|
Os
enemigos da descentralización estatal, os partidarios de que o
Estado, inda integrado por rexións ou pobos diversos, sexa
unitario e se ache poI-o mesmo rexamente centralizado, empregan
pra o millor sostimento da sua falsa doctrina, difrentes
argumentos cuia reputación, a causa de serodia consistenza de
ístes, resulta doada por demáis.
Din os unitaristas, por exempro,
que a autonomía das rexións e o federalismo, ao fin e ao cabo o
seu análogo, son indiscutibelmentes medios, máis que probábeis
seguros, de semental-o arredismo nos pobos integradores de un
Estado. Como o lector poderá comprendere, non fai falla dispôr
de unha gran elocoenza suasoria pra faguer chegare ao ánimo dos
timoratos a convicción de que o que manifestan os unitaristas é
plenamente falso. N-efecto: abonda con botare unha ollada poI-o
mapa universal e axiña se fitará como os países máis
importantes do mundo constituien repúbricas federaes, nas que os
Estados integradores gozan da máis ample autonomía en todol-os
órdens -taes Alemania, Suiza, Estados Unidos, Arxentina, etc.-
sen que dentro d'eles se puideran endexamais asiñalare
verdadeiras tendenzas disgregadoras. Hai un Estado como Rusia que
na concesión de autonomía aos países que o forman, vai máis
alá; moito máis alá que os Estados citados. No Estado ruso,
cuio verdadeiro e axeitado nome é o de Repúbricas Socialistas
Soviéticas Confederadas, hai un artigo na constituzón, o
asiñalado co número XIII do seu capíduo, que dí eisí:
"Partindo da igualdade dos cibdadáns, independentemente da
raza ou da nazonalidade, decrara a R. S. F. S. R. incompatíbel
n-ausoluto coás leis fundamentaes da Repúbrica todo
asoballamento das minorías nazonaes ou calquer opresión,
coutamento dos seus dereitos, ou o recoñecimento de
determiñados privilexios, directos e indirectos. Recoñece
âs ditas razóns o dereito á se constituire como Repúbricas
autónomas, ou territorios, arredándose da Repúbrica, previo
acordo dos seus Congresos soviéticos, sancionados pol-os órgaos
supremos da R. S. F. S. R. Os cibdadans da R. S. F. S. R. terán
direito á usaren libremente o seu idioma nazonal nos Congresos,
Tribunaes, na Adiministración
i-en todol-os actos da da vida púbrica. Ás minsións nazonaes
se lles garantiza o dereito do insiño na sua língua
materna". Como dí atinadamente Gonzalo de Reparaz
comentando a Constituzón rusa e moi singularmente iste artigo:
"O sovietismo enxergueu que soio nazóns e homes ceibes
teñen capacidade pra dispôren dos seus destiños e asumiren a
prena responsabilidade do que fan. Rusia é hoxe, por
conseguinte, unha Sociedade de Nazóns constituída poI-os pobos,
non poI-os gobernos, e na que as minorías son do todo soberáns,
gobernándose as razas, que orgulosamente chaman os belicosos
europeus inferiores, por sí mesmas". Agora ben, pese á que
o arredismo se acha autorizado e legalizado, por eisí decilo, na
Constituzón rusa, n-aquela espallada Confedeiración de
Repúbricas, n-aquel verdadeiro super-Estado se non pode afirmare
que haxa o máis cativeiro xermolo arredista, xa que,
d'eisistire, axiña se atoparía satisfeito, sen esforzo algún,
atal e como a Constituzón prescribe.
No mesmo Imperio británico sucede
algo qu'esnaquiza a afirmación dos unitaristas de que a
autononomía ou o federalismo conducen indefectibelmentes ao
arredismo. Como todas saben, o devandito Imperio máis que un
Estado soio é unha verdadeira confederación d'Estados, cuio
único vencello axuntador é o tan deble da Coroa. Pol-o demáis,
coñecido é que o mesmo Canadá, que a Australia, que os países
sudafricáns e que todol-os demáis países que integran isa
verdadeira Sociedade de nazóns que se chama o Imperio
británico, disfroitan de unha autonomía tan ample e tan
compreta que lles permite tere exército e armada propios,
repersentación consular e até persoeiros na Sociedade das
Nazóns de Xinebra que non son os da Ingraterra e que xa
n-ocasións se permitiron votaren en contra do voto emitido poI-o
persoeiro británico. Tal disfroite de autonomía levou algunha
vegada aos pobos da coroa británica á termare de se arredaren
da metrópoli? Moi lonxe de iso. Recente está a guerra europeia,
que sendo unha gran ocasión pra que os dominios británicos se
independizaran totalmentes, soio sirvéu pra que ístes
amostrasen con todo craror canta era a sua lealdade e
compenetración cô super-Estado de que forman parte.
Asegún se olla poI-os exempros
citados, aos que se puidera engadire outros, a autonomía non
leva endexamáis â disgregación nen ao arredismo. Como reforzo
de ísto que fica manifestado e como choéndoo, non estará
demáis decire qu'eiquí mesmo, na Hespaña, nos días mouros da
Guerra da Independenza, unha vegada crebado o Poder central, e
máis aínda, esmorecido totalmentes, as rexións hespañolas
ficaron entregadas âs suas propias forzas. E foi estonces cando
elas, constituindo poderes supremos e autónomos, que tiñan
todal-as semellas de verdadeiros orgaísmos soberáns, lonxe de
matinar en se independizaren levaron á cabo a obra común de
faguere á Hespaña soberana, previa a eispulsión dos
eistranxeiros que trataban d'encadeala. Por ísto o distinto
hespañol Sr. Malagarriga, n-unha confrenza sua dita na capidal
arxentina manifestaba con toda xustiza e con grande acerto:
"Tres grandes epopeias se fixeron na Penínsua. A
Reconquista, o Descubrimento de América e a Independenza. A
pirmeira e a derradeira obra de pobos autónomos, que souperon
responderen ao seu libre espontaneísmo. A segunda, obra do
esprito hexemónico de un pobo onde os xermolos centralizadores
xa tiñan prendido, pra levarnos, andando o tempo, á dôrosos
secesionismos".
Por outra parte, son ben craras
i-elocoentes istas verbas do mestre ilustre D. Manoel Murguía,
que dín eisí: "Nos tempos máis groriosos pr'â Hespaña
(séculos XVI e XVII) vivían as principaes nazonalidades
hespañolas baixo o goberno propio de cada unha. Aínda tendo
elas Exército i-Escadra rexionaes; tendo Tesouro privativo,
autonomía compreta pra todol-os servizos púbricos, non houbo en
ningunha perigo da vida do Estado hespañol. E verdadeiramente
non sabemos que haxa deixado de se gañare a batalla de Lepanto
porque na capidal da Galiza estivese ergueita, como o estaba, a
bandeira galega en vez da de Castela".
Pro aínda hai máis. Ollando soio
o que ocurre dentro da Hespaña, calquera que non sexa cego de
nascimento ou cego de comenenza -que ístes adoitan a se atoparen
moitos- se terá decatado de que os partidarios de que as
rexións respectivas gocen de un réximen autonómico ample, e
aínda aqueles que van máis alá da autonomía corrente, son os
únicos que na Hespaña e dentro das suas diversidades tan
manifestas se chaman e se consideiran cordialmente irmáns,
relacionándose e procedendo como taes. Dos que pertenescen á
rexións difrentes, e que non son partidarios da autonomía
sinón todo o contrario, certamentes que se non pode decire que
se chamen irmáns en todol-os momentos e moito menos que procedan
cal corresponde, sinón inversamente na maoría dos casos.
Testigos de maior eiscepción n-ísto somol-os galegos, cataláns
e vascos, verdadeiramente irmanados por un sentimento
eispontáneo de cordialidade, n-oustante cobizare os que
pertenescemos aos pobos aludidos o conquerimento da maior
liberdade pra os países en que fumos nados.
No caso da Hespaña, cando se fala
de otorgare o réximen autonómico âs rexións, adoitan á
deciren os enemigos da descentralización, os unitarios, que un
dos fundamentos en que se afinca a sua enemiga â autonomía é o
temor á que con ela veña á sere sustituído o actual
caciquismo por un caciquismo de novo cuño, pior cen vegadas que
o outro, que o de hoxe. Tal temor, de máis está decilo, é
compretamentes infundado e fora de toda lei. Como se sabe, o
cacique, o verdadeiro cacique, o tipo aquel que na provincia, na
comarca ou no municipio disfroita, pol-o que sexa, de unha
situación privilexiada que lle permite dispôre ao seu antoxo,
n-un momento determinado, dos resortes do favor no que afecta á
adiministrazón, xa sexa xêral xa local; â política, â
xustiza e aínda á outros moitos aspectos, poI-o que ten decote
â sua beira unha masa fervorosa de incondizonaes qu'él utiliza
pra se valorizare cada vegada máis diante de todal-as
situacións políticas, non foi pranta que xurdira espontánea e
sen arranxamento algún.
Creóuna, pra millor se asegurare,
aquela gran farsa que se chamóu a monarquía constituzonal e
palramentaria, da que Cánovas del Castillo foi o principal
actor, e sigueu mantida decote pol-a quentura que nas outas
esferas oficiaes se lle prestóu en todo momento. Como se sabe, o
caciquismo -e ísto xa se leva repetido innúmeras vegadas-
formaba -cicáis fose máis acertado empregare o presente en
troques do imperfecto- unha longa cadea que, como dí Pí Margall
"vai dende o Gobemo á todol-os xefes civíes, económicos e
militares de todal-as provincias, e á todol-os alcaldes dos
pobos. Crebada a cadea -engade Pí- o caciquismo morre"-. E
certamentes qu'eisí é.
O caciquismo vivía amparado,
sostído e aínda defendido dende riba, dende o centro, dende as
outuras onde residen os persoeiros supremos do Poder. E ístes
persoeiros eran os que, co-á abundosidade de recursos e
d'elementos que tiñan á mán, sostiñan por propia comenenza,
xa que, como se sabe, toda a forza dos dirixentes da cousa
púbrica se achaba repersentada poI-o maior ou menor número de
indivíduos, caciques, que pol-a amistade do xefe político ou
siñor de turno tiñan metimenta e ascendente decisivos en
todol-os centros, dependenzas e orgaísmos do Estado fosen do
carácter que fosen. E como derivación de ísto gozaban do
privilexio -ben tristeiro, por certo, pra todol-os que de verdade
sexan amantes da liberdade- de contaren co-á incondizonalidade,
en todo e pra todo, de fortes núcleos de indivíduos que no
cacique tiñan a chave que lles abría todal-as portas e o seguro
conqueridor de toda crás de favores oficiaes e aínda
particulares.
Temos, pois, que o caciquismo é
algo que viña de riba á baixo e non â inversa. A sua fonte
orixinaria se achaba en Madrid e principalmente no Ministerio da
Gobernación. Do centro, do Poder central afincado na excorte
arrincaban os tentáculos que s'eistendían até o derradeiro
concello. Un prego enderezado poI-o cacique ao xefe do partido en
que figurase encasillado, cumpríase rigurosamente, faguendo pra
elo circular as oportunas órdens polo ministro correspondente ao
goberno civil ou dependenza provincial que fora do caso. E ístas
órdens, para o seu esacto e millor cumprimento, eran logo
transmitidas con toda prêsa ao alcaldde ou funcionario local
axeitado que, â sua vegada, as obrigaba á cumprire sen demora
algunha. Ollando ísto, e se decatando a xente das vilas e das
aldeias que se non podía ire en contra dos que tal poder
amostraban teren, s'entregaban incondizonalmente aos caciques de
toda cras, trocándose nos seus máis dóciles instrumentos e nos
seus máis fideles servos.
Otorgada a autonomía âs rexións,
orgaizado o poder rexional de riba á baixo, e se afincando todo
él, pol-o mesmo, nas máis rigurosas normas democráticas, para
cuia realización hai que tere en conta o control qu'exercerán
en todo momento os diversos partidos rexionaes e aínda os
cibdadáns mesmos como taes cibdadáns, o caciquismo -pol-o menos
atal como hoxe é- que tira toda a sua forza da centralización e
qu'é como unha consecoenza da subordinación e dependenza de
todol-os poderes á unha xerarquía única, terá que morrere
inevitabelmentes xa que se lle priva do filón en que atopa o seu
sustento.
Orgaizada a rexión
autonómicamente o xermolo de un novo caciquismo se fará cicáis
imposíbel. Pra qu'eisí sexa abonda tere en conta que a
autonomía rexional, si ten de respondere ao que realmente lle
compre, debe afincarse na máis compreta e radical autonomía dos
municipios. Ista autonomía, no caso concreto da Galiza, debe se
asentare no recoñecimento preno da persoalidade parroquial,
qu'é o elemento primario de todo o vivire galego. Os municipios
deben seren soberáns dentro dos seus lindeiros peculiares, e
soio responsábeis das arbitriariedades, que a xuizo de parte,
poidan realizaren. De iste xeito pouco poderá supôr tere
valimento e infruxo perto de calquera dos qu'exerzan as supremas
repersentacións rexionaes, posto que por moi grande que sexa o
intrés do tiduar de un outo cárrego rexional por favorecere
quera dos qu'exerzan as supremas repersentacións ao amigo ou ao
protector, tal intrés non servirá pra ren xa que a autonomía
do municipio porá a cuberto a íste de todo o que, contra d'él,
un político desaprensivo poidese intentare.
Suprimida a presión asoballadora e
constante dos orgaísmos do Poder central, que nos réximenes
unitarios é algo que se non esmorece nunca; deslindeiradas
perfectamente as atribucións dos diversos orgaísmos que
compoñen a rexión, e gozando de autonomía compreta no que
afecta âs suas funcións eiscrusivas os cimentos en que se
asenta o poder rexional, ou sexan os municipios, se fai
imposíbel o soerguimento de poderes arbitrarios e ilegaes -ísto
é os caciquíes- por falla de afincamento axeitado, falla que
ven á sere determiñada poI-as características da orgaización
rexional, cuias características imposibilitan toda coacción e
toda forzadura que poidera tencionarse. E ísto é porque as
atribucións de cada orgaísmo teñen sempre o seu lindeiro ben
fixado e perciso, fora do que novos aspectos autonómicos se
manifestan con toda a sua forza.
Outra das ouxeccións que adoitan
á se fagueren pol-os enemigos das autonomías rexionaes, en
contra de ístas é a que sigue. Din eles: si as diputacións
provinciaes sendo, como son, orgaísmos nos que a intervención,
guía e ourentación directas soio corresponde á elementos
rexionaes, se non poden asiñalaren -salvo eiscepcións ben
coñecidas que confirman a regra- máis que como niñadas de
caciquismo e modelos de mala adiministración, iste feito ven á
comprobare compridamente cal será a xestión rexional coá
autonomía, e falla pol-o mesmo do control centralista, sen o que
as diputacións, que tan mal actuaron decote, virían á actuaren
aínda pior. Pr'amostrare que o argumento devandito se acha fallo
n-ausoluto de consistenza, non é perciso faguere grande esforzo
nen moito menos.
As diputacións provinciaes son
algo falso, tan falso como o é ista división da Hespaña en
provincias, cuio fundamento e xustificación se non atopan por
parte algunha. As diputacións foron unha creación do poder
central, única i-eiscrusivamente, que si eisí procedeu o fixo,
de unha parte poI-o afán de copia que na monarquía borbónica
houbo decote con respecto á todo o eisistente alén do Pirineo;
e de outra pol-a comenenza de faguere máis doado o cobro de
trabucos e a sumisión incondizonal ao poder central, que de ise
xeito non soio encadeaba millor as divisións arbitrarias do
territorio do Estado que se chaman provincias, sinón que
conseguía que o seu poder se fixese ben palpábel aínda nos
municipios máis esquecidos e arredados. Tendo o Poder central as
diputacións encol dos municipios, até o punto de que ístes
resultaban xoguetes i-escravos d'elas, nos atopamos con que as
diputacións viñeron sendo poI-as suas atribucións e pol-a sua
minsión o instrumento máis axeitado do asoballamento
centralista e, poI-o mesmo, máquina eficentísima de aquela rede
caciquil que dende Madride chegaba até a máis escura aldeia e
da que xa falamos denantes.
As diputacións non podían teren
nunca un funcionamento orixinal, unhas características propias,
un algo que as fixese dignas de gabanza porque pra que o fosen
era mester que responderan á unha realidade, e qu'eisí fosen
algo con esprito, con alma, con enerxía e vitalidade suficente
para fagueren obra propia. Contrariamentes, as diputacións son
unha argallada que non responde á ren, que non refrexa nada
vivo. Dirixidas dende Madride, fallas de autodetermiñación,
supeditadas âs comenenzas dos caciques centraes, as
diputacións, privilexiada creación do centralismo antinatural,
esgotador e tiránico, foron decote un estorbo, unha rémora, un
peso morto que dificultou, cando non impideu totalmentes, os
avantes das rexións cara ao progreso.
Si as diputacións, pois, que non
teñen que ver ren coás rexións, até o punto de seren alleas
por compreto á elas inda que n-elas teñan asento e n-ela faigan
xermolaren os seus froitos, son orgaísmos fracasados total e
rotundamente, o seu fracaso carréguese na conta do centralismo,
xa que obra sua son e por él foron dirixidas e ourentadas en
todo momento, sen que a rexión, o que verdadeiramente é a
rexión, intervise en ningún momento n-elas no máis mínimo.
PoI-o demáis, pertendere tirare do fracaso das diputacións
provinciaes probabilidades de fracaso pra o réximen autónomo
rexional é tanto como atribuire unha borrachera â vasixa en que
se conteña o líquido que a produxo.
Outro argumento que s'emprega
contra das autonomías rexionaes é o de que ístas, lonxe de
ocasionaren un avance no progreso rexional, supoñan todo o
contrario. Como se olla, o argumento é cativeiro até deixalo de
sobra. Cô actual sistema centralista, dentro do que as rexións
se non teñen en conta pra ren e no que con ausurda contumacia
son esquecidas, resulta que as posibilidades de millora rexional,
todo o que supoña desenvolvimento das fontes de riqueza
peculiares de cada rexión ten que se faguere, na maoría das
vegadas, por iniciativa particular, sen que o Poder central faiga
o máis mínimo -e menos mal que, como ocurre n-ocasións, non
oustaculice- para que aquelas manifestacións soerguidas da
economía de ista ou da outra rexión poidan adiquiriren todo o
perfeccionamento que as poña en condicións de resistiren sen
quebranto as competenzas alleas e as faiga, poI-o mesmo, se
asegurare un posto de releve dentro os mercados. Sendo deber do
Estado centralista atendere por igual â axuda do progreso
económico de todol-os pobos que o forman, o repartlmento da sua
atención fai que, pol-o xêral, soio haxa duas ou tres rexións
que se atopen ben atendidas, antramentras que as restantes, si
queren que as suas riquezas se non perdan lamentabelmentes,
teñen que supriren a iniciativa oficial -que se non manifestará
máis qu'en forma de trabucos e impostos- pol-a particular, con
todol-os incomenentes e desacertos que tal feito ocasiona.
Contrariamentes, disfroitando as
rexións de autonomía o esforzo á prol das riquezas respectivas
e as medidas endereitadas á fagueren qu'elas marchen decote
poI-o vieiro do aumento, corresponderán en totalidade ao gobemo
rexional. De iste xeito o goberno da rexión, intresado directa e
rexamente en que a economía do país prospere, poderá faguere
uso das facuIdades que lles son propias pra que as industrias
peculiares, todo aquelo que constituie traballo e traballo
singularizado, con selo propio, se orgaice e leve á cabo,
previos os axeitados insiños, con as maiores probabilidades
d'eficacia. De que cada rexión, por virtude da autonomía, poida
apricare os seus recursos á aquelo que coide máis pertinente e
poida, asemade, orgaizare e protexere as suas riquezas naturaes
para que rendan o meirande froito sen que, como sucede nos
rexímenes centralistas, teña que agardare o beneprácito alleo
e as disposicións emanadas de poderes lonxanos que percisamente
pol-a sua lonxanía soio poden fitaren as custións e os
probremas rexionaes sen se percisaren, como esvaídos e
n-ocasións deformados, hai unha gran difrenza. E ista difrenza,
como se olla, ven á se traducire n-un aumento consideirábel de
probabilidades de acrecentación do progreso rexional.
Outro dos reparos que adoitan a se
faguere â autonomía rexional é o de que non haxa na rexión
persoas capacitadas pra o exercizo das funcións que,
inevitabelmentes, terán de pasaren a ela como consecoenza da
descentralización estatal. Iste reparo é de por sí tan
cativeiro, tan parvo que non meresce a pena de refutare.
Empregado tal reparo pol-os nados de unha rexión contra as
posibilidades de que ista abranga o seu autodominio, se fai ainda
mais que merescedor de desbote acreedor a unha forte repulsa. Tal
reparo equival a unha autodecraración de incapacidade, a unha
espontánea confesión de inferioridade, a unha tácita
decraración de cretinismo e imbecilidade que a berros recrama
vergoñosa tutela. Contra do que digan catro siñoritos idiotas,
folgazáns e iñorantes das vilas, adoitados a que se lles teña
o pesebre arranxado e incapaces de fagueren por sí mesmos ren
que sexa util, non hai pobos mas axeitados ou menos axeitados
para o propio goberno. Todos son pol-o propio senso. O que ocurre
é que cando un pobo amostra dotes non adoitadas para levare ben
as suas cousas é que ise pobo se atopa, pol-o que sexa, en
situación favorecida que lle fai doado o camiñare. Na Hespaña,
percisamente, se pode abesullare ben comprobado isto que agora
decimos. Todol-os pobos pois, se achan en disposición de se
rexiren ben cando no vieiro que forzosamente terán que seguiren
se lles non amontoan as dificultades e se lles non obriga a
marcharen por roteiros que se opoñen âs suas incrinacións
naturaes. Deixadol-os pobos ao seu libre albedrío, con liberdade
completa pra orgaizare a sua vida íntegra asegún lles dicten os
seus imperativos naturaes, os pobos non soio marchan normalmente,
sen entropezos, sinón que, ademais, o progreso se fai n-eles
cada vegada mais sensibel.
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas