BVG     Atrás    Índice de Páxinas

ANTOLOXÍA DE SURREALISTAS MULLERES

Desde hai uns anos, as mulleres surrealistas están a seren reivindicadas desde diversos puntos de vista. Hai un, particularmente cínico e particularmente levado a cabo por "profesoras" ou "catedráticas" de literatura e/ou arte, que intenta enfrontar o surrealismo das mulleres, ou as mulleres surrealistas, ao "machismo" dos surrealistas. Non deixa de ser outra parvada de certas institucións. Para dar a coñecer a algunhas destas mulleres, descoñecidas fóra de círculos restritos, surrealistas ou surrealizantes, malia que algunhas delas están, hoxe, consideradas como grandes escritoras -ou grandes fotógrafas, ou grandes "artistas": lease, Claude Cahun, Lee Miller, Unica Zürn, Mimi Parent, etc.- o certo é que continúan a seren unhas grandes descoñecidas.
A escolma é soamente literaria, non plástica, e nela entran só mulleres que pertenceron e/ou se reclamaron do surrealismo, ningunha delas é surrealista a posteriori, é dicir, porque así o declarou tal ou cal historiador da literatura ou da arte (como acontece con Maruja Mallo, que non foi surrealista, aínda que a súa obra poida deber algo ao surrealismo). Non están todas, mais si son as que están, representando diversos momentos do movemento surrealista até chegar á actualidade. Se a escolma non é exhaustiva, achamos, por outra banda, que é representativa.


NELLY KAPLAN (Belen)

                                                                      EU SAÚDOVOS, MARIDOS

Desde hai milenios xa, vivimos de novo baixo o réxime do matriarcado.
As mulleres gañaron a partida. E gañárona ben. A súa antiga servidume, estamos a pagala duramente. Nós, os homes. E isto dura desde hai milenios.
E non obstante, ás veces, teño esperanza nun cambio. Na historia deste mundo, os días se seguen e non se parecen. E é nos libros de historia que procuro unha razón para esperar. Son, con efecto, un dos raros homes que aínda ama a lectura. Durante as longas xornadas que paso recluído na casa que me foi consignada, leo obras dos antigos. Mesmo as comprendo. Parece que, malia a miña condición, a miña intelixencia está por cima da media. É sen dúbida por esta razón que elas me vixían cunha particular insistencia. Mais isto non me impide devorar obras que, mediante iluminacións, me revelan o que era o mundo nun afastado pasado, antes do matriarcado. Isto faime soñar. En van. Porque nunca sairemos do noso estado. A esperanza, en verdade, non pode ser máis que unha ilusión. Non podemos escaparlles. Arranxáronse admirabelmente para nos daren o esencial: o leito, o teito e mesmo o confor. Unha especie de anestesia, en suma, unha anquilose mental que nos encarcera máis ferreamente que grades de cadea. Mesmo non temos pensamento para tentar unha evasión. E cando algunhas veces tento incirrar á revolta, os meus compañeiros míranme enlouquecidos e arrédanse de min con desconfianza, non me comprenden. Quizais me denuncian. É o eterno masculino coas súas feblezas e as súas vellacarías. Non podemos fiarmos do sexo feble.
Evidentemente, nesta casa de luxo e de luxuria nada falta aos nosos caprichos. Os días decorren na dozura de nada facer, as noites na alegría. É verdade que somos ben tratados e que nunca -en fin, case nunca- nos castigan.
Mais eu non son feliz.
Elas sábeno. Penso aínda ouvilas:
-Nunca seras feliz, dinme. Pensas de mais. ¿Para que?, é máis simple que te resignes. De calquer maneira, non poderás cambiar a condición do home.
-Non se pode modificar un estado estabelecido de feito. ¿Cómo explicas ti que os grandes creadores sexan sempre mulleres?, engaden cunha dozura tinxida de provocación.
Teñen razón, seino. Os homes nunca inventan nada. Non crean nunca nada sorprendente. Elas sempre teñen razón. Mesmo cando se mostran apenadas polo noso incurábel cretinismo. Pois,, ¿cómo loitar? Milenios de atavismo esmágannos.
E os días, os meses decorren nesta casa en que son pensionista. Desde a miña máis tenra infancia, fun iniciado en toda a subtileza dos ritos que as mulleres veñen celebrar aquí, para esquecer as fatigas das súas xornadas de traballo e de responsabilidades.
A penas saído do I.D.A.E.V.* entrei en pensión. Estou, parece ser, excepcionalmente dotado pola natureza, intuitivo cando quero, tenro ás veces, eficiente sempre. ¿E como non selo xa que elas preveron todo? Mesmo cando son repulsivas, estamos adaptados para servilas. É máis forte que a nosa vontade. Ai, a carne é feble e elas leron todos os libros. É así que as experiencias científicas dun profesor do século XX lles inspirou a solución soñada. Solución que foi aplicada con éxito. No I.D.A.E.V. , durante longos anos de estudo, cada vez que nos tornaban eufóricos -¡e elas saben como facelo!- unha campaíña resoaba nas salas de traballos práticos. Isto nos deu, despois de innumerábeis sesións de euforia, un reflexo condicionado tal que ao menor eco dunha campaíña... En suma, desde o momento en que unha muller, por pouco sedutora que sexa, vén visitarnos, un astuto sistema de carillóns desencadeado nos cuartos fai automaticamente de nós unha inesgotábel -ou case- vítima maravillada.
Un día, quizais, todo cambiara de novo. Mais a miña intuición me di que o relevo será feito por eses estraños mutantes aparecidos despois da primeira Grande Destrución, andróxinos inquietantes cos ollos sementados de pos de ouro. De momento, aínda están ao noso servizo. Mais o seu estraño sorriso e a amplitude dos seus poderes non me enganan. Nós os homes, e as mulleres que hoxe nos dominan, desapareceremos nos séculos vindeiros. E acho que será xusto.
Mais iso pertence ao futuro. Neste mesmo momento, pensionario resignado que son, ouvo pasos que soben cara ao meu cuarto. Ábrese a porta. Estou canso de mais para virarme e permanezo indolente, deitado, os ollos fechados.
Máis unha muller...
Aproxímase e, cunha voz apagada polo abuso de licores marcianos, saúdame. Despois, comeza a espirme. ¿É bela ou repugnante? Supoño que é tempo de abrir os ollos para sabelo. Mais xa un doce vertixe de carillóns me dá todas as respostas. Prefero quedar cos ollos fechados, deixándome levar resignado e radiante.
Non hai revolta posíbel. É novamente o matriarcado.

* Instituto de Altos Estudos Voluptuosos


BONA de Mandiargues (1926-2000)

En 1952 expuxen por vez primeira. Era na Galería Beggruen e presentábame Francis Ponge. Xusto antes da miña houbera unha exposición de Man Ray.
Depois, os surrealistas convidáronme. Así André Breton propúxome participar na exposición surrealista de 1954. O que foi para min refoncortante no apoio do grupo é o sentimento dunha certa alianza e dunha certa calor amical. O máis desgarrador para un artista é a solidade, ese xelo onde a inspiración se rarifica. Cos outros, cada individuo daba do surrealismo unha imaxe persoal, en harmonía, non obstante, co conxunto. Como sobre un taboeiro de xadrez, eramos todos peóns, e sen embargo cada un xogaba a súa propia partida que xogabamos en común.
Grazas ao grupo surrealista puiden ver máis claro en min e no que quería expresar. E pouco a pouco pequenos cadros naceron. Tiña como únca bagaxe a pintura sienesa, os Ferrarais, de Chirico, de Pisis, é dicir, un fondo pre-surrealista que ía servir de base á miña tentativa. Atinxida polo espírito do grupo, querería non controlar o meu deseño, deixarme guiar cada vez máis polo inconsciente, explorar as cidades subterráneas, o mundo interior do home. Quería iniciar unha psicanálise ao servizo da arte, encontrar de novo as forzas subversivas do neno ou do non-civilizado, pintar desta maneira o ser do home e da muller na súa nudeza orixinal, na que cría apaixonadamente e que procuraba sempre. No café surrealista coñecín grandes artistas: Ernst, Bellmer, Lam, Matta... O que me pracía neles como en Masson, Brauner, que coñecín fóra do café, era a tendencia que tiñan todos a amar a poesía, os poemas de todas as civilizacións, do hai-kai á epopea. Nunca separaban a poesía da arte. Era necesario ser poetas. Era necesario pintar ou esculpir poemas.
[...]
O grupo surrealista deume a revelación á que secretamente aspiraba. Era unha sociedade estraña: as súas maneiras de ser eran particulares, case só se falaba, repítoo, de poesía cousa da que non se fala moito nos medios artísticos modernos en Italia, fóra de Pisis, xustamente. Discutíase tamén da muller e era a primeira vez que escoitaba xentes moi intelixentes se interesaren polo papel da muller sen submetelo ao do home. Os surrealistas non separaban a muller da poesía, identificábana coa súa propia prática creadora. Estaba sempre presente moito, máis que a "musa" dos Románticos. E que mulleres extraordinarias as mulleres surrealistas: Elisa, a dona de André Breton, Toyen, Leonora Carrington, Meret Oppenheim, Nora Mitrani e mais outras... Ningunha era considerada como un obxecto. Por primeira vez a idea absurda noutros medios, italianos sobre todo, de ser muller artista, pintor e poeta, convertíase nunha posibilidade, nunha promesa de maravilloso futuro.
Entre os surrealistas comprendín que a obra debía ter como obxecto o gosto do perigo e que a muller como o home, podía e debía arriscar o todo polo todo.


LEONORA CARRINGTON (1917)

                                                                                EN BAS*
                                                                                (fragmento)

                                                                                                                                                26 de agosto, xoves
Foi, case teño a seguridade, a noite que precedeu á inxección de Cardiazol que tiven esta visión:
O lugar parecíase ao Bois de Boulogne; eu estaba no cumio dun camiño bordado de árbores; a unha altura lixeiramente inferior, na estrada, había un obstáculo semellante aos que vira tantas veces no Concurso Hípico; a meu carón, dous grandes cabalos estaban atados un a outro; esperaba con impaciencia que superasen aquel obstáculo. Despois de longas dúbidas, saltaron e galoparon para o fondo da encosta. De repente, un cabaliño branco separouse deles. Entón desapareceron os dous cabalos grandes e no camiño ficou só o poldro, que voltou para o fondo e quedou deitado de panza ao ar, agonizante. O poldro branco era eu propia.
Días bastante silenciosos seguiron á terríbel caída provocada polo Cardiazol. Arredor das oito da mañá ouvía, ao lonxe, a sirena dunha fábrica e sabía que era o sinal de Morales e Van Ghent chamaren para o traballo os zombies e tamén para me despertar, a min, que estaba encarregada de libertar o día. Piadosa entraba entón cunha bandexa na que había un vaso de leite, algúns biscoitos e fruta. Absorbía estes alimentos seguindo un ritual especial.

     1. Sentada dereita na cama, bebía o leite dun só grolo.
     2. Semi-deitada, comía os biscoitos.
     3. Deitada, absorbía toda a fruta.
     4. Facía unha curta aparición no baño, onde comprobaba que os meus alimentos pasaban sen seren dixeridos.
     5. De regreso ao leito, sentábame novamente moi dereita e estudaba os restos da fruta: cascas e sementes. Dispúñaos de      modo a obter deseños que representasen solucións de problemas cósmicos. Acreditaba que Don Luís e o seu pai, vendo os      problema resolvidos no meu prato, me permitirían ir a "En Baixo", ao paraíso.

Frau Asegurada chegaba entón para me dar un baño e despois levábame para o cuarto do Sol. Ali, libre de todos os meus obxectos familiares que pertencían ao pasado confuso e emocional, e que terían escurecido o traballo que levaba a cabo, soa e núa, co meu lenzol e o sol -o lenzol uníase ao corpo nunha danza que concretizaba a abstracción dos números- achaba esencial resolver o problema do meu EU en relación co sol.
Pensaba que me obrigaban a sofrer as torturas de purificación para me levaren a alcanzar o Coñecemento Absoluto e que entón podería vivir en "En Baixo". Aquel pavillón era para min a Terra, o Mundo, o Paraíso -o Edén- e tamén Xerusalén. Don Luís e Don Mariano eran Deus e o seu Fillo. Xulgábaos xudeus e pensaba que eu, aria, celta e saxona, soportaba aqueles sofrementos para vingar os Xudeos das persecucións de que eran vítimas. Despois, en plena lucidez, iría para "En Baixo", como terceira persoa da Trindade. Sentía que, polo sol, era eu: andróxina, a lúa, o Espírito Santo, unha xitana, unha acróbata, Leonora Carrigton e unha muller. Sería tamén, máis tarde, Isabel de Inglaterra. Eu era a persoa que revelaba as relixións e carregaba ao lombo coa liberdade e os pecados da terra transformados en coñecemento, a unión do home e da muller con Deus e o Cosmos, todos iguais entre si. A inchazon da miña coxa esquerda parecía xa non facer corpo comigo propia e tornábase un sol no lado esquerdo da lúa; todas as miñas danzas e voltas no cuarto do Sol tomaban esa coxa como pivote. A inchazón deixou de doerme, pois eu sentíame integrada no sol. As miñas mans: Eva (a esquerda), Adán (a dereita) comprendíansen e a súa habilidade era por fin complicidade.
Con algúns trozos de papel e un lápiz que José me dera, facía cálculos e deducía que o pai era o planeta, o Cosmos, e estaba representado polo signo do planeta Saturno. O fillo era o Sol e eu a Lúa, elemento esencial da Trindade, co coñecemento microscópico da terra, das plantas e das criaturas. Sabía que Cristo estaba morto e acabado, que debía tomar o seu lugar, porque a Trindade, privada de muller e de coñecemento, se tornara seca e incompleta. Cristo era substituído polo Sol. Eu era Cristo na terra na persoa do Espírito Santo.

*"En Baixo" (Abajo) era a aldea de Santander onde estaba localizado o manicomio en que fóra encerrada Leonora Carrignton en 1940, cando fuxía da desfeita francesa diante dos nazis, por orde de seus pais, que pertencían á aristocracia británica. O nome do lugar deu tamén o título ao libro, escrito por Leonora Carrigton a instancias do médico surrealista Pierre Mabille.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega