Ás
veces a historia parece querer enmendar a xeografía. Dígoo aquí, en
Salvador, vendo a gran cicatriz aberta no Atlántico, atravesado durante
séculos por sinistros navíos negreiros, entre o subcontinente
americano e África, que na alborada dos tempos formaban unha única
masa compacta, da que América quedou ao pairo no océano líquido, ao
capricho dos ventos, das correntes e da rotación infinita da terra.
Xogo nun mapamundi a recompoñer
imaxinariamente as pezas, que non encaixan totalmente, deste desfeito
quebracabezas. Sigo en Salvador. Africa está moi presente aquí, penso
despois de varios días de estancia e de asistir no Teatro Jorge Amado
á preestrea do documental Mensageiro entre dous mundos. Dirixido
por Luis Buarque Holanda con guión, magnífico, de Marcos Berstein (o
de Central do Brasil), conta a aventura do etnólogo francés
Pierre Verger, morto en 1996 ao día seguinte da entrevista concedida ao
cantante baiano Gilberto Gil que se inclúe no vídeo.
Pierre Verger abandonou aos trinta anos París,
onde nacera en 1902, e a vida cómoda e tranquila dunha familia burguesa
de procedencia belgoalemana, para lanzarse á aventura. Primeiro en
Córcega, onde percorre a pé a illa en compañía do fotógrafo Pierre
Boucher, quen lle aprendeu a técnica e co que fundou a axencia
independente Alliance Photo. Despois, como reporteiro por todo o
mundo, sendo tamén encargado do laboratorio fotográfico do Museo de
Etnografía de París (o actual Museo do Home), correspondente de guerra
na China para a revista Life e documentalista fotográfico do
Museo Nacional de Lima.
De Perú viaxa en 1946 a Brasil e desembarca en
Salvador atraído pola atmosfera descrita na obra Jubiabá de
Jorge Amado. En Bahía, onde se estableceu e tamén en Pernambuco, as
dúas antigas capitanías coloniais de Portugal que recibiron miles de
escravos negros para a súas plantacións e enxeños de azucre, descobre
Verger a África do Novo Mundo. Mergúllase nos costumes
afrobrasileiros, sobre todo nos relacionados cos cultos relixiosos, que
presentan moitas afinidades nos dous continentes, unha consecuencia
imprevista do tráfico de escravos, e iníciase nos segredos do
candomblé, nunha cerimonia na que a súa cabeza é consagrada a Xangó,
a divindade masculina do trono, adoptando para sempre o nome de Fatumbi,
"o fillo do trono".
Consegue despois unha bolsa de estudios para
investigar a forte influencia africana no nordeste, o que será a súa
liña de traballo como fotógrafo e etnógrafo. Vai parar primeiro a
Senegal, onde xa defendera a Francia como soldado durante a Segunda
Guerra Mundial, e viaxa máis tarde polos países do Golfo de Guinea, as
terras de orixe de moitos dos escravos brasileiros, en especial a
República de Benín e Nixeria, onde coñecerá a fondo a cultura dos
iorubas.
O documental segue con precisión os pasos
deste "mensaxeiro entre dous mundos", que levaba informacións dun a
outro, ás veces con tanta paixón que parecía recrearse de máis nas
súas ideas e inventar novas afinidades. En Africa, por certo, o equipo
de Buarque Holanda viaxou pola rexión de Queto, no interior do remoto e
pobre Benin, e encontrou descendentes de escravos que, despois da
abolición, retornaran libres e con diñeiro ao país e que ata hoxe
aínda conservan os seus alcumes brasileiros. |
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas