BVG     Atrás    Índice de Páxinas

A Grande América

     A pista de alcatrán convertíase nun camiño de entullo e lama beirado de edificios, polo que avanzaba a modo o coche do comisionista. Casas en construcción a carón de outras habitadas, dun andar, de tres ou catro, mesturadas, sen concerto. Un mundo de po no ar. Falas altas de albaneis chamándose ou ceibando a primeira ocorrencia que vén ás mentes. Berros: pinchemasa, masapinche. Terrexío de ruídos de radiais fendendo materiais duros. Outros barullos diversos de obra. O Novo Pardiñeiro de Amarelle.
     O viaxante aparcou cerca dun galpón rotulado con propaganda dunha empresa constructora. Despediuse:
     -Levo algunha presa. Pechan todo, contra das sete. Se nos vemos, tomámoslle uns vasos. Abriron un mundo de bares, nos baixos dos edificios novos.
     Antón afastouse do barullo. Paseou polos arredores, por onde a fraga aínda era bosque mesto. Á tardiña baixa volveu ao Novo Pardiñeiro de Amarelle. Entrou nun local de luces intensas de neon e formicas laranxa rechamantes. Dentro, un grupo de xente rodeaba unha muller sentada, cos ollos vendados. A par dela, un home alto, vestido cun traxe moi usado, berraba:
     -...todo, absolutamente todo. O que vostedes teñan a ben preguntarlle. O pasado. O futuro. A saúde. América. A Grande América, perita nas antigas artes da adiviñación. Só por catro miserables cadelas terá resposta cumprida todo o que os señores queiran demandarlle.
     A Grande América era pequeneira e grosa. Loura, unha miga careca. Interrompeu ao home. Falou cunha voz esgazada, moi aguda:
     -Acaba de poñer os pés neste local por primeira vez na súa vida Antón Lariño Pedras, ese rapaz novo, de cara un chisco anenada, a quen sinto fronte aos meus ollos cegos pola venda. É da vila de Uldrá, mais chegou onda nós desde Ahoulou-Reghou. Acompañouno, nun treito da viaxe, o vello Merlín, ou, como outros prefiren chamarlle, o vello Maroñas, de quen unha ten oído falar, pois coñece non poucas das ocultas artes das xentes do meu oficio.
     Antón afastouse do grupo, nervioso, incómodo e sorprendido con aquel recibimento; foi sentar lonxe, nunha esquina. Achegóuselle, rindo, unha moza:
     -Que non che pareza mal -custáballe falar, á moza, non era capaz de controlar o riso-. Tiñas que ver a túa cara cando a Grande América falou de ti, o teu aceno de sorpresa, como espaventado.
     A moza tendeulle unha man franca.
     -Chámome Rita. Benvido ao Novo Pardiñeiro. Faime moita gracia a vidente. Vén por este bar ocasionalmente. Eu non perdo sesión.
     A Grande América naquel instante estaba a diagnosticarlle unha enfermidade do fígado a un vello, cunha prosa afectada. Para Antón aínda non remataran as sorpresas. Un home de mediana idade, moreno e forte, faloulle. Berraba moito. Díxolle, sen máis:
     -Así que es ti o que anda nas historias. Eu non os lin, os libros, pero hainos na casa, mercounos un meu fillo estudiado. Están ben, díxome cando lle preguntei por eles. Pero faloume daquela maneira, sen moito afervoamento, non deberon chistarlle gran cousa. Non me explico como souberon de ti, para escribilos. Destas terras conteille eu a un home que coincidiu comigo nunha viaxe en tren. Un tal Cilistro, penso que lle chamaban así. El, e un amigo seu que non coñezo, parece que argallaron as historias nas que saes ti polo mundo adiante, por Uldrá, por Ahoulou/Reghou, por Amarelle.
     Díxolle que era mariñeiro, o home, e galego, da ría de Arousa. Levaba presa. Tiña un taxi agardando na porta. Máis aló de Quilmas pillaría unha lancha para chegar ao seu barco, un cargueiro fondeado non moi lonxe da costa.
     A adiviñadora e o mariñeiro deixaran pampo a Antón. Non sabía que dicir. Contaxiouse do riso de Rita, que se divertía moito co seu embarazo.
     A Grande América salmodiaba agoiros de progreso para o Novo Pardiñeiro de Amarelle. A Antón pareceulle descubrir o rostro enxoito e tenso de O Trovo entre o grupo que rodeaba a careca loura, alertando cara a onde eles os dous sentaban. Non pode ser, pensou. O Trovo díxome que tiraba cara Uldrá.





O Pardiñeiro de Cabanas.

     Durmiu mal, Antón Lariño Pedras, nun catre incómodo, improvisado nun cuarto de alugueiro sen outra moblaxe. Do local das formicas laranxa proviñan os intervalos de barullos de voces altas e músicas estridentes que resoaban naquel piso a medio construír.
     Xantou nun bar calquera, abarrotado de obreiros da construcción. A Rita enxergouna a media tarde, a través dun escaparate dunha tenda de productos variados que ela atendía. Visitouna.
     Despois de a moza botar o pecho do comercio, pouco antes do lusquefusque, vagaron ambos pola fraga. Recendía a humidade de carriza, a herbas molladas.
     -Vivín case sempre en Uldrá -contaba Rita-. É raro que non nos tiñamos visto nunca. Nacín na beiramar, en Galicia. De nena, miña nai levoume a unha aldea que confina coas terras dos Aboi, cerca do río. Agora traballo nesa tenda do Novo Pardiñeiro. É unha maneira de saír da casa e vivir pola miña conta. Estou cómoda, non me parece que vaia resultar un mal lugar.
     Antón respondeulle:
     -Non sei. O souto significa outra cousa para min. Soñeino como unha fraga virxe, des que o descubrín. O acubillo para cando precisas de acougo. Encantoume a serenidade do seus murmurios, o seu silencio.
     -Se cadra non opinas igual cando rematen as obras. A fraga xa debeu estar habitada noutros tempos, mira senón a ruína que arranxou o vello Cabanas. Podemos visitala, se queres. Chéirame que non te vas entender mal co taberneiro, o galego, Xosé Requesende.
     Xa no Novo Pardiñeiro, case ao final do camiño de cascote, un carreiro de terra cruzaba un campo señoreado por tres carballos enormes. Morría na ruína restaurada, un sobrio edificio rectangular de cantería, cun sobrado no que se abrían fiestriñas encarnadas. Non había xente nos parladoiros, so o amplo soportal que partía a fachada ao longo.
     Escurecía, no interior do local. Cando eles entraron, prendeu a luz o home que pasaba unha baeta detrás do mostrador. Ás súas costas, entre os estantes con botellas, nun espello gravado, podía lerse o nome da taberna: O Pardiñeiro de Cabanas.
     Dispoñíanse irregulares no piso enlousado as mesas sólidas, de madeiras claras e con feituras poligonais diversas, baleiras a aquela hora. Miraban o bar desde as paredes brancas retratos sepia de homes con aspecto de labregos.
     Nun canto, á beira dunha das fiestras de cara ao poñente, un piano de cola e unha batería reflectían a luz esmorecente daquel solpor de finais de marzo.
     Rita presentoulle o taberneiro a Antón, o Xosé Requesende do que lle falara o comisionista. Aparentaba uns cincuenta anos. Moi rubia, a súa pel de pencas. Os modos francos e conversadores. Dixo:
     -Supoño que quedaredes á actuación. Hoxe toca unha rapaza nova, namorada do acordeón. Cada tanto invitamos un músico -explicoulle a Antón-. Mesmo ven xente de fóra a escoitar, ás veces. De Ahoulou, de Uldrá.
     A conversa foi virando cara o moito que se construía no Novo Pardiñeiro.
     -Estou desolado -falou Antón- . Como se me roubaran algo íntimo. Este Novo Pardiñeiro ten trazas de se converter nunha vila como Ahoulou. Só lle faltan os eucaliptos das aforas.
     -Non sei se tardarán en chegar, os eucaliptos ou o que sexa -contestou Requesende, cun aquel amargo na voz-. Desconfío. Non vexo trazas de que esto teña parada.
     O taberneiro foi atender os seareiros que ían chegando. Non tardou en comezar o concerto. Cavilaba Antón en Novelúa mentres o acordeón debullaba lento notas tristes. Se derramaban o Souto do Pardiñeiro de Amarelle, o seu encanto soñado esvaecería como a borraxeira dun día quente de verán.
     Bateron os ollos de Antón nos moi pretos de Rita, que o fitaba por entre o fume do cigarro que prendera. Humillou os seus, a moza, e pousounos na súa propia man. Deixouna esvarar a modiño polas táboas da mesa. Antón sentiu como se estiveran léndolle todos os seus pensamentos.





Rita

     Mataba Antón o tempo en demoradas andainas solitarias pola fraga. Paraba ás tardiñas na de Cabanas, a parolar co taberneiro e Rita. Decorrían lentamente os días. Aborrecía, o mozo.
     Unha tarde, Xosé Requesende ofreceulle traballo.
     -Poderías acomodarte nun dos cuartos do sobrado, hai espacio dabondo. Ben se ve que non dou abasto, en moitos momentos da xornada.
     Rita insistiulle por que aceptara, que se ían entender ao dereito eles dous. Antón consentiu. Por probar, precisou.
     A acordeonista repetía actuación. Esvaraba a súa voz delicada en lenturas de músicas brasileiras. Bebeu moito, Rita, de botellas de licores varios. Prendía un pouco ao falar.
     -Quente. Ennobelante. Arrebátame esta música. Auga de mar. Éntrache polos poros.
     Contestoulle Requesende, cun aquel de sorna:
     -Arrebátache o que tal bebiches. Non sei se levarás a conta, pero esta noite pasácheste unha miga.
     -Se cadra. Pero non, amigo, que é a música. O que enviei ao corpo xa llo pagarei ao teu novo camareiro. Tes bo ollo para as fichaxes. Es raposo vello, Requesende.
     Turbaban a Antón as saídas de Rita, con frecuencia inesperadas. A súa amiga fitábao coa intensidade dos seus ollos pretos. Dixo, entre risos:
     -Non me mires así, compañeiro, e acompáñame á casa. É obrigado coas borrachas e, por riba, está todo escuro. Mañá madrúgase.
     Andaron en silencio. Alumeábanse cunha lanterna de pilas nos tramos sen luz. A medio camiño, Rita colleuse da man de Antón.
     -Non estou tan bébeda. Sobresimulación, é o que unha fai. Coma os tolos de atar.
     -Estás máis do que pensas, Ritiña. Non tola. Borracha. Bebiches sete ou oito copas.
     -Ritiña, dis. Ritiña aguanta moito alcohol e non está tan bébeda. Non sei se tola. Está soa. Tanto, e é tan tremendo... Estimo moito que ficaras, Antón. Xa sei que non é por min, mais estimo moito que ficaras.
     -O alcohol está a falar por ti.
     -Vírame aínda máis lúcida, o alcohol. Fai que unha repare nesas túas miradas de desconcerto, como a de hai un instante, no bar. Desacougabas porque non caso nos teus esquemas. Non me das acomodado neles. E deixa de darlle voltas. Unha é como é.
     Antón replicoulle, un chisco molesto:
     -Non ía andar polo mundo adiante de vagabundo, de mirar eu a vida cos prexuízos que ti me após.
     -Non me entendes. Non falo de como vés a túa vida. Dígoche como me ves a min desde o primeiro día que nos coñecemos, no local frío das formicas laranxa. Desconfías e non sabes por que, home desacougado.
     Zafouse Rita da man do mozo. Comezou a dar reviravoltas na rúa. Bailaba ao son de músicas imaxinarias. Berraba na noite:
     -A Grande América, señores, cos ollos vendados furando no presente, no pasado e no futuro incerto de Antón Lariño Pedras, o uldrao sarillón que soña con fragas virxes e con encantos que xorden da brétema nos bosque máxicos como caricias lentas de tépedos orballos primaverais. A Grande América.
     Parou diante da porta do edifico onde moraba. De novo a intensidade dos seus ollos pretos pousou nos ollos asombrados do mozo. As bágoas esvaraban pola súa cara seria. Choraba en silencio. Achegouse, Antón.
     -Non. Déixame. Non subas hoxe á miña casa, hoxe non. Preciso tomar outra copa, moi forte, no meu cuarto, á luz dunha vela. Sosiña. Outro día, Antón.





Outra noite

     Outro día, non, outra noite, compartida nun piso frío do Novo Pardiñeiro: lentura de sosegos de herbas molladas, remuíño dos loucos ventos que marcean, augas escuras a lamber nos agochados rebastais, estalo, longa furia agónica que esmorece en lento acougo. (5) Non foi esta vez de bágoas a humidade nos ollos de Rita e Antón.
     Víanse con frecuencia, os mozos. Remoía Antón o que Rita opinaba sobre os seus desconcertos. Sabía que ela non se equivocaba, mais non achaba a causa do desacougo. Arreo discutían sobre o futuro da fraga:
     -Non entendo -porfiaba el- que ti sexas indiferente a eses estafermos de ladrillo, a se inzan ou non eucaliptos no bosque. Non me cadra co que vou sabendo de ti.
     -Que non me entendes xa o sei. Mais non é pola fraga.
     Molestábase Antón con esas respostas lixeiras. Rita continuou, moi seria:
     -Preciso tan pouco, Antón, para estar en paz. Tan pouco. Non me afectan os estafermos. Non os miro. E xa procurarei un recuncho propio, para evitar os eucaliptos.
     Engadiu en baixiño, despois dunha longa pausa:
     -Acórreme o mar. Mireime tanto, Antón, de cativiña, no das Nove Ondas... Axudoume, aínda me axuda a conservar o sosego. O meu amigo o mar.
     Enfastiaba Antón a rutina do traballo. Apagábanse os recendos da primeira noite, nos seus encontros con Rita. Soñaba con Novelúa.
     Cada pouco deixábanse caer polo Pardiñeiro de Cabanas un grupo de galegos, acompañados de O Trovo e algún que outro uldrao.Acomodábanse nun lugar discreto, lonxe da barra. Requesende atendíaos con xeito distante.
     -Venden a quen se lles poña diante, estes negociantes -dixéralle a Antón o taberneiro-. Son cuspidiños a O Trovo, estes meus paisanos. Ou peores, que pretenden afogar as súas orixes en cartos. Batín con mancheas de xentes da mesma condición cando regresei ao meu país. Con quen non queren saber nada é con Cabanas. Coincidiron unha noite. O vello acobadouse no mostrador, co seu fachuco apagado entre os beizos. Fitábaos de vez en cando con aquel seu ar de pillaría. Sorría. Incomodábanse, eles. Remexían o cu nas cadeiras. Marcharon ao dereito. Os galegos despedíronse con respecto do vello. Chamábano polo seu nome. Non lles deu palabra, Cabanas. Abaneou unha miga a testa, sen mudar o seu aceno de retranca.
     Nunca esquecía O Trovo saudar Antón, sempre na boca un comentario chistoso:
     -Quen lle diría a ti e a teu pai que ías rematar de camareiro nun baiuco do medio do monte, Lariño. Tamén son ganas de traballar por catro cadelas, compañeiro.
     Co bar pecho, Requesende mudaba. Ensimesmaba, aquel home falador. Sentaba silandeiro cada noite, na mesma mesa, á beira dunha das fiestras que miraban cara o solpor, coa botella diante. Nin se sabe cantos copas enviaba.
     Antón, unha mañá, atreveuse a dicirlle se non sería moito beber. Requesende contestou cun sorriso apagado.
     -Sábeche mellor o whisky que os somníferos. Ten outra substancia.





Requesende.

     Despois dunha xeira de moito rebumbio, Requesende achegouse, como cada noite, á súa mesa de costume, co whisky na man. Colocou unha cadeira para Antón, serviu dous vasos de bebida, e pediulle ao mozo que o acompañase.
     -Saberás disimular as miñas rarezas -dixo-. Xa levo un tempo vivindo só, e apáñanse moitas manías cando non tes roce con ninguén. É certo que falas coa xente do bar, mais non abonda. Sábeo ben o refrán, amigos da taberna, amigos da merda.
     "Parécesme moi novo para coñecer a soidade. A miña vella compañeira doente. Traba duro. Aínda aperta máis cando é compartida. Un día calquera descóbreste sosiño, con alguén ao teu carón que te mira sen entender nada.
     Antón deixaba falar. Estaba asombrado do moito que bebía. Enviaba os vasos case dun grolo.
     -Quizais deixei a emigración porque me sentía só. A morriña axudou. Non sei. Levaba trinta anos fóra, decidín regresar á miña terra, e aquí me tes, outra vez lonxe. A vida da moitas voltas.(6)
     Agrisaba o luar as polas de castiñeiro da beira da fiestra. Proseguiu Xosé Requesende:
     "Os primeiros meses percorrín o meu país. Sentín como se me roubaran algo, coma ti cando descubriches a pista e os estafermos, diante das aldeas abandonadas ou con catro vellos como únicos habitantes. Eucaliptos, veigas a monte, construccións sen traza, vilas descoidadas. Velaí o que un achou.
     "Unha tarde de inverno batín cun vello, nunha das moitas comarcas case despoboadas, no interior. Alindaba un rabaño de cabras. Nunca vin gando tan lucido. O home era afable, moi tranquilo. Case nos pilla a noite no monte, falando.
     "Cando lle preguntei se tiraba moitos beneficios daqueles animais coidados con tanto esmero, o pastor botou a rir. Dixo: "Mire, señor, un non se pode queixar de como lle vai na vida. Pasei fame, moita necesidade. Era case un neno cando emigrei a México. Traballei arreo. Agora hai casas, pisos na cidade, un negocio que atenden os fillos. Eles xa son de alá, mexicanos. Acórdanme moito, mais a cada paso manda máis a preguiza, un xa non devece por cruzar o mar outra volta. A miña muller non sabe que facer, vai e ven. Acaba de nacer un neto, outro americaniño. Ela tiña moita ilusión por coñecelo, e por aló anda, coidando da filla. Insisten moito, muller e fillos. Que un suba ao avión para coñecer o cativiño"
     "O vello partillou comigo a súa merenda, un anaco de pan moreno e unhas liscas de entreteto moi curado que me souberon a manxar antigo. Proseguiu: "Atenden todas polo nome, as cabuxas: a Pinta, a Teixa, Margarita, aquela branquiña. Mire a de acolá, a que é unha miga menos preta das dúas da beira do camiño. Chámase Distrito Federal. É moi túzara, é a que máis traballo me da, por eso se chama así".
     "Dixo Distrito Federal con acento mexicano. Continuou, sen lle quitar ollo as cabras: "Cando un era cativo, había unha cabuxa na casa. Ninguén pode saber como a estimaba un. Eran tempos de fame e non houbo máis remedio que vendela. Mercárona uns veciños. Comérona pola festa. O que un chorou por aquel animaliño branco con nódoas beixe. Xurei daquela que, se a vida me axudaba, de home ía ser dono dun rabaño enteiro, e non se lle tocaría nin un pelo a ningún animal. Agora, de vello, estou cumprindo o meu antollo. A ver se me traen á aldea este neto que aínda non coñezo, cando medre un pouco. Heille ensinar a alindar o gando".





Unha lembranza dourada

     Aceptou rindo Requesende o café que Antón preparou, preocupado polo moito que bebía.
     -Teslle medo as reiteracións dos borrachos, compañeiro. Aínda termo do que digo, polo momento.
     Pasaba da media noite. Nubes negras escurecían o luar. Debía ser o moucho, o que se escoitaba na fraga.
     -Quen raio nos entende. Volvín deixar a miña terra, e agora devezo por regresar de novo.
     "Decidín mudar de aires por curiosidade, cando me contaron destes lugares afastados. Tedes un aquel cos galegos, os uldraos e os louceghos, a parte do idioma.(7) Por aquí atopei o vello Cabanas, o meu parente.
     "Teño ganas de o ver. Podería contarnos historias interesantes do meu país. Sabe moito, é un verdadeiro pracer escoitalo. Mais, nestes tempos, é milagre pillalo falador. Ensimesmou. Pregunteille non sei que, un día calquera. Escoita ben, dixo. E, sen máis, debullou a súa resposta ao piano: unha peza longa e lenta.
     "Minto, Antón. En realidade non foi só a curiosidade, o que me trouxo a estas terras. Penso que fuxía.
     Arredou Requesende a cunca de café a medio beber, e enviou outro grolo de whisky. Saíulle moi rouca a voz, cando continuou:
     -Fuxía do país, mais tamén fuxía dos meus recordos. Pouco tempo antes coñecera a Carolina. De pezas longas e lentas ao piano precisaría un, para poder falar daquela muller, dos soutos solemnes polos que paseabamos en outono, Ulloa adiante. O tempo adobábase con outras substancias á beira dela. Namoreime, aos meus anos, coma un adolescente.
     "Por certo, temos estado xuntos nun lugar chamado Novelúa, coma o teu secreto amor. Se nos peta pechamos o bar, pillamos vacacións e deixámonos caer por aló.
     "Mais vai ser inútil. Non van volver aqueles días que sabían coma lume amoroso das lareiras antigas.
     "Foise moi lonxe, Carolina. Deixoume a penas unhas educadas liñas de despedida, nunha notiña sucinta. E este home inxenuo, meu amigo, chegara daquela a pensar que ocupaba un espacio na súa vida.
     "Non descubrín a maneira de esquecer o seu recendo, a súa beleza, dourada coma os vimbios de inverno.
     "Mais disimula que te aburra con confidencias de borracho. Preocupémonos agora por escorrentar o frío.
     Serviu outros vasos, case colmados. Calaron os dous homes, como amorriñados polas súas lembranzas. Sentíuse o souto.
     Non era o moucho. Era a curuxa, a que laiaba na escuridade.





A carta

     O Trovo entregoulle en man unha carta a Antón. Era de seu pai. Dicía:

     "Meu querido fillo: Souben polo meu amigo O Trovo que andabas polo Novo Pardiñeiro, de camareiro na de Cabanas, traballando nese local e para esa xente tan estrambótica. Seguro que ti non ves da mesma maneira ca min a Xosé Requesende Cabanas, nin esa baiuca. Mais permite que che fale con absoluta franqueza. Quizais sexa esta a maneira de achegarme a ti.
     Non sei que dirán de min polo mundo adiante. Túa nai marchou da casa cando ti eras un naipelo de a penas doce meses. Daquela instalei no galpón os mandos que gobernaban os artefactos de vixilancia da fraga. Rexóubase que foi esta a causa de que túa nai nos deixara, e non é certo. Ela abandonounos antes.
     Non era agradable, o traballo de vixilancia, pero si necesario. Alguén tiña que facelo en secreto. Tocoume a min, por motivos que non veñen, neste momento, a conto.
     Felizmente, xa non é precisa a espreita. É libre agora o acceso ao bosque, como saberás.
     Embarqueime nun proxecto novo. Segundo a miña información, en breve vai ser posible acceder á propiedade das terras do Souto do Pardiñeiro de Amarelle, ata o de agora comunais. Prevemos constituír unha sociedade, na que colabora O Trovo e outra xente que ti non creo que coñezas. Hai unha grande demanda de madeira, que se pode exportar, facilmente, por mar, desde o porto de Quilmas. Falamos cando che apeteza en persoa dos detalles.
     Rógoche que dediques un tempo a pensar en colaborar con nós. Con moita calma. Estou convencido da túa capacidade para axudarnos desde un posto destacado.
     Non se me escapa que temos diferencias. Xa es un adulto. Miraremos de achar os nosos puntos de contacto.
     Entrementres, recibe unha forte aperta de teu pai."

     Achegouse Antón á tenda de Rita. Desafogou:
     -Por que non me deixa en paz. Con que dereito se mete na miña vida. Como pode pensar que podo colaborar na deforestación do bosque. Este home é un alleo para min.
     Respondeulle Rita:
     -É teu pai. Non é un alleo, Antón. Se cadra conviña que fixeras un esforzo. Ponte no seu lugar.
     "Non me interpretes mal. Só ti podes decidir se colaboras ou non nos seus negocios. Pero, aínda que non queiras facelo, deberías contestarlle, achegarte onda el. Eu penso que, no fondo, é o que teu pai pretende.
     Antón case deixa á moza coa palabra na boca, alporizado. Andou ás alancadas cara o interior da fraga, sen ánimos para discutir.
     Así traba a soidade da que fala Requesende, pensou. Coma un can doente.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega