|
É
certo que a descentralización dos Estados, que a sua
orgaización en unidades autónomas acopladas, cando eles choen
dentro de si rexións ou nazonalidades diversas, tivo decote
fervorosos enemigos, partidarios, poI-o mesmo, da unificación
rigurosa, do emborcamento preno das variedades
n-unha uniformidade total. Pro non é menos certo que o seu
número e a sua calidade non chegan, nen con moito, ao dos
propugnadores do criterio descentralizador, ao dos que defenden o
sostimento necesario das variedades naturaes dentro da unidade
ample e armónica do orgaísmo estatal, qu'eisí se fai
fleisíbel e axeitado pr'â realización dos fins ergueitos que
ll'están asiñalados.
Escolmados ao azar, chegados
casualmente á nós moitos d'eles e atopados outros nas diversas
lecturas á que o engado do tema nos impulsara con frecoenza,
éis as manifestacións elocoentes, suasorias e merescedoras de
todo respeto -tal é a autoridade dos nomes que as avalan- que ao
noso xuizo confirman a doctrina sustentada nas liñas
denanteriores, e cuias manifestacións son o peche millor e máis
axeitado que á taes liñas se puidera buscare.
O ilustre autor da coñecida e
sonada obra que se tidúa "O esprito das leis" ,
Montesquieu dí o que sigue con referenza aos Estados compostos:
"Si unha repúbrica é pequena, doadamente será destruída
por unha forza eistranxeira; si é grande, se destruie por vicio
interior. Iste dobre incomenente abrangue por igual âs
democracias e âs aristocracias, o mesmo si son boas que si son
malas. O mal está na cousa mesma; non hai forma de remedialo.
"Eisí, pois, é moi probabel
que os homes se olIarían obrigados á viviren decote baixo o
goberno de un soio, sinón tivesen argaIlado unha forma de
Constituzón que ten todal-as ventaxas interiores do goberno
repubricán e a forza eisterior da monarquía. Refírome â
repúbrica federativa.
"Ista forma de gobemo é un
convenio por medio do cal varios corpos políticos consisten en
se fagueren cibdadáns de un Estado meirande, formado
espontáneamente por eles. É unha sociedade de sociedades
qu'estabrescen unha nova, a cal pode aumentarse con novos
asociados até tanto que o seu poder abonde pr'â seguridade dos
que se teñen xuntado...
"lsta especie de repúbrica,
capaz de resistire â forza eisterior, pode conservárese na sua
grandeza sen que o seu interior se corrompa. A forma de ista
sociedade prevé todol-os incomenentes...
"A Confederación pode se
disolvere, ficando soberáns os confederados. Composta de
pequenas repúbricas, disfroita da bondade do goberno interior de
cada unha d'elas, i-en relación ao eisterior, pol-a forza da
asociación, dispón de todal-as ventaxas das grandes
monarquías".
Tocqueville manifesta tamén a
eiscelenza do Estado composto, do Estado artigolado por entidades
vivas e autónomas con istas verbas que concretamente se retiren
á Norteamérica: "Ninguén dirá até que punto sirve a
división da soberanía pra o benestar de cada un dos Estados que
forman a Unión. N-isas pequenas sociedades, que non teñen que
se preocuparen da necesidade de defendérense nen poden sentil-o
afán de aumental-o seu territorio á conta do veciño, toda a
potenza social e toda a enerxía individual se concentra nas
milloras interiores. O goberno de cada Estado, situado xunto aos
mesmos gobernados, coñece constantemente e adivirte no acto as
suas necesidades conforme andan á se manisfestaren. Eisí é que
cada ano se persentan novos proiectos que, discutidos nas
asambreias comunaes ou na lexislatura do Estado, e reproducidos
logo pol-a prensa, esproran o intrés universal e o ciume dos
ciudadáns. Iste afán de milloras abala sen cesare âs
repúbricas americáns, sen perturbalas; a cobiza de poder cede
n-elas ao afan de benestar, paixón máis vulgar, pro menos
perigosa".
Na obra "O principio
federativo", Proudhón, un dos máis destacados
propugnadores do Estado vertebrado i-estructurado asegún as
variedades que dentro d'él teñan de viviren, manifesta e
demostra cumpridamente como o réximen centralizador é
incompatíbel coá liberdade e como ísta s'esmorece ao paso que
a unificación avanta.
Vandervelde, leader socialista
belga, resume a sua opinión referente á que a liberdade dos
pobos se respete decote e sen menoscabo algún, xa dentro do
Estado á que pertenezan, xa no concerto d'Estados que se poida
formare coás verbas que siguen: "O internazonalismo no
futuro non poderá negare nen desprezare o valor do patriotismo
nazonal e da lealdade á un país; unha orgaización social
internazonal consistente, haberá de tere como forma instituzóns
nazonaes, autonomía nazonal".
De unha craridade meridiana son as
páxinas nunca murchas de D. Francisco Pí Margall. N-elas se
amostra, de un xeito que non pode rebatírese, as eiscelenzas do
Estado composto e as ventaxas capidaes que se tiran do
federalismo, qu'en remate de contas non é sinón o que nós
andamos á defendere. I-eisí dí o ilustre Pí n-un traballo
tiduado "Hespaña e Portugal" no que concreta as arelas
que ao seu xuizo debían esporaren aos repubricáns hespañoes do
seu tempo: "Aspiramos, como ninguén iñora, á que a
Hespaña esteña dividida en rexións que, pra todo o que á sua
vida interior se refira, se gobernen por sí mesmas e teñan a
sua Constituzón, o seu goberno, as suas Cortes, os seus
tribuaes, as suas leises, a sua milicia, a sua adiministración,
a sua facenda, e pra todo o que â sua vida de relación
corresponda, vivan suxetas á un Poder central qu'eisí no
político como no económico rixa os seus comúns intreses".
O mesmo autor de "As
nazonalidades", no libro "A reacción e a
revoluzón", manifesta o seu criterio francamente oposto ao
unitarismo con verbas tan reveladoras como ístas:
"Continuade empeñándovos en suxetalas todas -as
provincias- á un soio tipo e deixades en pe outro motivo de
discordia. Aumentades o antagonismo, querendo destruilo.
Comprimides o voo do inxenio nazonal, cuias manifestacións son
tanto máis proveitosas canto máis diversas. Erguedes unhas
provincias encol da ruiña das outras; findades por destruilas,
ou ao menos por debilitalas á todas".
E verdadeiramente ademirábeis son
as liñas con que Pí Margall se dirixe á todal-as rexións
hespañolas pouco tempo denantes da sua morte. Elas son de unha
elocoenza abraiante e din eisí: "Teredes a vosa
Constituzón, as vosas Cortes e os vosos Gobernos; vos daredes as
leises e os trabucos que millor se aveñan aos vosos intreses e
aos vosos costumes; falaredes no voso idioma e n-él falarán os
vosos maxistrados; non teredes de sortire endexamáis da rexión
pra que vos adiministren a xustiza. Nada d'eispedentes, nada de
autorizacións do Poder central; seredes árbitros no insiño dos
vosos fillos e poderedes pol-a vosa propia autoridade construire
as obras púbricas qu'eisixa o maior e máis rápido desenrolo da
vosa agricultura e das vosas artes. O Estado nazonal non poderá
endexamáis asoballarvos; de acordo con vosco decidirá a paz e a
guerra; protexerávos baixo a sua bandeira ondequeira que levedes
os pasos; restabresceravos o orde si non podedes restabrescelo
vós de por parte, e a liberdade sí tiráns se aviscan á
tripala. Vós, rexións, determiñaredes as faculdades do Estado
Central: faculdade qu'eispresamente lle non otorguedes ficará
vosa".
D. Nicolás Salmerón, o repúbrico
escrarecido, levando en 1907, nas Cortes hespañolas, a
dirección, e côa dirección a voz de aquel formídabel
movimento cibdadán, xurdido na groriosa terra de Catalunya, que
se chamou a "Solidaridad Catalana", e do que houbo na
Galiza un pequeño pro inesquecente ecoar que aínda hoxe lembran
con simpatía todol-os galegos dignos, decía: "A tradición
non-os legou ren vivo en canto a corpos da nazón mais que a
eisistenza das rexións, e a eisistenza das rexións n-aquela
difrenza patente, ostensíbel que no estado actual aparce, que no
proceso da Historia s'evidenciou, porque, ¿quén de vós hai que
non sinta, cando toma lección de cousas, como escomenza a
decirse na Alemania e xa s'espallou poI-o orbe enteiro, no estudo
da patria hespañola, quén de vós hai que non sinta, visitando
as nosas diversas bisbarras, que istas creacións ficticias,
serodias con respecto para todos, e a verdade o pon nos meus
beizos, minguadas, da actual división das provincias
hespañolas, non alentan en sí ren de vivo, ren de fecundo; que
cando a Hespaña se atopaba en momentos de crisis foi alí onde
se achaba viva a rexión onde se produxeron as propias
iniciativas, as propias enerxías hespañolas?
"A nosa guerra da
Independenza, o movimento do ano 1820, o da Xunta Central de
1840, o movimento do ano 1868 qué outra cousa son, cando se
determiñou un movimento convulsivo na eisistenza da Hespaña,
que a afirmación vigorosa, san e fecunda da eisistenza das
rexións na apenas soñada e cantada por poetas, mais non vivida
i-encarnada na realidade, eisistenza de unha nazonalidade que foi
atrofiada cando escomenzou a se formare? ¡Tan dura como
queirades, tan aceda como se sinte, pero ista é a verdadeira!
"E si â contempración real
nos acaroamos, eu vos invito a que seriamente o pensedes conmigo
e notaredes que xénero de diverxencia hai no que puidéramos
escomenzare por chamar a tonicidade da vida, as peculiares
condicións da eispansión das enerxías sociaes, a
determiñación das suas condicións efectivas, aparte aquelas
benfeitoras e fecundas que o proceso da terra marcara con signo
mudo no noso chan.
"Eisiste de unhas a outras
comarcas na Hespaña ben determiñada, ben trazada, a eisistenza
de unha vigorosa persoalidade en Cataluña, un pouco mais
esvaída en Valencia e Aragón; determiñada na Galiza i-en
Asturias, resto do proceso da antiga civilización de raza; nen
engadida nen fundida no progreso da civilización posterior, nas
provincias vasco-navarras; n-istas chaúras casteláns, asento
antigo do periodo terciario, con unha falla de tonicidade,
d'eisistenza vigorosa, intensa i-enérxica que fai que ali non
tome particular releve a aspiración determiñada dos habitantes
porque nen xiquer a ten o chan da terra; un pouco na Andalucía e
Extremadura. E diante de istas condicións, ¿cal é a obra do
estadista? ¿Arripiarse do movimento san, vigoroso, enérxico,
benfeitor, santo, de unha rexión que sinta vivamente a sua
persoalidade, ou tomare iso como signo malfadado de próiximo
desastre nazonal? ¿É que poden pensar os estadistas que se
restauren as enerxías nazonaes coa invocación da patria
hespañola que se identifica cô Estado, que se identifica coá
monarquía que se identifica cô cacique ¿Iso non merece máis
que a indifrenza e o encollimento dos flos en quen sinta
intensamente a vida nazonal, a enérxica protesta de que con
aquelo non hai posíbel redenzón.
"As nazóns se forman, as
nazóns se deforman, e as nazóns poden desapareceren, e no
proceso da historia chega un punto no cal as nazóns que
constituien un oustáculo pra o progreso humán deben
desapareceren; i-en definitiva, no proceso da humanidade bén
desaparescidas estarían. Hai que tere o valor de pensal-o eisí,
i-eu enxergo que quen eisí o pense é o único capaz d'evitalo
si iste perigo ameazase, porque en definiva non sei que ningunha
ouración teña chegado a faguere no mundo cousa eficaz mais que
aquela que arranxa e dispón a vontade coa inspiración superior
â obra e â eficacia propia; e como enxergo que na hora presente
o eficaz é o cauterio e non a loubanza, e como non acho
certamentes ren que loubare nen gabare na historia da miña
patria, eu apercíbome humilde e modestamente a reparare as suas
posibeis enerxías, a restaurare as suas forzas pra emprendere
unha vida totalmente diversa da pasada, porque poI-o pasado
iremos deica o abismo, a entrare na órbita da protección das
grandes nazóns europeias, e soio pol-a propia eficacia do noso
esforzo, da nosa acción, poderemos mantere o que repersentamos
hoxe e arranxare o seu acrecentamento pra mañán.
"Non iríamos, pois, por bon
vieiro pretendendo nós, en calquer forma que fose, aínda aquela
da ironía e do sarcasmo, que non sei si é lícita en cousas de
tamaña trascendenza como as que nos ocupan, decire qu'é van ou
necia pretensión a que poden tere os catalanistas de coidarse
como nazón. Si no proceso da Historia as nazóns se fundan, as
nazóns se forman, as nazóns se deforman, entramentas eisista
unha propia unidade persoal propiamente irreductibel na comenenza
social, alí está o xermolo de unha vida nazonal, que si non
sabedes incorporare en mais ample curso e dirixire por máis
ample canle, berrará pol-a sua eisistenza persoal e perturbará
a vida do conxunto ao cal se lle reteña xunguida. A historia é
isa; contra a historia non valen argumentos; pode a historia
endereitarse, pro ¿sabedes cómo s'endreita? Non soio con mais
outas ideias; con superiores obras".
D. Emilio Castelar, o verbo xúrdio
i-ergueito, verbo esgrevio da democracia hispánica non podía se
sentire indefrente diante do feito da estructura natural da
Penínsua. Decatado da realidade, él propugnaba como
ausolutamente necesaria, para que o Estado hespañol se axustase
âs que a natureza quere, aquela forma de orgaización estatal
que non anula sinón que, pol-a contra, manten vivas todal-as
variedades que dentro de un Estado poden eisistiren. I-eisí,
n-un sonado discurso ateigado d'elocoenza e bon decire, como
todol-os seus, qu'él pronunciara nas Cortes Constituintes do 73
manifestaba: "A Repúbrica federal é aquela
forma de goberno, mediante a cal todal-as autonomías eisisten, e
coeisisten como eisisten os astros no ceio, sen chocarse
endexamais. Na Repúbrica federal, todo o individual pertenece ao
individuo, todo o municipal pertenece eiscrusivamente ao
Municipio, todo o rexional pertenece ao Estado, e todo o nazonal
pertenece â Nazón. E continuaba engadindo o que a seguido vai:
"Nós non podemos suprimire ningunha nazonalidade; nós non
podemos tere un Sedán nen un Sadowa: que as democracias non
poden seren cesaristas nen guerreiras. Pro nós podemos e debemos
aspirare a máis: podemos e debemos aspirare coa federación, a
que baixo o ceio deslumeante da Penínsua ibérica s'erga un pobo
que teña unha soia bandeira. A isto non podemos aspirare pol-a
forza, pol-a violenza, pol-o conquerimento, pol-a unidade da
Repúbrica nen pol-a unidade da Monarquía; podemos aspirare a
elo pol-a federacíón mediante a cal todol-os Estados serán
úns en sí e todos serán úns no seo da Patria". E
remataba decindo: "Óllese porqué eu quero a Repúbrica
federal; e óllese porqué eu endexamais apoiarei nen defenderei
unha Repúbrica unitaria".
Xaquín Costa, o home eisceipcional
cuio nome tantos desaprensivos teñen tomado máis de unha vegada
como bandeira, faguéndoo ouxeto de crudel profanación e dando
âs suas verbas, craras e rachadoras decote como coitelos
afiados, unha interpretación que nen de lonxe lles compría, se
manifesta con respecto ao nazonallismo, autonomismo ou como
queira chamarse, do xeito seguinte: "Para min n-ise cramor
de protesta que s'ergue das rexións menos sufridas contra os
poderes centraes; n-ise movimento de despego, e ainda de
hostilidade, das provincias contra "Madrid", que toma
como berro de guerra ou como bandeira o rexionalismo, hai que
distinguire unha parte lexítima, que a razón xustifica e abona,
e outra que repersenta unha reacción e qu'en concepto
de tal ten eispricación cumprida; e o modo de combatir ou de
conxurare os perigos certos que dende él ameazan, sinón pra
hoxe, pra mañán, ten que sere axeitado â natureza do mal, e,
poI-o tanto dobre:
"1º Donare satisfacción
ao que a protesta ten de xusto, recoñecendo a persoalidade
natural dos concellos e municipalidades (cibdades, vilas, lugares
e fegresías), e a persoalidade natural ou histórica das
rexións que aínda a conservan (Navarra, Vizcaia, Asturias,
Cataluña, Aragón, etc.); supríndoa transitoriamente nas
demáis pol-a artificial que recibiron da lei e qu'en máis ou
menos se consolidou cô transcurso do tempo e o uso das
divisións administrativas, militar, ecresiástica,
universitaria, etc.; e deixando eisi âs rexións ou provincias
como á municipalidades e concellos a liberdade de movimentos que
á todo ser vivo corresponde, crebado o vencello servil de
dependenza en que agora están respecto do centro, e sustituído
por unha maina tutela. A mesma autonomía que se respeta no
individuo para que poida rexire por propia lei a sua vida (lei do
contrato, lei do testamento, liberdade de locomoción e
Asociación, dereito de se donare á sí propio tribual, ou sexa
de comprometere n-arbitros, etc.) non sendo o Código civil, por
punto xêral, sinón dereito supretorio, deben tela as entidades
locaes, non promulgándose a lei Municipal sinón con carácter
eiscrusivamente subsidiario; e outro tanto digo das rexións; sen
perxuizo en todo caso da inspección e patronato supremo do
Estado nazonal, obrigado á garantire os intreses superiores da
humanidade, da civilización e do progreso. Supón ísto
repartire a vida do corpo social por todol-os seus membros,
trasladando â periferia unha parte da que agora se acha
acumulada no centro e o ten conxestionado, sen retere máis que a
estrictamente percisa pr'a subsistenza e bon orde do todo.
"Ao estado de parálisis e de
somnolenza en que temos caído, como nazón, é de lei alumeare
todo manantial d'enerxía latexante que por ventura poida
eisistire n-ela, pra que ao seu estímulo o corpo social
reaccione e cicais se refaiga e desperte á unha nova vida e a
restauración das rexións puidera sere unha de isas fontes
cegadas, onde algúns fíos de auga corran subterráneos e
agarden o golpe do sacho restaurador que lles achae o vieiro da
superficie. En todo caso, se tería conxurado un perigo de bulto,
que cicais estemos xa tocando. Aquél á quen se ten secoestrado
o seu dereito, e atopa xordos todol-os ouvidos âs suas queixas e
â sua reivindicación, finde por se alritare e rebasare na sua
demanda o lindeiro do xusto, que denantes lle tería satisfeito,
e á pouco, trocado en convicción o amor propio, xa no adimite
palramento nen transacción, sinón que o quere todo, e o qu'é
pior, de propia man: retivemos tolamente aos antilláns o seu,
qu'era a autonomía, e os antilláns tomáronse xa, non a
autonomía, sinón a independenza. E non é cousa d'esquecere que
os homes d'eiquí non son de pasta difrente que os de Cuba, e que
non fallan yanquis na Europa.
"2º Gobernare: iste é o
outro medio. Como dixo fai moitos anos o Sr. Cánovas del
Castillo, o "patriotismo desaparesce dos pobos cando se
convencen de que son mal adiministrados, de que non son
gobernados como teñen dereito á agardare"; como dixo o Sr.
Silvela, "o fracaso das crases gobernantes foi tremendo, e
consecoenza sua todo iso que se chama rexionalismo, e que non é
máis que debilidade do centro cerebral, "esnaquizamento do
respeto do pobo deica as suas crases gobernantes, a causa de tere
caído a Hespaña, por culpa de ístas, en pior situación que a
do século XV, sen motivos eisteriores suficentemente graves para
producire tal estado". En substancia: que as crases
gobernantes non gobernaron, á menos para o país, e que por
culpa d'elas, por isa falla de goberno, o ser hespañol se fixo
un mal choio... Feita a Hespaña nazón europeia do século XX, o
rexionalismo perderá a moita ou pouca virulenza que leve no
sangue, se incrinando a balanza do lado da descentralización.
Confirmada, pol-a contra na sua condizón actual de potenza
asiática do século XV, o descontento da bandeira seguirá
medrando e findará a balanza por se incrinare do lado do
arredamento, cando non do anexionismo: cansal-as provincias de
seren outras tantas Cubas abafadas i-eisprotadas, colonias de
Madride ou de Barcelona abafadas i-eisprotadas, colonias de
Madride ou de Barcelona, pedirán se convertiren en outras tantas
Arxelias protexidas e ben gobernadas, colonias de Londres ou
París". Todos istos anacos pertenescen á un prólogo que
Costa puxo â monografía de A. Royo Villanova, que se tidúa
"A descentralización e o rexionalismo".
No traballo que leva o suxerente
tíduo de "Reconstituzón i-europeización de Hespaña"
con toda diafanidade aparce eisposta a sua opinión encol da
orgaización política que â Hespaña deberá se lle dare cando
dí: "Unha prudente e progresiva descentralización tería
abondado n-aqueles vinte anos de paz corridos dende 1875; nas
acoradoras circunstanzas presentes, o remedio ten que sere
radical e de resultados máis súpetos i-eficaces. Hai que
trasprantare renovos da arbore de Guernica á todal-as comarcas
da penínsua; acaroare o Goberno aos gobernados; findare de un
tallo côs mandarinatos e proconsulados; pasal-a esponxa âs
provincias e aos seus odiosos orgaísmos de toda casta; chamare
â nova vida as rexións históricas, coás suas Xuntas ou
Diputacións autónomas, para repartire e faguere efectivos dos
Concellos os impostos nazonaes e os seus propios, pra rexire as
suas obras púbricas e as suas instituzóns de progreso e de
beneficenza, con limitación soio en canto á empréstitos, para
recopilare e sistematizare o seu dereito civil, ouservanzas,
fueros e xurisprudenzas; para decrarare e sancionare o seu
dereito consuetudinatio, sexa de carácter xêral en toda a
rexión, sexa de unha ou de máis localidades dentro da
mesma".
Aos testemoios elocoentes e
autorizados, aos votos de calidade á prol da tésis que n-istas
páxinas defendemos, e que pra reforzo da defensa insertamos,
pulderan s'engadiren moitos máis. Faguelo, equivalería á
alongal-as en demasía. E como coidamos que a nosa doctrina se
acha cumpridamente reforzada e valorizada côs anacos
transcriptos sen necesidade de aumentalos, eis porque renunciamos
â laboura, que tan doada nos sería, de seguire faguéndoo. Os
anacos insertados son, de por sí, suficentes de abondo, pra
xustificare o noso traballo e a defensa que n-él faguemos do
único réximen que ao Estado hespañol, poI-as múltipres
variedades de pobos que n-él se atopan, lle compre de un xeito
natural e si o réximen ten de sere algo vivo, real e alonxado de
todo artificio e falsedade.
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas