BVG     Atrás    Índice de Páxinas

EXEMPLO DE CRÍTICA LITERARIA Que pode servir de artigo necrolóxico ¿A Noailles?* Era unha bacante órfica, asiática, romántica, patética, soberba, abrumada, rica, mediocre, branda, inexistente. Pedimos emprestados todos eses adxectivos aos seus necrólogos que, ás veces, non disimulan a aversión que a Noailles lles inspiraba, François Mauriac non anda con arrodeos: "Quizá ouvira entón a palabra interior que lle foi dirixida a Catalina de Siena: es a que non é..." (Nouvelles Littéraires do 6 de maio). Esta bacante lixeiramente departamental e portuguesa, como diría Dali, vírase honrada coa Liga do Comendador e coa Lexión de Honra. ¡Oh franceses, sorbin o zugo da vosa Galia!, escribiu a morta. ¿Quen alegrará agora as noites oficiais dos pringosos ministros da Terceira República? ¿Será Geraldy, Cocteau ou Raoul Ponchon? ¿Quen reemprazará ao Abate Delille, a Béranger, a Sully Prudhomme, a Ronstand e á Noailles? Francia, máis unha vez, está viúva. *Anna de Noailles, poetisa francesa da alta sociedade. De ascendencia xudea, foi amante do escritor nacionalista antisemita Maurice Barrès.

Leon Trostki: Lenin A xulgar por determinadas alusións feitas desde estas mesmas páxinas* e desde fóra delas, talvez deuse a pé á crenza de que todos nós conviñamos en sustentar unha opinión non moi favorábel sobre a revolución rusa e os seus dirixentes, e que nos abstiñamos de criticala máis abertamente non tanto porque nos faltaran gañas de nos mostrarmos severos sobre este particular canto para non proporcionar seguridades definitivas ao público, sempre desexoso de enfrontarse meramente cunha forma orixinal de liberalismo intelectual, como tantas outras xa toleradas anteriormente, en primeiro lugar porque iso non reporta consecuencias, cando menos inmediatas, e en segundo lugar porque en rigor pode ser focado, con respecto á masa, como un poder de desconxestión. Non obstante, o certo é que, no que a min respecta, me nego en redondo a que se me teña por solidario de calisquera amigos meus na medida en que pensaron que podían atacar o comunismo en nome, por exemplo, de calquer principio -e mesmo do principio, tan lexítimo en aparencia, da non aceptación do traballo. Con efecto, acho que o comunismo, ao existir como sistema organizado, foi o único medio de que se levara a termo o maior cambio social nas condicións de duración que lle eran propias. Bo ou mediocre, defendíbel ou non en si mesmo, desde o punto de vista moral, ¿cómo poderiamos esquecer que foi o instrumento grazas ao que puideron ser derrubadas as murallas do antigo edificio?, ¿como poderiamos esquecer que se revelou o máis maravilloso vehículo de substitución dun mundo por outro que existira nunca? Para nós, os revolucionarios, pouco importa saber se o novo mundo é peferíbel ao anterior, e, polo demais, non é este o momento de debater tal problema. Cando máis, importaría saber se a revolución rusa terminou, cousa que non creo. ¿Unha revolución de tal amplitude habería terminar tan cedo? ¿Os novos valores seríannos xa tan sospeitos como os antigos? Certamente, non somos o bastante escépticos para nos conformarmos con esta idea. Se entre nós hai homes que vacilan aínda diante deste temor, debe, desde logo, darse por descontado que non me opoño a que poñan en xogo, na medida en que for, o espírito xeral que nos anima, e que debe orientarse ante todo cara a realidade revolucionaria e facernos acceder a ela por todos os medios e custe o que custe. En tais condicións, que en boa hora Louis Aragon faga saber a Drieu la Rochelle, nunca carta aberta,que nunca berrou "¡Viva Lenin!", mais que, "xa que se prohíbe emitir este berro, mañá darao a pleno pulmón". Que en boa hora tamén eu e calquer outro dos nosos opine que non chega que estexa prohibido para se comportar deste modo, e que levariamos demasiado facilmente a auga ao moíño dos nosos peores detractores, que son tamén os de Lenin, se lles deixabamos supór que a nosa conduta obedecía simplemente a un desafío. ¡Viva Lenin!, pola contra, precisamente porque é Lenin. Quede claro que non se trata dun berro pasaxeiro, senón a afirmación clara e firme do noso pensamento. Con efecto, sería aborrecido que continuaramos a tomar como exemplo humano os franceses da Convención e deberamos nos limitar a revivir con exaltación aqueles dous anos, polo demais magníficos, que foron o inicio de todo. Non é un sentimento poético, por atractivo que resulte, o que máis convén cando se aborda un período revolucionario, por afastado que estexa. E moito me temo que os crenchos de Robespierre e o baño de Marat confiran un prestixio inútil a unhas ideas que doutro modo non nos aparecerían tan claras. Á parte da violencia -pois certamente é a violencia o que de modo máis elocuente lles dá creto-, toda unha parte do seu carácter escápasenos e debemos confiarnos á lenda. Mais se, como penso eu, o que ante todo nos importa é a procura de medios de insurrección, pregúntome, fóra da emoción que tais figuras nos deron imborrabelmente, a que esperamos no terreno prático. Non acontece o mesmo cos revolucionarios rusos, a quen agora estamos empezando a coñeceren. Tais son, en suma, eses homes de quen tantas veces se nos falou mal, eses homes a quen se nos representaba como inimigos de canto aínda pode merecernos indulxencia, como autores de non sei que desastre utilitario maior aínda que o que presenzamos. Afastados de toda manobra política, aparécensenos na súa humanidade. Diríxensenos, non xa como executores imposíbeis dunha vontade que nunca será superada, senón como homes que chegaron ao cumio do seu destino, que nos falan e que se interrogan. Renuncio a describir as nosas impresións. Trotski lembra a Lenin. E tal é a seguridade que se remonta sobre tantos disturbios, que se diría que unha espléndida tempestade se remansa. Lenin, Trotski, a simple enunciación destes dous nomes abondará para que moitos mexan a cabeza. ¿Comprenden, ou non? Mesmo as cabezas incomprensivas de moitos son ironicamente poboadas por Trotski con cotiáns accesorios de oficina: a lámpada de Lenin na antiga Iskra, os papeis sen asinar que redixía en primeira persoa e, máis tarde,... canto pertenza ao esquecido curso da historia. E acho que nada falta, nin en perfeción nin en grandeza. Certamente, non son os outros homes de Estado suxeitos idóneos para seren vistos desde esta óptica. Que na súa covardía se preveña o pobo de Europa. Porque a grande revelación do libro que nos ocupa é, hai que insistir niso, que moitas das nosas ideas máis caras, ás que estamos afeitos a subordinar estreitamente o sentido moral particular que poidamos posuír, non condicionan en absoluto a nosa actitude no que respecta á significación esencial que queiramos outorgarlles. No plano moral en que decidimos situármonos, parece fóra de toda dúbida que Lenin é absolutamente inatacábel. E se se me obxecta que, segundo este libro, Lenin é un tipo e os tipos non son homes, limitareime a preguntar cal dos nosos bárbaros sofistas ousará soster que se pode facer algunha enmenda ás aprezacións xerais emitidas por Trotski aquí e acolá sobre os outros e sobre si propio; peguntarei, en suma, quen continuará detestanto realmente a este home, quen será insensíbel á súa voz. É preciso ler as brillantes, as xustas, as definitivas, as magníficas páxinas de refutación dedicadas aos Lenin de Gorki e Wells. É preciso meditar ampliamente sobre o capítulo que trata do volume de escritos infantís dedicados á vida e á morte de Lenin, notábeis polo demais en todos os aspectos, e sobre os que o autor exerce unha crítica tan aguda e desesperada: "A Lenin gostáballe pescar. Nos días calorosos, tomaba a súa cana e sentábase á veira do río, e pensaba no modo de mellorar a vida dos obreiros de dos campesiños". ¡Viva Lenin, pois! Saúdo a Leon Trotski, que foi capaz, sen axuda das moitas ilusións que aínda nos quedan, e, talvez, sen crer coma nós na eternidade, de manter para o noso entusiasmo esta invulnerábel consigna: "E se tocan a rebato en Ocidente -e iso acontecerá-, pode que estexamos absortos en nosos cálculos, en nosos balanzos, na NEP, mais responderemos á chamada sen vacilación nin demora: somos revolucionarios de pés a cabeza, fómolo, serémolo até o fin". André Breton Trátase de La Révolution Surréaliste

 

DOENZA INMORTAL* Que sexa necesaria axuda do Centre National des Lettres para editar o autor de Morte aos polis e aos campos da honra manifesta ben a miseria do noso tempo. Alegrámonos, porén, que sexa publicado, na librería José Corti, baixo a éxida da Asocación de Amigos de Benjamín Péret, o cuarto tomo das súas obras completas. E lamentamos soamente que o cristal nos sexa oferecido cun pouco de bafo, pois a propia asociación achou útil facer prologar este volume por Robert Sabatier, cuxo irrisorio activismo literario representa todo o que Benjamín Péret podía desprezar. De aí, esta grave pregunta: ¿son os amigos de Benjamín Péret, aqueles que, despois de faceren presentar os tres primeiros volumes das súas obras completas polos máis cualificados, trátese de André Breton, de Pierre Naville ou de Octavio Paz, non dubidan hoxe en entregar a Péret ás falcatruadas da insignificancia literaria en marcha? Pois só o feito de dirixirse a Robert Sabatier para que fale de Benjamín Péret constitúe en si tal escándalo sensíbel, que mesmo o lector áchase dispensado de ler o Prefacio en cuestión. Infelizmente, é peor do que isto. E máis gañados somos polo abraio cando percibimos que este novo prefacio, en realidade un texto xa publicado por Robert Sabatier na súa Histoire de la poèsie française publicada por Albin Michel, foi escollido con coñecemento de causa pola Asociación de Amigos de Benjamín Péret. Deste texto, fabricado case enteiramente por xuízos duns e doutros sobre Péret, non habería nada a dicir, tan escandalosa é a súa mediocridade. Mais contra toda previsión, eis que se descobre que Sabatier ten ideas. ¡Oh!, non moitas. Só dúas. Pimeira fulgurancia: Sabatier recorre á acuidade do seu ollo de crítico literario para nos desvelar que en 1936 Péret escribe "poemas que poderían seren precursores de Hara-Kiri ou Charlie-Hebdo**" (sic, p. 16). Segunda fulgurancia: Sabatier, el mesmo, o académico Goncourt, colócase en posición de xulgar a Péret. Vedes que vivimos unha época apaixonante e que todo pode chegar, grazas á caución da Asociación de Amigos de Benjamín Péret. Mais eis o punto de vista de Sabatier: "... poetas agrupados arredor de Paul Éluard, entre outros Louis Aragon, Pierre Emmanuel, André Frénaud, Jean Tardieu, Eugène Guillevic, Francis Ponge e outros que deberían honrar a historia da poesía, publicaron un pequeno libro co belo título de A honra dos poetas, poesía da resistencia ao invasor, exaltación do espírito nacional ao servizo da liberación. ¡Que mosca lle picou a Péret para que, baixo un título excesivo, publique A deshonra dos poetas! Na nosa opinión, equivocouse, mais o que daba máis forza ao seu panfleto é que proviña dun home que pagara o seu tributo á idea de liberdade, non esquezamos os seus sofrimentos de dous guerras, a súa guerra de España, os seus encarceramentos, o seu exilio". ¿E por que non a súa escarlatina, as súas "rouilles encagées"*** e os seus elefantes que "son contaxiosos?"**** Decididamente, non se sabe cando Sabatier é máis odioso, tomando a pose de crápula ofensivo ou de nacional-patriota ofendido. Revelemos de paso con que pracer o noso prefaciador se deleita coa "exaltación do espírito nacional ao servizo da liberación". O que non parece incomodar moito aos pretendidos Amigos de Benjamín Péret. Sen dúbida tamén atrapallados pola confusión mental de Sabatier que vai até afirmar, no seu esquentamento patriótico, que Péret, "o fiel amigo de Breton, o máis fiel dun extremo ao outro do percorrido, está en desacordo aquí co discurso de Yale pronunciado por Breton en 1942 e que non opuña o espírito de resistencia á prática poética". ¡Ei carballeira! Abonda con informarse deste discurso aos estudantes de Yale para ver que Sabatier inventa completamente este desacordo entre Péret e Breton e que a este fin non dúbida en solicitar o texto de Breton ao punto de facerlle dicir o que non di e mesmo o inverso do que pensaba entón. Pois se Breton, neste texto, non se toma a molestia de atacar a poesía comprometida (e por outra parte non é ese o seu propósito aquí), non deixa de chamar á máis extrema prudencia en materia de adhesión ideolóxica: "A experiencia que eu poida ter, non só desta guerra senón da precedente, ensinoume que, en razón da carácter á vez aterrador e excitante desta clase de aventuras, hai moi poucos pensamentos que as superen, menos aínda pensamentos aos que dean a ocasión de se temperar. Ou ben eses pensamentos desisten, ou ben -e é aínda peor- naufagran completamente nun conformismo a curto prazo, o mesmo que tende a propagar a literatura dos xornais. Digo que se hoxe en día un pensamento emprende a tarefa de dar contas do seu decurso, mesmo anterior, a probidade esixe, para comezar, que demostre, que, aplicado aos puntos neurálxicos, continúa a funcionar por si mesmo e non é vítima do contaxio". Difícil ser máis claro. Soamente, para entender o que Breton di aquí, sería necesario que Sabatier tivese algunha vez un pensamento, e se o tivese, que funcionase sempre de maneira autónoma. Evidentemente, estas condicións non foron dadas, e non se pode excusar ao pobre Sabatier. Tampouco, por outra porte, aos "tristes" Amigos de Benjamín Péret que, indo a recuperar a baixeza literaria desde fóra, comezan expór á luz do día a súa traizón, que traveste pouco a poouco a revolta surrealista en movemento literario. "Eu non como dese pan"*.                                                                                 Annie Le Brun *Título dun libro de poemas de Péret **Revistas satíricas francesas ***As ferruxes enxauladas, título con que foi publicado Les Couilles enragés (Os collóns cabreados), poemario de Péret, para despistar á censura. ****Un dos 125 proverbios postos ao gosto do día por Péret e Éluard. *****Título dun libro de poemas de Benjamin Péret.

CRÓNICA Colette: Chéri A medio día en punto nove, era fermoso e ben inscrito. Furar un libro a navallazos porque non se ten outra cousa a furar. André Breton e Philippe Soupault: Les champs magnétiques Silencio obtido da vida, o mesmo que se obtivo noutrora do amor. Ninguén escoita, ninguén ouve xa. Obstinación, lixeireza en sorriso, en sangue, en ignorancia de causa. Todo se dilata educadamente diante dos segundos, diante dunha pantalla enorme para os xordos. Mais é o tempo dos cegos. Henry Ceard: Sonnets de guerre. Pesados ollares de madeira, tranquilidade das florestas. A cada paso, a calma do camiño se renova. Miña vellice, miña beleza, miña vellice, miña beleza. Meus amigos, meus amores, meus amigos, meus amores, meus amigos, meus chímpanse ao pescozo de mármore do vello que coñecía tan ben. Baudelaire: Jornaux intimes. O esquezo xogo nos soños un rol constante: "Cando se mira no espello, non se recoñece e saúda". Un belo resultado para a eternidade. "Procurando visibelmente o seu nome" que non existía xa, e vós nomeades este esforzo polo outro ou polos outros, sen coñecelo: sacrificio. Só, o estilo, "a nota eterna, o estilo eterno e cosmopolita" prolonga o tempo sen esforzos: "É bela e máis que bela sorprendente. Nela, o negro abonda. E todo o que inspira é nocturno e profundo". Falar así moito tempo para aprender o hábito. Louis Bertrand. Gaspard la nuit. ¿Hai aínda xogos na herba e decorados no aire? Non, non hai xa. ¿Hai aínda mantos de chamas e maneiras de se mergullar no mar. Non, non hai xa. ¿Hai aínda ollos de noite, ollos de día, cegos, asas redondas como a terra e nenos a matar? Non, non hai xa.                                                                       Paul Éluard

 

ANDRÉ BRETON OU FRONTE AO INFINITO O estereoscopio tradicional que superpón sen cesar novos planos ao pasado, algúns de nós rompímolo. Robert Desnos hai dous minutos é contemporáneo de Carlomagno e de Andrómaca. A cada fracción de tempo que nos prace considerar entre as nosas cellas, realízanse a xénese e o fin do mundo. O mundo data de agora mesmo e o pasado só é para nós un dossier uniforme e chan como un espello onde o noso alento fai aparecer o orballo do sono cando constatamos nel a nosa vida, onde o porvir se reflicte se nos situamos fóra do seu campo. Eu puxen no mundo un certo número de personaxes históricas e de acontecementos fabulosos. Son o autor, entre outras cousas, de todos os libros que constitúen a miña biblioteca. Esta cabeza de negro que acena aquí abaixo, este cadril un e turbador, esta man fatídica, este grupo de homes, meus amigos, cando os esperarei, tranformaranse en xogo de luces e sombras (materias idénticas). Cando lles supere a súa primeira aparencia non será nin máis nin menos tanxíbel que antes do meu control, nin máis nin menos tanxíbel que o seu segundo estado chamado realidade, nin máis nin menos tanxíbel que eu mesmo.Confrontarei en van as formas plásticas e as ideas, unha misteriosa identidade do soño e da materia daralles a esta menos realidade, conferiralles a aquelas unha existencia tiránica e palpábel. As propias palabras das que me sirvo escapan ao control exclusivo da lóxica. As nosas sensacións só teñen de común coas dos outros o nome e, malia todo, está encrucillada é o teatro dunha comunión perpetua e de aventuras entre varios.¿Quen, pois está só? Este Cannaan fabuloso, este Eldorado non controlado, a solidade, nós non a creamos nunca. Calquer que sexa o isolamento ao que quere chegar o noso espírito (e, ben entendido, nego aquí a supremacía das continxencias e a superioridade do conxunto sobre a unidade), o menor dos nosos pensamentos crea universos populosos arredor de nós, as frases que enunciamos teñen significacións precisas en linguas sen nome

na nosa. Os dous pratiños da balanza, abstracto e concreto, son idénticos e fanse mover un ao outro. Condeno a caídas irremediábeis os que son incapaces de facer caeren os seus seus soños baixo os seus sentidos e aos que cren nunha intanxibilidade, mesmo momentánea, da forma e da materia. As variñas máxicas son os nosos dedos, e tantas outras cousas. Un vimeiro feérico cúrvase a noso grado no noso espírito. Só ten que servirnos a nós. Da significación propia das palabras surxe unha luz sobrenatural en que os poetas teñen o costume de manobrar con máis seguridade, malia as súas demasiado grandes pupilas, que os mouchos nas tenebras e os albatros na alternativa das noites e das luces de faro no océano. No hall da estación de Saint-Lazare, este pasaxeiro debilítase ao partir sen cesar, e aquel outro, máis magníficamente fatigado, ao non partir. O primeiro, malia o artificio da locomoción, terá sempre diante dos ollos o mesmo horizonte: a terra. Terríbel castigo do materialismo. Ao outro, as paisaxes e as tribulacións prohibidas no ferrocarril. Aqueles cara aos que axitaba, tentativa inútil de negociación, o meu pano máis grande que un pais, voltarei encontralos. O duplo significado do título escollido por André Breton [Os pasos perdidos-limiares perdi- dos] é o testemuño da súa inquietude. Deste libro á crítica vulgar e sen imaxinación, hai a mesma distancia que da eséxese ao catecismo. As xentes que encontran os iniciados non son o fin, senón o motivo da súa meditación. Os "progresos da civilización" caros aos mediocres teñen cando menos o mérito de seleccionar as posibilidades poéticas. O pequeno embaucador literario convértese pola forza do tempo transcorrido nun reporteiro de pouco interese. Mais os soños eternos, as preguntas insolúbeis, os dilemas quedan sempre fóra do alcance dunha ciencia envilecida desde o día en que abandonou o empirismo e a procura da pedra filosofal pola fabricación en serie de soros humanitarios e a transmisión do radio en bálsamo para cancerosos. A filosofía abandona aos

especialistas a confección de cápsulas e de pocións. Mais o empírico desperta cunha pedra curiosamente cristalizada na man. Sorrín pensando nos científicos positivistas, en toda a caste de experimentadores e de analistas, enuncia a lei de constancia de relación entre o coñecido e o descoñecido, entre a saúde e a doenza, o finito e o infinito e dedicado á nada os que entregan a especulación sobre unicamente un dos seus termos. André Breton pón, finalmente, a cuestión do espírito moderno cara a Apollinaire. Ouvo xa zombar os literatos á moda, xentes apoucadas, que achan incompatíbeis a eternidade e o modernismo. Pobres xentes, son eles quen son incompatíbeis cunha e co outro. ¿Non queren dicir máis ben que nós somos escuros?' ¡Son eles os escuros! Sexa cal for o obxecto proposto á comprensión, é quen non comprende quen está nas tenebras (non hai nada incomprensí-bel", dixo un que vós non merecedes coñecer). A eternidade pertence particularmente aos idealistas, a inmortalidade aos materia- listas. Preocupado pola moral, é dicir, polo sentido da vida e a non observancia das leis humanas, André Breton, polo seu amor á vida exacta e á aventura, volta dar o seu sentido propio á palabra relixión. A gravidade que caracteriza o seu pensamento, participa do equilibrio cósmico e non sabería en nada designar a actitude morosa das xentes sen imaxinación. Os pequenos farsantes non deben ler este libro. Péchase sobre eles como sobre moscas. Vin un profeta, era un péndulo; a longura do seu talo aumentando constantemente, o campo do seu movemento engrandecíase en proporción directa. Os que o contemplaron non puideron impedirse imaxinalo no absoluto, cun talo infinitamente grande, percorrendo o espazo co seu xesto cronométrico. Vin un construtor de pirámides. O equilibrio parecía volúbel, mais unha aplicación matemática das leis da gravidade as facía intanxíbeis. Moito tempo despois da caída das de Exipto, vin o vento soprar sobre elas". Robert Desnos

© 2006 Biblioteca Virtual Galega