BVG     Atrás    Índice de Páxinas

(A FAMILIA)
     Realmente o meu pai foi un instaurador de valores na nosa casa. Sendo un home formado nun mundo de campesiños moi conservadores e adoctrinado logo de mozo na ideoloxía fascista do exército de Franco, tiña un certo desprezo a quen se comporta de maneira clasista. Pódese dicir que a nós ensinousenos a tratar con respecto a quen fora socialmente menos que nós e tamén a desprezar a quen estando por riba nosa se comportase de forma clasista, inxusta. Hai un grande desprezo en nós polo elitismo e a humillación social.
     Na miña familia penso que temos tamén una grande inestabilidade social, é dicir: non está claro o noso lugar de clase. Tanto o meu pai como a miña nai viñeron dunha aldea, a miña nai dunha aldea de aquí, o meu pai dunha aldea de alí, pero cada un deles inventouse a si mesmo; por así dicilo, como todo inmigrante, escaparon ao destino e empezaron a nova vida, pero o seu modo de instalación foi moito coa perspectiva do ascenso social, do progreso. Eran ambiciosos, no bo senso da palabra. E polo tanto se eu me movín en Sar nun barrio de xente traballadora, co tempo marchamos de alí e ascendemos ao alto da cidade, tanto no senso social como no espacio físico, pois Santiago é unha cidade levantada nun castro elevado rodeada de dous ríos, Sar e Sarela. A rúa na que tivemos O Mañoso chamábase a Praza do Castro. Entón ascendemos do Sar ao centro da cidade, dentro das murallas. O noso mundo sempre foi ese equilibrio. Eu crieime entre traballadores que eran a nosa clientela esencialmente, aínda que tamén había xente da pequena burguesía. Un mundo moi igualado, e vivíase moi mal. A principios dos anos 60 vivíase moi mal e con moitos traballos, como xa dixen.
     Os meus pais tiñan negocio, mesmo tiñan algún empregado, pero viviamos do noso traballo. Eramos unha cousa ambigua que estabamos entre uns e outros sempre. E ao fin e ao cabo quen despacha ao público é un servidor, serve, de feito chámase 'servir nun bar', 'servir una consumición'... O dono dun negocio, aínda que teña diñeiro, serve. Hai una posición ambigua en todo na miña familia, ambigüidade social. E iso é unha fonte de inestabilidade para min mesmo, sigo sen ser quen a situarme a min propio: estou seguro que hai persoas que me situarían socialmente nun plano de relativa relevancia social, sen embargo eu sigo sen verme a min mesmo así, e de feito teño vocación de estar fora de clase, sei que nunca serei de ningunha clase, e isto arranca da miña infancia, da miña historia familiar.
     Recórdome só coa miña 'abuela' Valentina, a que vivía con nós, moi sumida nos seus recordos, moi beata, sumida nas lembranzas do seu lugar, do seu mundo, desas horas gardo unha impresión aló no fondo de min de estar só. Nalgún lugar no fondo de min ocupa un lugar importante a sensación de estar só un neno. Debín pasar horas bastantes con ela. E logo recórdome cos nenos pola rúa e os meus irmáns. Pero sobre todo a partir do Mañoso os meus pais estaban sempre detrás do mostrador traballando. A miña nai sempre estivo moi atenta a nós, con moita ansia de nós. Tívonos moi atendidos, moito coidado de ternos limpos, o mellor vestidos que podía dentro dos límites da nosa economía. Pero para min na miña vida o gran papel educador xogárono os meus irmáns. Entón para min o amparo afectivo foron, en gran medida, os meus irmáns máis vellos: o meu irmán Antonio Raúl e o meu irmán Manolo, e eu teño moitas cousas que son deles dous. Penso que de Antonio tomei o senso da formalidade e o deber, aínda que isto é moi común en todos os irmáns, e de Manolo un modo de estar na vida brincadeiro e alegre, Manolo era un rapaz moi alegre e sempre estaba a facer o indio. En certa medida nunha familia numerosa e na que os pais traballan, os irmáns máis vellos exercen o papel de pais e nais para os máis novos.
     Eu abrín un libro, Parado na tormenta, quizais o máis persoal meu, cunha evocación da miña avoa Dolores, e cerreino con ela tamén. Se cadra amiña avoa actuou como musa do libro. No texto dicía que mentres a miña avoa foi sempre a mesma, dunha peza, e pasou de nena a muller sendo a mesma muller, eu en cambio, o seu neto, son moitas persoas distintas, son unha persoa fragmentada, escindida. Eu son moitos Susos, son moitas persoas. Chamábase Dolores e o nome da casa era Falapaso, ese é o nome da miña xente materna, da miña xinea, mentres que a casa do meu pai alá extinguiuse, a casa cerrouse, vendeuse. A miña "abuela" emigrara e con ela se cerrou a casa, e se cerrou a súa vida. A familia da miña nai estivo máis ligada, moito máis presente na miña infancia. Pódese dicir que a miña ascendencia cara atrás, polo lado paterno está truncada, foi cortada, e de feito eu apenas tiven contacto con a familia do meu pai. E hai aí un eslabón solto, o meu avó paterno, Faustino, do que sabemos moi pouco. Emigrou a Cuba, quixo pasar aos Estados Unidos ilegalemente e cando chegaba o gardacostas da policía guindáronos ao mar a el e aos que o acompañaban, comérono as quenllas do Caribe. Un día, penso, escribirei a miña investigación sobre ese home fantasmal, un día perseguirei esa fantasma.
     Coa familia da miña nai o contacto foi máis achegado. Para mín a viaxe cara atrás na miña vida era esa familia, a ascendencia era esa familia, esa casa de aldea é a que ocupa un lugar maior no meu imaxinario, sen dúbida. Sen embargo, eu xa son un rapaz nacido na cidade, e polo tanto ese é un lugar de onde veño pero ao que xa non pertenzo.
     Recordo unha vez que vindo de Londres cadrei nun avión con Mick Jagger diante miña, que viña actuar a Santiago; é bonito iso de "actuar", facer un acto. E viña tamén un home, un emigrante, ao meu carón. E que falando con el dese modo elíptico e de avance gradual tan dos galegos acabei descubrindo que era da aldea da miña nai. E para lle dicir quen era eu a ese home, díxenlle "eu sonche de Falapaso", o nome da casa familiar: entón, nese momento, el soubo quén era eu. Eramos dous descoñecidos mais en dicíndolle que eu era de Falapaso el soubo quén era eu. Para el a clave da miña identidade era o nome da casa a que pertencía eu. Para el, no seu mundo, o sentido da pertenza a un lugar clave, a aldea, e a unha xinea, é a clave da identidade.
Esa é a concepción tradicional da identidade. Pero iso non é así no mundo actual. No mundo actual a miña identidade está aquí na carteira, no NIF. No mundo actual quen me asigna identidade a min é o Estado. Esta cifra de números e letra é a miña identidade. É o Estado quen me tatúa un número ata que morra. E realmente eu son isto na vida diaria, ese número constantemente, nas transaccións, nos negocios... Entón son dúas identidades absolutamente distintas, este número e, un pouquiño tamén, a identidade tradicional.
     Para min o tema da identidade é o tema esencial. Repara en que as claves da identidade son o lugar de onde es, aquel home e mais eu soubemos algo un do outro cando nos dixemos de "onde" eramos, e logo a familia, "de quen es". Na sociedade tradicional eses son os dous rasgos que che fornecen identidade: a pertenza a un lugar e a unha xente. E de feito por iso mesmo Calzados Lola é unha obra que trata temas moi antigos. Houbo xente que non o viu, pero Calzados Lola trata da identidade, do choque entre a persoa que nun lugar é alguén, porque é alguén por pertencer a un lugar, e logo esa persoa cando emigra perde esa identidade arcaica e pasa a ter unha identidade contemporánea. E a identidade contemporánea é a soidade: ser un individuo máis libre e máis só. Ser un descoñecido nunha cidade allea.
     Con Calzados Lola, na Galiza precisamente, os críticos que tan agoniados están por que a literatura en lingua galega reflicta e acrescente a identidade tradicional e todo iso non comprenderon que é unha novela que trata con algo que verdadeiramente me é tan querido e que é tan contemporáneo como é o arraigo e o desarraigo.
     Na Odisea aparece dous ou tres veces a situación na que un descoñecido chega a unha praia estranxeira.Telémaco por exemplo chega a unha praia, no me acordo a cal illa, e pregúntanlle os de o lugar de qué terra é e de qué xente. É dicir, o que aquí comunmente se di "ti de onde es e de quen vés sendo". E Telémaco responde e entón é recoñecido.
     Eu quero seguir sendo un Falapaso mais xa non é certo. Alegroume moito cando a aquel home lle puiden dicir que eu era de Mercedes de Falapaso, pero eu xa non son iso. Eu son tamén un tiste personaxe mediático, para os meus fillos afortunadamente son outra persoa distinta, son o que berra con eles e co que comen na mesa. Sen embargo cada vez máis o personaxe mediático devora os outros aspectos da miña identidade, da miña vida, de tal maneira que case todo o mundo, os meus veciños, a quen ven é a o personaxe mediático. Non me ven como unha persoa senón como un personaxe, e un personaxe non é máis que unha máscara. Mesmo eu ás veces vexo no meu espello ao puto Suso de Toro, teño medo a transformarme nel. Aí hai un aspecto terribel, dramático, da relación entre persoa e personaxe. Todas as persoas hoxe somos moitas personaxes en suma, un na casa, outro no traballo, outro...
     De todos modos, voando naquel avión, e voar nun avión ten algo como de saír do tempo e do espacio, as coordenadas nas que se da a nosa vida, foi como se saíse nun hiato da miña vida. E alí estiven, naquel voo máxico, entre as dúas forzas que tiran de min en dúas direccións antagónicas, dunha banda estaba aquel personaxe icono dos adolescentes criados polos "mass media" e polo outro alguén saído do mundo do que veño e ao que nunca pertencerei. Era como se estivese entre dous anxos ou trasnos ou algo así, os meus dous "daimon". Foi unha experiencia extraña.
     (O asunto ten voltas. Con todo algunhas delas son paveras, como me pasou unha vez, xa hai anos, na que veu un tipo de Madrid a entrevistarme, dixéranlle de entrevistar a varias persoas na Galiza e unha era eu. Como o meu nome non lle era familiar quixo cerciorarse de que eu era realmente alguén coñecido, ou sequera coñecido na miña cidade, convidoume a xantar nun restaurante caro para a entrevista e logo preguntoulle ao camareiro se me coñecía, estando eu diante, desde logo que foi ben maleducado, sen embargo fíxome rir a situación. O camereiro olloume e contestou, "coñezo, claro". O outro preguntoulle entón se lle podía dicir quen era eu e o camareiro contestou "o do 'Venecia', ¿non?" O 'Venecia' é un café que ten a miña familia desde hai anos bastantes. El coñecíame, sabía quen era eu, e de feito tamén sabía que andaba na cousa de escribir ou algo así, sen embargo sabía fundamentalmente a miña identidade pola pertenza á familia. Eu rin moito, porque o resultado das preguntas impertinentes era paradóxico, o preguntador comprobou que eu era efectivamente un fulano coñecido, sen embargo érao por ser do lugar. Ha, ha. Aínda hoxe río lembrando aquilo.
     En todo caso, se eu me tivese feito un repunante polo asunto da soberbia, unha contestación así devólveche de contado ao teu nivel. Quizais para alguén que anda no asunto este de ser personaxe o máis conveniente sexa seguir vivindo sempre no teu lugar, así nunca te poderás crer de vez a historia do personaxe. Os demais sempre saberán de quen vés sendo. E iso non é malo.
     E en relación con esta escisión íntima está o asunto dos actores. A min resúltame moi curioso o mester dos actores, moi interesante, e inquedante. Un actor, actriz, é alguén, penso eu, que debe estar vacío para dar cabida a outros "eus", a outros personaxes sucesivos que vai interpretando. En cada interpretación debe asumir outra vida, outra personalidade, outra biografía, outros costumes adquiridos...E para iso o máis conveniente en abstracto é non ter unha vida persoal, parece que o máis acaído é estar baleiro, como un traxe que agarda pendurado o corpo humano que o encha. Naturalmente isto é terríbel. A min fascínanme os actores porque practican esa especie de maxia. Ao cabo alguén que interpreta a un personaxe é como se estivese posuído por el, é como ser médium e deixar que esa fantasma, a personaxe, entre en ti e fale e actúe a través túa. Hai como unha alienación no traballo de actor. Ben sei que hai escolas de interpretación que o entenden de modo distinto. Sen embargo eu creo que é un traballo moi exposto, e non me extraño nada da fraxilidade dos nervios dos actores. Para min son os artistas máis arriscados e vulnerabeis. Admíroos pola súa entrega, unha entrega que pode chegar á alienación. Son o artista que está máis perto das vellas cerimonias relixiosas, eles si que fan transubstanciacións e falan cos espiritos. Gaño medo de pensar en ser actor.
     De todos xeitos eu non vallo para iso. Eu só podo espirme indirectamente, en oco, a través da escrita. Iso de exporse ao público, de amosar as febras máis íntimas que un leva dentro, de amosar os movementos, os ángulos do corpo máis reservados, os estados de ánimo, sentimentos...Hai que ser especial.
     E precisamente penso que a palabra literaria só vive na boca e no corpo do actor, ese é o grande milagre literario, a encarnación da palabra. E para o teatro é cando se poden escribir cousas que na páxina semellan ridículas. O teatro é o lugar da palabra literaria total, do máis baixo e vil e do máis elevado. O teatro é un milagre. Tamén o cinema. A interpretación é o que é verdadeiramente un milagre. E os actores facedores de milagres)


('A FAMILIA' HOXE)
     Hoxe en día a xente, os matrimonios, viven encerrados nos pisos cos seus fillos, coa súa xente. Son persoas case sempre desarraigadas, que viñeron doutro sitio e que aquí están soas sen compaña de irmáns, tíos..., e que viven encerradas nuns poucos metros cadrados. A xente antes traballaba fora, e os nenos criábanse dun modo máis socializado, máis entre moitos. Todo o mundo axudaba un pouco a criar os nenos: os tíos, os primos, os veciños... e criábanse os fillos entre todos.
     Obxectivamente o modelo familiar actual dunha parella cos seus fillos é unha sobrecarga de responsabilidade, traballo e tensións tan grande que non me estraña que rompan tantas familias, porque non hai válvulas de escape. É moi duro, unha fonte de tensións, vivir encerrados e crialos. É un modelo de familia case imposíbel que hai que revisar. E de feito non funciona, por exemplo antes ás veces o pai ou a nai, ou os dous, non se podían ocupar moito ou nada da crianza, porque non estaban ou porque non o había, ese rol cumpríano persoas da familia. E en principio eses familiares fornecían de atención e cariño á crianza.
     Hoxe dase por suposto que a maioría dos meniños son criados por un matrimonio, sen embargo iso non é certo, é unha mentira piadosa. Ou cruel. Pois as "guarderías" están cheas de bebés, de meniños, que pasan alí horas e horas, por moito que os pais, especialmente as nais, queiran compensar logo nas horas en que están xuntos, eses nenos están sendo criados por empresas que buscan o negocio non dar cariño, ou por institucións. Outras veces son atendidos por "canguros", persoas que atenden por horas e que pode que establezan lazos afectivos co rapaz, e iso non hai diñeiro que o pague, ou que pasen del. En todo caso, de entrada, ese neno, nena é criado por extraños. E logo moitísimos deles pasan as horas mirando tele ou videoconsolas, xa que as rúas son perigosas e non hai meniños a man. Cando se fala do que ocorre na nosa sociedade non habería que falar "ex catedra", con tanta cifra e concepto, todo iso non ilumina, máis ben ten a finalidade de cegar os ollos. Hai que apostarse un día ao axexo na cercanía dunha "guardería" e investigar as vidas. Ser neno hoxe nunha cidade, e xa en moitas aldeas, é unha putada.
     Antes a vida toda facíase fóra das casas. As casas eran pequenas, vivíamos moitas persoas en moi poucos metros, e moita vida facíase fora da casa. E ademais as casas eran de portas abertas, e entraba e saía xente. Andabas dunha casa para outra. Eu creo que é un modelo de familia moito máis levadeiro, moito máis arriquecedor para os nenos, máis humano. Eu creo que é un desastre o modelo de familia unicelular, e cuestiono absolutamente unha sociedade construída sobre este modelo. Creo que é malo para os nenos, para os pais, e é unha fonte de valores na incivilidade, de insolidariedade: ao final o problema e qué facer cos vellos.
     A solución non é reivindicar o modelo de familia tradicional baseado na sumisión e escravitude da muller, a muller afortunadamente para ela, e tamén para todos, está a saír do seu encerramento e do seu rol obrigado e iso é a verdadeira revolución. Mais agora temos que ver o que pasa cos nenos, porque ese problema existe, e a solución non é estabulalos nunha granxa ou aparcalos durante o día. Os meniños tamén precisan ser liberados desta infancia qu fará deles seres egoístas e faltos de afecto. Algo haberá que pensar.
     Hoxe en día o baleiro que deixou aquela vella forma de vida, de varias xeracións de familias interpenetradas, ocupouno todo a televisión. Estamos en mans da televisión. Encerrados coa televisión. A televisión é o pai, nai, avós, de moitos nenos autistas modernos. Creo que vai crear uns valores moi reaccionarios, vai conducir á sociedade a un camiño sen saída das súas tensións.
     Eu son conservador e non o son, pero creo que habería que revisar e cuestionar o modelo de vivendas pequenas, unifamiliais, de pisos encerrados. Eu cuestiono este modelo de vivendas, de urbanismo, de arquitectura. É o modelo da privacidade pequeno burguesa, é reaccionario e francamente estúpido. Hai que crear outros barrios, outras vivendas, outras cidades. E iso presupón tamén outro modelo de familia. Este modelo social conduce a unha grande tristeza.
     A vida de antes era moi pobre, unha sociedade baixo o franquismo cunha gran coacción política e humana. Estaba prohibido falar de... o comportarse de moitas maneiras. Había que ir a misa ou estabas mal visto... Había que ter un comportamento social determinado, un modelo de vida familiar, persoal, sexual, político, de vestir... Había unha gran coacción. Pero tamén a xente cantaba, divertíase socialmente. Había traballo pero había alegría.
     A xente falaba uns cos outros. Claro, iso quere dicir que tamén había moito control social das vidas dos uns e dos outros, porque cando están falando dous veciños quere dicir que están falando dun terceiro. Pero había moita máis vida social, máis contacto entre as persoas. Eu fago en falta iso. Fago en falta a vida de comunidade, e a alegría na vida persoal, a xente que canta. Nos bares, nos lugares públicos, teñen o televisor a todo volume, e amáis diso unha radio ao mesmo tempo, de tal modo que non se poda falar nin nada. Eu estraño a comunicación na vida social. Eu gusto de cantar e de asubiar, máis ben teño a manía, e a xente xa me mira con cara rara. Cantar ou asubiar pola rúa é de xente rara.
     A este respecto impresionoume e fíxome pensar o que vin en Sevilla. Sevilla é unha cidade ben curiosa que ten cousas penosas, empezando pola miseria extrema e a marxinación, seguindo por esa alegría oficial e folklórica tan mema e vulgar e que da un pouco de noxo. Mais é tamén unha cidade que ten dentro unha cultura riquísima e singular. Refírome agora a que alí a xente é verdadeiramente alegre. E canta. É marabilloso cruzarse pola rúa con xente que canta, que fala ao descoñecido...A persoa que canta alegre en alto sen importarlle quen está ao seu carón é porque vive o presente, o momento, con abandono e entrega. Para xente así non hai o mañá, só hai este agora. E iso é moi fermoso. É xente que, naturalmente, por carecer desa conciencia do mañá, é xenerosa, mesmo é destragadora. Non quero dicir que sexa o único modo de ser xeneroso, hai persoas moi agobiadas e tamén moi xenerosas. Quero dicir que ten ese modo infantil de estar na vida que eu adoro, porque eu son o contrario. Son persoas incapaces polo tanto de aforrar, de calcular o esforzo ou o pracer, máis capaces a esa felicidade instantánea e infantil. Máis inconscientes, "a consciencia fai de nós monstros" dicía o Shakespeare non me acorda se no Hamlet ou no Macbeth.
     En fin, eu adoro esa inocencia. E onde eu son hai moi pouco diso. Os galegos, como case toda a xente dos nortes, somos serios, moi tensos. Por iso precisamos de beber alcool ou fumar "maría" para o abandono, para cantar. Aquí a xente non canta e moi pouco porque xa se foi atrofiando o costume, logo de comer e beber moito. É unha pena. E das grandes, a xente non o sabe ben. Máis nos valía non ser tan formaliños e tan pedantes, total por nada, e ser un chisco máis alegres e felices.
     A conciencia que temos na miña familia é que vivimos unha vida de excepción, no sentido de que vivimos condicionado polo traballo. Eu crieime na rúa e nos bares. Eu desde pequeno, a pesar dos esforzos de miña nai, loxicamente aprendín a blasfemar, e amáis as gracias dos clientes é oír dicir aos nenos as palabras dun maior, un palabrón. Eu vivín nun mundo popular de xentes traballadoras de todo tipo. O que da o ton nun bar e a xente común. Polo tanto eu vivín sempre rodeado diso e ao mesmo tempo non sendo parte diso. Dentro pero fora.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega