[p. 15]
AS DUAS VIDAS
(sonetos)
I.
Todo é infernal e-atronador bullíceo,
Todo berros e legues risotadas,
Palabras a millós ô vento dadas,
En todas partes trunfador o víceo.
Todos, d'a porta d'a loucura ô quíceo,
En voltas sin compás desenfrenadas,
Votando van, con formas descaradas,
A vertú y-o deber n-un pricipíceo.
Non se ón mais que brasfémeas, indecentes
Frases que firen d'o pudor a corda:
Aquél parece un mundo de dementes.
Alí xa naide d'a moral se acorda,
As bulras y-os ensultos son frecoentes,
¡Y-hastr'a muller ô seu deber é xorda!
[p. 16]
II.
Todo é tranquila y-agradabre calma.
D'os ruxidos d'o mundo alí non chegan,
Nin os qu'en sangue os verdes campos regan,
Nin os d'o arte d'o famoso Talma.
A vertú medr'alí cal dreita palma,
Y-ôs víceos vanos que n-o mundo cegan
A entrada libre os moradores negan
E d'eles libre gardan pur'a y-alma.
Todo ô entraren ali fora deixaron:
Loucuras, vanidás e mais riquezas
Por unha vida de vertú trocaron,
E d'ela os sacrifíceos y-aspereza,
Cal os goces máis tenros abrazaron;
¡Qu'o mundo acab'alí y-a grórea empeza!
[p. 17]
Ô MIÑO
O meu quirido
amigo o ispirado poeta
Sexismundo Rois
Caudoso rio, qu'en leito d'ouro
Cruzal-as veigas d'a terra miña,
Sempre antre
mainas
E olentes brisas;
Ti, qu'adiviñas d'os altos castros,
D'os llanos secos, d'as mouras ruinas
As cén
hestóreas,
Tristes,
y-antigas;
[p. 18]
Ti, que sorprendes os
cèn sacretos
D'os pechos bosques y-os altos pinos,
N-o
seu de noite
Rosmar
contino;
Ti, que d'as fadas a voz escoitas;
TI, que ben ouves cantar os silfos,
Cand'os luceiros
Brilan
tranquilos;
Ti, que n-as tardes d'o vran ardentes
Ouves os tenros e_soaves ritmos
D'ese estromento
Garimosiño,
Que n-as cañadas e campos soa,
Sua voz mezcrando d'os paxariños
Ôs compasados
E dôces trinos;
Ti, que cen veces as tristes queixas
Que d'esta terra lanzan os fillos,
Antre bagullas
Y-antre xemidos
Ô vers'escravos ¡ai! escoitaches
N-as quedas tardes d'o ardent'estío,
[p. 19]
Que d'as suas
penas
Eres tistigo;
Ti, que de cote c'o teu
marmúleo,
Cando n-os llanos corres mainiño,
Eres triste eco
D'aqués
queixidos,
Ou cando marchas d'a serr'â faldra
C'os teus feroces roncos bramidos
Âs libertades
Cantas un hino,
Y-ô chan gallego, tan disgraceado,
Recordas sempre d'o qu'é moi dino
Y-en outros
tempos
Filices tivo,
A aqueles pobos, que soparados
De nós puxeron soil'os caprichos,
Os loucos erros
D'o centralismo,
Cando xa preto d'o mar esteñas,
Cand'o fin toques d'o teu camiño,
C'o teu acento
Forte y-altivo,
[p. 20]
D'o chan gallego
cóntall'as coitas,
Cóntall'as penas que nós sofrimos,
Cóntallo
todo,
Rio
quirido;
Qu'escravos somos de desleigados
Homes que teñen de fera istintos,
D'homes tan soilo
Montós de
víceos,
Qu'os descendentes d'aqués calaicos,
Qu'os que descenden d'aqués herminios,
Que defenderon
O chan nativo;
Por quéns os campos d'a nosa terra
De roxo sangue foron tinguidos,
Xa non alentan,
Viven tranquilos;
Xa non batallan, xa non defenden
As libertades d'os seus eixidos
Y-os santos
dreitos
Deron ô olvido,
¡Ai! que d'os celtas pol-as montanas
Andan errantes os seus espritos,
[p. 21]
Avergonzados
De tales fillos .
. .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mais non, non, augas qu'a pátrea miña
Cruzando vades ô mar tranquilo,
Sempre vidrosas
Augas d'o Miño;
Non, non digades, c'o voso arrulo
Nada que sexa de nós endino.
D'o chan gallego
Pront'os seus
fillos
Os descendentes d'aqués calaicos,
Que sangue levan d'os hermandinos,
Darán a mostra
De qu'están
vivos.
Garda pra estonces, rio adourado,
Garda pra estonces, garimosiño,
Fortes e secos
Os teus ruxidos
E, cando en loita, vexas c'o sangue
[p. 22]
D'os bós gallegos o chan tinguido...
 libertade
Cántalle un
hino,
Hino xigante, que resoando
N-os altos montes y-o mouro abismo,
Tumbe o fantasma
D'o centralismo.
[p. 23]
* * *
Cando vexo fuxir â desbandada
Espranzas n-as que puxen meu cariño,
Douradas ilusiós que largo tempo
Sostiveron n-a loita meu esprito.
Cando, cal puñelada, n-o meu peito
D'os desenganos a firida sinto
E vexo cómo, ingratos, me abandonan
Algunhos seres que coidei amigos,
Estonces, soilo estonces, os meus versos
A lèr unha e mais veces me dicido
E sinto renacer n-o peito a calma;
Que anque malos... ¡ô fin son os meus fllos!
[p. 25]
¡PROBE!
Rindido e sin forzas,
Co peso d'os
anos,
Sin nada n-a
testa
Y-o corpo
farrapos
Tan soilo
cubrindo,
Co frío
trembando
Y-os pés ¡miña
xoya!
Sin zocas,
descalzos,
Pisando n-as
pedras
O probe, cargado
Vai c'un feixe de mouras carqueixas
Pol-as rúas ¡quén merca! berrando.
[p. 26]
Colleunas n-o monte
N-o inverno
pasado,
Sofrindo d'as
neves,
D'as chuvias
y-orballos,
D'as xiadas e
ventos
Soilo él sabe
canto.
¡Quizais ô
arrincal-as
Pensaba o coitado
N-os días d'a
infáncea
Que legres
pasaron!
¡Quizais ô
recordo
D'aqueles bos
anos
O probe velliño
Regoun-as c'o
pranto,
N-atopando siquera unha y-alma
Que ll'ofreza por elas un carto!
N-a faldra d'un monte,
D'un monte
leixano,
A chouza
s'alcontra
D'aquel
disgraceado.
De terr'as
paredes
Sin cal e sin
barro,
De xestas mal
postas
O esquivo
tellado,
[p. 27]
A luz non impide
Mirar d'os
espáceos.
Por leito unhas
pallas,
Por muebres un
banco,
De pau as
culleres
Y-as cuncas de
barro,
Son tod'a riqueza
D'o vello coitado
Qu'as mouras
carqueixas
Ofrece berrando,
Sin que naide lle diga unha fala,
Sin que naide ll'ofreza un ichavo.
Despois d'unha enteira
Mañá sin bocado
Meteres n-a boca
Morrendo
esfamiado,
¡Ou probe velliño,!
Pirdich'o
traballo
E volves pr'a
casa
Co feix'e sin
cartos,
Y-aló, tras d'o
lume,
Sentados n-o
escairo,
Agárdante sete
Neniños
descalzos,
[p. 28]
Despidos e todos
Co-a fame
chorando;
¿Qué tés que
lles dare?
¿Qué trás
pr'apracal-os?
Mouras penas, tan soilo, n-o peito
E de bágoas os ollos preñados.
Probiño ¡ou! probiño
D'o vello,
anqu'escravo
Produto d'o monte
Quitabas á
diáreo
Y-en quentes
bagullas,
Sin dud'amasado,
Comías, non
sempre,
De pan un anaco;
Mais logo ises
montes,
Pretenden
quitarchos.
Teus fillos
iranse
Y-ô fin d'os
teus anos,
Deixando a tua
chouza
Y-ô lombo c'un
saco,
Terás qu'ir
pidindo
¡Qué trist'é
pensal-o!
Ou de pena morrer ¡miña xoya!
Sin consolo, n-o médeo d'estranos.
[p. 29]
A MONTURIOL E
PERAL
¿Qué importa que hoxe a envexa
En vós finque o seu dente envenenado?
Aló, cando pasado
O tempo autual a humanidade vexa,
Ô d'outros, que inmortás xa son, n-a hestórea
Voso nome ha d'unir pra eterna grórea;
Que d'os homes de ben é triste a sorte:
¡A xusticea alcanzar despois d'a morte!
[p. 30]
* * *
Ô ver a humanidá, que con empeño,
Tan pronto se ve libre d'un tirano.
A soberba abatendo, busc'axiña,
Pra rindirlle trebuto, outro máis malo;
Ô ver como despois qu'en loita fera,
Sin trégoa, desalento, nin descanso,
Tan prest'os ferros creba qu'a oprimían
Com'o sino recolle d'os escravos;
Ô ver como despois de tantos sigros
Que lev'a humanidá sempre loitando,
N-o altar d'a tiranía sigue alceso
O fogo y-arde n-él o incenso santo;
[p. 31]
Ô ver aqueles mesmos qu'â cabeza
Valentes y-antuseastas animaron
Co exempr'ôs que loitaban, convertirse
D'os déspotas en croeles mandatáreos,
Eu penso si tan soilo d'os sepulcros
N-as lousas, nos é dado,
As frases libertá, dreito e xusticea
Grabar, sin ser engano.
[p. 33]
¡DESPERTA!
¡Eih xa! desperta
D'o largo sono,
Pátrea quirida,
Desperta pronto.
Sigro tras signo,
Un ano e outro,
Sempre esquencida,
Sempre, cal orfo,
Sin ter quén volva
Pra tí seus ollos;
Ti, que eres rica,
Ti, que tès ouro
D'as tuas entranas
[p. 34]
Alá n-o fondo;
Ti, que tès ferro,
Ti, que tès promo,
Ti, que n-os montes
Tès paus abondo,
Ti, que unha hestórea
Tès, cal d'un pobo
Valente, altivo,
Nobr'e groreoso,
Ti, pátrea miña,
Despérta pronto.
Si ves te aldraxan
Fillos teus, soilo
Por quê treidora
Sorte encumbrounos;
Si te asoballan,
Pátrea, con noxo
D'ises teus fillos
Non fagas conto:
Pra defenderte
Con tod'o fogo
D'os qu'a sua terra
Quèren, hai moitos,
Qu'a própea vida
Déran gustosos
[p. 35]
Por verte libre
De vistir loitos,
Por verch'os ferros
D'escrava rotos...
Cal carniceiros
E feros lobos,
Que po-las noites
Pouquiño á pouco
Van d'os rabaños
Levand'os choutos;
Cal estrevido
Y-arteiro zorro,
Qu'âs escondidas
Sai d'o seu tobo
Y-os galiñeiros
Asalta logo;
Cal a garduña
Rompend'o coiro
Sórbell'o sangue
Ôs años novos;
Cal ises vermes,
Que ver non poido;
Pro que roendo
D'a vide os gromos
[p. 36]
Vain-a deixando
Cal carbón mouro,
Torcidas, secas,
Sen vida e soilo
Pra facer d'elas
Leria pr-o fogo;
Cal samesugas
Qu'o noso corpo
Chupand'o sangue
Van pouco a pouco,
Así, Galícea,
Fillos seródeo
E ranegados
Tés, que antepondo
Ô intrés d'a pátrea
O qu'é seu própeo
Búlranse ¡infames!
E fan seu xogo.
¡Sí! pátrea miña,
Xa a hora escoito;
Despert'axiña
Y-érguete pronto,
Y-ôs que, tiranos,
Quítanche o folgo,
[p. 37]
Sùganch'o sangue,
Cómencho'o corpo,
Cómo co-as pombas
Fan os miñotos,
Dó teu regazo
Sacóde pronto...
¿Eles t'esquencen?
¡Ti, fai o pròpeo!
[p. 39]
* * *
Votaránme d'os bés e mais d'a casa,
Levaránme os halaxes y-os paxelos,
Roubaránme a saude e mais a vida;
Mais non me levarán a fé qu'eu teño.
Deixaránme despido e sin ter nada
Con que cubril-o corpo, alá n-o inverno,
Quitaránm'os recordos d'a famílea;
Mais non me han d'arrincar a fé d'o peito.
Bulraránse de min ô verme probe,
Sin amigos, sin casa e sin alento,
Bulraránse de min, que agora altivo,
Hei de ter que pidir o pan alleo;
[p. 40]
Bulraránse de mín... mais hei de rirme
E tratal-os tamén hei con despréceo;
Que soceda o que queira, n-a miñ-alma
D'a dinidade o lum' hei ter alceso.
[p. 41]
XESÚS N-O
CALVÁREO
Ó meu respetabre amigo o ispirado
poeta e literatoo Xusé P. Ballesteros
Ipse vulneratus est propter ini-
quitatis nostras, attritus est propter
scelera nostra.
(Isaías, LIII, 5.)
¿Por quê o pobo se move
E de Xerusalem sai con gran presa?
¿Por quê ô Gólgota sobe?
¿Qué socede que'entresa
[p. 42]
Ôs valentes soldados
O mesmo qu'ós sesudos maxistrados?
¿Por qué as tortas veredas
De xentes de mil crases van pobradas?
¿Por qué as mulleres ledas
Siguindo van d'os homes as pisadas?
¿À qué son ises berros
Que resoan n-o val e mais n-os cèrros?
«Que morra o Nazarno
E que sobre de nós seu sangue caya»
Berra a turba sin freno
«Que presto Barrabás d'a carcel saya,
Morte, morte á ese infame
Pra que Rei d'os xudíos non se chame»
¡Ai! xa entendo, xa entendo,
Cibdá qu'has ser por sempre maldecida
E c'o qu'estás facendo
O estigma has de ganar de dëicida;
O sangue d'aquel Xusto
Sobre de tí caerá, dándoche gusto.
¡Ou! mortales, ¡trembemos!
Cuberto de sudor, de sangue e lama
[p. 43]
Un Dios agora vemos
Levando ás costas unha cruz que infama,
D'as xentes ensultado
E soilo de ladrós acompañado.
Trembemos, si, mortales;
Trembemos ô mirar sobr'o Calváreo
Aquél, cuyos sinales
Anuncearon d'antigo en tempo váreo
Profetas e doutores
Y-asperárono escravos e siñores.
¡Trembemos! a inxustícea
Sobrepúxose ô fin, e unha sentécea
Produto d'a malícea
D'un home qu'afogou d'a sua concéncea
A voz acusadora,
N-un xusto vai cumprirse sin demora.
D'espiñas xa croado,
Anque moito padece,
Xustícea non recrama
E n-a cruz encravado
C'os seus brazos abertos, soil'ofrece
Ô home a salvaceón que non merece.
[p. 44]
Non san, non, d'os seus lábeos
Palabras que prometan un castigo
Por tan fortes agráveos,
Po-lo crime maor de que tistigo
Foi omundo, pasmado,
Ant'a loucura d'o home descarreado.
Promesas garimosas,
D'agradabre consolo e dôce espranza,
Palabras amorosas
Tenras e soaves son a sua venganza,
A venganza subrime
D'un Dios que así perdoa tan gran crime.
Y-a nai sua afrixida,
Que con tenros sospiros o dispide,
Con voz desfallecida
Que sexa nai d'os seus verdugos pide
Y-a nós qu'a éla acudamos
Si n'algún duro trance nos hachamos.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Todo tremba n-a Terra,
Todo se axita, todo se comove;
[p. 45]
Dend'as penas d'a serra;
Dend'o pino que ufano ás nubes sobe,
Hastr'os peixes qu'o mar prefundo encerra;
Dend'as torres que teñen forte asento,
Hastr'a pranta que deble rompe o vento;
Dend'as timedas frores
Qu'â veira d'o Xordán medran fermosas;
Dend'os tenros cantores
Qu'o seu' niño frabican antr'as rosas,
Hastr'o vento que brúa
Antr'os albres, aló, n-a noite crúa.
O sol nubra os seus rayos,
O mar fureoso brama n-o seu leito,
Trai o vento cen layos
Qu'apertan con temor o forte peito;
Tremb'a Terra espantada,
D'os eixos en que xira desquiceada.
Cumprius'a profecía
E n-a cima d'o monte tod'o mundo
Contempra n-este día
Un Dios martirizado e moribundo,
E mentras roxe impia
A cega humanidade, os ceos tremen,
[p. 46]
Alborótas'o mar y-os ventos xemen.
Morreu, morreu por nos librar d'o inferno,
Por damos unha vida de ventura:
Homilde creatura
Por quén en home convertius'o Eterno,
Pon n-a luz os teus ollos,
E póstrate n-a terra de xiollos.
Confóndete c'o polvo y-homildada
Os teus pecados chora;
A terra que pisando estás, regada
Vai deixando y-agora
Reconoce os teus erros e rindida,
Ador'a quen te deixa redemida.
Adora á quén t'arrinca
D'as cadeas d'o demo en que xemeches;
N-a terra presto finca
A rodilla, e confesa o que fixeches,
Qué pagaches ¡ingrata! á quén a grórea
Che deu, c'un crime de que n-hai mamórea.
Adora a quén d'o Ceo
Quixo vir á este mundo miserabre
A convertirs'en reo
[p. 47]
E ser xuzgado como un miserabre,
A quén, tan poderoso,
Morrer quixo en patíbulo afrentoso.
Xa están rotol-os ferros
Y-as cadeas que fortes nos trincaban,
Alzádol-os desterros
N-os qu'as almas d'os xustos agardaban;
Xa somos cibdadanos
D'unha pátrea perdida tantos anos.
Homes, pois, ¿qué agardades?
¿Qué agardades pra non siguir axiña
Ô Salvador d'o mundo que camiña
Ô lugar d'o supríceo pra insinarnos
Cál debemos a grórea canquistarnos?
¿Qué agardades? N-a terra
O bon camiño non deixou marcado?
¿Non-os mandou qu'en guerra
Vivísemos sin trégoa c'o pecado?
¿Qué agardades? Pois temos quén nos guía
¡Amaneza pra nós o eterno dia!
[p. 49]
IDA E VOLTA
I.
Alá, sobr'as ondas
D'escuma croadas,
Eu vexo d'a miña
Galícea as montanas...
A brisa lixeira
N-o seo inda arrastra,
Os cheiros d'as frores
Y-as notas d'a gaita,
D'a aldea os cantares
Y-a voz d'a campana,
Os tristes salayos
[p. 50]
Qu'eu sinto n-a y-alma,
O adiós que me deron
Os seres que me aman
Y-aló, n-a ribeira
Tristeiros esbágoan.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Borrárons'os montes,
Borrouse xa a praya,
D'a terra querida
Non vexo xa nada.
As nubes por riba,
Por baixo a mar brava
Y-a espranza morrendo
N-o fondo d'a y-alma.
¡Ou! pátrea querida,
Galícea adourada,
Qu'as cinzas amabres
D'os vellos ti gardas,
A un fillo, que lonxe
Sua sorte hoxe arrastra,
D'un fero desgusto
Co-a y-alma crabada,
Un triste curruncho
Non negues avara,
Xa a sorte m'axude,
[p. 51]
Xa soilo a disgrácea
Tropece, durmindo
N-as tuas entranas.
II
D'o mar que s'estende
Aló, tral-as augas...
¿Será soilo sono
Que pintan as ánseas?
Parezme que vexo
D'as cimas máis altas
Os picos y-en elas,
Ermidas que, brancas,
Somellan pombiñas
Que ledas descansan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Silénceo... ¡loucura!
Coidei qu'escoitaba
Ruxidos de festas,
Remor de parrandas,
Foguetes, qu'estouran,
Atruxos qu'escapan
D'as gorxas d'os mozos
Que beben e bailan....
Mais... ¡foi soilo sono
[p. 52]
Que pintan as ánseas!
Os berros tan soilo
Ouvín d'os que mandan,
Ruxido de velas,
De cordas e járceas,
De xente que corre,
D'o barco qu'avanza
A proa garrida
Metendo n-as augas...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mais, sí, sou as mesmas:
Xa miro d'as prayas
Gallegas as cumes
De pinos pobradas.
Detrás d'aqués albres
Está miña casa,
Alí están os sitos
Que lembro d'a infáncea:
A fonte que corre
Y-o rego que esbara,
Os legres paxaros
Que brincan e cantan
Parezme xa vel-os;
Meu Dios ¡ou! mil gráceas
¿Volvín? pois xa teño
[p. 53]
Colmadas as ánseas!
¿Pro naide me aspera,
Ninguén ¡ai! me agarda.
Aqués que, fai anos,
N-a praya esbagoaban...
¡Quizáis morrerían¡
¡Quizáis xa non haxa
De min un, siquera,
Que garde lembranza!
Meu horto querido,
Meu lar, miña casa,
N-as mans xa s'alcontran
De xentes estranas.
As risas fuxiron,
Terei soilo bágoas,
¡Dios meu, estranxeiro
Serei xa n-a pétrea!
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas