xeito vertixinoso e definitivo. Nós, como adiviñara moito tempo antes Bassiri, no medio de todo sen decatarnos de case nada.      —Protagonistas silenciosos dunha historia que outros estaban a escribir por nós.      Xa era tempo de facer algo. Foron meses de efervescencia política; creáronse varios partidos. O máis significativo de todos foi o PUNS, o Partido para a Unidade Nacional Saharauí; era unha opaca invención do goberno de España para salvagardar os seus intereses; tivo certa relevancia entre os defensores das teses españolas. Uns meses antes fora o Morehob, o Mouvement de Résistance des Homes Bleus; detrás deste, os servicios secretos marroquís que buscaban intoxicar o ambiente avanzando cara á postura de Hassan. Aqueles movementos estranxeiros para controlar o Sahara foron os que fixeron que moitos pensasen que a man de Alxeria movía os fíos da creación do Polisario. Absurdo. Tiveron que pasar moitos meses para contar realmente coa apoio dos alxerinos.      —Aínda houbo outros partidos.      Pero cada vez estaba máis claro que o representante maioritario e lexítimo do pobo saharauí era a Fronte. A pesar de todo, nalgún momento tivemos que contar con eles; sobre todo co PUNS.      —Foron momentos de consenso na procura da necesaria unidade.      Mentres, Marrocos seguía a presionar dun xeito incontestable; cada vez achegaba máis a postura mauritana á propia. Nada de Referendo; nada de negociacións. Saída incondicional de España e reparto do Sahara entre eles.      —Moitas veces falamos do tema tentando comprender.      Hametti era quen menos chegaba á realidade das motivacións. Non entendía nada. A súa inxenuidade non quería ver as razóns ocultas, ás veces inconfesables, da historia. Alporizábase. Tentaba berrar cunha voz que deixaba de ser infantil. ¡Pero, a que xoga Marrocos ...? Exclamaba unha e outra vez ó tempo que se preguntaba a si mesmo sen atopar respostas. A min resultábame especialmente difícil explicarlle moitas cousas.      —¿Como? ... se a penas as entendía eu ...!      Xogando coa culleriña e revolvendo distraído nun inexistente café, tenta recuperar as lembranzas no fondo da sucia cunca. Nos pousos nos que as videntes pretenden adiviñar o futuro Brahim tentaba recuperar o pasado; nas informes manchas do prato buscaba os rostros perdidos dos amigos mentres, por uns intres, o silencio foi a mellor das homenaxes.      —Marrocos ten numerosas e, para eles, poderosas razóns.      ¡A situación interna está que bota fume!; o rei ten cada vez máis oposición interna e pretende utilizar o tema do Sahara como veo para agachar os seus problemas; tamén busca unha causa común que sirva para dar unidade ás tendencias esquecendo as propias tensións. ¡Nada novo!; son estratexias que os gobernantes utilizan dende que o home é política. Tamén están as razóns económicas; antes do descubrimento de fosfato en Bu Craa o reino sarifiano tiña o monopolio mundial da producción; logo chegaron a un fácil entendemento con España; agora temen que o noso control poña en perigo unha das principais fontes de ingresos do empobrecido estado marroquí.     —Algo semellante ó que pasa coa pesca.      Con palabras sinxelas e directas Mulei tentaba explicarnos as razóns que había detrás da postura de Marrocos. Falaba para Hametti pero eu tamén era beneficiario das súas palabras; aproveitaba cada información para completar o cadro dos acontecementos que me estaba a formar. Aquela noite, despois dunha desesperante xornada teórica entre armas e estratexias baleiras, botou fóra todo o que sabía.      —Pero non só iso.      A principal razón está no soño alauíta do Gran Magreb con capital en Rabat. Soño expansionista e imperialista dun moderno dictador. Unha vez perdidas as posibilidades territoriais de Alxeria e Mauritania, só lle queda o Sahara. ¡E está a apostar moi forte para facer realidade o pouco que lle queda da utopía!      A pesar da certeza das palabras Mulei nunca perdía a calma. Sempre co seu falar quedo; incluso doce; roto unicamente polas típicas explosións de naturalidade que sempre ían acompañadas do seu peculiar riso ás gargalladas. Como se estivese a contar un conto a un grupo de cativos. Pero xa daquela el sabía como poucos que falaba das escuras razóns que darían pé a unha guerra que aínda hoxe está por resolver.      —E, ¿que dicir do control político?      Marroquís e españois asocian o Polisario coas revolucións independentistas africanas. Cando falan dun Sahara libre pensan en Libia e, sobre todo, pola proximidade e pola amizade, asocian o noso Movemento coa revolución alxerina. Hassan no pode, non quere, perder o control político e económico do norte de África. Falamos dun Sahara libre e independente que daría paso ó Atlántico ós nosos amigos alxerinos; Marrocos quedaría illado física e politicamente do resto do Continente; máis aberto e dependente que nunca a unhas necesarias relacións cos seus amigos europeos.      Facía sinxelo o máis incomprensible. Con catro palabras deixaba ó descuberto todo un enigma de razóns que se mesturaban nunha enredada e difícil madeixa.

LIX

Brahim está cada vez máis nervioso. Quere apurar os acontecementos para perder de novo no esquecemento esta importante pero esvaradía etapa da historia. Agora o que pide é un cigarro para tentar aplacar un pouco a queima que lle vén de dentro.      —Debe ser o café. Non estou afeito. Ponme a cen. Prefiro o té.      Case como unha desculpa ante os negros acontecementos que veñen a continuación mentres segue xogando nerviosamente co acendedor.      Nun ansiado momento de descanso entre camiñada e camiñada, ciscado polo chan sen atopar acougo, eu divagaba tentando adiviñar a resposta á enteireza de Hametti. O rapaz estaba como novo; fresco como unha leituga; semellaba que viñamos de mundos distintos e contradictorios. Tamén pensaba nas nosas relacións. Ata aquel momento fora quen de respectar a miña palabra; conseguira manter a Hametti virxe de influencias que manchasen a súa cega ilusión nos acontecementos. Pero cada vez era máis difícil. Imposible razoar o inxustificable.      —¿Como interpretas ti a actitude dubitativa de España?      Foi como unha bomba. Despreocupado como estaba nos meus pensamentos a pregunta colleume totalmente desprevido. A cara inxenua e impasible; como quen pregunta a hora. ¿Que contestarlle?; ¿como atopar explicacións que non influísen na inocencia do mozo? Por uns intres pensei nunha situación semellante moitos anos atrás, ¡cantos!, ¡como cambiaran as cousas!, pensei para min, cando lle fixera unha pregunta moi parecida a Pepe. Naquel momento entendín a situación embarazosa pola que fixera pasar ó Tente.      Tiven que calar. Non tiña respostas. Incluso pensaba que non as había. Unha vez máis tivemos que botar man da lucidez de Mulei.      —España está a pasar por un momento moi difícil.      Hai un sector das autoridades que cre firmemente na solución do referendo; está a propagar por todas partes que é a única posible. Pero hai outros que teñen razóns para defender a entrega do Sahara a Marrocos; desgraciadamente son máis e, por se fose pouco, máis poderosos.      —Pero, ¿por que existen esas dúas posturas? Alleo ós esforzos de Mulei por explicar algo tan difícil, Hametti insistía co ánimo de comprender.     —É unha situación semellante á de Marrocos.      España está a pasar por un mal momento interno. Co xeneral a punto de morrer e cun manifesto baleiro de poder pérdese nas escuras tramas polo control político; loitas silenciosas e encarnizadas entre os inmovilistas e os aperturistas. Fóra tampouco están tranquilos. Despois das últimas execucións as reaccións internacionais están a ser moi duras; case como nos primeiros momentos da dictadura; incluso a Igrexa Católica rexeitou os fusilamentos; e a ONU, sempre detrás, premendo con forza para acadar unha solución ó conflicto do Sahara.      As palabras de Mulei postas en boca de Brahim retoman parte do significado que perderan co paso do tempo. Pero el tamén ten opinión propia e agora a expresa non sen certo receo.      —Había españois que estaban con nós.      Estou certo. Militares, políticos, diplomáticos. E sobre todo xentes de a pé. Moitas das manifestacións daqueles días, se cadra vós participastes en algunha, foron realmente sentidas. Pretendían o referendo e a nosa independencia.      —Pero ó mesmo tempo, ás caladas, outros xogaban as súas bazas.      Eran bazas económicas, os fosfatos, a pesca, e tamén xeopolíticas. Os contactos oficiais entre Madrid e Rabat, agora sabémolo, viñan de tempo atrás. Unha dictadura de corte tradicional como era a española non podía pensar nun norte de África controlado por réximes de tipo revolucionario como, supostamente, era o que pretendía o Polisario. Era deixar o control en mans do que eles chamaban a esfera soviética. Outra porta aberta, agora polo sur e demasiado próxima a España, ó avance do comunismo.     —Era moito mellor ceder o control da zona a unha monarquía de corte tradicional e dictatorial como era a alauíta.      Marrocos estaba máis próximo a Europa, sobre todo a Francia e a España, que á propia África. De aí, insiste Brahim, a xustificación dos silencios e as posicións posteriores dos organismos internacionais.     —A case todos lles interesaba máis un Sahara marroquí que controlado polo Polisario.

LX

—En Tinduf non o soubemos o mesmo día, pero estabamos preparados. Algo se cheiraba no ambiente a pesar das promesas dos españois que estaban polo referendo.      A traizón a un pobo. A cesión. Os Acordos Tripartitos de Madrid. Catorce de novembro de mil novecentos setenta e cinco.      Cada vez máis intranquilo, Brahim apunta incluso a hora. Está marcada con fogo. Fala calmo, seguro, case sen pensar as palabras, superando a inquietude interior. Inicia unha interminable sucesión de feitos que, senón tivese anotado no momento, agora non sería quen de reproducir. É sistemático na exposición; enumera datos concretos, días, horas, sucesos que, segundo el, son contrastados.      —Perdoade se erro en algo; xa pasou demasiado tempo e a memoria non é a de antes.      Foron meses dunha actividade continua. Incluso nos campamentos. Aínda que ás veces con demora, cada día chegaban novas do que estaba a pasar. O día doce do mes dez, fixádevos na coincidencia para vós os españois, hai unha reunión en Ain Bentili; asisten os nosos representantes, xentes da vella Yemá e practicamente todos os membros do PUNS. É a Convención para a Unidade Nacional. Todos depositan a súa confianza no Polisario; aínda máis; o PUNS autodisólvese e todos os seus membros pasan á Fronte.      Tres días despois a ONU emite o Informe sobre o Sahara. É a consecuencia das visitas e dos contactos da Delegación que pasara polo deserto en maio e xuño.      —Foi moi positivo para nós.      Falaba da Fronte como lexítima representante do Sahara. O Polisario, dicía o Informe, conta co apoio case unánime do pobo saharauí. Tamén marcaba a certeza dun único futuro que tiña que pasar pola liña do referendo e da independencia.      Ó día seguinte, dezasete de outubro, o Tribunal da Haya tamén facía público o Dictame, solicitado por Marrocos, sobre a soberanía do Sahara. Era moi claro a pesar da ambigüidade que moitos quixeron ver. Antes da chegada dos españois o Sahara non era territorio sen propietario; había unha poboación, con características nómadas, organizada socialmente en tribos e cos seus xefes lexítimos; abertamente afirmaba non apreciar existencia de vínculos entre o Sahara e Marrocos ou Mauritania; unicamente unha certa dependencia xurídica dalgunhas tribos do norte co Sultán marroquí.      —As normais entre pobos limítrofes en lugares e tempos nos que as fronteiras eran vagas e indeterminadas.      O sorriso irónico de Brahim confirma o contido das palabras.      —Aquel xoves foi un día moi quente.      Foi cando firmamos un acordo coas autoridades de Madrid para rematar as hostilidades. Pola tarde, aproveitando a leve referencia á dependencia xurídica, Hassan proclamaba que a Resolución do Tribunal da Haya era totalmente favorable a Marrocos e que faría calquera cousa para recuperar un territorio que era del. Facía o anuncio público dunha Marcha pacífica, armados só co Corán, de civís marroquís para recuperar o Sahara.      —Falaba da Marcha Verde. Levaba tres meses preparada á espera da oportunidade que dese forma ós seus intereses.      Non quero entrar en especulacións pero está demostrado que Marrocos non tiña preparación, económica, militar, material, estratéxica, especialmente non podía facer fronte á intendencia, para desenvolver un proxecto como o que estaba a tomar forma; non podía pensar no desprazamento dun cuarto de millón de marroquís primeiro ata Agadir e Tarfaia para entrar logo no propio deserto do Sahara.      —Necesariamente precisaron de axudas estranxeiras. ¿De quen? ...      Deixou as palabras no aire.      Nós non nos decatamos; tampouco en España houbo coñecemento popular pero ó día seguinte o Consello de Ministros do venres, ó que Franco asistía tocado de morte, de feito tiveron que retiralo polas graves doenzas que sufría, o goberno de España decidía formalmente o abandono español do Sahara.      Un día despois, o sábado, o Alto Estado Maior do Exército enviaba instruccións o xeneral xefe no Sahara para iniciar a operación de abandono un par de semanas despois.      O día vinte o Consello de Seguridade da ONU envía comunicados ás partes implicadas instando a que ningunha delas tomase iniciativas individuais que conducisen ó cambio da situación no territorio saharauí.      Mentres, case a diario, houbo reunións entre representantes nosos e militares españois. Lembrádevos da do día vinteún na que eu estivera. Foi posterior á firma do abandono por parte do goberno español.      —¡Que queredes que vos diga ...?      Nin nós nin os militares intermedios sabiamos nada. Falabamos e chegabamos a acordos de bo entendemento mentres os políticos xa tiñan todo decidido. Semellaba que despois de tanto tempo Bassiri tiña razón. España amiga; hai que desconfiar de Marrocos; é preciso pasar polo período transitorio tutelado por España. Incluso houbo manifestacións, avaladas polo Polisario, nas que apoiabamos a España berrando en contra de marroquís e mauritanos.      —Só un espellismo máis do deserto.      Todo estaba decidido.

LXI

O día vintesete o ministro marroquí de exteriores facía público un comunicado no que afirmaba que o acordo con España estaba encarrilado.      Ó día seguinte foi un deses martes negros nos que a situación é especialmente crítica. Aquel día non había ningún saharauí que non soubese que algo cambiara na actitude española. Ó final cumpríanse os agoiros dun sector do Polisario, Lehssen entre eles, que sempre desconfiara dos españois. O que non fagamos nós mesmos ninguén o fará por nós. Repetía insistentemente daquela.      Nesa xornada España fai público o seu abandono de numerosos postos militares, a maioría deles estratéxicos. Hawza, Echdeiría, Mahbes, Tifariti ... No mesmo momento de saír os españois a bandeira do Polisario ondeaba en cada un dos lugares.      —Renacía o mito dos territorios liberados.      O mesmo que comezara en Gelta coa nosa acción. O mesmo que aínda hoxe, dezanove anos despois, segue vivo. Os escasos metros de deserto dos que podemos dicir que realmente son nosos.      O día trinta pola tarde as primeiras unidades do exército marroquí entraban no Sahara. A incursión é polo nordeste con grandes medios militares e humanos. Sen oposición dos españois. Fomos nós os que tivemos que frear o avance.      —É o principio da guerra.      A medida que avanza nos acontecementos, a actitude de Brahim vai mudando dun xeito imperceptible. Pouco a pouco está a elevar o ton da voz; amósase un pouco máis nervioso e ás veces perde o fío dos acontecementos. Aproveitando un respiro, Ana marcha a estirar as pernas polo aeroporto; o policía alxerino vai con ela. Os demais non nos decidimos pero sentimos como aumenta sobre nós o peso das palabras de Brahim.      —O día un do mes once, nunha acción relampo, Mauritania detén a todos os saharauís no seu territorio.      Lugares emblemáticos para nós, Nuadibú, Zueratt, Bir Um Grein, pasaban a ser novos e impensados cárceres. Ese mesmo día Mauritania coloca o seu escaso exército na fronteira á espera de acontecementos. Mentres España está inmersa nunha precipitada e masiva evacuación de civís, a actitude mauritana quedaba clara dunha vez por todas.      —O día tres, logo o soubemos, España e Marrocos chegaban a un acordo no que delimitaban unha zona neutral, xa no Sahara, na que se permitía o avance da Marcha Verde. Dalgún xeito daba o seu especial e evasivo visto bo ás intencións marroquís.      O día cinco empezaba a posta en escena da xigantesca obra de teatro que escribiran os marroquís, que dirixiran escuros fíos internacionais, e que tiña como rexedor ó goberno de España. O Sahara era o escenario. Os saharauís, simples figurantes.      A pesar da comparación, un tanto basta e xocosa, nin Brahim nin nós mesmos estabamos para lerias naqueles momentos. O seu sorriso era dun profundo sarcasmo. Nós non nos atrevimos nin a pensar. Tampouco tivemos oportunidade. Sen tregua, seguiu cos acontecementos.      —Ese mesmo día, en Agadir, Hassan diríxese ós expedicionarios.      Oídos xordos ós últimos intentos do Presidente do Consello de Seguridade da ONU para que deteña a Marcha.      —Ás dez e trinta e tres minutos do xoves seis de novembro os primeiros voluntarios da Marcha Verde atravesan a fronteira. Entran no Sahara. Dez quilómetros. Só dez. Pero profundamente tinguidos de significado e estratexia.      Pola tarde, Hassan emite un tenso comunicado de ultimato a España. Todo estaba no seu lugar. O guión saía á perfección. Cada quen no seu papel.      Ese mesmo día, sen anuncio previo, o daquela Príncipe Juan Carlos viaxa a Aaiun. Ante a enfermidade do xeneral é Xefe do Estado, de xeito provisional, dende o trinta de outubro. Nun derradeiro intento de lavado de imaxe, nunca chegamos a ter coñecemento real do que el sabía e do que non, fai un discurso no que afirma que España nunca abandonará ó pobo saharauí ás apetencias estranxeiras; que o seu país cumprirá os compromisos internacionais e que defenderá a dignidade do seu exército.      —Era necesario.      A maioría dos militares estaban desconcertados e descontentos cos acontecementos. Consideraban que as agresións marroquís eran contra España e sentían profundamente ferido o seu honor.      Pero xa non había volta. O día nove volve a ser clave. Hassan, despois dos contactos con ministros españois en Agadir, afirma ter garantías suficientes para unha solución favorable do conflicto; ás sete da tarde dá ordes para a retirada da Marcha Verde.      —España viña de vender o Sahara a Marrocos.

LXII

—¿E que sentes ti agora cando estás aquí con nós?      A pregunta de José Luís, tentando cambiar de tema e suavizar un pouco os ánimos, produce efectos totalmente contrarios. Estamos todos desconcertados; especialmente Brahim. Intuímos nel un certo rubor do que algún de nós tamén somos partícipes. José Luís, que cando quere é demasiado franco e directo, pon enriba da mesa o que os demais estamos a pensar e non nos atrevemos a preguntar.      Non deixa de ter o seu aquel. Pode ser unha última contradicción na azarosa vida deste home anónimo. Despois de facer oposición política activa contra o goberno español co Polisario e coa OVLS; despois de pasar tres anos nos nosos cárceres; despois de participar en accións armadas contra os intereses de España no Sahara; despois de vivir en primeira liña a cesión do Sahara a Marrocos; despois de moitos anos na fronte de guerra; despois da vida que aínda agora ten que sufrir. Despois de todo, está aquí, en Orán, facendo de gardián e policía dun grupo de sete españolas e españois.      ¿Que sentirá nestes momentos? ¿Que pasará pola súa cabeza? ¿Como dixerirá esta nova contradicción? Todos nos preguntabamos o mesmo sen atrevernos a buscar a resposta. Só José Luís.      —Non é doado.      Houbo momentos nos que sentín un profundo odio contra todo o que tivese algunha relación con España. Hai anos, vós mesmos teriades pasado polos meus peores inimigos. Podería tervos matado só por ser españois.      Brahim fala directo; sen reviravoltas. Cunha sinceridade que non esperabamos e nos deixa xeados; sen saber reaccionar. El mesmo, contendo todo o que quere saír fóra, é o primeiro que tenta suavizar a situación. Continúa cos pensamentos.      —Foi por rafas.      Nos tempos do posto fronteirizo; dos Acordos Tripartitos; nalgún momento de desesperación nas noites baleiras no medio da guerra; cando morreu Hametti. No fondo, sempre presentes, o pai e Mohamed. Ás veces, Alberto, o español que me roubara ó irmán nun futuro inconfesable, concretaba todos os odios contra os españois.      Agora xa vedes. Aquí en Orán teño relación con moitos grupos como o voso que están a traballar polo Sahara. A maioría españois. É un pouco como os sentimentos no cárcere. Carraxe e odio contra España como ente indefinido; ó pensar nas persoas, veñen á cabeza as imaxes de Pepe Cuadrado, do galego, do sarxento Jiménez. Todos boas xentes.      —Algún deles dos mellores amigos que tiven xamais.      ¿Como odialos a nivel persoal? Eles, vós mesmos, non tendes a culpa de nada. Nin agora nin antes. As ideas negativas eran contra algo indeterminado; posiblemente contra moitos políticos e figurantes; se cadra, contra a propia política. Sempre o mesmo. No mellor dos casos boas palabras e pouco máis.      —Ó falar disto lémbrome do mes oito do ano setenta e seis.      Cando Felipe González estivo nos territorios liberados. Eu andaba polos arredores de Tifariti e non fun testemuña directa; pero Lehssen contoume a visita punto por punto. Tamén puiden ler o comunicado final da visita. Sabemos que a vosa experiencia é a de ter recibido moitas promesas nunca cumpridas. Nós non prometemos nada senón é un compromiso coa historia; o noso partido estará con vós ata a victoria final.      —Textual. Xusto enriba da sinatura de Felipe González.      E xa vedes. Levan doce anos no goberno de España e aínda non recoñeceron á RASD.      Ás veces nin sequera contra eles. É moi complicado. Demasiado para o meu curto entendemento. Hoxe, antes, ¿que pode facer España?; cada vez que alguén fala do Sahara a nivel oficial asoma Hassan coa teima da pesca ou de Ceuta e Melilla. Non. Non é nada doado. Escapa ás miñas posibilidades.      Está lanzado. Non hai quen o pare. Salta na historia, de diante para atrás; do presente ó pasado; dos feitos ás interpretacións; case sen decatarse e perdendo por momentos o fío dos pensamentos; agora, tamén, está a perder o fío dos sentimentos. Despois duns intres de transición, case de golpe, está a subir o ton. Ata que perdeu totalmente o control das palabras.      —Fixádevos. Eu xa estaba en Tinduf no ano setenta e catro.      Xusto agora vinte anos dende entón. E, ¿que ten cambiado? Todo segue igual. Vida transitoria; de refuxiados, de parias. Tendo que agradecer a medio mundo as migallas da nosa supervivencia. Perdendo en moitos momentos as referencias. ¿Quen somos? Tamén o futuro. ¿Que facemos aquí? ¿Cara a onde imos? E, no fondo, case sempre, as ideas moi claras. ¡Esquecementos! ¡Traizóns! ¡Inxustizas!      ¡Deus! ¡Como se puxo aquel home despois daquela introducción! A súa imaxe quedarame gravada por moito tempo que pase. Estaba fóra de si. A cara vermella e enchida parecía a dun tolo vingativo. Houbo momentos nos que perdeu totalmente o dominio das palabras e, tamén, dos sentimentos. Berrou dun xeito que as súas palabras chegaron a todos os silencios do aeroporto. Afortunadamente falaba en español; fóra de nós ninguén o entendía. Pero foron moitas as miradas sorprendidas que se concentraron no noso grupo.      —¡¡Que queredes que sinta polos españois!?      ¡Se estamos nesta situación é pola vosa culpa! ¡Malditos sexades todos! Aguilloado polas lembranzas o seu ton era penetrante e extraordinariamente agresivo. Hametti morto. Mulei morto. Mansur morto. Sidhamed morto. O pai, a nai, ¡mortos! Lehssen, como un vexetal, nunha cama para o resto da vida. Ai?a perdida. Yassin sen razón. Ahmed esquecido. ¡¡Que queredes que sinta!? Levo cinco anos aquí en Orán cunha vida de can; todo privacións. Si, ás veces incluso con fame. Desta, oito meses sen ver á familia; sen ir polos Campamentos; sen as presencias de Mariam. Traballando duro a maioría das veces sen saber para que. Case morto de soidade.      —¡E agora ti pregúntasme o que sinto! ¡¡Que queres que sinta!?      A alusión directa fai que José Luís se poña nervioso e busque nos nosos ollos un apoio para superar os momentos. Non atopa nada. Miradas baleiras como a súa. Todos estamos como el. Desconcertados, abraiados; tamén algo asustados. Todos queremos desaparecer. Esvaecer diante daquela cara desfigurada. Os enormes ollos negros semellan aínda máis grandes e perdidos; cun mirar alustrado que non presaxia nada bo. Polo medio, momentos de calma finxida.      —¿Sabedes o que sinto agora?      Pois realmente non sei que sentir. Non atopo respostas. ¿Por que teño eu que ser o voso amigo? ¿Que fixestes vós por min? ¿Que teño eu que agradecervos? Nada. Absolutamente nada. ¿Que facedes vós aquí? ¿Estades por nós, por min, ou por vós mesmos? Non. Realmente non atopo respostas. ¿Sabedes o que sinto?      —Teño algo dentro que me empurra a marchar de aquí e deixarvos sós e perdidos neste, para vós, agresivo aeroporto. Quero que sintades un pouco de todo o medo e soidade que eu levo acumulado ó longo da miña vida.      ¿Era iso o que preguntabas? José Luís non sabe para onde mirar.      ¡Era iso o que queriades escoitar? Ningún de nós sabe que facer.      Despois das últimas palabras ergueuse de golpe tirando para atrás a cadeira. Con expresión crebada e un paso rápido e decidido, coa mirada cravada nos seus propios pés, marchou cara ó lavabo.

LXIII

Non tardou nada. A penas cinco minutos nos que un espeso silencio xirou arredor de nós empapando as nosas cabezas sen permitirnos pensar nin falar.      Volveu calmo. Arrastrando pesadamente os pés polas pulcras baldosas da cafetería. Viña sorrinte; un sorriso franco e esplendoroso que disimulaba a cara e o pelo mollados. As mans nos petos empurrando para abaixo, aínda máis, os enormes pantalóns; deixaba ver, a través do último botón da descoidada camisa, un anaco do liso e moreno ventre. Cun profundo aspecto de indefensión.      Os ombros caídos daban fe da deixadez do momento. A expresión e o corpo totalmente relaxados. Outro home diferente. Un inocente neno grande que semellaba non ter roto un prato na súa vida.      —Por favor, perdoade.      Perdín o control. Non teño dereito a falar así. Moito menos a vós. Ás veces os meus propios demos apodéranse de min e non son quen de dominalos. Sorrinte. Cun falar quedo e suave capaz de engaiolar a calquera. Arrepentimento total. Dozura extrema. Tamén sen transición, volta á normalidade do relato. ¿Coñecedes a Yuha? Ante a nosa expresión de asombro explicounos, tamén un pouco sorprendido, aquelo do que estaba a falar.      —¿Nestes días nos Campamentos ninguén vos falou de Yuha?      E de Shertat, ¿tampouco vos falaron?      —Shertat e Yuha son personaxes imaxinarios de moitos dos contos tradicionais saharauís. Non teñen concreción corpórea. Cada quen dálles a forma física que desexa.      Hai quen fala de Shertat coma dun enorme lobo, dun chacal, dun oso, dun camelo ... incluso formas irracionais e fantásticas. En calquera caso é un personaxe contradictorio. Ten moito de gracioso, de cómico; case sempre aparece como un individuo moi listo e cuco; ás veces con bo corazón. Pero as súas historias case sempre pasan polo intento de burlar ós demais; pretensioso, mentireiro, fachendoso, lambeteiro, provocador. O burlador burlado; é a mellor definición. Case todos os contos resúmense nos seus intentos de aproveitarse dos demais para acabar sempre tosquiado; sempre o mesmo argumento; vai á devesa a levar cun pao na cabeza. É todo o contrario de Yuha.      Non entendiamos nada de nada. A explosión de realidade contrastaba coa dozura e a fantasía das lendas tradicionais. ¿A que viña agora aquela historia de contos infantís? Non entendiamos pero era bonito e axudaba a recuperar un pouco da seguridade perdida.     —Yuha é o personaxe contrario a Shertat.      Positivo, xusto, enxeñoso, solidario, Yuha representa á cultura popular e á bondade da tradición. Contan que Yuha tiña unha filla moi fermosa que estaba en idade de casar; gozaba de moitos pretendentes. Un día, un deles, chegou onde Yuha a pedir a man da filla. O pai non se opuxo pero aclarou as súas condicións: non pode casar mentres non engorde a vaca. ¿Por que?, foi a pregunta do sorprendido xove. Porque quero que despois de parir a vaca poida engordar á miña filla, cando ela engorde, co seu leite. Pasou o tempo e notificaron a Yuha que a vaca tiña parido. Soubo isto o pretendente e correu xunto ó pai para pedir os seus dereitos. Eu non me refería a este parto. Foi a resposta de Yuha. Cantos máis pasen, así a miña filla crecerá e engordará máis gracias á vaca. Mentres, non vou concedela a ninguén.      —Nunca entendín este conto da cultura popular.      Semella que agora está claro. Un triste presaxio da nosa historia. Nunca chegará o momento; o embarazo da vaca xamais será o que engorde o noso futuro; unha vez tras outra estivo preñada pero sen chegar a parir a nosa oportunidade.      Os momento de carraxe incontida deixan paso a unha complexa mestura de rabia, desesperación e exasperante aceptación da realidade; despois da agresividade Brahim amosa un ilóxico e inesperado conformismo.      Insha' allah. Fágase a vontade de Deus.

LXIV

Dez intensas horas con el e non cheguei a máis mínima aproximación á persoa. Coñecemos a súa vida de principio a fin e non fomos quen de comprendelo.      ¿Era o tolo esquizofrénico que saía fóra de si como resposta a unha pequena presión exterior? ¿Quen era realmente? ¿O inxenuo e comprensivo idealista dos tempos de Bassiri ... o vingativo e case sanguinario que asoma nos momentos de crise? ¿Un pouco dos dous? ¿Algo do doce e calmo Brahim que fala dos antergos, de Aiša, de Mariam, e parte do estridente e explosivo que vén de armar un espectáculo no aeroporto?      ¿Acaso ten outras caras?      —Non tendes nin idea de nada.      Agora está tranquilo e tenta facernos comprender. É moi fácil ser non violento, amigo de todos e de todas, cando a situación é doada. Pero a vida non é así; a vida de verdade non é esa. É dura, moi dura, extremadamente complexa e retorcida. ¿Quen pode ser pacífico cando, unha e outra vez, lle rouban a propia historia, a terra, a tradición? ¿Quen de vós pode amar e respectar a aqueles que lle matan ó pai, á nai, ó irmán, ó amigo? É imposible. ¡Xa me gustaría a min poder ser amigo de todos!      —Non creades. Non son ningún tolo.      Coa calma recobrada volve a ser o de sempre. Semella estar lendo dentro de nós e, un por un, rebate todos os argumentos que pasaron polas nosas cabezas nos momentos de crise e de medo. Non; non son ningún sanguinario; non me gusta facer dano a ninguén. Para min, para ninguén, é un pracer matar. Pero algunha vez tiven que facelo e non sinto arrepentimento ningún. Non foi prato de bo gusto; ¡pois claro que non! ¿Pensades que sentía pracer cando disparaba? Pero non había máis remedio.      —¡Por favor! Non me faledes de amizades e de sentimentos de bondade dende as vosas cómodas butacas.      Non. Nunca entenderedes. Por moito que o tentedes; por moito que pensedes no que é a morte, a violencia, a guerra, o exilio, a fame, a falta de identidade, nunca o conseguiredes. Hai que vivilo na propia pel. Por favor. Non me faledes destas cousas dende fóra do escenario.      —Ó principio, con Pepe, con Mohamed, cría ter moi claras as cousas.      ¡Que ben! ¡Que bonito! ¡Como me gustaba todo aquelo da irmandade e da non violencia! A pesar do pai. Logo, no cárcere, as cousas empezaron a cambiar. Despois do pai foi Bassiri; en parte, tamén eu mesmo. Estaba medio morto. Empecei a saber de verdade o que era o odio; pensaba na vinganza; no ollo por ollo. Logo, en Tinduf, na preparación coas armas, renaceron vellos sentimentos.      —Rexeitaba as pistolas.      Vía a Hametti a carón de min, tan novo, tan infantil, tan inocente, crendo en cada palabra que eu dicía, e pensaba na inxustiza da violencia. ¿Como meter a aquel rapaz nos campos da morte? Pero pouco a pouco atopamos inxustizas máis fortes que a propia violencia; unha sobre a outra; sen tempo para esquecer a anterior. E, daquela, xa non había volta. Foron moitos os acontecementos. Demasiados. As inxustizas e as traizóns. A violencia e a vinganza.      —Vinte anos e cada día o mesmo conflicto que sae de dentro.      Non me gusta matar. Non quero violencia. Pero mañá mesmo collo o fusil de novo se sei que vou solucionar definitivamente os nosos problemas. ¿Que futuro lle podo dar ós fillos? ¿Que lle espera a Mariam?      Fala sen acritude; cunha calma actitude de aceptación dos acontecementos; tentando que nós entendamos algo do que pasa polo seu maxín. Pero non desaproveita a oportunidade para deixar claro, agora coa cabeza ben fría, que tamén ten reproches.      —Seguro que algún de vós participastes na manifestacións en España en favor do Sahara alá polos anos setenta.      Despois da manifestación, a tomar unha cervexa cos amigos a comentar o bos e solidarios que erades. Mentres, aquí, nese mesmo momento, estaba a morrer Hametti nun perdido campo de batalla do deserto. Pouco máis de dezaoito anos.      —Non me interpretedes mal.      A vosa axuda é inestimable. Sobrevivimos día a día gracias a vós e a moitos como vós. Pero, por favor, tentade ver a situación dende outro punto de vista que non sexa o voso. ¿Credes que é posible? Non. Non vos enganedes. É demasiado difícil. Hai que vivilo. Non como pensades que o coñecedes agora despois desta semana aquí. Hai que vivilo día a día, mes a mes, ano a ano. Así dende hai vinte anos. Así sen saber ata cando.      —Por favor; non creades que agora sabedes máis do Sahara. Non tentedes comprender. Non xulguedes. Nin a favor nin en contra.

LXV

O venres catorce de novembro de mil novecentos setenta e cinco, en Madrid, Marrocos, Mauritania e España firmaban un acordo polo que esta cedía a administración do Sahara a aqueles a cambio de substanciosos beneficios económicos. Os acordos tripartitos.      —Os tristemente famosos Acordos de Madrid.      Sen tempo para pensar. Sen deixarnos un respiro para ler entre liñas a lección que acababa de dar. Sen saber de case nada.      En contra da vontade de moitos españois, sobre todo moitos dos militares e civís no Sahara; en contra da vontade de todo o pobo saharauí; en contra das resolucións dos organismos internacionais. En contra de medio mundo España vendía, si, esa é a palabra, vendía o Sahara a Marrocos e Mauritania.      —¿Sabedes vós o que foi do prezo marcado?      ¿Sabedes o que pasou coas indemnizacións establecidas para a cesión de todos os bens públicos españois que había no Sahara? ¿Sabedes en que quedaron os pactos sobre a explotación dos fosfatos de Bu Craa? ¿E dos compromisos sobre pesca que constituían un dos eixes básicos do tratado? ¿Sabedes cal foi a última vez que Hassan falou de Ceuta e Melilla?      Non son preguntas. Quedan no aire. Son dardos empezoñados contra a desinformación española que, nese momento, nós representamos.      O día vinte de novembro, fixádevos unha vez máis na data, a lei de Descolonización do Sahara aparecía no Boletín do Estado. Ó tempo que morría o xeneral tamén morría o Sahara español. Nacía un Sahara mauritano e, sobre todo marroquí que dura ata hoxe. A mesma idade que a vosa democracia.      —A partir dese día as datas e os acontecementos son case secundarios.      Consecuencias lóxicas do cambio dun poder colonial a outro. O día vintesete de novembro as forzas militares españolas entregan o control de Smara ó exército marroquí; o dez de decembro Mauritania invade polo sur; ó día seguinte dous mil soldados marroquís entran en Aaiun ...      O vinteoito de novembro, en Gelta, autodisólvese a Yemá facendo pública a súa denuncia da traizón; a maioría dos notables únense á Fronte. Constitúese o Consello Provisional Saharauí. O vintesete nace o Crecente Vermello Saharauí para dar cobertura ós milleiros de refuxiados que se achegaban ós Campamentos.      En febreiro do setenta e seis, o mesmo día que vencía oficialmente a presencia española no Sahara, ás cero horas do día vinteoito, en Bir Lelhu, o Consello Provisional e o Polisario proclaman o constitución da República Árabe Saharauí Democrática.      —É o principio dunha nova historia.      Pero, ¿sabedes de que historia? Brahim está esgotado. As últimas sentencias dan paso a uns intres de profundo silencio. Silencio que se abre a novas interpretacións.      —¿Sabedes do que estou a falar?      Semella que dunha novela de aventuras sen pés nin cabeza. Non vos deixedes levar polas anécdotas; tampouco polo desenvolvemento global da historia. Por favor, e unha vez máis, non vos enganedes.      —Falo de min mesmo.      Eu pasei, mellor ou peor, por todos eses momentos. A estas alturas tanto me ten España; Marrocos ou Mauritania son indiferentes; Alxeria non é máis que un espacio de distinta cor nos mapas. A min o que me preocupa son eu mesmo; a miña familia; os amigos. A nosa xente. Non creades; non falo dende o egoísmo; falo dende o esquecemento presente sempre na historia; falo de persoas.      Está realmente canso. O supremo esforzo de actualización das lembranzas e, sobre todo, de condensación para nós destes recordos, deixa a Brahim nun estado próximo ó baleiro absoluto. Necesita descansar un pouco.      —¿Que hai aí fóra?      Sensibilidade e espontaneidade. ¿Por que non saímos un momento a tomar un pouco o aire e estirar as pernas? Curiosidade non exenta ás veces dun algo de inxenuidade e irresponsabilidade. Nacha tenta suavizar a tensa situación cunha invitación á relaxación.      —É imposible. Non está permitido. É moi perigoso.      Ante a obrigada continuidade do cadro que estamos a representar, Brahim decídese por seguir coa narración. Unha vez pasados os momentos das datas e dos feitos, retoma as interpretacións.      —Os Acordos de Madrid marcan unha inflexión fundamental en todos os aspectos.      Estaba escrito e non admitía ningún tipo de dúbida. Os Acordos Tripartitos significaban ás claras a venta do Sahara. Pero a sinatura comprometía a Marrocos e a Mauritania a cumprir uns mínimos trámites burocráticos. Para que tivesen validez, marroquís e mauritanos comprometíanse a respectar a opinión do pobo saharauí expresada a través da Yemá. Estaba no punto terceiro.      —Era un problema grave para os novos colonizadores.      A Yemá, a auténtica, a creada polos españois, autodisólvese o vinteoito de novembro para evitar o fraude. Non quere participar naquela historia. Como xa vimos, todos os notables únense á Fronte. Marrocos, nun intento desesperado de salvar o trámite, tenta reunir un número suficiente de saharauís, tanto lle tiña a súa procedencia ou representatividade, que apoiasen os seus intereses.      —A penas conseguiron trinta.      Agora o sorriso si que é franco e aberto; resume o interese popular arredor do Polisario naqueles momentos. O vinteseis de febreiro é o día da farsa preparada por Hassan coa reunión dese suposto Consello Nacional para proclamar a adhesión do Sahara a Marrocos. A propia ONU négase a apoiar a argallada e non envía representantes; España, que por necesidade tiña que estar pois aínda non se cumprira o prazo da súa presencia, xusto era ó día seguinte, acude á reunión a través do último Gobernador. Este, ó remate da mesma, afirma estar alí unicamente para despedirse dos amigos saharauís; négase a asinar a proclamación final da reunión.      —A auténtica expresión da Yemá é a de Gelta.      Así o entenderon todos; incluso a ONU. Tamén España. O de Aaiun non era máis que unha basta farsa.      —Pero, ¿sabedes cales son as consecuencias reais deste feito?      Toda a historia actual do Sahara baséase, internacional e legalmente, nos Acordos Tripartitos. Pero os Acordos non se cumpriron; o punto terceiro, requisito imprescindible, quedou sen resolver na realidade; así o recoñece a ONU e a propia España.      —¿Cal é a situación que se produce?      Non hai dúbidas. Os Acordos de Madrid non existen legalmente. Non hai volta. España segue a ser, ¡incluso agora!, a potencia colonial no Sahara. Marrocos e Mauritania non son máis que invasores do territorio pola forza das armas.      —Aínda é máis.      Brahim quere demostrar con todos os medios posibles a lexitimidade da súa postura. ¿Sabedes que os Acordos nunca foron publicados no Boletín do Estado español? Legalmente, en España, non existen.      Son máis argumentos para configurar o principio dunha nova historia.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega