BVG     Atrás    Índice de Páxinas

LXVI

Atai. Até. Té.      ¿Que mellor para superar os áridos e incómodos tempos de conflicto que unha estimulante cunca de té? Como proclama o dito, mellor que sexan tres.      A historia do té no deserto chega a ser na actualidade un auténtico tópico. Hai un momento no que case sobrepasa en difusión ás máis típicas imaxes do Sahara. Sol, area, dunas, oasis, palmeiras, camelos ... todos quedan perdidos diante da fotografía dunha rapaza embozada na súa melfa e trasfegando, incansable, o té dun vaso a outro na rutineira tarefa de sacarlle a escuma que lle dará vida á infusión. Celme puro da propia vida saharauí.      Eu fun, de sempre, un duro detractor desta moda das herbas. Auga sucia. Intragable e dubidoso remedio contra as dores de barriga. Supremo snobismo que afoga as tradicións mergulladas en incomprensibles culturas orientais quedándonos, a maioría das veces, nas simples formas. Eran algunhas das miñas definicións do té, da macela, da menta, do cecimbre, e demais herbaxos cando se ferven en auga.      Algo teño cambiado pero tampouco demasiado. Cada cousa no seu sitio.      A pesar da actual implantación, o té ten un pasado relativamente recente no Sahara. Hai quen opina que non vai máis alá de cen ou cento cincuenta anos e que nace como un producto máis dentro do escaso comercio das grandes caravanas. O certo é que hoxe ten unha difusión total e é recoñecido como unha das máis fortes tradicións do deserto. Asociado, basicamente, ás festas e á hospitalidade, pasou por ser, xunto co azucre, un dos bens máis prezados; dos poucos que se custodiaban baixo chave.      Hoxe podemos falar de toda unha cultura do té no Sahara. As manifestacións van dende os propios utensilios para a preparación, ata a presencia do té na literatura popular e incluso na máis culta.      Na Wilaya de Smara, no museo da UJSARIO, da Unión de Xuventudes da Saguia el Hamra e Río de Ouro, podemos atopar unha pequena pero completa exposición de ricas teteiras tradicionais. É un museo un tanto raro. Ademais das teteiras descubrimos outras manifestacións culturais típicas; algúns traballos en coiro, en madeira, en distintos tecidos ... En contraste, o que máis chama a atención son as coleccións de fotografías que resumen as ansiadas vacacións en Europa de rapaces e rapazas saharauís. A min impáctame especialmente unha fermosa e reducida reproducción dunha jaima tradicional adornada con todos os seus utensilios e complementos.      Á saída do museo, despois de asinar nun envellecido polo uso libro de visitas, tres rapaces amigablemente enlazados polos ombreiros fannos a súa tímida pero afectiva homenaxe entoando unha improvisada canción que Salem nos traduce como un sentido cántico de benvida.      Son moitas as manifestacións literarias, máis ou menos cultas, máis ou menos tradicionais, que teñen como centro das expresións o té. Vaia unha, popular, como exemplo do que estamos a dicir. 'Un bo té en xaxúas abre o apetito; despois dunha boa comida, axuda a facer a dixestión; e evade as penas, nos momentos de depresión'.      —'O primeiro té amargo como a vida, o segundo doce como o amor e o terceiro suave como a morte'.      Salem é o que nos achega por primeira vez ó que é o máis popularizado dos ditos tradicionais referidos ó té. Logo escoitarémolo ducias de veces.      Demasiado sobado pola cultura occidental, ás veces pola propia saharauí, segue a manter toda unha filosofía do que é a vida no deserto; filosofía que ás veces resulta incomprensible para as nosas estreitas mentes occidentais.      ¿Quen pode pensar na suavidade da morte?      ¿Onde está a amargura da vida na sociedade do confort?      Se cadra, algúns podemos coincidir na dozura do amor.      Amargura da vida ... dozura do amor ... suavidade da morte ... Perfecta definición, de principio a fin, da vida actual do pobo saharauí.

LXVII

A nosa introducción ó té foi aquela interminable primeira mañá. Converteuse nunha novidade que axudou a sobrelevar o desesperante paso do ocio nas primeiras horas no deserto. O filtro do tempo mantén as imaxes como unha das máis marcadas experiencias do paso polo Sahara.      O lugar, o noso cuarto na Recepción de Auserd. Coa súa estraña mestura de friaxe e ambiente cálido; entre as paredes espidas e a calor das alfombras. Coa agoniante sensación de calor física que, por fin, empezamos a sentir.      O cuarto nunca chegou a ter a calor humana daqueles momentos de reunión e hospitalidade arredor do primeiro té.      Mentres falabamos descoidadamente entrou Marhnia. Apareceu como unha pantasma. Co seu andar cadencioso e rítmico semellaba flotar no aire sen tocar cos pés descalzos as gastadas alfombras e dándolle á melfa un suave baile de irrealidade. Non dixo unha palabra. Fixo todos os preparativos sen levantar o máis leve ruído. Con movementos rápidos e seguros; extremadamente delicados.      Marhnia. Preciosa. Maduros dezaseis anos ocultos baixo a inquietante tintura azul da cara. Parecía ter máis. A melfa, dun vermello acendido, disimulaba a estridente cor coas salpicaduras dun estampado no que dominaban o branco e o violeta das flores. Pola cabeza, unha polivalente gasa en tons marróns; nalgún momento utilizouna para agarrar a ardente teteira ou para limpar as escasas pingas que escapaban fóra dos vasos. Tamén para agachar a expresión ruborizada, inxenuamente provocadora, ante algúns comentarios descarados, sobre todo de José Luís, referidos á súa beleza.      O pelo liso, dun negro intenso, deixaba paso a unha intelixente fronte. Debaixo os ollos. Grandes, transparentes, desconcertantes; imposible máis brancos; tampouco máis negros; ás veces, poucas, alegres e comunicativos; case sempre cun certo veo de tristura. O nariz recto e un chisco achatado. A boca, case sempre pechada, só permitía un triunfal sorriso en contadas ocasións. As meixelas, o queixo, os beizos, o nariz, excepto os ollos e a fronte, toda a cara tisnada dunha apagada cor azul que cubre o brillo da tersa e, xa de por si, escura pel. A nila. Ese tecido azul escuro tisnado para rozar a cara, o colo, os brazos, nunha mestura metade estética metade protectora das inclemencias do sol.      A penas descuberto baixo a gasa tras un movemento máis amplo que os demais, un colo fino e fráxil que destaca enmarcado por un barato colar de contas verdes. O resto, oculto baixo a colorista melfa, só pensado; visible unicamente ós caprichosos ollos da imaxinación.      Quero intuír un corpo xove, escandalosamente novo dentro da recente madurez; proporcionado, pequeno, fascinante. Tento adiviñar uns ombros altos e perfilados dirixindo, seguros, os movementos duns brazos finos e delgados. O talle perdido entre curvas e exquisitas redondeces; a cintura pequena, escasa, feita para ser cuberta e cinguida cunha soa man. As cadeiras rotundas; poderosas; rompendo levemente a sensación de harmonía e como máximo indicio dunha lixeira pero intensa voluptuosidade; o ventre liso e plano fai destacar as derradeiras e prohibidas profundidades ás que se abre.      As pernas longas, compactas, fortes; complemento perfecto para soster un feiticeiro corpo que se intúe, só se intúe, absolutamente cativador.      Teño que beliscarme para poder seguir cos feitos e deixar un pouco de lado á perdida imaxinación. Marhnia. Indudablemente moito de culpa na idealización daquel primeiro té no deserto. Todo perfecto.      Logo virían outros; pero ningún como aquel. Na voda; na jaima da familia de Mohamed, pola noite, nun ambiente realmente delicioso; na reunión co ministro; na visita á Escola de Mulleres; na festa, ex profesa para nós, da última noite; tamén a última noite, ás dúas da madrugada, no patio da casa de Salem, coa lúa de invitada a unha experiencia excepcional. Todos perfectos.      Ningún como aquel. Ningún como o primeiro. Marhnia. Posiblemente a culpable.      Máis dunha hora para tomar só o primeiro té; o segundo e o terceiro tiveron que quedar para despois da comida. Con discreción, sen consciencia do protagonismo, fixo todos os preparativos. Foi ela a que levou a batuta en todo momento; nós, case, como convidados de pedra.      Marhnia. Sentouse na alfombra e colocou diante dela todo o necesario. A teteira, os vasos, o trípode, a bombona de butano ... os imprescindibles té e azucre. Ausente do entorno, centrada unicamente no seu labor, comezou, incansable, o pausado e uniforme trasfegar do té dun vaso a outro na procura da ansiada escuma. Do primeiro vaso ó segundo; deste ó terceiro; logo o cuarto; o quinto, o sexto. Agora en sentido contrario; sexto, quinto, cuarto, terceiro ... Volta a empezar no sentido orixinal. De novo do final ó principio.          Unha, dez, cen veces. Ata conseguir que a escuma cubra ata a metade todos e cada un dos pequenos vasos. Con todos os sentidos postos no que está a facer. Só ante algunha pregunta ou comentario, traducidos por un aburrido Salem, levanta a vista da rutina e reacciona cunha doce resposta ou cun inocente sorriso. Normalmente, ausente ás numerosas e inconexas conversas que se cruzan neste atípico grupo de turistas.      Ardente, forte, áspero, amargo e dozón á vez. Se cadra un tanto precipitado. Este primeiro té non supera a memoria da auga sucia. O sabor, case desagradable, contrasta coa calor da experiencia que veño de pasar. Quedará na memoria como o mellor de todos. Como o primeiro.

LXVIII

—A clave de todo está no bater do té.      Estamos na Escola Víctimas de Soweto, unha das escolas locais de Auserd, nun descanso entre as actividades docentes do grupo de Asturias.      Entre dous rapaces e unha rapaza, todos eles profesores de castelán e alumnos desta atípica escola de verán, tentan transmitir con palabras a maxia do éxito dun auténtico té saharauí. Nós, ávidos de souvenirs, escribimos palabra por palabra a receita que nos permita reproducilo, xa de volta, na casa. No momento non nos decatamos de que os ingredientes fundamentais, o ambiente e a propia idiosincrasia saharauí, nunca estarán presentes nos intentos de elaborar en España a exótica infusión.      —De base utilizamos un bo té.      Té verde chino. Se hai sorte, algunha folla aromática; menta, por exemplo; pero ten que ser moi boa ou estraga a esencia do propio té. A medida que se usa para todo é o vaso. Falan dun vaso pequeno, de cristal liso, lixeiramente máis alto que ancho; un vaso vulgar; o mesmo que podemos atopar aquí en calquera tenda barata.      —As cantidades son para seis persoas.      Precisamos de sete vasos; sempre un máis que invitados. Se o té non é demasiado forte, a medida para seis racións é medio vaso por tres de auga. Póñense na teteira, en frío, o té e mais a auga e lévanse a quentar.      —Tende moito coidado de que non chegue a ferver.      Cando está suficientemente quente, é unha das claves, xusto cando a teteira empeza a botar fume pola boca, botamos o azucre. A importancia está en que o azucre, en vez de disolverse, case faga xarope coa calor. Máis ou menos falamos das tres cuartas partes dun vaso de azucre; pero depende da dozura de cada un. Aproveitamos un pouco do líquido para botar no vaso e arrastrar o azucre que poida quedar apegado, e devolvémolo á teteira. Esperamos que chegue a ebulición pero sen deixar que esta sexa demasiado viva; só debe ferver un chisco.      —E agora é cando vén o toque para o éxito. O batido.      Hai que encher pola metade un dos vasos e, con este té, empezar a pasalo dun vaso a outro; cantas máis veces mellor; sen présas, sen pausas, canto máis alto mellor.      Auténtica veneración á cultura do ocio; máximo desprezo pola valía do tempo. Mentres, un falar amigable que deixa pasar os minutos cunha despreocupación total polo propio té e polo reloxo. Simple escusa para sentarse e charlar; para afondar en amizades e coñecementos.      —Cada quen ten o seu propio xeito de bater o té.      O único importante é o resultado; a escuma. Hai quen segue sempre a mesma orde; empezando polo principio, transvásase seguido ata o último; logo volta a empezar dende o primeiro vaso; tantas veces como sexa necesario. Outros van de principio a fin e logo de fin a principio, repetindo o proceso ata obter a desexada escuma.      —Eu, persoalmente, prefiro as parellas.      É un profesor bastante novo que tenta transmitirnos o seu especial xeito de bater o té. Despois dun par de voltas de principio a fin e de fin a principio, fago o transvase entre dous vasos durante varias veces; logo paso a facelo entre o segundo e o terceiro vaso; despois o terceiro e o cuarto; e así ata chegar ó último. Repito este proceso ata que obteño a escuma necesaria.      Con movementos seguros e relaxados. Sen salpicar a penas un par de pingas fóra dos vasos. Sen présas pero tamén sen pausas; hai que evitar que mentres estás con outros vasos se dilúa a escuma dos xa feitos. Cando ves que tes suficiente escuma, máis ou menos a metade de cada vaso ou incluso un pouco máis, tiras co té utilizado para bater; xa ten cumprida a súa función. Logo enches co té da teteira, moi moi quente, todos os vasos.      —E a gozalo.      Cando che pasan o vaso para beber ten unha textura moi particular. Abrasa na man; tes que collelo a penas con dous dedos que inmediatamente quedan apegados ó vaso; está galdrumento, enzoufado, apegañoso; indicios claros do azucre e do sobado polo que vén de pasar.      Para o segundo té de base utilizamos o fondo do primeiro; sen tirar nada. A mesma medida inicial de auga e só un petisco de té; cando chega o momento hai que botarlle o azucre.      —Aquí non hai unha medida.      A gusto. Repiten unha e outra vez ante a nosa presión para anotar cantidades concretas. Polo que teño visto estes días, un chisquiño máis que a primeira vez; hai que compensar o descenso de concentración do té cun pouco máis de dozura.      Para o terceiro, segundo o dito, o que debe ser suave como a morte, hai que repetir exactamente todo o proceso; o ritual completo. Respecto ás cantidades dos ingredientes, tamén como no segundo. Un leve petisco de té; ás veces temos visto facer o terceiro sen engadir máis herba. Como sempre, indeterminado azucre ó gusto. O certo é que este último té é case transparente; moi moi doce; realmente suave.      Algunha vez teño seguido esta receita, paso a paso, ó pé da letra, aquí na casa, e non dou co toque máxico. Sobre todo para a escuma. ¿Será ese toque particular para o batido, ou a maxia estará no propio ambiente?

LXIX

A pesar do ambiente non lle collo o gusto ó té do primeiro día. Probado o primeiro crin morrer. Definitivamente o té non me gusta; é a concisa anotación que fago no meu caderno de lembranzas.      Despois de comer, na hora previa á sesta, fixen especiais esforzos para pasar inadvertido sen comprometerme co segundo e co terceiro; esforzos premeditados para non traizoar a hospitalidade.      No seguinte té amplío experiencias. Evito o primeiro e acudo directamente ó segundo e ó terceiro. As sensacións, novas e descoñecidas. O segundo bastante pasable; o terceiro renova a experiencia dunha auga sucia extremadamente azucrada.      Por fin un té como debe ser. Pola tardiña; cando a caída do sol invita ás confidencias e a calor, sen deixar de apertar, xa non é agoniante; nunha jaima; feito como supremo e auténtico sinal de hospitalidade e non, como ata agora, producto dun agasallo ficticio no que manda o folclorismo por riba da autenticidade. Coa familia de Mohamed; o representante en Vigo do Polisario. Facendo un esforzo de autocontrol obrígome, por primeira vez, a degustar os tres tés. O inicial segue resultándome demasiado forte e concentrado; incluso áspero na boca; o azucre non consegue disimular a forte sensación do propio té. Segue sen gustarme. O segundo mellora as experiencias pasadas; por primeira vez podo dicir que o té está rico; moito máis suave, será por comparación co primeiro, acariña a boca dun xeito moi especial; o gustiño que queda despois de pasar paga a pena. Está moi doce, como todos, pero o equilibrio e o contraste coa propia amargura do té fan que resulte realmente rico. O terceiro, algo máis concentrado que os de días anteriores, non perde a sensación da auga azucrada e lixeiramente adulterada.      Vou mellorando. Completado por primeira vez todo o proceso, achégome un pouco ó que é o auténtico ritual do té. Non podo dicir que sexa un dos meus sabores favoritos, pero cando menos xa son quen de tomar os tres gozando especialmente do segundo.      A partir dese día saboreamos varias veces os tres tés. O máis completo, sen dúbida, o último. Debe ser a mestura entre a experiencia máis real de todas e a sensación de querer condensar e gozar sen límites as escasas horas que nos quedan nos Campamentos de Tinduf.      Despois da festa oficial de despedida temos varias invitacións particulares para tomar o té nesta última noite. O esforzo por non ser descorteses con ninguén merecería pasar a un tratado das boas maneiras. Selami invítanos á súa casa; tamén Mulei e Salem. Decidímonos pola invitación de Salem. Tiñámoslle prometido que tomariamos un té coa súa xente aquí en Aaiun; esta é a primeira oportunidade. Tamén a última.      Estreamos os regalos que nos vén de facer o Ministro de Educación. Os homes, unha derrah branca e un turbante negro; as mulleres, as melfas. Todas diferentes. Por certo, é o propio Ministro o que me aprende e axuda esta primeira vez a utilizar a derrah. Tenta facer o mesmo coas rapazas e as melfas pero ó final ten que renderse á súa inexperiencia. Chama ás mulleres da recepción para que axuden. Nacha, sempre inmersa no entorno e adaptada dun xeito incrible ás circunstancias, pode facelo perfectamente sen axuda de ninguén.

LXX

A casa de Salem non está lonxe da Recepción de Aaiun pero temos un Toyota esperando para que nos leve. É case a unha da madrugada cando marchamos.      A noite é preciosa. Como todas. Temperatura agradable despois das calores do día; unha lúa enorme que destaca sobre o interminable batallón de estrelas; unha claridade e luminosidade difícil de igualar noutros ambientes. De feito lemos nalgún lugar que o centro do deserto do Sahara é un dos poucos lugares nos que a capa de ozono escapa ó deterioro á que está exposta na maioría do planeta. Isto nótase especialmente co sol; é limpo e directo; resulta especialmente forte; pero cando chega a nós xa vén protexido pola propia atmosfera e, a pesar da intensidade, non produce queimaduras nin esas reaccións alérxicas que cada vez son máis normais en todas partes. Tamén se nota na luminosidade nocturna.      Pasamos directamente ó patio contiguo á construcción de adobe da vivenda da tía de Salem; está arrodeado por non moi altos, pero si compactos, muros tamén de adobe. Servirán para protexernos cando empece o lixeiro pero impertinente vento nocturno do deserto. Sacan alfombras e distribúenas simetricamente por todo o patio; directamente sobre a area. É unha das curmás a que realiza todo o protocolo do té; o resto da familia case desaparece; non están nin presentes nin ausentes; andan por alí, sen molestar, sen interferir nas nosas conversas, entre o respecto á hospitalidade e a forza da curiosidade.      Por primeira vez, e posiblemente última, saboreo de verdade os tres tés regulamentarios. Nesta ocasión aínda nos ofrecen un cuarto preparado; ansiosos de vivir estes últimos momentos, e abusando claramente da hospitalidade, aceptamos gustosos a invitación. Están ricos; moi ricos; apuro todos e cada un deles; incluso despois de queimarme a lingua co segundo. Xa non sei se dunha vez por todas estou afeito a esta beberaxe ou que o ambiente e o entorno pesan hoxe máis que nunca.      Nesta noite coñecemos outra das soadas tradicións do deserto. Tiñamos referencias de que era normal pero ata hoxe non pasaramos por ela. En pleno ritual do té pásannos unha botella de colonia, plástica, con atomizador, barata, para que nos refresquemos. Auga de colonia tamén bastante vulgar. Pero agradecemos o agasallo como se se tratase dunha esencia de luxo evocadora de todo o exotismo dos aromas orientais.      A volta á recepción é andando. Un quilómetro escaso. Un quilómetro para despedir e saborear como poucas veces o deserto. Case ás tres da mañá. Por uns intres, non é a primeira vez e tampouco son o único, teño a sensación de estar nunha película; estrañas imaxes nas que non teño moi claro se estou de espectador ou de actor; todo é tan irreal que non pode ser certo; isto non me pode estar pasando a min.      A maxia do deserto. Quizá adozada cun chisco de máis do embriagador té.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega