[p. 57]
N-A LOITA
¡Eih xa! Surxide d'os sepulcros vosos
Fortes guerreiros d'as edás pasadas,
Surxide xa, fidalgos valerosos
E formando n-os vales as mesnadas,
Dáde ô vento aqués berros cramorosos
Conque sempre empezastes as xornadas,
Qu'ô fin s'acerca pra Galícea a hora
E cómo un tempo o foi, ha ser siñora.
¡Ou! héroes d'o Medúleo, que durmides
Tranquilo, sono n-a famosa serra,
[P. 58]
Dend'as fochas prefundas ¿non ouvides
N-os montes e n-os vals gridos de guerra?
Y-ô escoital-os, n-o-peito ¿non sintides
Latexar as entranas d'esta terra,
Ô recordo sin par d'a gran fazaña
D'os romanos terror, grórea d'España?
D'o sepulcro crebade a lousa axiña,
¡Ou! valentes gallegos, qu'en Numáncea
Grórea destes sin par â pátrea miña
Ô mundo admirando co-a costáncea;
Os que n-aquela xigantesca riña,
D'o romano amainastes a arrogáncea,
Ergueivos pronto d'ese frío leito
E animade n-a loita o noso peito.
Vosoutros, os qu'o sangue derramastes
En San Payo, en Bailén y-en Talavera
E pr'a pétrea cen lauros conquistates
C'o exército francês en loita fera.
Vosoutros, qu'ôs máis pobos insinastes
Cal se abate a soberba, cando impera,
Levantáde a cabeza e dend'a tomba
Iste berro escoitai, que n-o aire zomba.
Non veredes correr, lixando as frores,
[p. 59]
O roxo sangue en loita fratricida,
Nin seredes tistigos d'os horrores
D'unha guerra treidora e fementida.
Non verés xa de cota ôs defensores
D'esta terra fermosa, anqu'esquencida;
Qu'a loita é n-outro campo máis subrime
E n-él loitando â pétrea se ridime.
O estoupar d'os cañós xa non se nota,
Resoando n-o val e n-a cañada,
Nin d'o fume o penacho n-o aire frota,
Y-a ferrollenta y-esquencida espada,
Que se alcontra n-o chan mellada e rota,
N-esta loita moderna remprazada
Veredes po-la pruma, que esgrimida,
Non fire o corpo, dando â y-alma vida.
Rompéde pronto d'o sepulcro a pedra,
Poetas sin igoal, tenros cantores;
Surxide presto e coroados de edra
Non cantedes xa, non, tenros amores;
Vede a espranza, fermosa, como medra
Cal n-ises campos as olentes frores,
E arrincade d'a lira aqués acentos
Qu'ôs que viver n-a loita den alentos.
[p. 61]
Ô PÉ D'O CASTELO DE MONFORTE
(soneto)
Xa non s'ouven as férreas armaduras
Y-o rinchar d'os cabalos non s'escoita,
Xa non preséncean fratricida loita
Isas verdes e prácidas llanuras.
Ô subir dend'o foso hastr'as alturas
D'a castillana o peito non enloita,
D'o amante trovador a triste coita
Con acento de tristes amarguras.
Todo o tempo barreu: cal cintinela
Soilo tí, torre altiva, érgueste agora,
Mudo tistigo d'unha edá pasada;
Todo o tempo barréu e drento aquela
Ildara tan fermosa xa non mora
Pra escoitar esta queixa ô vento dada.
[p. 63]
N-A INCRUSA
Renx'o o torno, resoa a campanilla,
Escóitase un
vaguido:
Unha nai sin entranas abandona
N-aquél istante
un fillo.
Fora, marcha antr'as sombras a esconderse
Aquela fera
humana;
Drento, corre unha virxen candorosa
Y-ô tenro
infante abraza.
¡Bendit'a nosa Fé que nunca deixa,
N-o mundo,
abandonado,
Ô probe ser, a quén a nai infame
Privou d'o seu
regazo!
[p. 65]
O CINTINELA
I.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aqueles tempos d'a infáncea
Que todos legres pasamos,
A chousa en que veu ô mundo,
Aquel choutador regato
Qu'â veira mesma d'a porta
Tranquilo vai marmulando;
O cruceiro n-o camiño
Que vai ô monte leixano,
As festas á quê asistía,
Os sempre tristeiros cantos
[p. 66]
Con que os fiandós arrematan,
Con que empezan os traballos;
O soido d'a campana
O d'o mosteiro cercano
D'os órganos os acentos
Y-os remores con que, vagos,
D'os monxes van rexordindo
Os rezos por antr'os cráustros;
D'a gaita as tristeiras notas,
Os concertos d'os paxaros
N-as carballeiras sombrisas,
O soave cheiro d'os campos,
As promesas de cariño,
De tenro amor os abrazos....
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Todo dorme, soilo a lua
Que aluna n-o imenso espáceo,
Puido ver d'o cintinela
As bagullas que arrincaron
D'o seu val y-a sua famílea
Os recordos venerandos,
¡Que anque de ferro, tamén
Alma teñen os soldados!
II.
Trona o cañón, d'os fusiles
[p. 67]
Onse as nutridas descargas,
D'os xefes a voz s'escoita
Que marchar â morte mandan,
E d'as granadas qu'estouran,
D'as parés que s'esborrallan,
D'os firidos que se queixan,
D'os árbores qu'a metralla
En cen anacos divide,
D'os reximentos que avanzan,
Os mil confusos ruxidos
De medos enchen a y-alma.
Dous exércitos brilantes
Acométens'e con rábea,
Con furor desesperado,
Sen parar se despedazan,
Y-aqués qu'o dreito d'a foaza,
Aqués qu'as leis inhumanas
Obrigaron á deixar
En monte as veigas coidadas,
A poseseón se disputan
De enculta e probe montaña.
III.
Cán os homes e firidos
Antr'o polvo s'emborcallan,
Y-os escuadrós qu'â carreira
[p. 68]
Sempre sin deterse avanzan,
Y-os mulos, que con fureoso
Impulso os cañós arrastran,
Sobr'os menbros palpitantes
Unha vez y-outra repasan,
Sin qu'os ayes d'os que berran,
Nin as señas d'os que calan,
Fagan deterse un istante
Nin volver fagan a cara
Ôs qu'ô médeo d'o combate
Un louco coraxe arrastra;
Ôs que, d'homes, a loucura
En terribres feras cámbea,
Ôs qu'os nobres sentementos
Afogando, soilo as ánseas
De matar seu peito animan
E n-o rostro se retratan....
Antre os víutemas primeiros
D'o fusil e d'a metralla,
Aquel soldado s'alcontra
Que un momento antes soñaba,
Co-as dilíceas d'a sua aldea
Y-as venturas d'a sua casa.
[p. 69]
* * *
Por moito que se
amanse,
Por moito que se
queira
A unha fera arrincar os seus istintos,
Ô fiz é sempre
fera,
E cómo própea
casa
Os bosques mira y-a pelada serra.
Por moito que se
ilustre,
Por moito que
adeprenda,
Por moito qu'o home un sigro e outro sigro
Aguce a
intelixéncea,
O que leva n-o fondo
Revélase de cote, en toda guerra.
[p. 71]
* * * (1)
Cruza o rayo a imensidá,
Estoura o trebón
n-o espáceo,
Ferve o mar,
ábrense as nubes,
D'o vento
séntens'os layos,
Os vidros a
chuvia azouta,
D'o grainzo n-os
tellados
Séntese agudo
redobre
E pol-as veigas
bruando,
En caudosos ríos
veñen
Convertidol-os,
regatos;
¡Qué noite! ou Dios, que noite máis terribre,
Qué negra noite de terror e espanto!
(1) Esquirta cando a disgrácea de Consuegra.
[p. 72]
Tremba a terra e d'o seu centro
Ruxidos chegan
estranos;
Renxen debres as
paredes,
D'a probe casa e
d'o pazo,
E n-un istante
d'escombros,
Por todas partes
sembrados,
As calles vènse
d'a vila,
Vens'os antes
verdes campos,
E descorrindo,
chorosos,
Antre desconsolo
tanto,
Pais, que buscan
ôs seus fillos,
Orfos que, xa
disgraceados,
As surrisas de
horas antes
Trocadas ven
po-lo pranto.
¡Qué noite, ou Dios, que noite mais terribre,
Qué negra noite de terror e espanto!
Loce o sol, mais xa n'aluma
Unha rexión chea
de encantos.
Ond'antes houbo
cibdades,
Ond'houbo
fértiles campos,
Onde froridos
xardis
Ou produtivos sembrados,
¡Xa non hai mais
que ruínas,
Desolaceón e
querbanto!
[p. 73]
Mais, n-o médeo de tanta desventura
Seu froito a caridá vai sementando.
[p. 75]
¡ . . . . . . !
Está n-o mundo soila. Certa noite
Tempestosa
y-escura,
Unha nai sen entrana arrebolouna .
N-o torno d'unha
incrusa.
Saíu d'aquela casa
E n-o mund'ô lanzarse ¡ai! unha duda
Cravóuselle n-o
peito
E d'estonces xa paz non tén algunha:
¡Fuxiron, desfixéronse, cal vento,
As dichas ben soñadas n-a crausura!
¡Seus pais!.. ¿Serán aqueles que a disprécean.
Aqueles que se
bulran,
Por qu'é probe e
non viste
Como eles, que posén bés de fertuna?
[p. 76]
¿Serán-o
aqueles outros
Que en misérea trocaron a fartura?
Quizais aquela probe esfarrapada
Que unha oraceón
marmula
A sua man alargando ô camiñante
 veira de unha
rua.
Quizais o criminal que sabr'a forca
Morrendo un crime
purga...
¡Ou! Dios, ¡ou! Dios Eterno, cánto sofre;
Quén n-o peito cravada lev'a duda!
Seus hirmans.... ¡ai! se o foran
Aquelas creaturas
De pelo crecho, cómo os anxeliños
E rosadas
fazulas,
De ollos sempre saltós y-en cuyos labres
A risa se dibuxa,
...
Mais... ¡quén sabe! ... ¿serán-os libertinos
Que cuase a reo a
ensultan?
¿Serán-o acaso aquelas siñoritas
Qué con acatamento se saudan
Porque, poden poñer n-unha somana
De traxes unha
dúcea,
E pasean en coche, descansadas,
Mentras tanto o que come a probe suda?
[p. 77]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¡Seus pais! ¡os seus hirmans!... ¡ai! unha duda
Faina trembar; ... mais eso nunca ... nunca,
Antes morrer ... Aquel honrado obreiro
Que amor tenro
lle xura...
Aquél, que tamén soilo sobr'a terra
A y-alma leva chea de amargura ...
¡Ou! Dios, ¡ou!
Dios Eterno
¡Qué terribre penar! ¡qué amarga duda!
[p. 79]
* * *
¡Eih xa! turbas inaras ¿que queredes?
¿Que pidides á voces?
¿Que rode un trono? ¿que se crebe un cetro?
¿Un nome que se borre?
¿Que deixen-o seu sito xa valeiro
A caste aborrecibre d'os siñores?
Mirai, mirai pra riba, vede atentos
O víceo como
sobe;
Mirai, como hastra os tronos seculares
Desencaixa e
conrompe,
Y-acoúgade un istante e xa veredes
Cuase podrel-as
gonces
Qn'a máquena sosteñen, en anacos
¡Ô abismo todo
corre!
[p. 81]
LEMBRANZA
¡Qué triste ¡ou! qué triste,
Cal fere n-a y-alma
o adiós que se deron
Dous seres que se aman!
As noites tranquilas
De prácida calma,
As músecas ledas,
As tristes campanas,
o canto qu'o xílgaro
Deprende n-a fraga,
O arrulo d'as ondas
D'o mar que n-a praya
[p. 82]
D'o marino que lonxe navega
Vai deixando a sintida pregárea;
O lago, en que miles
D'estrelas que
saltan
N-as d'o ceo
alturas
Vense retratadas,
Os pinos, que
rosman,
Os ventos, que
braman,
N-o médeo d'os
bosques,
D'os montes n-a faldra;
Os regos, que
choutan,
Os mouchos, que
layan
De antigo castelo
N-a moura ventana
E recordan, d'edades que foron,
Antigas costumes e vellas usanzas.
D'os máxicos pazos
As torres mais
altas,
D'as gregas
cibdades
Colunas
y-estautas,
As mouras rüinas
De fortes
murallas
Que foron un
tempo
[p. 83]
De pobos a garda,
Cousas son indifrentes pr'aqueles
Que se queren e aparta a disgrácea.
Friaxe n-o peito,
Tristuras n-a
y-alma
E sempre n-os
ollos
Bagullas amargas,
Aqués que se
queren
Y-aparta a
disgrácea
Tal senten ou
sofren
Terribr' a nostalxia.
Qué triste ¡ou!
qué triste,
Cal fire n-a
y-alma
O adiós que se
deron
Dous seres que se
aman
[p. 85]
Ô ENXEBRE MAYESTRO XÁN MONTES
(soneto)
¡Qué máxicos subrimes, quê agoreiros
O sacreto che deron de xuntares
Ôs remores que gardan os pinares
O cantar harmonioso d'os xilgueiros?
¡Quén che ispira ises cantos feiticeiros
Que retratan tan ben nosos penares,
Ou que asomellan, de leixanos mares,
Os ecos que hastra nós chegan tristeiros?
Mais ¿á quê preguntar, cando conozo,
O tenro amor que sempre lle mostrache
 terra en que naciche? Dende mozo
Por ise amor sin trégoa travallache
Y-o pobo que te quere, vê con gozo
N-a frente tua os laurés que conquistache.
[p. 87]
OS
PESCADORES
Fúndese o sol n-o líquido elemento
E d'o máis alto d'a fendida torre,
A voz confunde co-as fureosas olas
O místeco
bronce.
É xa soil'o crepúsculo o que aluma,
Xa brilan as
estrelas,
Y-aló lonxe se ven, d'as probes lanchas
Loitando, as
brancas velas.
Sopra o vento layoso e d'os laranxos
Á terra,
desgaxadas
C'os seus dourados froitos veñen pronto
As máis rebustas
ramas,
[p. 88]
E loitando, valentes, n-o seu barco,
Os probes
pescadores,
Ven a morte ôs seus pés, mentras escoitan
O mistereoso
bronce.
Xa vencen, xa s'acercan; sobre a arca
Agárdanlles
anseosos,
A muller ô seu honre, o pai ôs fillos,
A esposa ô seu
esposo.
Domearon o mar y-antre bagoas
Aló n-a areosa
praya,
Os que quizaves mortos se contaron
Tenramente se
abrazan.
¿Volveran a sair? ¿Sopararánse
De nov'os pais
d'os fillos?
¡De qué s'han de soster si non s'espoñen,
D'o mar antr'os
piligros
[p. 89]
* * *
N-o xardín unha noite, ¿non recordas?
Falábamol-os dous
Sin que o noso falar interrumpise
O máis leve
remor.
«Â lua y-âs estrelas briladoras
Envexa damos nós»
Recordo que che dixen, miña prenda,
Louco xa co-a
paseón.
«Â lua y-âs estrelas briladoras
Nós temos que
envexar
Respondícheme tí, cando morramos,
Inda elas han
brilar.»
[p. 91]
N-A
ORELA
Sinto, cando estou n-a orela
D'o mar fureoso ou mainiño,
Unha cousa, que anque quero,
Nin comprendo, nin m'esprico:
Satisfeito alí m'alcontro
E, sin embargo, entranquilo.
Cando atroador escoito
Seu maxestoso ruxido,
Cando se rompen as ondas
Contr'as penas y-en miudiños
Anacos de neve logo
Cán sobr'a arca y-os riscos,
Sobr'a cuberta d'os barcos
Ou molla d'os edificeos
[p. 92]
As parés, estonces ¡ai!
Estonces é cando sinto
N-o máis fondo d'o meu peito
Un así como feitizo,
Que me tèn alí encrabado
Sin qu'eu poida resistilo,
Contemprando aqués furores
Y-escoitando aqués ronquidos.
Cando n-o mar non se ven
Nin as ondas nin os rizos,
Nin antr'as gáveas e velas
Se ouven d'o vento os sospiros
Cando parece que todo
N-o mundo se hacha dormido
Y-os tristes rayos da lua
Cal sobre de cristaíno
Espello, n-as mansas augas
Parez que se van partindo,
Estonces n-a miña y-alma
Non sei tampouco o que sinto;
Pro sí que'acoden ôs ollos
Quentes bagullas, que á fio
Marchan logo á confondirse
Co-as augas do mar tranquilo.
[p. 93]
* * *
Tras vinte anos de auséncea, ô fin â terra
Volve, donde rolou seu berce un día:
A chousa cómo estaba está, tan soilo
Teñen os albres moita máis medría.
O mesmo rego pasa xunta a porta,
Escóitase, â oraceón, a mesma esquila,
E cargada de cheiros, de anstr'os pinos,
Chega hastr'a chosa a xoguetona brisa.
Igoás cantares firen seus ouvidos,
D'a gaita escoit'a mesma melodía,
E do sol, ô asomar, a luz primeira
O mesmo monte e campos ilumina.
D'o mar n-a praya, sobr'a branca area
Morren as ondas, cómo ayer morrían,
Bordando a orela y-as escuras penas
C'o seu freque d'escuma nacarina.
As mesmas nubes cubren o seu ceo,
As mesmas barcas cruzan pol-a ría,
Os mesmos cantos se ôn d'os mariñeiros
E sobr'o mar as mesmas aves chían.
Pois ¿por qué, d'os seus ollos abundantes
Brotan as bágoas y-a sua faz sombrisan?
É, qu'estranxeiro n-o seu lar, n-escoita
As mesmas voces qu'escoitou un dia,
É, qu'os seus ollos van buscando, en vano
Antre mil caras, unha conecida,
Antre cen bocas, unha tan siquera
Que amorosa lle fale e lle surría.
[p. 95]
* * *
¿Qué dín as brisas
Que corren, mainas,
Por antr'os pinos
Aló, n-as grandas?
¿Qué dín os ventos
Que aló, n-a praya,
Roxen âs veces
Y-âs veces braman?
Quê, d'os regatos,
Dicen as augas,
Qu'os campos regan
D'a mina pátrea?
[p. 96]
N-os pechos bosques
¡Ai! ¿qu'é o que cantan,
Cándo os xilgueiros,
Cándo as calandras?
Hai quén eu todo
Praceres hacha,
Legres surrisas
Sospiros de arpas;
Mais eu tan soilo
Queixas, qu'a y-alma
Firen y-ôs ollos
Fan vir as bágoas.
[p. 97]
A VIRXE D'A GUÍA
Sobre pelada montaña
Y-en dura pena os cimentos
Fincados, érguese airosa
Probe ermida, que de lexos
Con antuseasmo devoto
Saúdan os mariñeiros.
Sin esquila n-a espadana,
De terra seus muros feitos
E tan baixol-os tellados
Que apenas se cabe drento,
Bordan as súas paredes
Xaramagos e couselos
Y-as anduriñas os niños
[p. 98]
Frabican n-os seus aleiros.
O altar úneco n-adornan
Alhaxes de raro méreto,
Nin siquera se precibe
O grato cheiro d'o encenso;
Alí non deixan os órganos
Escoitar seu grave acento,
Nin de afinadas orquestas
As notas encher d'o tempro;
Silvestres frores tan soilo
Adornan o altar severo
Y-hastra os pés d'a Santa Imaxe
D'as frores chegan os cheiros,
O a-la-la d'os labradores,
D'os paxaros os concertos,
O maino remor d'as ondas
Y-o cantar d'o mariñeiro,
Que, arrastrados po-la brisa
D'o val, d'a praya e d'o outeiro,
Rexordir van, brandamente,
D'a probe eirexa n-o teito.
Cando se ergue sobre os montes
O sol, seus rayos primeiros
A ferir van, soavemente,
D'a espadana a cruz de ferro,
[p. 99]
E cando n-o mar se funde,
Os seus últemos refrexos
Vanse debres a pousar
N-as parés d'o probe tempro;
¡Qu'â Virxe renden trebuto
Os homes y-os elementos!
Virxe d'a Guía bendita,
Patrona d'os mariñeiros,
¿Qué importa qu'as tempestades
Estouren n-o mar sereo?
¿Qué importa qu'os altos pinos
Arrinque fureos'o vento?
Pensando en Tí, Virxe Santa,
Non ten o marino medo;
Y-a espranza sempre en Tí posta,
Sempre en Tí meu pensamento,
Âs tempestades d'o mundo
Tampouco ¡ou! Virxe lle temo.
Âs probes lanchas, Siñora,
Guiái á porto sereo,
Y-a min guiáime tamén
D'a grórea po-los sendeiros.
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas