BVG     Atrás    Índice de Páxinas

MARIANNE VAN HIRTUM (1935-1988)


                                                  AS METÁFORAS DA MALVADA RAPACIÑA

                                             Agora teño unha copa de cristal incandescente
                                             para o único morango dun fresco serán
                                             Agora teño un minúsculo frasco de perfume
                                             para facer brillar o morango
                                             Agora teño un papel de pétalos de orquideas
                                             para enrolar o azúcar de cevada tibia para non fumar só
                                             Agora teño un limpa-plumas de confusión
                                             para contar as perlas que vou recibir polo meu cumpreanos.
                                             Agora teño un delicado sillón de plumas
                                             para madurecer as cereixas
                                             na árbore do inacabado.
                                             Agora teño un dediño maleábel
                                             para seguir o rato nos seus meandros
                                             persuadilo con amabilidade habitual.
                                             Agora teño unha culleriña de mercurio
                                             para apañar as ampolas de madeira ao sair da boca redonda
                                             Agora teño un cigarriño de pluma quente:
                                             dádeme lume -por favor.

                                                                                     * * * *

Mulleres de cabeleira nocturna -¡incendiadas! -¡duplas! -¡temerarias! -¡loucas!

No centro de correción non hai salvaconduto. Circúlase coas pequenas patas estreitas da velliñas do hospicio.
Abandónanse a lanzazos nunca ouvidos. As nosas cabezas teñen forma de peras picantes e de desesperos tenebrosos. Irrita os teus lenzois de ébano usados polas areas: unha caverna de fames non diminúe a escala do teu desexo no ventre choído da túa vida. Ves colocar as camisolas verdes en infortunio de nácar. O vento tórnase dedos de cunchas para te golpear o fronte cunha rosa de labios de metal.
E tendemos unha ponte na mar para a evasión dos pombiños orfos do Hotel-Madame.

                                                                                     * * * *


                                                            TIGRES ENCANTADORES

                                             Tigres encantadores
                                             que acendedes a beladona
                                             bestas floridas de seda
                                             afastade de nós o perigo
                                             que é existir mal
                                             non sendo
                                             voso ollar debe bastar
                                             implorante bolla de iris
                                             illas negras de que a vosa roupa está saturada

                                             cabezas desamparadas
                                             navegando no ar das gaiolas
                                             con que silex azuis de desexos
                                             non pagastes
                                             a nosa liberdade de ser un home.


ANNIE LE BRUN (1942)


                                                       CUARTO CERCO

          Rabaños de animais de noite revelaban o circuíto dos meus ollos. A profundidade dos seus orgasmos pesaban no corazón das miñas pupilas.
          Vós que me coñecedes, non marchedes á deriva das impresións: sabedes que non son tan bela como din e que só me poño carmín nos labios cando ten o gosto da cream rosa do crime.
          Quería que a grande caza pase pola sabana de meus cabelos para levantar como caza o vento que nela se esconde. Alá, agachada, espero aínda a beleza das mulleres, tendéndolles as máis terríbeis trampas inofensivas. Caen case todas, cruelmente disolvidas na miña memoria. As que saben raspar as pedras de toque e enfialas en aspa, teñen dentes para aloumiñaren as vellas mordidas, pés para fecharen docemente os ollos, ventres para escoitaren, nádegas para invitaren a pensar.
N.B. Que os espíritos meticulosos se tranquilicen ou enlouquezan. Ignoro todo da da experiencia psicolóxica ou deportiva, a caza en xeral e a sensibilidade feminina en particular.


                                                            OS CASTELOS DA SUBVERSIÓN
                                                                           (fragmentos)

Querida imaxinación, o que amo en ti sobre todas as cousas, é que non perdoas. André BRETON.

Falei dunha certa ollada. Nacida do incríbel, surxe das máis afastadas certidumes, na efervescencia do cuestionamento, a impaciencia do descobremento e a vertixe da lucidez. En plena época das Luces, é ela e unicamente ela quen vai cambiar a paisaxe, con todas as tempestades que se coñecen. Como se as conmocións sensíbeis preparasen as convulsións sociais e non á inversa. Porque todo o século XVIII está minado por esta nova maneira de ollar, antes, despois, durante os acontecementos revolucionarios. ¿É dicir, que baixo os máis diversos discursos comeza a actuar un mesmo e profundo movemento de rexeitamento, estendéndose subterraneamente en nube de xorda e afastada fermentación para dar ás propostas máis inxenuas ou ás máis cínicas unha turbadora unidade? Unidade sen forma nin formulación dunha sensibilidade desde entón á procura de si propia. Unidade contraditora dun pensamento desde entón esencialmente vítima da desmesura que o enxendra. Unidade que se busca implacabelmente aínda hoxe baixo os escombros sucesivos das nosas certidumes abolidas.
Seguramente, a nosa modernidade é moi vella. E esa sería, quizais, a menor razón para non deixar que se esfumase baixo a poeira dun decorado demodé a radicalidade que a sustenta.
Senón, ¿por que tomar a palabra nunha cuestión que, en si, non interesa a ninguén? ¿Por que continuar a ocuparse dun castelo que nunca existiu e cuxa silueta fantasmática tende a se amortecer en curiosidade literaria? ¿Cal é a actualidade dos nosos soños? ¿Estamos tan distraidamente no mundo porque, hai dous séculos, toda unha época se deixaba, xustamente, fascinar en medio do torbeliño revolucionario polo mesmo castelo vagamente gótico e totalmente imaxinario? ¿Como saber discernir o ruído do tempo dos rumores da nosa memoria?
Sei, soamente, que o imaxinario hoxe se encontra nunha situación desesperada. Despois de ceder demasiado ao terrorismo do real. Despois de consentir en comedirse, parece imposibilitado para ir máis alá, como outros tantos pasaxes ocultos na turba das aparencias. Por outra parte, este agotamento progresivo do imaxinario, encontra na pintura dos últimos vinte anos a súa crónica polo miúdo, un estilo máis ou menos conseguido ou unha idea máis ou menos brillante, que corresponden a cada etapa decisiva desta subtil operación de "normalización". Así, habilmente reducido á impotencia baixo unha lenta avalancha de cousas que ocupan lentamente o espazo cunha indecencia que o pop art expresara tan perfectamente, o imaxinario aínda encontra a forza, nos anos sesenta, senón para escoller os seu inimigo, si cando menos para inventar as súas estratexias de defensa: esnaquizando os obxectos, mutilándoos da súa función, ou ben agardando a súa progresiva destrución ou a súa degradación natural. A exhibición dura xa hai algúns anos, sen ser, porén, eficaz. De maneira que, desde 1970, o imaxinario convértese na presa fascinada dun obxecto que xa non pode aniquilar; esgótase virando ao seu arredor, aparvado e subxugado -é o hiperrrealismo- cando non se conforma con avaliar vergoñosamente o fragmento de espazo que as cousas disimulan. Ao mesmo tempo, desta reflexión sobre o obxecto e a súa ausencia escuramente desexada, nace a arte conceptual. De resultas do cal, o obxecto perdérao todo, até a súa inxenuidade concreta, para se converter no signo dunha retórica miserabilista. Canto á situación actual do imaxinario, canto máis pode constatarse un repregue (¿ou non é máis que un repregue na estratexia das aparencias?) que deixa os obxectos e os seres estouparen de plenitude baixo a enganosa luz da súa nova obxectividade. ¿Derrota? ¿Fuxida? ¿Eclipse? Da nosa resposta depende o noso porvir sensíbel. Non obstante, con estas preguntas emerxe unha lei: falto de vacío, o imaxinario desaparece. Sen dúbida porque nunca se produciu tanto e nunca se creou menos.
Así, perante a pusilanimidade sensíbel deste tempo, consistente cada vez máis en tomar as formas por valados e as palabras polo simple eco dunha indispensábel represión sobre o real, acábase por pensar que a redundancia é hoxe unha arte e mesmo a única arte que soubo darse este fin de século. Todos os signos chegaron a serlle intercambiábeis a forza de participaren indiferentemente nos máis diversos planos de adaptación do real. A penas inconscientes, case indiferentes, asistimos a unha empresa sen precedentes de colonización dos signos. E xa non hai territorio sensíbel, por máis remoto ou afastado que estivese, que non se vexa un día exposto a ser tocado pola expansión desta silenciosa neutralización.
Entón, fatigados de voltar de todo, os homes non pensan senón en crer en non importa que. É fácil, demasiado fácil. Para ter ilusión de liberdade, é suficiente restrinxir un pouco o alcance das súas miras: o retorno das relixións, a resurxencia dos nacionalismos, o descobrimento súbito dos máis asombrosos particularismos, son outros tantos elementos que contribúen a delimitar cada vez máis esta pel de zapa en que pode verse, cada día, diminuír a idea de que o home se fai de si propio. E por obra do máis ilusorio dos artificios, procúranse raíces polo único pracer de outorgarse cadeas naturais. Progreso indudábel: a servidume posúe hoxe razóns ecolóxicas.
O que sería soamente ridículo se non fose perigoso. Xa que se esbara desde o irrisorio ao innobre sen darmos moita conta. E isto pola boa razón de que tal evocación extenuante do solo natal ou tal outro fedento cheiro da terra, son combinados coas máis sinistras tonalidades raciais nun proxecto común -consciente ou non, pouco importa, porque o resultado é o mesmo- de liquidación do imaxinario. Nada máis simple, asígnase un nome, unha orixe, un lugar, unha forma, en suma, unha identidade ao que por definición non ten. Trátase de fixar os pensamentos desprazados, de organizar as viaxes fantasmáticas, de cubrir a retirada dos soños. Trátase, sobre todo, de cincunscribir o imaxinario á viscosidade do convencional. Despois de humillalo definitivamente, dinfrazándoo dunha vez para sempre coas solas de chumbo do real.
Praticamente, xa non hai fantasma que non teña hoxe a súa forma, a súa cor, o seu peso e, correlativamente, o seu prezo. O imaxinario está a piques de morrer por esta rabia do concreto que manifesta máis un medo pánico diante do indeterminado que unha verdadeira paixón polas cousas. Por outra parte, é a mesma obsesión do eventual que dirixe o espectáculo chamado pornográfico destes últimos anos. A prática sistemática do primeiro plano satura o espectador ao mesmo tempo que toda perspectiva imaxinaria. Nunca foramos levados, a punto tal, na trampa da aparencia, redundante até obstruír completamente o horizonte. E a insignificancia deliberada dos rostros deste espectáculo pornográfico remata a clausura da imaxe sobre si mesma. Ningún signo para escaparmos a este choemento do concreto. Monstruosamente presentes mais tamén monstruosamente indiferentes, o corpos non remiten máis que a si mesmos. Operación maxistral: quizais por vez primeira o desexo é de vez privado da súa historia, reducido a non ser máis que un segmento de tempo no esquema da oferta e da demanda. Que os defensores da orde se tranquilicen: esta nova censura polo engorde concreto é tan boa como a antiga -senón superior- porque esta vez separa definitvamente o corpo das ideas, que só se converten en perigosas ao se encarnaren. Así, na neutralidade invasora dos corpos, xa non é cuestión de erotismo nin mesmo de obscenidade que, faltos de sentido, van reunirse á revista de accesorios. Mais ao mesmo tempo. Son os corpos que se encontran mutilados do seu poder de encantamento como do seu poder de ultraxe. Isto é o realismo.
Tal sería a derradeira fase dun escuro proxecto, fomentado sen dúbida nas proximidades da posguerra polas forzas máis diversas, mesmo antagonistas, para impór unha visión realista (en todos os sentidos do termo) do home e do mundo. Dirixida por esa sinistra reacción de celador ou de burócrata contra a turbulencia, a insolencia, a loucura de entreguerras, a vida intelectual e sensíbel, apenas con algunhas gloriosas excepcións, traballou activamente neste sentido: do existencialismo ao estruturalismo pasando polo realismo socialista e o hiperrealismo, poderíanse encontrar os momentos determinantes desta xorda e progresiva incautación do realismo sobre o imaxinario. Até tal ponto foi así, que o noso marxe de manobra é hoxe dos máis restrinxidos. Eisnos as costas contra o muro e o fronte contra o real. ¿Sabemos aínda encontrar paisaxes imaxinarias a través dos espazos improbábeis que habitamos?
E non obstante, novos horizontes, paisaxes fantasmáticas, obxectos imaxinarios, pouco importa a denominación, non existe ser que non procurase e encontrase, de neno ou máis tarde, a orixe da súa respiración mental. Os obxectos imaxinarios son necesarios para a nosa supervivencia. Só que o seu segredo de fabricación comeza precisamente a se perder, sen que en verdade nos deamos conta, no deslumbramento do instante, a rapidez dos circuítos, a inflación das imaxes. Neste sentido, tanto do pasado como do futuro non temos nada a esperar. É o momento crucial para mirar o aspecto da inactualidade, alá onde se fai a eterna a mocidade dos nosos desexos. Entón, ¿cómo non ser fascinado por unha época que, en medio da tempestade revolucionaria, soubo situar, como obstáculos incesantes inflexíbeis na encrucillada das ideas motrices, os seus desafíos imaxinarios? Xigantesca máquina produtora de silencio no zunzún ideolóxico do século XVIII, o castelo da novela gótica é un dos raros momentos históricos a visitar urxentemente. Pois é dunha ardente actualidade.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega