BVG     Atrás    Índice de Páxinas

CATRO PEZAS DE CHEKHOV
     Hoxe parece-nos que Chekhov é un dramaturgo tan importante na história da literatura europea como os mestres escandinavos do século XIX, que renovaron o realismo e o naturalismo francés. Os seus grandes dramas, tan parcos en acción exterior, tan tristes e tan púdicos, catapultados ao éxito de primeiras pola escenificación de Stanislavsky, constituen páxinas xa clásicas do teatro moderno. Mais à beira de desolacións dramáticas tan liricamente enfeitadas como A gaivota, As tres irmás, O tio Vánia, O horto das cerdeiras, Chekhov, que comezou escrebendo curtas histórias cómicas, deixou-nos tamén unha série de pezas breves, autos -diríamos atendo-nos à terminoloxia nacional-, que son o correlato, até certo ponto, daquelas narrativas. Estas pezas só transcenden a pura literatura na medida en que toda literatura é transcendente, xa que toda literatura é significante dun significado e referécia dun máis alá -enfin, un contido, unha substáncia conceptual à que se dá forma e estrutura lingüística. Mais é evidente que neste caso Chekhov procuraba sinxelamente apresentar en perspectiva paródica, con métodos caricaturescos -nen sequer estudadamente satíricos- situacións sociais que levasen en si elementos de comicidade que acentuaba nunha versión estilizada mediante a esaxeración
     Asi, as escenas revesten matices que a un leitor ou espectador hispánico poden lembrar o teatro esperpéntico, tanto na orixinal versión valleinclanesca como nas posteriores e mesmo actuais refaccións segreda ou paladinamente demoledoras dunha determinada estimativa social ou simplemente expresivas dun nihilismo humano rencorosamente terrorista. Mais tais conexións so se encostarian en superficiais semellanzas, pois por muitas ridiculeces que aqui se transparenten ou exiban, en Chekhov -no Chekhov destas pezas- non hai crueldade, nen xenreira, nen denúncia profética, nen pesimismo metafísico, senón mera exposición de debilidades ou pequeneces humanas encamiñadas a provocar o riso ao acumulá-las e sobrecarregá-las na montaxe escénica. Claro que cabe unha interpretazón exacerbada, guiñolesca, monifática e desumanizada destas pezas -e lembramos unha televisiva recente de Petición de man-; mais isto pode facer-se mesmo con Las mocedades del Cid, Romeo and Juliet e Athalie -e teríamos algo próximo a La venganza de don Mendo, Eloísa está debajo de un almendro ou La corte de Faraón. Chekhov, ainda ben, non escrebia farsas para títeres, senón máis ben sainetes, entremeses os pasos, xoguetes cómicos ou autos bufos nos que está ausente a indignación misioneira como o veneno misantrópico.
     A outros pode parecer que estas pezas están próximas ao teatro do absurdo. Mais tamén esa hipotética opinión nos semellaria infundada ou forzada; porque se ben é verdade que as xentes nestes sainetes se comportan por via de regra con bastante insensatez, o que na sua conduta poda haber de extravagante ou inconsistente non aponta a unha visión da existéncia como unha esencialidade sen sentido, senón máis ben a unha posta de relevo da parte demasiado humana, por debilmente exposta à contradición, à insinceridade ou à frivolidade, das criaturas que pasan polas táboas, ou das criaturas que poboan o mundo. Un Lope de Rueda ou un Cervantes ruso do século XIX.
     Francisco Pillado Mayor dá-nos unha versión galega de O oso, Petición de man, A boda e O aniversário. É unha versión de fluidez e coeréncia lingüística mui satisfactórias. Poderíamos apontar algun hiperenxebrismo -gañas por ganas- e algún castelanismo inxustificado -apariéncia por aparéncia-. Polo demais, a apresentación editorial é pulcra, e as grallas pouco frecuentes.

BEIRAMAR
     Armando Cotarelo, galego da Veiga do Eo, tratou en Beiramar un asunto dramático de ambiente mariñeiro localizado na ria de Arousa, onde, por razóns familiares, o noso autor tiña casa en Vilajoán.
     As peculiaridades da fala daquelas terras chamaron a atenzón do dramaturgo, e quixo aprovetá-las para dar sabor local -juntamente con outras notas etnográficas- a esta peza, a máis lograda das suas pezas longas.
     Foi estreada en Vigo, a capital socieconómica da zona en que se supón que se desenvolven os acontecimentos, e onde os costumes dos mariñeiros e as mesmas características da sua fala se aproximan aos das personages de Beiramar. Mas as paixóns que neste drama ferven -todas gravitantes para o centro de atraczón do amor-, interesan en calquer clima; e na Ribeira do Eo e a Mariña galego-oriental -onde o amor e o mar, como nos versos do Almirante Chariño, que Cotarelo editou, misturan e confunden as suas ondas- han ser tanto como ondequer comprendidas e gostadas as escenas deste drama mariñeiro, que é o drama do amor e do mar, polos que perece a liñage da Uxia, pois son estas escenas criazóns dun fillo do país, namorado das tradizóns e os sentires da beiramar.
     Se cadra, foron os versos do Almirante, nos que se compara a coita do mar à coita do amor, os que sugeriron ao seu editor e biógrafo o simbolismo desta peza, na que Delaira ten para os seus namorados o encanto fatal e involuntário do mar profundo, no que perecen os que a aman.
     É este un drama tecnicamente muy equilibrado, mesmo na durazón dos seus tres actos, na ponderazón entre o realismo dos costumes co pulo romántico dos afectos, contraste entre as figuras graves e os caracteres pintorescos. O motivo da malmaridada apenas se insinua, porque os ciúmes desencadean agiña a tragédia da morte, apagando aquel faiscar inicial. Coa visión desde a escena da catástrofe -da primeira catástrofe-, remata o acto primeiro.
     Como La malquerida de Renavente, Beiramar desenvolve o tema "policíaco" da suspeita e a procura do matador, no noso caso rasteado só por Delaira, que descarta afinal todos os suspeitosos. Non o é aquel por quen secretamente latexa o seu corazón, e cujo nome, por ela suspirado, fecha o acto segundo.
     O terceiro ha nos dar, cabo da mútua declarazón de amor, a espontánea confisón do homicida, e a reaczón da protagonista na que se impón a lei da justiza, coa autodestruizón do culpável. Escena de fortísima substáncia dramática ese duo final entre Delaira e Amaro, seguida do trágico desenlace, coroado pola maldizón do mar en boca da matriarca que perdeu nel todos os homes da sua casa.
     Delaira e Amaro, as grandes figuras da peza, están trazadas con aquela escrupulosa complexidade que coloca a Cotarelo muy por riba da maioria dos dramaturgos galegos do seu tempo. Distan de ter a simplicidade tópica ou típica dos dramas mariñeiros de outros autores que pola sua extraczón social estavan máis perto da gente do mar, mas que interpuñan as suas leituras ou os convencionalismos románticos entre a realidade referencial e a sua realizazón literária. A superior cultura de Cotarelo non lle impede, antes facilita-lle, unha máis profunda explorazón do mundo humano dos seus pescadores; e o desvio da realidade manifesta-se só na linguage lírica de moitos parlamentos. Mas os sentimentos, co que teñen de contraditório e sorpresivo ou inesperado, están firme e lucidamente afincados na realidade humana.
     A habilidade con que se apresenta o proceso argumental, a intensidade dos finais de acto, a recurréncia dos motivos simbólicos e dos indícios logo certificados, configuran un texto dramático tecnicamente nada ingénuo, ben articulado dentro do estilo do drama español postechegarayesco, o dos dramas rurais de Benavente ou de Guimerá. En fin, apesar do enfático estilo poético de certos parlamentos, nos que chegan a afroar versos disimulados entre a prosa, Beiramar, en eséncia, é unha tragédia que chamaríamos rural, como Terra Baixa, se non fose mariñeira; unha peza popular, de emoción auténtica, que uns bons actores, identificados cos ben estruturados caracteres, non acharán dificuldade para comunicar a un público, popular ou selecto, non dominado por prejuízos alienantes.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega